Maneviyat yolcusunun en cok dikkat etmesi gereken husus nedir? Kuran'ı Kerim maneviyat yolcusunu nasıl uyarıyor?Maneviyat yolcusunun en cok dikkat etmesi gereken hususlardan birisi de kazancının, yeme ve icmesinin helalden olmasıdır. Zira gıdası helal olmayınca salikin işleri de duzgun olmaz. Yuce Rabbimiz “Ey Peygamberler! Temiz şeylerden yiyin, yararlı iş işleyin; doğrusu Ben, yaptığınızı bilirim.” (Muminun, 51) ayetinde elcilerine oncelikle helalinden beslenmeyi sonra da salih amel işlemeyi emretmiştir.
TAYYİB/TEMİZ NE DEMEKTİR? Allah TeÂl Muslumanların helal yemelerini emrettiği ayetlerde coğu zamana helalin yanında bir de tayyib/temiz kelimesini zikretmiştir. Mufessirlere gore helal ile tayyib arasında bazı farklar vardır. İ. Hakkı Bursevi “Ey insanlar! Yeryuzunde bulunanların helÂl ve temiz olanlarından yeyin, şeytanın peşine duşmeyin; zir şeytan sizin acık bir duşmanınızdır.” (Bakara, 168) ayetini tefsir ederken şoyle der:
“HelÂl, Allah TeÂl ’nın yenilmesini mubah kıldığı şeydir. Tayyib ise icinde kul hakkı olduğu şuphesi bulunmayan ve sadece ihtiyac icin kullanılıp nefsÂnî arzuları tatmine alet edilmeyen şeydir. BinÂenaleyh her tayyib helÂldir. Fakat her helÂl tayyib değildir.”
Aslında sufiler helal lokmadan daha cok tayyibat/temiz olan şeyi anlarlar, zira helal yemek dindarlığın ilk temelidir fetvadır, takva olan ise tayyibattan yemektir. Bu hususta altın silsilenin halkalarından Mahmut Sami Ramazanoğlu ’nun hayatında (ks.) bizler icin guzel ornekler vardır. Ailesi Ramazanoğulları beyliğinin varislerinden olduğundan Adana ’da kendisine cokca miras kalmış ama o bu mirası kabul etmemiştir. Zira sultanların ve beylerin mallarında kul haklarının fazla olması mumkundur. Bu onun haram ve helal hassasiyetidir, bunun dışında o her zaman lokmasının tayyib/temiz olmasına da ayrı bir ihtimam gostermiş, insanların gozunun takıldığın tezgah ve vitrinlerden alış veriş yapmamaya dikkat etmiştir. Bu sebeple ailesinin mutfak ihtiyaclarını karşılamak icin pazar acılır acılmaz alışverişini yapar, evine goz değmemiş meyve ve sebzeleri gotururdu. Boylece helale bir de tayyib olma vasfını kazandırırdı.
Mevlana hazretleri de şupheli gıdaları lambaların yağına karışan suya benzetir, helal gıda mesabesinde olan yağ insanlara ışık sacarken, yağa karışan su ateşi sondurur:
“Nur ve kemali arttıran lokma, helÂl kazanctan elde edilen lokmadır. Cırağımıza katılınca sonduren yağa yağ deme, cırağı sonduren yağa su de! İlim ve hikmet helÂl lokmadan doğar; aşk ve rikkat helÂl lokmadan meydana gelir. Bir lokmadan hasede uğrar, tuzağa duşersen; bir lokmadan bilgisizlik ve gaflet meydana gelirse, sen o lokmayı haram bil!”
Mevlana ’ya gore lokmalar gonul iklimine atılan birer tohumdur, kotu tohum eken iyi urun bekleyemez:
“Hic buğday ektin de arpa verdiğini gordun mu? Hic attan eşek sıpası olduğunu gordun mu? Lokma tohumdur, mahsulu fikirlerdir; lokma denizdir, incileri fikirlerdir. Hizmete meyletmek ve o cihana gitmek azmi, ağıza alınan lokmanın helÂl olmasından doğar.” (c.1:1643-48)
HELAL KAZANC SAĞLAMANIN ONEMİ Gunumuzde helal kazanc hususunda meslek secimi son derece onemli hale gelmiştir, zira daha onceleri İslam toplumunda olmayan yasaklı işler bugun son derece populer olmuştur. Faizle işlem yapan bankacılık, icki ile iştigal eden muesseseler, İslam ahlakına uygun olmayan iş dallarından uzak durmak gerekir.
İkinci olarak helal bir iş dalı secildiğinde de sorumluluğumuz bitmez, işlerimizi İslam ahlakının kurallarına titizlikle uyarak yerine getirmekte en az iş secimi kadar onemlidir. Esnaf ise muşterisini aldatmadan, memur ve işci ise calışma saatlerine dikkat ederek calışmak gibi. Tum bu hususları bu kısa yazıda ele almak mumkun değildir ama her Musluman kendi iş dalı ile ilgili İslam ’ın hukumlerini oğrenmek durumundadır.
Ahilik: yukarıda genel hatlarını cizdiğimiz sufilerin helal kazanc endişesi sadece teoride ve soze kalmamış, ecdadımız bu meseleyi ahilik ve futuvvet teşkilatı adıyla sistemleştirmiş ve tum dunyaya bir model sunmuşlardır. Ahiliğin kurucusu olarak kabul edilen Ahî Evran (1172-1262) esnaf ve sanatkÂrları bir tekke altında toplamış, sanat ve ticaret ahlÂkını, uretici ve tuketici haklarını sufi ahlakına gore duzenlemiştir.
Sufi zanaatkÂr ve esnaf diyebileceğimiz ahilerin kuralları tasavvufi ahlak ile helal ve tayyib kazancı bir araya getirmişlerdir. Bu sebepledir ki haram meslek olmamasına rağmen, avcılar, tellallar futuvvet teşkilatının dışında tutulmuştur. 13 yyda ilk Turkce Futuvvetname yazan Yahya Burgazi, muruvveti eksik kişilerin, ahlaki zafiyet gosterenlerin, mesleğine hile hurda karıştıranların tekkeden atılacağına hukmeder:
İcki icen, zina eden, ..gammazlıkta bulunan, munafıklık eden, ululanan, gonlune kotuluk getiren, hased eden, kin guden, vaadinde durmayan, yalan soyleyen, hainlik eden, halka kotu gozle bakan, ayıp ortmeyen, nekesluk (cimrilik) eden, gıybette bulunan, buhtan eden, hırsızlık eden, haram yiyen, kibirlenen kişi, futuvvetten duşer.”
Ahiliğin bir diğer onemli kuralı da kazanılan paranın hak yolunda infak edilmesi, ahinin son derece comert olmasıdır:
“Ahinin comert olması, dunyaya bağlanmaması, kendi emeğiyle gecinmesi, alcak gonulluluk etmesi, nekeslikten kacınması, namazını kazaya bırakmaması, hay ehli olması, helal yemesi, helalinden gecinmesi, helalinden kazanması, bir sanatı, bir işi olması gerektir. Ahinin on sekiz dirhem gumuşten fazla dunyalığı olmamalıdır, bundan fazla nesi varsa yoksullara vermelidir. Her şeyin tuzu vardır, yiğitliğin, ahiliğin tuzu da ekmek kazanmak, yoksulu doyurmaktır.” (Haliloğlu Yahya Burgazî, Burgazi Futuvetnamesi, haz. Abdulbaki Golpınlarlı)
Hadiste gectiği uzere ahi, bal arısı gibidir, temiz yer temiz icer ve temiz şeyler uretir, tum insanlığa faydalı olur. Mevlana bu hali şoyle ifade eder: “Cunku mumin, secilmiş, helÂl otlar yer, tukuruğu bile bal arısı gibi hayat verir! KÂfire gelince, irin şerbeti icer, gıdasından da zehir meydana gelir! (Mesnevi, c.3:3293-94)
GUNUMUZDE TİCARETİNİN ASIL AMACI Gunumuz ticaretinde ve zanaatkÂrlığında cok kazanmak, cok uretmek esas hale gelmiştir. Bunu yaparken de ahlaki kurallara yeterince dikkat edilmemektedir. Mesela, ucuz olduğu icin İslam ’ın yasakladığı maddeler helal urunlere karıştırılabilmektedir. Boyle olunca da dualarımız kabul olmamakta, İslam Âlemi buyuk bir perişanlık yaşamaktadır. Bursevi haram yiyen insanların ismi azam ile dua etseler dahi dualarının reddedileceğini soyler. Zira Peygamber Efendimiz (sav) haram helal demeden her bulduklarını yiyenlerin dualarının reddedileceğini şu hadis-i şerifte beyan eder: “Oyle bir devir gelecek ki, insanoğlu, aldığı şeyin helalden mi, haramdan mı olduğuna hic aldırmayacaktır. Boylelerinin hicbir duası kabul edilmez.” (Buhari, Buyu ’ 7, 23; Nesai, Buyu ’ 2, (7, 243)
Boyle bir zaman geldiğinde insan gerekirse haram kazancın adet olduğu bolgelerden hicret etmelidir. Bursevi bu hususta şoyle der: “…Temiz (helal) rızık aramak uzere dinî bir maksatla yapılan her hicret, Allah ve Resulune hicrettir. Eğer yoldayken olum ona gelip catarsa onun mukÂfatı Allah ’a duşer. (Ruhu ’l-beyan, c.4, 214)
Netice olarak sufiler, helal kazanıp temiz olanlardan yemenin orneklerini hem ferdi hem de kurumsal bazda orneklerini vermişlerdir. Biz de gecmişte ahilik ve futuvvet olarak ortaya cıkan helal ve temiz kazanc felsefesini gunumuz şartlarını goz onune alarak tekrar ihya etmeliyiz. Mevlana ’nın “Cihan, baştanbaşa ağız, ağıza kanla dolu olsa Allah kulu yine ancak helÂl yer.” (Mesnevi, c.2:3423) beyitti bu zor zamanlarda bizim rehberimiz olmalıdır. Tarikat erbabı esnaf ve zanaatkÂrlarımız bu konuda kafa yormalı, helal kazancı tum topluma yaymak icin halkımıza rehberlik etmelidir. Eğer bir işi gecmişte başarmış isek bugun niye yapamayalım ki? İnsanlığa ve Muslumanlığa hizmeti şahsi cıkarların onune alan bu kazanc anlayışını sufi meşrep insanlar daha kolay hayata gecirebilir. Zira gercek sufiler zaten nefislerini yenmiş, tum işlerini Allah icin yapan Muslumanlardır. Yuce Rabbimizden niyazımız helal ve tayyip rızık kapılarını bize kolaylaştırması, haram ve habis işlerden bizi uzak tutmasıdır. Âmin.
Kaynak: Suleyman Derin, Altınoluk Dergisi Şubat 2020, Sayı:408
BENZER YAZILAR LOKMA VAR ERDİRİR LOKMA VAR OLDURUR BU BİR KURUŞ MİLYONLARDAN DAHA KIYMETLİ KAZANCINA HARAM KARIŞANIN AKIBETİ HELAL LOKMADAN NELER DOĞUYOR NELER! HELÂL LOKMA HASSÂSİYETİ BİZİM VİLÂYETİMİZDE UC HELÂL LOKMA VARDIR!

İslam ve İhsan
SAHABENİN HELAL HARAM HASSASİYETİ