İslÂm ’a gore devlet başkanının ve yoneticilerin ozellikleri nelerdir? Musluman bir idareci nasıl olmalıdır? İdÂrî hizmetlerde mes ’ûliyet şuuruna ornekler.Toplumda nizamsızlık, kargaşa, fitne ve anarşinin olmaması icin duzen ve intizÂmın, cemiyetin en kucuk birimine kadar nufûz etmesi zarûrîdir. Bu da ancak bir lider etrafında toplanmakla mumkundur. Bu sebeple Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, yolculuk yapmakta olan uc kişilik kucuk ve gecici bir toplulukta bile, mutlaka mes ’ûl birinin, yÂni bir idÂrecinin tÂyin edilmesini tavsiye buyurmuştur. Bir hadîs-i şerîflerinde de:
“Dunyanın ucr koşesinde bile olsa, uc kişinin, iclerinden birini kendilerine emir tÂyin etmeden yaşamaları doğru olmaz.” buyurmuşlardır. (Ahmed, II, 177)
Boylesine muhim ve luzumlu bir vazife olan idÂrecilik, aynı zamanda altından kalkılması zor bir ilÂhî emÂnet ve cok ağır bir mes ’ûliyettir. Onu ancak idÂreciliğe kÂbiliyeti olan dirÂyetli ve liyÂkatli kimseler başarabilir. Hakkını veremeyecek ve kul hakkı yiyecek olanlar icin ise idÂrecilik, kıyÂmet gununde dehşetli bir pişmanlık, rezillik ve perişanlıktır.
Fahr-i KÂinÂt -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuştur:
“Allah TeÂl ’nın, insanlar uzerine idÂreci yaptığı bir kimse, onları samîmiyet ve ihlÂsla sÂhiplenip korumazsa, cennetin kokusunu (bile) alamaz.” (BuhÂrî, AhkÂm, 8)
“CenÂb-ı Hakk ’ın, idÂreci yaptığı bir kimse, yonettiği insanları aldatarak olurse, Allah TeÂl ona cennet yuzu gostermez.” (BuhÂrî, AhkÂm 8; Muslim, ÎmÂn 227-228, İmÂre 21)
“Muslumanların işlerini ustlenip de onlar icin calışıp cabalamayan hicbir idÂreci, onlarla birlikte cennete giremez.” (Muslim, ÎmÂn 229, İmÂre 22)
MÂnevî terbiyeden lÂyıkıyla nasip alamamış insanlar, şan, şohret, baş olma ve one gecme husûsunda son derece ihtiraslı olurlar. İslÂm ise insanları bu mevzuda mecbur kalınmadığı surece mustağnî davranmaya, -lÂyık olunmadığı takdirde- emirlik ve idÂrecilikten kacınmaya teşvik eder. Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“Siz insanları mÂdenler (gibi farklı yapılarda) bulursunuz. Onların cÂhiliye doneminde hayırlı ve değerli olanları, şayet dînî hukumleri iyice hazmederlerse İslÂmiyet devrinde de hayırlıdırlar. Siz yine en hayırlı kişileri, idÂrecilikten hic hoşlanmayanlar olarak bulursunuz. Siz, en kotu kişileri de iki yuzluler olarak bulursunuz ki onlar; birilerine bir yuzle, diğerlerine bir başka yuzle gider gelirler.” (BuhÂrî, MenÂkıb, 1; Muslim, FedÂilu ’s-SahÂbe, 199)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, UbÂde bin SÂmit -radıyallÂhu anh- ’ı bÂzı vergileri ve zekÂtı toplamak uzere vazifelendirirken şoyle buyurmuştu:
“Allah ’tan kork ve cok dikkatli ol! Allah ’tan kork da kıyÂmet gununde AllÂh ’ın huzuruna, boğuren bir deve veya ineği, yahut da meleyen bir koyun veya keciyi (sırtına) yuklenmiş olarak gelme!”
UbÂde -radıyallÂhu anh-:
“–YÂ Rasûlallah! Durum gercekten boyle mi olur?” diye sorunca Fahr-i KÂinÂt Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm-:
“–Evet, nefsim kudret elinde olan AllÂh ’a yemin ederim ki, durum aynen boyledir. Bundan, ancak AllÂh ’ın merhamet ettiği kimseler kurtulabilir.” cevÂbını verdi. Bunun uzerine UbÂde bin SÂmit -radıyallÂhu anh-:
“–Sen ’i hak ile gonderen AllÂh ’a yemin ederim ki, iki kişiye bile idÂreci olmayacağım.” dedi. (Ali el-Muttakî, VI, 569/16965)
MUSLUMAN BİR İDARECİ NASIL OLMALI? Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“İdÂreci olmadan evvel dînî ilimleri oğreniniz.” buyurmuştur. SufyÂn bin Uyeyne -rahmetullÂhi aleyh- bu sozu şoyle acıklar:
“Cunku bir kimse dînî ilimlerde ince anlayış sÂhibi olduğunda, riyÂset sevdÂsını bırakır.”[1]
YÂni idÂrecilik husûsunda tÂlip değil, matlub olmak îcÂb eder. Ancak, kendisinden başka ehil kimse bulunmayıp da zarûret îcÂbı idÂreci olan kişi de Allah ’tan korkmalıdır. Zîr idÂrecilik hizmetinin mes ’ûliyeti son derece ağır olduğundan, kazanılacak ecir cok yuksek olduğu gibi, gaflet edip bir haksızlık işlendiğinde huzûr-i ilÂhîde verilecek hesap da cok cetindir.
İdÂresi altında muhtelif insanlar bulunan bir kişi, aynen Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- gibi, onemli-onemsiz demeden, butun tebaasının meseleleriyle ilgilenmeli, dertlerine dermÂn olmalıdır. İdÂresindeki insanlar icin guzel ve temiz hislerle dolu olmalı, onların hayrını istemelidir.
İdÂrecilik, son derece anlayışlı ve musÂmahakÂr olmayı îcÂb ettirir. İdÂreciler, yonettikleri kişilere iyi davranmadığı takdirde, Allah TeÂl bunun hesÂbını onlara cok ağır bir şekilde soracaktır. Efendimiz -aleyhissalÂtu vesselÂm- şoyle buyurur:
“AllÂh ’ım! Ummetimin idÂresini ustlenip de onlara zorluk cıkaran kimseye Sen de zorluk cıkar. Ummetimin idÂresini ustlenip de onlara yumuşak davrananlara Sen de yumuşak davran!” (Muslim, İmÂre, 19; Ahmed, VI, 93, 258)
İdÂreci, ibÂdetlerini de îtin ile îf etmelidir. Kapısını dÂim acık tutarak kendisiyle goruşmeyi kolaylaştırmalıdır. Muslumanların işlerinden birini yuklenen kişi, kapısını kapatır da mazlumlar ve muhtaclar ona ulaşamazsa, kendisinin de cok muhtac olacağı kıyÂmet gununde butun rahmet kapıları onun yuzune kapatılır. O idÂreci, AllÂh ’ın butun kullarını ihÂta eden nihÂyetsiz rahmet ve kereminden mahrum kalır.
Hadîs-i şerîflerde şoyle buyrulmuştur:
“Bir devlet reisi kapısını ihtiyac ve sıkıntı icinde olanların, yoksulların yuzune kapatırsa, Allah TeÂl da goklerin kapısını onun sıkıntılarına, ihtiyaclarına ve arzularına kapatır.” (Tirmizî, AhkÂm, 6/1332)
“Allah TeÂl bir kimseyi muslumanların başına idÂreci yapar, o da halkın işlerinin bitirilmesine, ihtiyac ve sıkıntılarının giderilmesine mÂnî olmaya kalkarsa, Allah TeÂl da onun işlerinin bitirilmesine, ihtiyac ve sıkıntılarının giderilmesine mÂnî olur.” (Ebû DÂvûd, HarÂc, 12-13/2948)
Dunya hayÂtı, sırf fÂnî lezzetleri tatmak ve nefsÂnî arzuları tatmin etmek icin lutfedilmemiştir. BilÂkis Âhiret azığı toplamak, sÂlih ameller ve hayırlı işlerle sadaka-i cÂriyeler elde etmek uzere bahşedilmiş bir muhlettir. Nitekim Hak dostları:
“SaÂdet-i ebediyye icin ne kadar zahmet cekersen cek, sonunda zahmet gider saÂdet kalır. Şayet fÂnî lezzetler icin gunah işlersen, nihÂyetinde lezzet gider sana ıztırÂbı ve cezÂsı kalır.” demişlerdir.
Başta idÂreciler olmak uzere herkes bunun şuurunda olmalıdır. İdÂreciliği, şahsî ve nefsÂnî menfaatlerine Âlet etmekten sakınmalı, bulunduğu makÂmın hakkını vererek insanlara faydalı olmanın ecrine, fazîletine ve gonul huzûruna tÂlip olmalıdır.
Bir idÂreci, makÂmıyla ovunmekten de şiddetle sakınmalıdır. Zîr Hak dostları, “ِاَلْمُفَاخَرَةُ يُبْعِدُ عَنِ الْاٰخِرَة: Ovunmek, insanı Âhireti duşunmekten uzaklaştırır.” buyurmuşlardır.
İnsan, doğmadan evvel ne idi, oldukten sonra ne olacaktır? Bunu lÂyıkıyla tefekkur etmeli, dÂim olumu hatırlayıp gecmiş nesillerin Âkıbetinden ibret almalıdır. Dunyadaki nîmetlerin bÂkî olmadığını ve kendisine belli bir sureliğine imtihan maksadıyla verildiğini unutmamalıdır. Nitekim Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“Dunya tatlıdır ve manzarası hoştur. Şuphesiz ki Allah, dunyanın idÂresini size verecek ve nasıl davranacağınıza, ne gibi işler yapacağınıza bakacaktır. O hÂlde dunyadan sakının...” (Muslim, Zikir, 99)
İdÂreci, vaktini en muhim ve en faydalı işlere sarf etmelidir. Ona lÂzım olan şey, yerinde bir sukûnet, takvÂ, adÂlet ve kanaattir. Mumkun mertebe nefsini ıslÂh etmeye ve emri altındakileri hayra teşvik etmeye calışmalıdır. Cunku halk, idÂrecilerine gore şekillenir. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- şoyle demiştir:
“İdÂrecileri istikÂmet uzere bulunduğu muddetce insanlar da mustakîm olurlar.”[2]
İdÂrî mes ’ûliyet altında bulunanlar, ten rahatına ve kifÂyet miktÂrından fazla uykuya meyletmeyip gecelerini ibÂdet ve tefekkurle ihy etmelidirler. Zîr gece cok uyumak, tembellik verir ve kıyÂmet gunu insanı yoksul bırakır. Nitekim Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuştur:
“Hazret-i DÂvud ’un hanımı, oğlu Suleyman -aleyhisselÂm- ’a:
«–Yavrucuğum! Geceleyin fazla uyuma! Zîr geceleyin fazla uyku, kişiyi kıyÂmet gunu fakir bırakır!» demiştir.” (İbn-i MÂce, İkÂmetu ’s-SalÂh, 174)
İdÂreciler, mes ’ûl oldukları zayıf ve fakir kimselerin hÂllerinden gÂfil olmamalı, onları arayıp sormayı vazife bilmelidirler. Zîr halkın gonlunu kazanmak, Allah TeÂl ’nın rızÂsını tahsîle vesîledir. Nitekim Fahr-i KÂinÂt Efendimiz, yolculuk esnÂsında ashÂbının ardından yurur, gucluk ceken ve geride kalan zayıflara yardımcı olur, onları terkisine bindirir ve onlara du ederdi. (Ebû DÂvûd, CihÂd, 94/2639)
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- da Medîne-i Munevvere ’nin sokaklarını dolaşır, şehir dışına cıkarak civÂrı gezer, hatt şehirler arası seyahatlerde bulunarak halkın durumunu teftiş eder, ihtiyaclarını sorup gidermeye gayret ederdi.
Yusuf Has HÂcib ’in, on birinci asırda Karahanlı hukumdÂrına takdîm ettiği Kutadgu Bilig adlı eserinde, bu hususla alÂkalı olarak idÂrecilere hitÂben şu tavsiyeler yer alır:
“Memlekette bir kimse bir gece ac kalırsa, Allah TeÂl onu sana soracaktır; gozunu ac!”
“Ey hukumdar, sen bugun bir hekimsin; halk ise sana muhtac olan bir hastadır. BÂzısı darlığa duşmuştur ve bedbahttır; bir kısmı da fakirlik ıztırÂbı icindedir. BÂzısı ac, bÂzısı da cıplaktır; bÂzısı ise endişe icinde kıvranır. Butun bunların devÂsı sendedir; sen onların hekimi ol, ilac ver ve tedÂvi et. Eğer sen bunlara, ilac vererek tedÂvi etmezsen, halk icin bir hayat felÂketi olursun.”
“Beyliğin koku ihtiyatlı olmak ve uyanık durmaktır. Bir dunya daha istersen, onu da bunlarla kazanırsın.”
“Ac gozlu kimseye memlekette mevkî verme! Onun memleket nizamını bozacağından hic şuphe etme!”
“Kendi menfaatini arama, halkın menfaatini duşun; senin menfaatin halkın menfaati icindedir.”
“Bey, halk icin bir saÂdettir, halk mes ’ûd olmalıdır; halkın mes ’ûd olması icin karnının doyması lÂzımdır.”
“Halka huzur ve rahat sağlayacak bir nizam kur ki, sana hayır-du etsinler.”
“Zenginlerin yukunu orta hÂllilere yukleme! Yoksa orta hÂllilerin durumu bozulur ve busbutun sarsılır. Orta hÂlli kimselerin yukunu de fakirlere yukleme! Yoksa fakirler aclıktan kırılır ve mahvolur. Fakirler orta hÂlli olursa, orta hÂlliler zenginleşir; orta hÂlliler zenginleşirse, memleket zengin olur.”
“Vezirlik ve ordu kumandanlığı cok muhimdir; Cunku bunlardan biri kılıc tutar, biri kalem. Memleketi alan, onu kılıc ile almıştır, memleketi tutan da, onu kalem ile tutmuştur. Bir memleketi kılıc ile derhal ele gecirmek mumkundur; fakat kalem olmayınca, insan onu elinde tutamaz.”
“Ordu kumandanı mağrur olursa, şuphesiz duşmandan dayak yer. Mağrur adam ihmalkÂrlık eder. İhmalkÂr adam, ya bozulur yahut vakitsiz olur.”
“Ey devletli hukumdar! Sen saray ve koşkler yaptırma; kara toprak altında senin evin hazırdır. Yuksek, geniş ve suslu sarayların burada kalacak, sen de inleyerek, karanlık toprak eve gireceksin.”
“Ey hukumdar! Kendini aldatarak icinde bulunduğun rahatlığa guvenme! Zîr bu hÂl, seni gaflet uykusuna duşurur. Şunu unutma ki ipek sırmalarla ortulen vucûdun kara toprağa serilecektir. Seni hic sarsmayan kuheylÂn attan inip, acz icinde, eyersiz bir ağaca bineceksin!”
VelhÂsıl idÂreci, butun fazîletleri şahsında cem etmeye calışmalıdır. Cimrilikten şiddetle kacınıp eli acık ve comert olmalıdır. Zîr hasis kimse dunyada fukar hayÂtı yaşar, Âhirette de zenginler gibi hesÂba cekilir. İdÂreci, hiddetli, şiddetli ve kotu huylu olmayıp halkın dilinden anlayan, yaralı gonulleri tesellî eden ahlÂk-ı hamîde sÂhibi hÂzık bir gonul hekimi olmalıdır.
İDARİ HİZMETLERDE MESULİYET ŞURUUNA ORNEKLER Hz. Omer ’i Uzen Şey Huzeyfe -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
Bir gun Hazret-i Omer ’in yanına gitmiştim. Evindeki bir kutuğun uzerine oturmuş sıkıntılı bir şekilde kendi kendine soyleniyordu. Yaklaştım ve:
“–Sizi uzen şey nedir ey Mu ’minlerin Emîri?” dedim.
“–İşte şudur!” diyerek eline işaret etti ve idÂreci iken yanlış bir iş yapmaktan korktuğunu ifÂde etti.
“–Bu mu sizi uzen şey, vallÂhi yanlış bir iş yaptığınızda sizi duzeltiriz.” dedim.
“–Kendisinden başka ilÂh olmayan Allah hakkı icin, benden yanlış bir hareket zuhûr ettiğinde hakikaten beni duzeltir misiniz?” diye sordu.
“–Kendisinden başka ilÂh olmayan Allah hakkı icin, sizden yanlış bir hareket gorduğumuzde mutlaka duzeltiriz.” cevÂbını verdim.
Buna cok sevindi ve:
“–AllÂh ’a hamd olsun ki sizin icinizde, Muhammed -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in ashÂbından, yanlışımı gorduğunde beni duzeltecek kimseler vÂr etti.” dedi. (İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, VIII, 154)
Mu ’minlerin Emîri Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- şoyle derdi:
“En cok sevdiğim kişi, bana ayıp ve kusurlarımı haber verendir.” (Suyûtî, TÂrîhu ’l-HulefÂ, s. 130)
Hz. Omer ’in Devlet İdaresi Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, insanlara bir şeyi emrettiği veya yasakladığı zaman, evvel kendi Âilesinden başlardı. Âile fertlerini bir araya toplayarak onlara şoyle derdi:
“–Şunu şunu yasakladım. İnsanlar sizi yırtıcı kuşun eti gozetlediği gibi gozlerler. Siz bu yasağı ciğnerseniz onlar da ciğnerler, siz korkup geri durduğunuzda onlar da boyle yaparlar. AllÂh ’a yemin ederim ki, herhangi biriniz bu yasaklara uymazsa, bana yakın olduğu icin ona daha fazla cez veririm. Şimdi isteyen ileri gitsin, isteyen geri dursun!” (İbnu ’l-Cevzî, MenÂkıb, s. 266)
***
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, tebaasının durumunu gece-gunduz durmadan teftiş eder, sıkıntılarıyla meşgul olurdu. Bir gece yine muslumanların ahvÂlini teftiş icin cıkmıştı. Medîne-i Munevvere ’nin dışında kıldan bir cadır gordu. Bu cadır bir gun evvel yoktu, o hÂlde yeni kurulmuştu. Yaklaştığında, icerden ıztırap icindeki bir kadının sesini duydu. Daha da yaklaştı ve cadırın onunde, kolları ile dizlerini tutarak yere oturan bir adam gordu. SelÂm verip:
“–Kimsiniz?” diye sordu. Adam:
“–Colden bir adam. Mu ’minlerin Emîri ile goruşmek icin geldim. Biraz yardım ve ihsanlarını talep edeceğim.” cevÂbını verdi. Aralarında şu konuşma gecti:
“–İcerden gelen bu ses nedir?”
“–Allah sana rahmet eylesin, var git işine!”
“–Hayır, benim icin cok muhim, nedir bu ses?”
“–Doğum yapmakta olan bir hanımın sesi.”
“–Yanında ona yardım eden kimse var mı?”
“–Hayır.”
Bu cevap uzerine Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- hemen fırladı ve evine gitti. Hazret-i Ali ’nin kızı olan zevcesi Ummu Gulsum ’e:
“–Allah TeÂlÂ, buyuk bir ecri ayağına kadar gonderdi. Onu kazanmak ister misin?” dedi. Ummu Gulsum -radıyallÂhu anhÂ-:
“–Nedir o?” diye sorunca:
“–Gariban bir kadın yalnız başına doğum yapıyor.” dedi. Hanımı:
“–Olur.” dedi. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Oyleyse kadın icin lÂzım olacak bez, yağ gibi malzemeleri al, bana da yemeklik yağ ve un ver!” dedi.
Hazırlanan malzemeyi sırtlanan Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- hanımına:
“–Haydi gidelim!” dedi. Cadırın yanına geldiklerinde ona:
“–Kadının yanına gir.” dedi. Kendisi de dışarıdaki adamın yanına oturdu. Bir ateş yakarak tencereyi uzerine koydu. Ateşe uflemeye başladı. Duman sakallarının arasından cıkıyordu. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- tam yemeği pişirmişti ki cocuk da doğdu. Ortalığı ağlayan bir bebek sesi doldurdu. Ummu Gulsum -radıyallÂhu anhÂ-:
“–Ey Mu ’minlerin Emîri, arkadaşına bir oğlu olduğunu mujdele!” dedi.
Bedevî, “Mu ’minlerin Emîri” sozunu duyunca dehşete kapıldı ve Halîfe Omer ’in heybetinden geri geri gitmeye başladı. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Olduğun yerde kal!” dedi ve tencereyi alarak kapının onune koydu. Hanımı Ummu Gulsum ’e:
“–Kadını doyur!” dedi. Ummu Gulsum -radıyallÂhu anhÂ- hastayı doyurunca tencereyi tekrar cıkarıp kapının onune koydu. Hazret-i Omer kalktı, tencereyi alıp adamın onune koydu ve:
“–Buyur ye, cunku sen gece boyu ac ve uykusuz kaldın.” dedi. Sonra da hanımına:
“–Haydi cık da gidelim.” diye seslendi.
Oradan ayrılmadan adama donup:
“–Yarın gel, ihtiyacını karşılayalım.” tembihinde bulundu.
Adam ertesi gun geldi, Hazret-i Omer de ona ikram ve ihsanlarda bulundu. (İbnu ’l-Cevzî, MenÂkıb, s. 95-96)
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- ’ın bu fazîletli davranışından ibret alarak, bir idÂrecinin mes ’ûliyetinin nerelere kadar uzandığını, iyice duşunmek gerekir.
***
Bir gun, Ahnef bin Kays -radıyallÂhu anh-, Irak heyetiyle birlikte Hazret-i Omer ’in yanına gelmişti. Cok sıcak bir gundu. Hazret-i Omer bir onluk giymiş, zekat develerinden birini yağlıyor ve bakımını yapıyordu. Onları gorunce:
“–Ahnef, ust elbiseni cıkar da bana yardım et. Cunku bu zekÂt devesidir. Bunda yetimlerin, dulların ve yoksulların hakkı vardır.” dedi. İclerinden biri:
“–Allah sana mağfiretiyle muÂmele buyursun ey Mu ’minlerin Emîri! Kolelerden birine emretsen de bu işi yapsa olmaz mı?!” dedi.
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- şu guzel cevÂbı verdi:
“–Ey filÂn, kim Omer ’den ve Ahnef ’ten daha iyi kole olabilir ki? MÂdem ki o muslumanların işlerini uzerine almıştır, oyleyse muslumanların kolesidir. Nasıl ki kolenin efendisine karşı samîmî olması ve emÂneti hakkıyla îf etmesi gerekiyorsa, onun da muslumanlara karşı boyle davranması îcÂb eder.” (Ali el-Muttakî, V, 761/14307)
Hazret-i Omer ’in, kacan bir zekÂt devesinin peşinden koşarak onu yakalamak icin bizzat uğraştığı da rivÂyet edilir.
***
Kureyş Kabîlesi ’nden bir zÂt, Omer bin HattÂb -radıyallÂhu anh- ile karşılaştığında ona:
“–Bize yumuşak davran, zîr kalplerimiz gercekten senin vakar ve heybetinle dolup taştı!” dedi. Hazret-i Omer:
“–Bu davranışımda herhangi bir zulum var mı?” diye sordu. Kureyşli zÂt:
“–Hayır.” cevÂbını verdi. Bunun uzerine Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Allah sizin kalplerinizde benim vakar ve heybetimi artırsın!” dedi. (İbnu ’l-Cevzî, MenÂkıb, s. 153)
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, idÂrecilerin insanlara karşı takınması gereken tavır husûsunda şoyle demiştir:
“İnsanları idÂre işi ancak;
– Gevşekliğe goturmeyen bir yumuşaklık,
– Zulum ve zorbalığa varmayan bir sertlikle yurutulebilir.”
***
SÂib bin Yezîd, Hazret-i Omer ’in idÂrecilik sebebiyle hissettiği ağır mes ’ûliyet duygusunu şoyle anlatır:
Kıtlık senesinde Hazret-i Omer ’in uzerinde bir elbise gordum, tam on altı yerinde yaması vardı… Şoyle du ediyordu:
“AllÂh ’ım! Ummet-i Muhammed ’i benim yuzumden helÂk etme!” (İbn-i Sa ’d, III, 320)
Yine Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, son haccını yaptıktan sonra Ebtah ’ta kucuk taşlardan bir yığın yapmış, elbisesinin bir tarafını onun uzerine sererek yaslanmış ve ellerini semÂya kaldırarak:
“AllÂh ’ım! Yaşım ilerledi, kuvvetim zayıfladı, tebaam coğalarak her tarafa yayıldı. Sana karşı bir kusur işlemeden ve ihmalkÂrlığa duşmeden beni huzûruna al!” diye du etmiştir. (Muvatta, Hudûd, 10; HÂkim, III, 98/4513)
***
Bir ticÂret kervanı gelerek Medîne-i Munevvere ’nin yakınındaki musallÂda konaklamıştı. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, bu yabancı insanların herhangi bir zarara uğramalarından endişe etti. Abdurrahman bin Avf Hazretleri ’ne:
“–MusÂitsen gel de, bu gece şu kÂfileyi hırsızlara karşı bekleyelim?” dedi. Abdurrahman -radıyallÂhu anh- kabul edince kÂfilenin etrafında gece boyunca bekcilik yaptılar. Bu esnÂda AllÂh ’ın takdir ettiği kadar nÂfile namaz kıldılar.
Bir ara Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- bir cocuk ağlaması işitti. Sesin geldiği tarafa gitti ve cocuğun annesine:
“–Allah ’tan kork da cocuğuna iyi davran!” dedi. Sonra yerine dondu. Biraz sonra cocuğun tekrar ağladığını duydu. Yine annesine giderek aynı şeyleri soyledi. Gecenin sonuna doğru cocuğun tekrar ağladığını işitince annesine bu sefer:
“–Yazıklar olsun sana, nasıl bir annesin! Cocuğuna ne oluyor ki akşamdan beri bir turlu sÂkinleşmiyor?!” diye cıkıştı. Hazret-i Omer ’i tanımayan anne şu karşılığı verdi:
“–Ey AllÂh ’ın kulu! Bu gece beni bunalttın! Ben cocuğumu sutten ayırmaya calışıyorum, o da emmek icin direniyor.” dedi. Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Nicin sutten ayırmak istiyorsun?” diye sordu. Kadın:
“–Cunku Halîfe Omer ancak sutten kesilen cocuklara tahsisat bağlıyor.” dedi. Bu cevap karşısında Âdeta kanı donan Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, cocuğun kac aylık olduğunu sorup oğrendikten sonra:
“–Allah iyiliğini versin, onu sutten ayırmak icin acele etme!” dedi.
Sabah namazının vakti gelmişti. Hazret-i Omer mihrÂba gecmiş bir taraftan namaz kıldırıyor, bir taraftan da ağlıyordu. Ağladığı icin insanlar ne okuduğunu tam olarak anlayamıyorlardı. SelÂm verince:
“–Yazıklar olsun Omer ’e! Kim bilir ne kadar musluman evlÂdına kıydı!” dedi. Sonra bir munÂdîye emretti ve;
“–Cocuklarınızı sutten kesmek icin acele etmeyin! Cunku İslÂm uzere doğan her cocuğa tahsisat bağlanacaktır.” diye ilÂn ettirdi. Daha sonra da bu tÂlimÂtı yazdırarak butun İslÂm beldelerine gonderdi. (İbn-i Sa ’d, III, 301; İbnu ’l-Cevzî, MenÂkıb, s. 77)
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, merkezden uzak bolgelerdeki insanların dertleriyle de meşgul olurdu. “Fırat ’ın kenarında bir kuzu zÂyi olsa, bu sebeple AllÂh ’ın beni hesÂba cekmesinden korkarım.” derdi.[3] Uzaktaki insanların, sıkıntı ve dertlerini kendisine ulaştıramadıklarından endişe ederdi. Bu sebeple durumlarını yakından gormek icin sık sık Medîne dışına cıkardı. Yine bir donem bÂzı bolgeleri dolaşmış, başka şehirlere de gitmeyi duşunurken omru vef etmeyerek şehîden Hakk ’ın rahmetine kavuşmuştu.
Omer bin Abdulaziz ve Hanımının Takvası Omer bin Abdulaziz -rahmetullÂhi aleyh- halîfe olduğunda taşıdığı yuksek takv duygusu sebebiyle israfın onunu almaya evvel kendi hÂnesinden başladı. Hanımına:
“–Eğer benimle gecinmek istersen, yanında olan butun zînet ve mucevherleri BeytulmÂl ’e teslim etmelisin. Onlar sende oldukca imtizÂcımız ve bir arada bulunmamız mumkun değildir.” dedi.
Bu soz uzerine hanımı FÂtıma, butun kıymetli eşyalarını BeytulmÂl ’e teslim etti.
Kocasının vefÂtından sonra saltanat, kardeşine gecmişti. Kardeşi, onun BeytulmÂl ’e teslim ettiği kıymetli eşyaları iÂde etmek istedi. Ancak sÂliha bir hanım olan FÂtıma, bunu kabul etmedi ve:
“–Ben kocama sağlığında itaat ettim de vefÂtından sonra mı isyan edeceğim!” diye muhteşem bir cevap verdi.[4]
Omer bin Abdulaziz ’in Mesuliyet Şuuru Omer bin Abdulaziz -rahmetullÂhi aleyh-, mustesn davranış guzellikleri sergileyerek cemiyetine huzur ve sukûneti hÂkim kılmış, tÂrihin şerefle yÂd ettiği ulvî bir makÂma yukselmiştir. Onun, ummetin mes ’ûliyetini yuklenmek husûsunda taşıdığı buyuk emÂnet şuurunu aksettiren sayısız fazîlet manzaralarından birini, hanımı FÂtıma şoyle anlatır:
“Birgun Omer bin Abdulaziz ’in yanına girdim. NamazgÂhında oturmuş, elini alnına dayamış, durmadan ağlıyor, gozyaşları yanaklarını ıslatıyordu. Ona:
“–Nedir bu hÂlin?” diye sordum. Şoyle cevap verdi:
“–YÂ FÂtıma! Bu ummetin en ağır yukunu omuzlarımda taşıyorum. Ummet icindeki aclar, fakirler, hasta olup da ilac bulamayanlar, yalnız başına terk edilmiş dul kadınlar, hakkını arayamayan mazlumlar, kufur ve gurbet diyÂrındaki musluman esirler, ihtiyaclarını karşılayabilmek icin calışma tÂkatinden kesilmiş muhtac yaşlılar ve Âile efrÂdı kalabalık fakir Âile reisleri beni uzuntuye gark ediyor. Yakın ve uzak diyarlardaki boyle mu ’min kardeşlerimi duşundukce yukumun altında ezilip duruyorum. Yarın hesap gununde Rabbim bunlar icin beni sorguya cekerse, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bunlar icin bana itÂb ve serzenişte bulunursa, ben nasıl cevap vereceğim…” (İbn-i Kesîr, el-BidÂye, IX, 208)
Hanımı FÂtıma devamla der ki:
“Onun ibÂdeti sizlerinki kadardı. LÂkin gece yatakta Allah korkusunu ve kıyÂmet hesÂbını tefekkurden oyle bir hÂle gelirdi ki, haşyetullÂh ile kalbi carpmaya başlardı. Sanki suya duşmuş, yÂhut avuc icine alınmış bir kuş gibi cırpınırdı. Ben de onun bu hÂline dayanamayıp yorganı ustune orterdim ve kendi kendime:
«Keşke idÂrecilik mes ’ûliyeti bize tevdî edilmeseydi, keşke o vazifeyle aramızdaki uzaklık, guneşle dunya arasındaki mesÂfe kadar olsaydı.» derdim.”
Şeyh Edebali Hazretleri ’nin Osman GÂzi ’ye Tavsiyeleri Şeyh Edebali Hazretleri ’nin, Osman GÂzi ’yi ve butun devlet adamlarını istikÂmetlendirecek tavsiyelerinden bir kısmı şoyledir:
“Ey Oğul!
Beysin! Bundan sonra ofke bize; uysallık sana... Guceniklik bize; gonul almak sana... Suclamak bize; katlanmak sana... Âcizlik bize, yanılgı bize; hoş gormek sana... Gecimsizlikler, catışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adÂlet sana... Kotu goz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlamak sana...
Ey Oğul!
Bundan sonra bolmek bize; butunlemek sana… Uşengeclik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana...
Ey Oğul!
Yukun ağır, işin cetin, gucun kıla bağlı… Allah TeÂl yardımcın olsun. Beyliğini mubÂrek kılsın. Hak yoluna faydalı eylesin. Işığını parıldatsın. Uzaklara iletsin. Sana yukunu taşıyacak guc, ayağını surcturmeyecek akıl ve kalp versin. Sen ve arkadaşlarınız kılıcla, bizim gibi dervişler de duşunce, fikir ve duÂlarla bize va ’dedilenin onunu acmalıyız. Tıkanıklığı temizlemeliyiz.
Oğul!
Guclu, kuvvetli, akıllı ve kelÂmlısın… Ama bunları nerede ve nasıl kullanacağını bilmezsen, sabah ruzgÂrlarında savrulur gidersin! Ofken ve nefsin bir olup aklını mağlûb eder! Bunun icin dÂim sabırlı, sebÂtkÂr ve irÂdene sÂhip olasın!..
Sabır cok onemlidir. Bir bey, sabretmesini bilmelidir. Vaktinden once cicek acmaz. Ham armut yenmez; yense bile bağrında kalır. Bilgisiz kılıc da tıpkı ham armut gibidir.
Milletin, kendi irfÂnı icinde yaşasın. Ona sırt cevirme. Her zaman duy varlığını. Toplumu yoneten de, diri tutan da bu irfandır.
Oğul!
İnsanlar vardır, şafak vaktinde doğar, akşam ezÂnında olurler. Dunya, senin gozlerinin gorduğu gibi buyuk değildir. Butun fethedilmemiş gizlilikler, bilinmeyenler, ancak senin fazîlet ve adÂletinle gun ışığına cıkacaktır.
Ananı ve atanı say! Bil ki bereket, buyuklerle beraberdir.
Bu dunyada inancını kaybedersen, yeşilken corak olur, collere donersin.
Acık sozlu ol! Her sozu ustune alma! Gordun, soyleme; bildin, deme! Sevildiğin yere sık gidip gelme; muhabbet ve îtibÂrın zedelenir...
Şu uc kişiye daha cok acı; cÂhiller arasındaki Âlime, zenginken fakir duşene, hatırlı iken îtibÂrını kaybedene...
Unutma ki, yuksekte yer tutanlar, aşağıdakiler kadar emniyette değildir.
Haklı olduğun mucÂdeleden korkma! Bilesin ki, atın iyisine doru, yiğidin iyisine deli (korkusuz, pervÂsız, gozupek) derler.
En buyuk zafer, nefsini tanımaktır. Duşman, insanın kendisidir. Dost ise, nefsi tanıyanın kendisidir.
Ulke, idÂre edenin, oğulları ve kardeşleriyle boluştuğu ortak malı değildir. Ulke sÂdece idÂre edene Âittir. Olunce, yerine kim gecerse, ulkenin idÂresi onun olur. Vaktiyle yanılan atalarımız, sağlıklarında devletlerini oğulları ve kardeşleri arasında boluşturduler. Bunun icindir ki, yaşayamadılar, yaşatamadılar. (Bu nasîhat Osmanlı ’yı 622 sene yaşatmıştır.)
İnsan bir kere oturdu mu, yerinden kolay kolay kalkamaz. Kişi kıpırdamayınca uyuşur. Uyuşunca lÂflamaya başlar, lÂf dedikoduya donuşur. Dedikodu başlayınca da gayri iflÂh olmaz. Dost, duşman olur; duşman, canavar kesilir...
Kişinin gucu, gunun birinde tukenir, ama bilgi yaşar. Bilginin ışığı, kapalı gozlerden bile iceri sızar, aydınlığa kavuşturur.
Hayvan olur, semeri kalır; insan olur eseri kalır. Gidenin değil, bırakmayanın ardından ağlamalı... Bırakanın da bıraktığı yerden devÂm etmeli.
Savaşı sevmem. Kan akıtmaktan hoşlanmam. Yine de bilirim ki, kılıc kalkıp inmelidir. Fakat bu kalkıp-iniş yaşatmak icin olmalıdır. Hele kişinin kişiye kılıc indirmesi bir cinÂyettir. Bey, memleketten ote değildir. Bir savaş, yalnızca bey icin yapılmaz.
Durmaya, dinlenmeye hakkımız yok. Cunku zaman yok, sure az!..
Yalnızlık, korkanadır. Toprağın ekim zamanını bilen ciftci, yalnız başına olsa da başkasına danışmaz. Yeter ki, toprağın tavda olduğunu bilebilsin.
Sevgi, dÂvÂnın esÂsı olmalıdır. Sevmek ise, sessizliktedir. Bağırarak sevilmez. Gorunerek de sevilmez!
Gecmişini bilmeyen, geleceğini de bilemez. Osman! Gecmişini iyi bil ki, geleceğe sağlam basasın! Nereden geldiğini unutma ki, nereye gideceğini unutmayasın!..”
Osman GÂzi ’nin Oğlu Orhan GÂzi ’ye Vasiyeti VefÂtı yaklaştığında Osman GÂzi, eliyle işÃ‚ret ederek Orhan GÂzi ’yi yanına oturttu. Etrafındakilere onu yerine tÂyin ettiğini bildirdi. EvlÂtlarına ve kumandanlarına, ona itaat ve bey ’at etmelerini emretti. Ardından Orhan GÂzi ’ye, Osmanlı Devleti ’nin temel harcı mÂhiyetindeki şu vasiyet ile son îkazlarını yaptı:
“Oğul! Biricik vasiyetim şudur ki, Allah buyruğundan başka bir iş işleme! Bilmediğini ehlinden sorup oğren! İyice oğrenmediğin bir şeyi yapmaya kalkışma! Askerlerine ikram ve ihsÂnını eksik eyleme! Bil ki insan, ihsÂnın kolesidir.
Oğul! Dîn işlerini her şeyden one al! Cunku bir farzın yerine getirilmesini sağlamak, dîn ve devletin guclenmesine sebep olur! Bunun icin ulemÂya hurmette ve onların hakkına riÂyette kusur etme ki, dîn işleri duzgun yurusun!
Nerede bir ilim ehli duyarsan, ona rağbet et; ikbÂl ve yumuşaklık goster! Ancak dînî gayreti olmayanları, sefih hayat yaşayanları ve tecrube edilmeyen kimseleri, sakın devlet işine yaklaştırma! Zîr Yaratan ’ından korkmayan, yaratılanlara merhamet etmez!
Zulum ve bid ’atlerden son derece uzak dur ki, seni yıkılışa suruklemesin!..
Bil ki bizim mesleğimiz, Allah yolunda gayrettir ve maksadımız da O ’nun dînini yaymaktır.
Bizim dÂvÂmız, kuru bir kavga ve cihangirlik dÂvÂsı değil, «i ’lÂ-yı kelimetullah»tır, yÂni AllÂh ’ın dînini yuceltmektir. Allah yolunda can ve mal ile gayreti terk etmeyerek rûhumu şÃ‚d eyle!..
Oğul! Benim hÂnedÂnımdan her kim doğru yoldan ve adÂletten ayrılırsa, mahşer gunu Peygamberimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in şefaatinden mahrum kalsın!..
Oğul! Allah rızÂsı icin devlet hizmetlerinde omrunu tuketen sÂdık adamlarına dÂim vefÂkÂr ol! Onları gozet! Vefatlarından sonra da onların Âilelerini koru!
Devlete mÂnen guc veren fazîlet sÂhibi sÂlih Âlimlere hurmet, ikram ve ihsanda bulun. Diğer bir ulkede olgun bir Âlimin, bir Ârifin, bir velînin bulunduğunu duyarsan, onu nezÂket ve tÂzimle memleketine dÂvet et! Dîn ve devlet işleri, onların bereket ve himmetleri ile istikÂmetlensin!
Sakın orduna ve zenginliğine mağrur olma! Benim şu hÂlimden ibret al ki, şu anda gucsuz bir karınca gibiyim. Hic lÂyık olmadan, Allah -celle celÂluhû- ’nun bircok lutuflarına mazhar oldum!..
Sen de benim yolumdan yuru! AllÂh ’ın ve kullarının hakkını gozet! BeytulmÂl ’deki gelirin ile kanaat et! Devletin zarûrî ihtiyaclarının dışında sarfiyatta bulunma! Senden sonra gelecek nesil, seni kendilerine ornek alsın! Zulme meydan verme! DÂim adÂlet ve insaf uzere ol! Her turlu işinde AllÂh ’a sığın, O ’ndan yardım iste ve O ’na iltic et!”
Celebi Mehmet ’in Vasiyeti Celebi Mehmet, Osmanlının ikinci bÂnîsi kabul edilir. Cunku o, devleti ic karışıklıklardan ve kardeş mucÂdelelerinden sÂhil-i selÂmete cıkarmıştır. Cektiği ağır cileler dolayısıyla genc yaşta olum doşeğine duştuğunde, son nefesinde dahî tebaasını ve devletini duşunerek vezirlerine şu vasiyette bulunmuştur:
“–Derhal buyuk oğlum Murat ’a haber salın, gelsin! Zîr ben şu doşekten artık kurtulamam. Şayet Murat gelmeden olursem, sakın ola, vefÂtımı kimseye duyurmayın; yoksa butun memleket birbirine girer, yeniden sel gibi kardeş kanı akmaya başlar!..”
Boylesine ulvî bir mes ’ûliyet duygusuyla mucehhez olan koca Sultan, vefÂt ettiğinde henuz cok gencti. Vasiyeti uzere cenÂzesi, oğlu gelinceye kadar bekletildi. Boylece cesediyle bile devlet ve milletine hizmet etti.
Sultan 2. Beyazıt ’ın İkazları İkinci Beyazıt Han da, buyuk bir mes ’ûliyet şuuruna sÂhip velî bir pÂdişahtı. Bir dîvan toplantısında, uzerindeki ağır mes ’ûliyetin bir tezÂhuru olarak vezirlerini şoyle îkÂz etmişti:
“Paşalar! Elimin altında bulunan ahÂlînin butun hÂllerinin yarın kıyÂmet gununde benden sorulacağı muhakkaktır. İşitiyorum ki benim kapımda birtakım gayr-i İslÂmî usûller îcÂd etmişsiniz! Bilir misiniz ki boyle yapmakla bana Âhirette yatacak yer bırakmıyorsunuz! Mahşer gununde ben nasıl hesap vereceğim? ÂgÂh olun ve sakın ola ki rızÂ-yı ilÂhîye aykırı bir davranışta bulunmayın!..”
KÂnûnî Sultan Suleyman ’ın Vasiyeti KÂnûnî Sultan Suleyman vefÂt ettiğinde, naaşı kabre indirilirken bir sandık getirilip; “Vasiyeti gereğidir!” denilerek kabre konulmak istendi. ŞeyhulislÂm Ebu ’s-Suûd Efendi, bu duruma mudÂhale etti. CenÂze ile beraber kıymetli bir şeyin gomulmesinin cÂiz olmadığını bildirdi. Ebu ’s-Suûd Efendi ’ye bunun, SultÂn ’ın vefÂtından bir gun evvelki vasiyeti olduğu bildirilince, merakla sandığı actı. Kendisinin HunkÂr ’a verdiği fetvÂlarla karşılaştı. Hayretler icinde donakaldı:
“–Sen kendini kurtardın ulu HÂkan! Biz yarın Âhirette ne yapacağız?” diyerek huzunlendi ve ağlamağa başladı.
Zîr KÂnûnî, hayÂtı boyunca yapacağı her işin fetvÂsını almış, ondan sonra icr etmişti.
İdareci Nasıl Olmalı? İdÂreci, halkının kıymetini bilmeli, haklarını teslim etmelidir. KÂnûnî Sultan Suleyman, bir gun meclisinde yakınlarına şoyle sordu:
“–Âlemin velînîmeti kimdir?”
Oradakilerin hepsi bir ağızdan:
“–Tabiî ki ufukların pÂdişÃ‚hı ve ulkenin sÂhibi SultÂnımız Hazretleri ’dir.” dediler.
Yakınlarından aldığı bu cevap, pÂdişÃ‚hın hoşuna gitmedi, bunu kabul etmeyerek şoyle dedi:
“–Hakîkatte velînîmet halktır ki, onlar ziraat ve ciftcilikle meşgul olmak icin gayret ederlerken Âdeta huzur ve istirahatı kendilerine haram ederler. Kazandıkları nîmetlerle de bizi doyururlar.”[5]
Sultan 1. Abdulhamit ’in Vefatına Neden Olan Buyuk Keder Sultan Birinci Abdulhamit Han, Ozi Kalesi elden cıkınca buyuk bir teessur ile; “Asker evlÂtlarım ve mÂsum ahÂlim parcalandı!” diyerek onların ıztırÂbını sînesinde hissetmiş ve bu acıya fazla dayanamayarak kısa bir sure sonra vefÂt etmiştir.
İşte bir cihan sultÂnına, hayÂtına mÂl olacak derecede «Âhh!» cektiren ve kalbini elemlerle eriten îman hassÂsiyeti ve mes ’ûliyet şuuru…
“Kadı”nın Odediği Tazminatın Sebebi Adamın biri, bir at satın almıştı. Hayvan iki yaşında ve gayet gurbuz olduğu hÂlde uc gun icinde oldu. Adam, atı satan kimsenin kendisine karşı bir duşmanlığı olduğunu duşunerek, sattığı ata uzun vÂdede zehirleyecek bir şeyler yedirmiş olabileceği şuphesine kapıldı. Peş peşe uc gun mahkemeye gitmesine rağmen kadıyı bulamadığından, vakit gecirmeden durumu tedkik icin atı baytara goturdu. Baytardan aldığı bilgiler de kanaatini doğrular mÂhiyetteydi. Bir zaman sonra tekrar mahkemeye uğradığında kadıyı yerinde buldu ve meseleyi arz etti. Kadı Efendi:
“–Nicin evvel bana gelmedin de baytara gittin? İlk anda gelseydin de sıcağı sıcağına cÂresini bulsaydık!” deyince şikÂyetci:
“–Efendim! Falan gunler, uc gun ust uste makÂmınıza geldim. Fakat yoktunuz!” cevÂbını verdi. O zaman kadı:
“–Haklısın, geldiğin gunlerde burada yoktum. Memleketteydim. Zîr anacığım vefÂt etmişti...” dedi.
Ardından bir lahza sukûta burunup duşundukten sonra kÂtibe donerek şunları soyledi:
“–Mesele anlaşılmıştır. Yaz kÂtip! Vazife mahallinde bulunmadığı icin zararın kadıdan tazmînine...”
İSLAM ’DA İDARECİ NASIL OLMALI? HÂsılı idÂrecilik, bıcak sırtında durmak kadar zor ve tehlikeli bir iştir. Cunku mes ’ûl olunan kimselerin tek tek hakları mevzubahistir ki, bu da devamlı kul hakkı ile yuzyuze gelmek demektir. Bu yonuyle hic de talep edilecek bir makam değildir. Ancak bir kişi ehil olduğunda ve başka ehil kimse de bulunmadığında, idÂreciliği buyuk bir emÂnet şuuru ile ustlenmeli ve hakkıyla yerine getirmeye calışmalıdır. Boyle bir durumda AllÂh onun yardımcısı olur.
İdÂrî mes ’ûliyeti yuklenenler, herhangi bir haksızlığa veya nefsÂnî davranışa meyletmemek icin, olumu sık sık tefekkur etmeli ve Âhiret hayÂtını dÂim goz onunde bulundurmalıdırlar.
Fudayl bin IyÂz ’ın, HÂrun Reşid ’e yaptığı şu tavsiye, hatırdan cıkarılmamalıdır:
“KıyÂmet gununde AllÂh ile kullarının arasında sadece sen olacaksın. O gun herkes kendi hesÂbından sorulurken sen, butun ummetten mes ’ûl tutulacaksın!” (Ebû Nuaym, Hilye, VI, 380; Beyhakî, Şuab, VI, 35)
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, adÂletin timsÂli olduğu ve cok titiz bir idÂrecilik yaptığı hÂlde, vefÂt ederken bu idÂreciliği sebebiyle CenÂb-ı Hak ’tan bir sevap ummadığını soyluyordu. Bu vazifesi muddetince yaptığı hayırların hatÂlarıyla denk gelmesini arzu ediyordu. Kendisini Âdil idÂreciliği sebebiyle medhedenlere de:
“–Bu hususta Rabbimin huzûrunda hesÂba cekilmeyeyim yeter, ayrıca bir sevap beklemiyorum.” diyordu. Onun bu ifÂdeleri, hem idÂreciliğin ne ağır bir emÂnet olduğunu hem de ornek bir İslÂm şahsiyetinin mes ’ûliyet şuurunu sergilemekteydi…
Dipnotlar:
[1] İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, Beyrut 1979, II, 236. [2] İbnu ’l-Cevzî, MenÂkıbu Emîri ’l-Mu ’minîn Omer b. el-HattÂb, thk. Ali Muhammed Omer, KÂhire 1997, s. 223. [3] İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, HaydarÂbad 1976, VIII, 153. [4] Mehmed Zihnî Efendi, Meşhur Kadınlar, sad. Bedrettin Cetiner, İstanbul 1982, II, 118. [5] Defterdar Sarı Mehmed Paşa, NasÂihu ’l-Vuzer ve ’l-UmerÂ, İstanbul 1987, s. 95.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 2, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan