Balkanlar ’daki Osmanlı mimarisi ve kulturune dair makaleler kaleme alarak ve araştırmalar yapan bir isim olan Uluslararası Saraybosna Universitesi Oğretim Uyesi Prof. Dr. Mesut Idriz, Balkanlar'daki Osmanlı koprulerinin ortak yonlerine dikkat cekti: Hepsinde kıbleye bakan mihraplar var!Kendi memleketi olan Uskup ve cevresindeki koprulere dair bir belgesel hazırlayan Prof. Dr. Mesut Idriz'in verdiği ilginc bilgiler:

- Kıbleye Bakan Kopruler projesi nasıl ortaya cıktı?

Uskuplu olduğum icin bu şehrin iki yakasını birleştiren Vardar Nehri uzerindeki Taşkopru uzerindeki mihrap dikkatimi cekmişti. İslam ’da mihrap, cami ve mescitlerde bulunur.



Uskup Vardar Nehri uzerindeki Taşkopru

Taşkopru ’nun uzerinde hangi amacla bir mihrap yapıldığını duşunuyordum. 80 ’lerdeki Turkiye ziyaretim sırasında Edirne ’de ki nehirler uzerindeki koprulerde de benzer uygulamayı gorduğumde konu daha cok ilgimi cekti.


Neretva Koprusu


Drina Koprusu

İlerleyen yıllarda Bosna-Hersek ’teki Neretva ve Drina nehirleri uzerinde de aynısını gorunce,“Bu kadar kopru uzerinde mihrap olması ve hepsinin kıbleye bakması tesaduf değildir” diye duşundum. Bu uygulamanın Osmanlı veya farklı Musluman toplumları tarafından kullanıp kullanılmadığını araştırdım.

Anadolu ’da bir kac şehirde kopru uzerinde namazgÂh bulunduğunu oğrendim ancak soz konusu namazgÂhlar ile mihrap uygulamalarının farklı anlamlar taşıdığının sonucuna vardım.

- Balkanlar ’daki bu tip Osmanlı koprulerinden kac tane var ve siz onları nasıl tespit ettiniz?

Balkan şehirlerine has olan kıbleye bakan mihraplı kopruler projesi icin Uskup Taşkopru ’den başlayarak Edirne Ekmekcioğlu Ahmet Paşa ve Abdulmecid kopruleri ’ne, Vişegrad Sokollu Mehmed Paşa Koprusu ve Konjic Koprusu ’ne kadar uzanan ziyaretlerimiz oldu. Bu ozellikte başka kopruler olsa da farklı nedenlerle tahrip edildikleri bilgisine ulaştık. Gunumuzde kıbleye bakan mihraplı koprulerden yalnızca beş kopru ayakta kalmış.


Edirne Ekmekcioğlu Ahmet Paşa Koprusu


Edirne Abdulmecid koprusu



Vişegrad Sokollu Mehmed Paşa Koprusu


Konjic Koprusu

- Bu koprulerin kıbleye baktığını nasıl tespit ettiniz?

Son teknoloji ve ekipmanlarla. Ve koprulerin mihraplarının cok ufak sapmalar ile kıbleyi gosterdiği sonucuna vardık. İnşaa edildikleri donemin teknolojik imkÂnları duşunulduğunde bu şekilde ufak sapmalar ile kıbleyi doğru olarak bulmaları da takdire şayan bir calışma ve Osmanlı mimarisinin İslam medeniyetine buyuk bir katkısıdır.

- Bu Osmanlı koprulerin, Balkanlar ’daki onemi nedir?

Bu kopruler Balkanların İslamlaşması acısından onemli. Osmanlı fethettiği Balkan şehirlerinde kendi dokusunu ceşitli mimari unsurlar ile oluşturmuş. Osmanlı mimarisi şehre bir ruh giydirmiş, yeni kimlik kazandırmış. Bu konuda kıbleye bakan mihraplı koprulerin de paha bicilmez bir rolu bulunmakta.

KOPRULERDEKİ MİHRAPLARIN SEBEBİ

- Osmanlı, Balkan koprulerine neden mihrap koymuş? Amacı ne olabilir?

Sonradan Balkanlar ’a yerleşen Musluman halkın yon tayinini kolaylaştırmak icin. Yeni fethettiği Balkan şehirlerine farklı bolgelerden Musluman halkı yerleştirmiştir. Yeni yerleşen toplum ve İslamı kabul eden yerli halkın da namaz ibadetlerini yerine getirebilmeleri icin, sozkonusu koprulerdeki mihraplar vasıtası ile halka kıble bilgisi ulaştırılmıştır. Bu koprulerin uzerinde cemaat olarak vakit namazları ve Cuma namazı da kılınmıştır.

SAVAŞLARDA YIKILDILAR

- Savaşlarda koprulerin hedef alındığını biliyoruz. Hangileri zarar gordu?

Tamamen yok olan kopruler var. Orneğin Saraybosna ’da Miljacka Nehri uzerinde inşa edilmiş Mihraplı Kopru, I. Dunya Savaşı sırasında temelleri de dahil olmak uzere tahribata uğratılmış. 1682 ’de inşa edilmiş Konjic Koprusu, 1992 Bosna Savaşı sırasında ciddi hasar almıştı. TİKA tarafından restore edildi. 2000 ’li yıllarda Uskup Taşkopru ’nun mihrabı bazı kesimler tarafından yıkıldı. Ama Turk ve Makedon hukumetlerinin işbirliği ile restore edildi.

YAVUZ SULTAN SELİM ’E MİHRAP

- Bu ozel koprulerin bundan sonraki surecte yapılacak koprulere ilham vereceğini duşunuyor musunuz?

Gunumuzde yeni yapılan eserlerde geleceği inşaa ederken gecmişimizde bulunan onemli mimari unsurları da canlandırmalıyız. Mesela Yavuz Sultan Selim Koprusu ’nde, tarihimizle olan bağı sadece isimle değil mimari unsurlarla da desteklememiz gerek. Bu anlamda Yavuz Sultan Selim koprusu de mihraplı bir kopru haline cevirilerek daha anlamlı bir hale getirilebilir.

Kaynak: Star
İslam ve İhsan