İslam ’da taziyenin hukmu nedir? Cenaze nasıl yıkanır, kefenlenir ve defnedilir? İslam ’da cenaze uğurlama ve taziye ornekleri.İslÂm kardeşliğinin muhim vecîbelerinden biri de, vefÂt eden mu ’min kardeşlerimize son vazifemizi yaparak onları insanın mukerremliğine yaraşır şekilde defnetmek ve Âilelerine tÂziyede bulunmaktır.
CenÂb-ı Hak, Âdemoğluna bu vazifeyi canlı bir misal gostererek oğretmiştir.[1] CenÂzenin namazını kılmak ve kabre defnedilmesiyle ilgilenmek farz-ı kifÂye, diğer hizmetler ise sunnet ve mustehab kılınmıştır. Bu vazifeler ihmÂl edildiğinde, butun bolge halkı farzı terk etmiş sayılarak gunahkÂr olur.
Fahr-i KÂinÂt Efendimiz, cenÂzenin emin kimseler tarafından yıkanmasını tavsiye ederek[2] techîzine ihtimam gosterilmesini, guzelce yıkanıp kokulanarak kefenlenmesini istemiştir. Bu vazifenin ehemmiyetini ifÂde sadedinde şoyle buyurmuştur:
“Oluyu yıkayıp da onda gorduğu hoş olmayan hÂlleri gizleyen kimseyi Allah TeÂl kırk kere bağışlar. Oluyu kefenleyene ipekten yapılmış cennet elbiseleri giydirir. Kabir kazıp oluyu defnedene, bir fakiri kıyÂmete kadar kalacağı bir eve yerleştirmiş gibi ecir verir.” (HÂkim, I, 506/1307)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuştur:
“Muslumanın, Musluman uzerindeki hakkı beştir: SelÂm almak, hasta ziyÂret etmek, cenÂzenin arkasından yurumek, davete icÂbet etmek ve aksırana «yerhamukellah: Allah sana merhamet eylesin!» demek.” (BuhÂrî, CenÂiz, 2; Muslim, SelÂm, 4)
VefÂt eden bir musluman icin ilk duÂ, onun cenÂze namazını kılmaktır. Daha sonra da imkÂn nisbetinde du etmek ve onun adına hayırlarda bulunmak îcÂb eder. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“CenÂze namazı kıldığınız zaman, olen kimseye ihlÂsla du ediniz!” buyurmuştur. (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 54-56/3199)
Yine Fahr-i KÂinÂt Efendimiz:
“Hangi muslumanın cenÂzesinde AllÂh ’a şirk koşmamış kırk kişi hazır bulunup namazını kılarsa, Allah, onların olu hakkındaki şefaatini mutlaka kabul eder.” mujdesini vermiştir. (Muslim, CenÂiz, 59)
Burada “kırk” rakamı kalabalık insan topluluğunu ifÂde etmek icin kullanılmıştır. Zîr bir başka hadiste yuz kişi denirken,[3] diğer bir rivÂyette de uc saflık bir cemaatin bulunması yeterli gorulmuştur.[4]
Son rivÂyeti nakleden MÂlik bin Hubeyre -radıyallÂhu anh-, bir muslumanın cenÂzesine katılanları az gorduğunde hemen onları uc saf hÂline getirirdi.[5]
LÂkin muslumanların husn-i şehÂdetine mazhar olabilmek icin, AllÂh ’ın rızÂsı istikÂmetinde bir hayat yaşamak zarûrîdir. Cunku bir cemaatin, hat ve yanlış uzere birleşmesi oldukca zordur.
Musluman dÂim olume hazır olmalı, borclu iken oluvermekten korkmalıdır. Şayet borclu olmuşse, akrabÂları oncelikle onun borclarını odemelidirler. Cunku borcu odenmediği muddetce şehîdin bile cennete giremeyeceği bildirilmektedir.[6]
CENAZE NE KADAR ZAMAN İCERİSİNDE DEFNEDİLMELİDİR? Ayrıca cenÂzenin fazla bekletilmeyip bir an evvel defnedilmesi tavsiye edilmiştir. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“CenÂzeyi suratli taşıyın. Eğer o iyi biriyse, bu onun icin bir hayırdır; onu bir an evvel kabirdeki hayır ve sevÂbına kavuşturmuş olursunuz. İyi biri değilse, bu da bir şerdir; onu cabucak omuzlarınızdan atmış olursunuz.” (BuhÂrî, CenÂiz, 51; Muslim, CenÂiz, 50, 51)
Erkekler icin buyuk bir fazîlet olarak teşvik edilen cenÂze namazı ve onu kabre defnetme vazifesi, kadınlar icin hoş karşılanmamış, “tenzîhen mekruh” kabul edilmiştir. Cunku fıtraten şefkat ve merhamet gibi hissiyÂtı yuksek olan kadınların boylesine acı ve huzunlu durumlarda uygun olmayan davranışlarda bulunmaları kuvvetle muhtemeldir.
Ummu Atıyye -radıyallÂhu anhÂ- şoyle demiştir:
“Biz hanımlar cenÂzeye iştirÂk etmekten menedildik. Fakat cenÂze teşyîi bize kesin olarak haram kılınmadı.” (BuhÂrî, CenÂiz 29, İ ’tisam 27; Muslim, CenÂiz 34-35)
Bir yakını olen veya herhangi bir musîbete uğrayan kimselere tÂziyede bulunmak, yÂni onları tesellî ederek sabır telkin etmek de muhim bir ictimÂî hizmettir. Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuştur:
“Bir musîbeti sebebiyle din kardeşine tÂziyede bulunan mu ’mine, Allah TeÂl kıyÂmet gunu kerem elbiselerinden giydirir (şeref bahşeder).” (İbn-i MÂce, CenÂiz, 56)
Âciz yaratılan insanoğlu, bel ve musîbetler karşısında desteğe ve tesellîye muhtactır. Dolayısıyla cenÂze teşyîi ve tÂziye gibi hususlar cok muhim birer insÂnî vazifedir. Bunları ihmÂl etmek buyuk bir eksiklik ve vebaldir. Ayrıca unutmayalım ki bugun bir kardeşimize cok gorduğumuz ufak bir ziyÂret ve tesellîye yarın kendimiz muhtac olabiliriz. Fakat zamanında guzel tohumlar ekmezsek muhtac olduğumuz bir zamanda cevremizde tutunacak dal bulamayız.
CENAZE UĞURLAMA VE TAZİYE ORNEKLERİ Cenaze Uğurlama ve Hasta Ziyaretinin Fazileti CÂbir -radıyallÂhu anh- ’tan rivÂyet edildiğine gore Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e:
“–Nasıl sabahladınız?” diye sorulmuştu.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“–Bir cenÂzede bulunmayan ve hasta ziyÂretine gitmeyen kimselerden daha hayırlı olarak sabahladım.” (BuhÂrî, el-Edebu ’l-Mufred, no: 1133; bkz. İbn-i MÂce, Edeb, 18)
Bu ifÂdeleriyle Peygamber Efendimiz; “Samîmiyetle ve Hak rızÂsı icin cenÂze teşyîinde bulunan ve hasta ziyÂretini îf eden kişilerin elde edeceği sevap ve ecirler hÂric tutulursa, dolu dolu ve hayırlı bir gece gecirdiğini” beyÂn etmiş olmaktadır. Dolayısıyla da cenÂze teşyîi ve hasta ziyÂretinin yuksek fazîletine işÃ‚ret etmektedir.
Peygamberimizin Taziye Ziyaretleri Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, cenÂze teşyîinde bulunur, hastaları ziyÂret eder ve dÂvetlere katılırdı. Ebû Said el-Hudrî -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Medîne ’ye yeni geldiği sıralarda bizden biri olum doşeğinde iken, varıp kendisine haber verirdik. O da gelir hastanın başında durur, istiğfarda bulunurdu. Olunce de yanındakilerle beraber geri donerdi. BÂzen de cenÂze gomulunceye kadar beklerdi.
Kendisine zahmet vermekten endişe duyarak aramızda şoyle konuştuk:
«–Hastamız olunceye kadar Allah Rasûlu ’ne bir şey soylemeyelim. VefÂt edince kendisine soyleriz. Boylece O, ne yorulur ne de zaman kaybetmiş olur.»
Boyle yapmaya başladık. Hastamız olunce kendisine haber verirdik. O da gelir namazını kılar, istiğfarda bulunur, geri donerdi. BÂzen de cenÂze gomulunceye kadar beklerdi. Bir sure de bu şekilde yaptık. Daha sonra:
«–VallÂhi boyle de yapmayalım. Bu da RasûlullÂh ’ı yoruyor. CenÂzemiz olduğunda onu Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in kapısına goturelim, orada namaz kıldırsın. Bu, O ’nun icin daha kolay olur.» dedik ve oyle yaptık.”
Hadîsin rÂvîlerinden Muhammed bin Omer -radıyallÂhu anh- diyor ki:
“Bu sebepten Allah Rasûlu ’nun kapısının onu, «cenÂze namazının kılındığı yer» mÂnÂsında «musall» ismiyle anılır oldu. CenÂzeler hep oraya goturuluyordu. Allah Rasûlu ’nun vefÂtından sonra da aynı usûl devÂm etti.” (İbn-i Sa ’d, I, 257; HÂkim, I, 519/1349)
***
Talha bin Ber -radıyallÂhu anh- hastalanmıştı. Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- onu ziyÂrete geldi. Cıkarken:
“–Talha ’ya olumun yaklaştığını goruyorum. VefÂt edecek olursa bana haber verin; techiz ve tekfin işinde elinizi cabuk tutun. Cunku bir muslumanın cesedini Âilesi yanında bekletmek uygun değildir.” buyurdu. (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 33-34/3159)
Cok gecmeden Talha vefÂt etti. VefÂtından az evvel de:
“–Beni cabucak defnedip Rabbime kavuşturunuz. Hazret-i Peygamber ’e haber vermeyiniz. Zîr buraya gelirken yahûdîlerin ona zarar vermesinden endişe ediyorum. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in benim yuzumden bir sıkıntıya uğramasını arzu etmem.” diye vasiyet etti.
Gece de bastırmış olduğu icin Allah Rasûlu ’ne haber verilmeden Talha -radıyallÂhu anh- defnedildi. Bu durum sabahleyin Allah Rasûlu ’ne haber verildi. Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm- Talha ’nın kabri başına gitti ve kabri başında Talha icin:
“AllÂh ’ım, Sen ondan, o Sen ’den rÂzı olarak Talha ’yı karşılayıp huzûruna kabul et!” diye du etti. (Bkz. İbnu ’l-Esîr, Usdu ’l-GÂbe, II, 29)
Melekler Dualarınıza Amin Derler Ebû Seleme -radıyallÂhu anh- vefÂt etmişti. Âlemlerin SultÂnı Efendimiz yanına girdi, acık kalan gozlerini kapattı ve sonra şoyle buyurdu:
“Ruh cıkınca gozler onu tÂkip eder!”
Bu esnÂda Ebû Seleme ’nin aile fertlerinden bÂzıları yuksek sesle ağlamaya başladı. Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm-:
“–Kendinize hayırdan başka bir şeyle du etmeyin. Cunku melekler duÂlarınıza «Ã‚min» derler!” buyurarak îtidÂli muhÂfaza etmeleri gerektiğini bildirdi. Sonra da şoyle du buyurdu:
“AllÂh ’ım! Ebû Seleme ’yi bağışla! Derecesini, hidÂyete ermişler seviyesine yukselt! Geride bıraktıkları icin de ona Sen vekil ol! Ey Âlemlerin Rabbi! Bizi de onu da bağışla! Kabrini genişlet ve nurla doldur!” (Muslim, CenÂiz, 7)
Alan da Veren de Allah ’tır UsÂme bin Zeyd -radıyallÂhu anhumÂ- şoyle der:
Kızı (Zeynep -radıyallÂhu anhÂ-), Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e haber gondererek:
“–Oğlum olmek uzeredir, lutfen bize kadar geliniz!” dedi. Peygamber Efendimiz o esnÂda ashÂbıyla meşgul olduğu icin:
“–Alan da veren de Allah ’tır. O ’nun katında her şeyin belli bir vakti vardır. Sabretsin ve ecrini Allah ’tan beklesin!” buyurarak kızına selÂm gonderdi. Bunun uzerine kızı, Nebiyy-i Ekrem Efendimiz ’e:
“–Ne olur, mutlaka gelsin!” diye tekrar haber yolladı.
Bu def Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Sa ’d bin UbÂde, MuÂz bin Cebel, Ubey bin K ’b, Zeyd bin SÂbit ve başka sahÂbîlerle birlikte kalkıp kızının evine gitti. Cocuğu Hazret-i Peygamber ’e verdiler, kucağına aldı. Yavrucak pek zor nefes almaktaydı. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in gozlerinden yaşlar boşandı. Durumu goren Sa ’d bin UbÂde:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu, bu ne hÂldir?” dedi. Efendimiz de:
“–Bu, AllÂh ’ın, dilediği kullarının kalbine koyduğu bir rahmettir. Zaten Allah TeÂl ancak merhametli kullarına rahmet eder.” buyurdu. (BuhÂrî, CenÂiz, 33; Muslim, CenÂiz, 9, 11)
Olunun Yıkanması, Kefenlenmesi ve Defni Peygamber Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm- ’ın kızı Zeyneb -radıyallÂhu anhÂ- vefÂt ettiğinde onu, Ummu Eymen, EnsÂr hanımlarından Ummu Atiyye ve vÂlidelerimizden Hazret-i Sevde ile Ummu Seleme yıkamışlardı. Yıkama esnÂsında Efendimiz yanlarına varıp:
“–Onu yıkamaya, sağ tarafından ve abdest ÂzÂlarından başlayınız! Su ve sidr[7] ile tek sayıda; uc, beş veya yedi kere, gerekli gorurseniz daha fazla yıkayınız! Sonuncusunda suya kÂfur koyunuz! Yıkama işini bitirince bana bildiriniz!” buyurdu.
Hazret-i Zeyneb ’in saclarını taradılar, uce ayırıp her birini bir bukle yaptılar. Buklelerden ikisi Hazret-i Zeyneb ’in yan taraflarındaki, biri de on tarafındaki saclarındandı. Yıkamayı bitirdiklerinde Allah Rasûlu, elbisesini onlara verip:
“–Bunu Zeyneb ’e ic gomleği yapınız!” buyurdu. (BuhÂrî, CenÂiz, 8-17; Muslim, CenÂiz, 36; İbn-i Sa ’d, VIII, 34-36)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- cenÂze namazını kıldıktan sonra mahzun ve mukedder bir şekilde kabre indi. Biraz durduktan sonra tebessum ederek dışarı cıktı ve şoyle buyurdu:
“–Zeyneb ’in zayıflığını duşunerek, ona kabrin darlığını ve kederini hafifletmesi icin AllÂh ’a du ettim. Allah TeÂl da duÂmı kabul buyurup kabir sıkıntısını ona hafifletti.” (İbn-i Esîr, Usdu ’l-GÂbe, VII, 131)
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in bu kadar sevdiği muhtereme kerîmesi ve İslÂm uğruna pek cok fedÂkÂrlıklara katlanan takv sÂhibi, sÂliha bir hanım bile kabrin sıkıntısına dûcÂr olursa, bizim hÂlimiz nice olur? Bu yuzden istikbÂlimizi sık sık tefekkur ederek hÂl ve tavırlarımızı dÂim gozden gecirmeliyiz.
Cenaze Duası Avf bin MÂlik -radıyallÂhu anh- şoyle der:
“Fahr-i KÂinÂt Efendimiz, bir cenÂze namazı kıldırmıştı. O esnÂda şoyle du ettiğini duydum ve ezberledim:
«AllÂh ’ım! Onu bağışla, ona rahmet et, onu azap ve sıkıntılardan koru. Kusurlarını affet. Cennetten nasîbini ihsÂn eyle, kabrini genişlet! Onu su ile, karla ve buzla yıka(nmış gibi tertemiz kıl)! Beyaz giysileri kirden temizler gibi onu gunahlarından arındır. Kendi evinden daha guzel bir ev, Âilesinden daha hayırlı bir Âile, hanımından daha hayırlı bir zevce ver. Onu cennete koy, kabir ve cehennem azÂbından muhÂfaza buyur!»
Bu guzel duÂyı işitince; «Keşke olen ben olsaydım.» diye icimden gecirdim.” (Muslim, CenÂiz, 85)
Cenazeyi Hayırla Yad Ediniz! Enes -radıyallÂhu anh- şoyle anlatıyor:
“Peygamber Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm- ile bÂzı sahÂbîler birlikte bulunurlarken yanlarından bir cenÂze gecti. AshÂb-ı kirÂmdan bÂzıları o cenÂzeyi hayırla yÂd ettiler. Bunun uzerine Efendimiz:
«–Vecebet! (VÂcib oldu, kesinleşti!)» buyurdu.
Sonra bir cenÂze daha gecti. Orada bulunanlar onun kotuluğunden bahsettiler. Rasûl-i Ekrem Efendimiz yine:
«–Vecebet! (VÂcib oldu, kesinleşti!)» buyurdu.
Bunun uzerine Omer bin HattÂb -radıyallÂhu anh-:
«–YÂ Rasûlallah, kesinleşen nedir?» diye sordu.
Peygamber Efendimiz:
«–Once gecen cenÂzeyi hayırla yÂd ettiniz, bu sebeple onun cennete girmesi kesinleşti. Sonrakinin de kotuluğunden bahsettiniz, onun da cehenneme girmesi kesinleşti. Cunku siz (mu ’minler), AllÂh ’ın yeryuzundeki şÃ‚hitlerisiniz.» buyurdu.” (BuhÂrî, CenÂiz, 86; Muslim, CenÂiz, 60)
Taziye Orneği Peygamber Efendimiz ’in, Medîne dışında bulunan MuÂz bin Cebel ’e, oğlunun vefÂtı sebebiyle gonderdiği şu mektup, ne guzel bir tÂziye orneğidir:
“BismillÂhirrahmÂnirrahîm.
AllÂh ’ın Rasûlu Muhammed ’den MuÂz bin Cebel ’e...
AllÂh ’ın selÂmı uzerine olsun!
Kendisinden başka ilÂh bulunmayan AllÂh ’a hamdettiğimi sana iletmek isterim. İmdi; Allah ecrini artırsın, buna karşılık sana buyuk mukÂfatlar ihsÂn etsin ve sabretme gucu versin. Bizi ve seni şukre muvaffak kılsın. Zîr canlarımız, mallarımız, evlÂd u iyÂlimiz, Azîz ve Celîl olan AllÂh ’ın bize tatlı hibeleri, gecici bir sure icin yanımıza bıraktığı emÂnetleri cumlesindendir.
Allah sana o cocuğu vermekle seni sevindirdi. Şimdi de onu buyuk bir ecir karşılığında senden aldı. Onun karşılığında Allah ’tan rahmet, mağfiret ve hidÂyet bekliyorsan, sabret!.. Uzuntu ve kederin, ecrini yok etmesin! Sonra pişman olursun! Bil ki ağlayıp sızlamak hicbir şeyi geri getirmez, huzun ve kederi de defedemez. Başa gelecek olan zaten gelmiştir, vesselÂm.” (HÂkim, III, 306/5193)
Cenaze Evine Yemek Gondermek Sevap mı? Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, cenÂze yakınlarına sÂdece tÂziyede bulunmakla kalmaz, maddî-mÂnevî her turlu yardımda bulunurdu. Nitekim CÂfer-i TayyÂr -radıyallÂhu anh- şehîd olduğunda Fahr-i KÂinÂt Efendimiz kendi Âilesine:
“–CÂfer ’in Âilesi icin yemek yapınız! Cunku onlar şu durumda mutfakla meşgul olamazlar!” buyurmuştur. (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 25-26; İbn-i HişÃ‚m, III, 436)
Daha sonra da bizzat kendisi, Hazret-i CÂfer ’in yetimlerine sÂhip cıkarak onları himÂye ve terbiyesine almıştır.
Musibete Uğrayan İnsanlar Ebû Bekir -radıyallÂhu anh- da herhangi bir musîbete uğrayan insanlara şoyle tÂziyede bulunurdu:
“Sabır, musîbetin elemini hafifletir, sızlanmanın ise faydası yoktur. Olum oncesi hayat basittir, cetin olan olum sonrasıdır. RasûlullÂh ’ı kaybedişinizi hatırlayınız ki, musîbetiniz gozunuzde kuculsun ve Allah ecrinizi artırsın.” (Ali el-Muttakî, XV, 744/42958)
Cenaze Uğurlamanın Fazileti Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“Kim, sevÂbına inanarak ve karşılığını sÂdece Allah ’tan bekleyerek bir muslumanın cenÂzesi ile birlikte gider ve namazı kılınıp gomulunceye kadar beklerse, her biri Uhud Dağı kadar olan iki kırat sevapla doner. Kim de cenÂze namazını kılar, defnolunmadan once ayrılırsa bir kırat sevapla doner.” buyurmuşlardı. (BuhÂrî, Îman, 35)
Birgun Abdullah bin Omer, Sa ’d bin Ebî VakkÂs ile birlikte otururken HabbÂb bin Eret geldi ve:
“–Abdullah! Baksana Ebû Hureyre ne diyor!” diye bu hadîsi nakletti. Bunun uzerine Hazret-i Abdullah:
“–Ebû Hureyre de cok oldu.” dedi ve HabbÂb ’ı, bu hadîsi araştırmak icin Hazret-i Âişe ’ye gondererek; “Bunu ondan sor gel!” dedi.
HabbÂb gidince Abdullah yerden bir avuc cakıl taşı aldı; sinirli bir şekilde taşları elinde evirip cevirmeye başladı. Bir muddet sonra HabbÂb, Hazret-i Âişe ’nin; “Ebû Hureyre doğru soyluyor; ben de RasûlullÂh ’ın oyle buyurduğunu işittim.” dediğini haber verdi. Bu sefer kacırdığı fırsatlara hayıflanan Abdullah bin Omer, elindeki taşları yere fırlattı ve:
“–Desene biz cok kırat kacırdık!” diye teessurunu ifÂde etti. (Muslim, CenÂiz, 56)
Burada va ’dedilen sevÂbın miktar ve olcusu, kesin bir sınır tÂyin etmekten ziyÂde, cenÂze teşyîinin yuksek fazîletini beyÂn etmek icindir. Zîr CenÂb- Hak, yapılan amellere, kalplerdeki niyet ve samîmiyetin seviyesine gore ecir lutfeder.
Allah ’ın Erkeklere Emaneti KÂsım bin Muhammed -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“Hanımım vefÂt etmişti. Muhammed bin KÂ ’b el-Kurazî tÂziyeye geldi. Bana şunu anlattı:
İsrÂiloğulları ’ndan Âlim, Âbid ve gayretli bir adam vardı. Cok sevdiği sÂliha bir hanımı vardı. Derken bu hanımı vefÂt etti. O Âlim buna cok uzuldu ve evine kapanarak insanlardan alÂkasını kesti, kimseyle konuşmaz oldu. İsrailoğulları ’ndan bir kadın bunu duyunca yanına gitti ve:
«–Ona soracak bir meselem var, fetv istiyorum, onunla husûsî goruşeceğim.» dedi. İnsanlar cıktılar, o ise kapıda bekledi ve mutlaka goruşmesi gerektiğini tekrarladı.
Birisi Âlime haber verip:
«–Kapıda bir kadın var, sana fetv sormak istiyor, kapıdan ayrılmıyor.» dedi. İzin verilince kadın iceri girdi. Âlime:
«–Sana soracak bir meselem var.» diye soze başladı. Âlim; «–Mesele nedir?» deyince kadın şoyle bir suÂl sordu:
«–Ben, komşum olan bir hanımdan bilezik aldım. Onu bir muddet takındım, odunc olarak kullandım. Şimdi bana haber gonderdiler, onu istiyorlar. Ne dersin, onlara bileziklerini iÂde etmem gerekir mi?»
Âlim:
«–Evet, vallÂhi vermen lÂzım.» dedi.
Kadın:
«–Ama o bilezik bende bir muddet kaldı, (onu cok sevdim).» deyince Âlim:
«–Olsun, sen onu emÂnet olarak aldığın icin onların bunu geri istemeye hakları vardır.» cevÂbını verdi. Bunun uzerine kadın:
«–Allah sana merhamet eylesin ey Âlim! Allah, sana emÂnet olarak verdiği şeyi geri istediğinde neden uzuluyorsun! Uzulmeye hakkın var mıdır? Sana hanımını emÂneten vermişti, sonra da geri aldı. AllÂh ’ın, onu yanında bulundurmaya senden daha cok hakkı vardır.» diyerek onu tesellî etti.
Âlim bu sozlerden ibret aldı, hakîkati gordu ve kendine geldi. Allah, Âlimi kadının sozlerinden istifÂde ettirdi.” (Muvatta, CenÂiz, 43)
İkizleri ile Beraber VefÂt Eden Anne Mesnevî şÃ‚rihi TÂhiru ’l-Mevlevî, doğum esnÂsında ikizleri ile beraber vefÂt eden bir annenin dramından cok duygulanır. AkrabÂlarını araştırıp buldurur.
“–Ben bu uc mevtÂya tÂziye olarak bir kabir taşı kitÂbesi yazdırmak istiyorum!” der ve anne yureğinin şefkat ve merhametini şu dortluğu ile cok icli bir şekilde ifÂde eder:
Bir KitÂbe-i Seng-i MezÂr:
Dunyada der-Âğûşa ecel vermedi imkÂn,
Etti beni hem-makber iki yavrucuğumla.
Artık tutarak dest-i yetîmÂnelerinden,
Geldim sana Rabb ’im, iki oksuz cocuğumla...
“Bir mezar taşı kitÂbesi: Ecel, beni iki yavrucuğumla kabir yolcusu eyleyerek şu dunya hayÂtında (onları doya doya) kucaklamaya imkÂn vermedi. Ey Rabbim! Ben de yetim ellerinden tutup o iki oksuz cocuğumla Sana geldim...”
Olunun Kabirdeki Durumu İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- ’dan rivÂyet edildiğine gore Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuştur:
“Kabirdeki olu, denizde boğulmak uzere olan ve dehşet icerisinde yardım isteyen kimse gibidir. Babasından, anasından, kardeşinden, samîmî ve sÂdık arkadaşından bir du bekler. Şayet bir du gelecek olsa, bu onun icin duny ve icindekilerden daha kıymetli ve sevimli olur. Şuphesiz Allah, kabir ehline, dunyadakilerin duÂsı bereketiyle dağlar misÂli ecir verir. Dirilerin olulere gonderebileceği en iyi hediye ise onlar icin istiğfÂr etmek ve onlar adına sadaka vermektir.”[8]
İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- şoyle rivÂyet eder:
Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, iki kabrin yanından gecerken onlar hakkında:
“İkisi de azap goruyorlar, ancak (onların zannına gore) buyuk bir gunahtan dolayı değil. Birisi soz goturup getirdiğinden, diğeri de kucuk abdest bozarken îcÂb ettiği sûrette korunmadığından dolayı muazzeb oluyor.” buyurdu.
Akabinde yaş bir hurma dalı istedi. Onu ikiye ayırdı ve daha sonra bunları kabirlerin başına birer birer dikti. Sonra da sozlerine şoyle devÂm etti:
“Kurumadıkları muddetce onların azÂbını hafifletmeleri umulur.” (Muslim, TahÂret, 111)
Mufessir Kurtubî, bu hadîs-i şerîfi şoyle îzÂh eder:
“Hadîsin, «kurumadıkları muddetce» kısmı, o dalların yaş kaldıkları muddetce tesbih ettiklerine işÃ‚ret etmektedir. Nitekim Âlimlerimiz şoyle demişlerdir: Kabirlere ağac dikmekten ve orada Kur ’Ân-ı Kerîm okumaktan oradaki mevtÂlar istifÂde ederler. Bir ağac dikmek bile olulerin azÂbını hafifletirse, bir mu ’minin Kur ’Ân okumasından kim bilir ne kadar istifÂde ederler? Oluye hediye edilen şeyin sevÂbı da kendisine ulaşır.” (Kurtubî, X, 267)
Kur ’Ân tilÂveti sebebiyle husûle gelecek ilÂhî rahmetten olulerin de istifÂdesi icin bilhassa YÂsîn-i Şerîf okunması, herkesin bildiği ve tatbîk ettiği bir usûldur. Nitekim hadîs-i şerîfte şoyle buyrulur:
“…YÂsîn, Kur ’Ân ’ın kalbidir. Bir kimse onu AllÂh ’ın rızÂsını ve Âhiret yurdunu talep ederek okursa, muhakkak gunahları bağışlanır. Olulerinize de YÂsîn Sûresi ’ni okuyunuz.” (Ahmed, V, 26)
Olulerin mÂnevî istifÂdesi icin diğer Âyet ve sûrelerden de okunabilir. Buna dÂir rivÂyetlerin bir kısmı şoyledir:
“Sizden biri vefÂt ettiğinde onu fazla bekletmeden kabre goturunuz. Defnettiğiniz zaman da biriniz, başucunda FÂtiha Sûresi ’ni, ayak ucunda da Bakara Sûresi ’nin son kısmını (Âmenerrasûlu) okusun.” (TaberÂnî, Kebîr, XII, 340; Deylemî, I, 284; Heysemî, III, 44)
Al bin el-LeclÂc, sÂhÂbe-i kirÂmdan olan babası LeclÂc ’ın, vefÂtı esnÂsında kendilerine şu vasiyette bulunduğunu rivÂyet etmiştir:
“Beni kabre koyduğunuz zaman:
«بِسْمِ اللّٰهِ وَعَلٰى سُنَّةِ رَسُولِ اللّٰهِ : AllÂh ’ın adıyla ve Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in sunneti uzere (seni Hakk ’a emÂnet ediyoruz.)» deyiniz ve uzerime toprak atınız. Başımın ucunda Bakara Sûresi ’nin evvelini ve son kısmını okuyunuz. Şuphesiz ben, Abdullah bin Omer ’in bu uygulamayı guzel gorduğune şÃ‚hid olmuştum.” (Beyhakî, es-Sunenu ’l-KubrÂ, IV, 56)
SahÂbe-i kirÂmdan Amr bin Âs -radıyallÂhu anh- ’ın vefÂtı esnÂsında vasiyet olarak etrafındakilere soylediği şu sozler de cÂlib-i dikkattir:
“Beni kabrime defnettiğiniz zaman, bir deve kesip etini parcalayacak kadar mezarımın başında bekleyin ki, sizin varlığınızla yeni hayÂtıma alışma imkÂnı bulayım ve Rabbimin elcilerine vereceğim cevapları hazırlayayım.” (Muslim, Îman, 192)
Bu rivÂyeti kitabında zikreden Nevevî, İmÂm ŞÃ‚fiî -rahmetullÂhi aleyh- ’in, şu sozlerini nakletmiştir:
“Mezarın başında Kur ’Ân ’dan Âyet ve sûreler okumak mustehabdır. Kur ’Ân ’ın tamamının okunması (hatim edilmesi) ise, daha guzeldir.”[9]
Butun bu rivÂyetlerden anlaşılacağı uzere kabirleri ziyÂret etmek, orada bulunanlara selÂm verip du ve istiğfarda bulunmak, onlar adına hayır ve hasenÂt yapıp Kur ’Ân tilÂvet etmek, mevtÂlar icin bir rahmet vesîlesidir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de Rabbimiz, bizden once Âhirete intikÂl etmiş mu ’min kardeşlerimiz icin şoyle du etmemizi tavsiye eder:
“…Ey Rabbimiz! Bizi ve bizden once gelip gecmiş îmanlı kardeşlerimizi bağışla; kalplerimizde, îmÂn edenlere karşı hicbir kin bırakma! Rabbimiz! Şuphesiz ki Sen cok şefkatli ve cok merhametlisin.” (el-Haşr, 10)
Hazret-i Peygamber ve ashÂb-ı kirÂmın kabir ziyÂretiyle ilgili soz ve tatbikÂtı, bu hususta ifrat ve tefrite duşmeden nasıl davranılması gerektiğini bizlere gostermektedir.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“Oldukten sonra kulun derecesi yukseltilir. Kul:
«–Ey Rabbim! Bu sevap nereden geldi?» diye sorar. CenÂb-ı Hak ona:
«–(Arkanda bıraktığın) hayırlı ve sÂlih evlÂdın senin icin istiğfarda bulundu, du etti.» buyurur.” (İbn-i MÂce, Edeb, 1; Ahmed, II, 509)
Yine hidÂyet rehberimiz Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“İnsan olduğu zaman butun amelleri kesilir. Ancak şu uc şey bundan mustesnÂdır: Sadaka-i cÂriye, istifÂde edilen ilim ve kendisine du eden hayırlı evlÂt.” buyurmuştur. (Muslim, Vasıyyet, 14)
Sa ’d bin UbÂde -radıyallÂhu anh-, yanında bulunmadığı bir esnÂda annesinin vefÂt ettiğini, onun adına sadaka verdiği takdirde kendisine bir faydası olup olmayacağını sormuştu. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-; “Evet.” buyurunca, sÂhip olduğu meyve bahcesini annesi adına tasadduk etti. (BuhÂrî, VesÂyÂ, 15)
Abdurrahman bin Ebî Amra ’nın anlattığına gore annesi, bir kole ÂzÂd etmek istemişti. Ancak bunu sabaha tehir etmiş ve sabaha cıkamadan da vefÂt etmişti. Abdurrahman, KÂsım bin Muhammed ’e:
“–Ben anneme bedel bir kole ÂzÂd etsem, anneme faydası olur mu (sevÂbı ona ulaşır mı)?” diye sorunca, o da şu cevÂbı vermiştir:
“–Sa ’d bin UbÂde, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e gelip:
«–Annem vefÂt etti, ben onun adına bir kole ÂzÂd etsem ona faydası olur mu?» diye sormuştu. Allah Rasûlu de; «–Evet!» buyurdular.” (Muvatta, Itk, 13)
Ebû Bekir -radıyallÂhu anh- ’ın oğlu Abdurrahman, uyku esnÂsında Âniden vefÂt edivermişti. Âişe vÂlidemiz, bu kardeşinin hayrına pek cok kole ÂzÂd etti. (Muvatta, Itk, 14)
İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- anlatıyor:
Bir kimse Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e gelerek:
“–YÂ Rasûlallah! Annem vefÂt etti, uzerinde de bir aylık oruc borcu var, onun adına borcunu odeyeyim mi?” dedi.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Annenin uzerinde mal borcu olsaydı onun adına odeyivermez miydin?” diye sordu.
“–Evet, oderdim!” deyince de, Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm–:
“–AllÂh ’a olan borc, odenmeye daha lÂyıktır!” buyurdu. (Muslim, SıyÂm, 155)
Butun bu hadîs-i şerîfler, vefÂt etmiş mu ’minlerin, sağlıklarında yaptıkları ve vefatlarından sonra da devÂm etmekte olan hayırlarından fayda goreceklerini, ayrıca hayatta olan yakınlarının ve mu ’min kardeşlerinin du ve infaklarından istifÂde edeceklerini bildirerek onları bu hayırlara teşvik etmektedir.
İSLAM ’DA TAZİYENİN HUKMU NEDİR? VelhÂsıl İslÂm, insanın fıtrat ve ihtiyaclarına gore kÂideler koymuş, hicbir şeyi ihmÂl etmemiştir. VefÂt eden insanların en kısa zaman icinde techiz, tekfin ve teşyîine ısrarla teşvik etmiştir ki, insanoğlu olduğunde nezih bir şekilde ebedî istirahatgÂhına yerleşebilsin. Aksi takdirde insanın mukerremliğiyle bağdaşmayan manzaralar ortaya cıkarak insanların huzûru kacabilir.
Diğer taraftan, İslÂm ’ın emrettiği bu ictimÂî vazifeler, CenÂb-ı Hakk ’ın kuluna ne kadar değer verdiğini gostermektedir. Yuce Rabbimiz, sevdiği kullarının, merhamet, muhabbet ve kardeşlik duygularıyla yoğrulmuş huzurlu bir toplumda yaşamalarını arzu etmektedir. AllÂh ’ın emirlerine bîgÂne kalındığında, boyle bir toplum oluşturabilmek imkÂnsız hÂle gelir.
Muhim bir din kardeşliği mes ’ûliyeti olan tÂziye, nazargÂh-ı ilÂhî olan insan gonlunun, huzunle dolduğu bir anda tesellî edilerek ferahlatılmasıdır. Din kardeşimize, her an yanında olduğumuzu gostermektir. Şunu unutmamak gerekir ki, mukerrem olarak yaratılan ve ilÂhî bir sanat hÂrikası olan insanın dert ve sıkıntılarının paylaşılarak kederli gonlunun tesellî edilmesi, AllÂh ’ın rızÂsına medÂr olan buyuk amel-i sÂlihlerden biridir.
Dipnotlar:
[1] Bkz. el-MÂide, 31. [2] Bkz. İbn-i MÂce, CenÂiz, 8. [3] Bkz. Muslim, CenÂiz, 58. [4] Bkz. Ebû DÂvûd, CenÂiz, 38-39/3166. [5] Bkz. Ebû DÂvûd, CenÂiz, 38-39/3166. [6] Bkz. NesÂî, Buyû, 98; Ahmed, V, 289. [7] Sidr: Arabistanda yetişen, koyu golgeli bir kiraz ağacıdır. Halkımızın Trabzon Hurması dediği ağac da bu cinstendir. Sidr ağacının yaprakları suya karıştırılarak cenÂze yıkanır. (Âsım Efendi, KÂmus, II, 385) [8] Deylemî, el-Firdevs bi-Me ’sûri ’l-HitÂb, Beyrut 1986, IV, 103/6323; Ali el-Muttakî, XV, 694/42783; XV, 749/42971. [9] Nevevî, RiyÂzu ’s-SÂlihîn, Beyrut, ts., s. 293.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 2, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan