FÂtih Sultan Mehmed Han devrinde memleketin her tarafında, her karış toprağında adÂlet, hak ve hukuk hÂkim durumda idi. KÂnun onunde butun insanlar eşitti. Sanki: “AdÂlet, mulkun temelidir...” ifÂdesi, onun icin vÂrid olmuştu. İşte Fatih devrinde Osmanlı'daki sosyal hayatın insanı titreten hikayeleri...
Zengin ile fakir, sultan ile koylu aynı hakka sahipti. Gayr-i muslimlerin haklarına ise, onları vedîatullÂh, yani devlete Allah tarafından emÂnet edilmiş, korunmaya muhtac kimseler olarak kabul olunduklarından, daha cok riÂyet edilirdi. Bu yuzden gayr-i muslimleri hic kimse incitmezdi. Osmanlı ’nın bu adÂletini goren hris­ti­yanlar, onlara Âdeta hayran oldular. Bilhassa Rumeli ’deki futûhÂtın sur ’atle genişlemesinde bu dillere destan Osmanlı adÂleti pek muessir olmuştur. O derecede ki, İstanbul muhÂsara altında iken Papalıktan yardım istenmesi teklifine karşı, o devrin asillerinden Notaras ’ın şoyle demiş olduğu ta­rihte pek meşhurdur:

“–İstanbul ’da kardinal şapkası gormektense, Turkler ’in sarığını gormeyi tercih ederim!..”

İşte bu yuce adÂlet anlayışı ve tatbikatı sebebiyle bircok rÂhibe, musluman olup Osmanlı kadınları gibi tesetture burundu. Zulum icinde yaşayan hris­ti­yan halk, henuz fethedilmemiş yerlerde bir an once huzur ve adÂlete kavuşmanın hasretiyle Osmanlılar lehine casusluk bile yaptılar. Osmanlılar da, bir vef borcu olarak, kendilerine yardım edenleri unutmayıp en guzel şekilde mukÂfÂtlandırdılar. Onların gonullerini hoş tuttular.

PAPAZLAR BU HALLERİ GORUP ŞAŞKINA DONDU


İstanbul ’un fethinden sonra FÂtih, umûmî bir af îlÂn etmiş ve Bizanslı mahkûmları serbest bırakmıştı. Bunlar arasında iki Âlim filozof papaz da bulunuyordu. FÂtih, onlara cezÂlarının sebebini sordu. Onlar da:

“–Biz, Bizans ’ın en ileri gelen papazları idik. Kralın zulmunden, işkencelerinden, yaptığı rezÂlet ve sefÂhatten dolayı kendisini îkÂz ettik. Âkıbetinin kotu, yıkılışının yakın olduğunu ve devletinin cokeceğini soyledik. O da, bu îkÂzımıza kızarak bizi zindana attırdı.” dediler.

Bu ifÂdeler, FÂtih ’in dikkatini cekti. Papazlara, Osmanlı Devleti hakkındaki duşuncelerini sordu. Onlar da, ancak bir muddet sonra kanaatlerini bildireceklerini ifÂde ettiler.

Papazlar, ellerindeki berÂt ile her yere girip cıktılar. Sabahın erken saatinde bir bakkala giderek bir şeyler almak istediler. Bakkal onlara:

“–Ben siftah yaptım. Siftah yapmayan komşumdan alın!” dedi.

En kalabalık ve ıssız yerlere kadar her tarafı dolaştılar. Herkesle sohbet ettiler. Butun halkın, yalnız iyilik ve ahlÂkî ustunluk sergileyen hÂllerini muşÃ‚hede ettiler.

Bir carşıya girdiler ki, o esnÂda ezÂn okunuyordu. Esnaf, duk­k­nını kilitlemeden cÂmiye gidiyordu. Hic kimse, bir başkasına haset etmiyor ve kıskanclık beslemiyordu. Sanki herkes, birbirinin te ’minÂtı altında idi. Namazı, huzur icinde ve Âdeta son namazlarını kılıyormuş gibi ikàme ediyorlardı.

Kimse kimsenin hakkını yemiyor, birbirini kırmıyordu. Kimse, kul hakkıyla kıyÂmet gunu Mevl ’nın huzûruna cıkmak istemiyordu. İstisnÂsız herkes, Allah rızÂsını duşunuyor, Allah rızÂsı icin konuşuyor, Allah rızÂsı icin yaşıyordu. Sul­t­nın omru ve ordusunun muzafferiyeti icin du ediyorlardı. Cemiyet, ince ruhlu, rikkat-i kalbiyye sahibi, derin insanlarla doluydu.

Papazlar, bu hÂlleri gorup şaşkına donduler. Kac şehir dolaştıkları hÂlde, mahkemelerde ağır cezÂlık bir dÂvÂya rastlamadılar. Hırsızlık, katil, ırza tecÂvuz, dolandırıcılık -Âdeta- mechûldu. Bir muhÂkeme onların cok dikkatini cekti. Hayret icinde kaldılar.



İBRETLİK DAVA


Kadı efendiye bir dÂvÂcı ve dÂvÂlı gelmişti. DÂvÂcı, şoyle bir me­se­le arz etti:

“–Efendim, bendeniz bu dîn kardeşimin falan tarlasını satın aldım. Ekin icin cift surerken, orada altın dolu bir kupe rastladım. Kupu alıp, tarlasını satın aldığım bu kardeşime goturdum:

«–Buyur, bu senindir; al!» dedim.

O da:

«–Ben bu tarlayı altı ve ustu ile sattım!.. Artık bana helÂl olmaz!..» deyip kabul etmedi. HÂlbuki toprağın altından bu kupun cıkacağını bilse satmazdı.”

Kadı efendi, obur kişiye soz verdi. O da:

“–Durum aynen kardeşimin arz ettiği gibi vÂkî oldu. Fakat, ben ona tarlayı satınca, altı ve ustu hepsi icine girer duşuncesindeyim. Nasıl ustundeki mahsûlden bir hakkım yoksa, altındakinden de oyledir!..” dedi.

Papazların hayretle temÂşÃ‚ ettikleri bu durum, kadı efendi icin tabiî bir hÂdise idi. İslÂm ’ı hakkıyla yaşayan bir toplum icin bu, en tabiî bir hÂldi.

Kadı, bu iki gercek musluman arasında hukum vermekte gucluk cek­medi. Birinin sÂlih bir oğlu, diğerinin de sÂliha bir kızı olduğunu oğrenince, ikisine aracı oldu. Tarafeynin rızÂsı ile bu iki gencin nikÂhlarını kıydı. O, bir kup altını da, onların duğun ve ceyiz masraflarında harcattırdı.

Burada, yaşanan bir İslÂm anlayış ve adÂleti sergileniyordu.

OSMANLI'DA İFFET VE NAMUS


Papazlar, butun bunları gezip gordukten sonra, hava kararırken kızlarını bir medreseye gonderdiler. Kızlar, kapıyı acan genclere:

“–Hava karardı, yolumuzu kaybettik. Bizi bu gece misÂfir eder misiniz?. Caresiziz...” dediler.

Talebeler, duşunup taşındılar, nihayet kendi odalarını bu iki kıza verdikten sonra, araya bir perde gerip mangal başında sabahladılar. Sabahleyin de kızları yolcu ettiler.

Papazlar, merakla gecenin nasıl gectiğini kızlarına sordular. Onlar da, olan hÂdiseyi şoyle anlattılar:

“–Kendi yerlerini bize terk ettiler. Kendileri odanın ucuna cekildiler. Ortadaki mangal ateşini ellerine alıp bırakıyorlar, birbirlerine dehşetle:

«Rabbimiz bizleri cehennem azÂbından korusun! Bizleri, Ânı istikbÂlle değiştiren ahmaklardan eylemesin!..» diyorlardı.

Bizlere donup bakmıyorlardı bile...”

Bu misÂl, Osmanlı Devleti ’nde iffet ve namusların da teminat altında olduğunu sergilemektedir. Boyle misÂller coktur. Mesel FÂtih ’in, Bosna fethinden sonra cıkarttığı bir fermÂnında:

“–Sakın ola, Sırp kızları su almak icin ceşme başlarına geldiklerinde, askerlerim oralarda bulunmayalar!..” demesi de, Osmanlı toplumundaki iffet ve nÂmus teminÂtının diğer bir tezÂhurudur.

FÂtih bu fermÂnı ile, hem askerlerini, hem de teminÂtı altındaki hris­ti­yan tebaanın kızlarının iffetini muhÂfaza etmiş oluyordu.



KİMSE ZULMETMEYE CESARET EDEMİYORDU


Osmanlı ulkesini gezip gormekle va­zi­feli papazlar, Hristiyan mahallelerini de gormeden edemediler.

Fener semtine doğru gezintiye cıktılar. Hris­ti­yanlar bile, onların iyi bildiği fetihten evvelki zamana kıyÂsen değişmiş, sokaklardaki pislik dahî azalmıştı. Artık kimse kimseye zulmetmeye cesaret edemiyordu. Herkes huzur icinde işine devam ediyor, eskisi gibi icip icip sokaklarda nÂr atarak sarhoş olamıyordu. Fakir Hristiyan Âilelere bile ev verilmişti.

Papazlar, bu uzun tedkik ve teftişten sonra izin alıp FÂtih ’in huzû­ru­na cıktılar. MuşÃ‚hedelerini bir bir arz edip:

“–Bu millet ve devlet, boyle giderse kıyÂmete kadar devam eder. Boyle bir ahlÂk ve yaşayışa sahip olan insanların dîni, elbette hak dîndir...” dediler.

Kelime-i şehÂdet getirip musluman oldular.

FÂtih ’in devrine Âit olmak uzere daha sonraları da oyle hÂdiseler cereyan etti ki, bunlar, adÂlet ta­rihinde eşi, emsÂli olmayan vak ’alardır. Bunlardan biri de şudur:

BENDEN DEĞİL ALLAH'TAN KORKTUĞUN İCİN SENİ TEBRİK EDERİM


FÂtih, İstanbul ’un fethinden sonra, va­zi­fesini emrinin hilÂfına yapan bir hris­ti­yan mîmÂrın kolunu kestirmişti. İstanbul kadısı Hızır Bey, FÂtih ’in en yakın arkadaşı ve dostu idi. Kendisini İstanbul kadılığına da FÂtih tÂyin etmişti.

Eli kesilen hris­ti­yan mîmar, Kadı Hızır Bey ’e gidip FÂtih ’i dÂv etti. FÂtih ’e hitap tarzı «es-SultÂn ibnu ’s-SultÂn el-GÂzi Ebû ’l-Feth Muhammed HÂn-ı SÂnî» iken kadı Hızır Bey, tebaanın herhangi bir insanına kullanılan hitapla:

«Murad oğlu Mehmed, şu saatte mahkemeye gelin!» celbini gonderdi.

FÂtih, murÂfaa (duruşma) gunu mutevÂzı bir ferd-i millet gibi Âl­yiş­siz bir sû­ret­te mahkemeye gitti. Maznun sandalyesine oturdu. Hızır Bey, ye­rini aldı. Ve muhÂkeme başladı.

HRİSTİYAN MİMAR OSMANLI'NIN ADALETİ KARŞISINDA MUSLUMAN OLDU


Mahkemelerde hÂkim adÂlet tevzî ettiği icin oturur, diğerleri ayağa kalkarak, ayakta ifÂde verirdi. Hızır Bey, FÂtih ’i otururken gorunce, ona:

“–Suc murÂfaası uzeresin, ayağa kalk!” diye ihtÂr etti.

Bu îkaz uzerine FÂtih, ifÂde icin ayağa kalktı. Kadı Hızır Bey, muhÂkeme neticesinde FÂtih ’i suclu, hris­ti­yan mîmarı mazlum buldu. Kısas Âyetini okudu. Ve FÂtih ’in kolunun aynı şekilde kesilmesine karar verdi.

Butun dun­yayı dize getiren cihan pÂdişÃ‚hı FÂtih, kararı sukûnet ve tevekkulle karşılayarak:

“–Hukum şer ’-i şerîfindir!..” dedi.

Hris­ti­yan mîmar, bu ulvî adÂlet sahnesinden fevkalÂde duygulanarak gozyaşları icinde:

“–Hakkımdan vazgeciyor, diyet kabul ediyorum!..” dedi.

İş, bu sû­ret­le tatlıya bağlandıktan sonra FÂtih, Hızır Bey ’e:

“–Benden değil de Allah ’tan korktuğun icin seni tebrik ederim!..” dedi.

Kadı Hızır Bey de, oturduğu minderin altından bir topuz cıkardı:

“–Eğer verdiğim hukmu kabûl etmeseydin, bununla kafana vuracaktım.” dedi.

FÂtih de, buna cevÂben kaftanının altında sakladığı kılıcı gosterdi ve:

“–Sen de eğer adÂlet uzere hukmetmeseydin, bununla kafanı vuracaktım...” dedi.

Ayrıca FÂtih, şahsî malından hris­ti­yan mîmara bir ev bağışladı. Bunun uzerine hris­ti­yan mîmar:

“–Dun­yada boyle bir adÂletin eşi yoktur. Ben artık bu andan iti­bÂren muslumanım...” diyerek kelime-i şehÂdet getirdi.

NESLİNE VE BUTUN İNSANLIĞA İSTİKAMET


FÂtih, adÂlete ve adÂleti tevzî eden kadılara cok ehemmiyet verir, onların hakkı ve hukûku tenfîz etmesi icin kendilerine dÂim yardımcı olurdu.

Bu husustaki şu misÂl cok ibretlidir:

Devrin ricÂlinden Davud Paşa, yaptığı bir haksızlıktan dolayı Edirne kadısına şikÂyet edilmişti. Kadı efendi, Davud Paşa ’yı bu işten vazgecmesi icin once îkÂz etti. Ona alacağı cezÂyı bildirdi. Aralarında bir munÂkaşa cıktı. Bu munÂkaşada ileri giden Davud Paşa, kadı efendiye birkac tokat attı. Bunu haber alan FÂtih:

“AdÂletin hizmetkÂrı olan kadıyı doven kimse, dîni tahkîr etmiş ve harÂb etmiş olur...” diyerek, Davud Paşa ’yı ağır şekilde cezÂlandırdı.

Davud Paşa, maddî ve mÂnevî ıztırÂbından yataklara duştu. NihÂyet tevbe edip pişman oldu. AllÂh ’ın emirlerine bir daha karşı cıkmayacağına ve boyle bir kusur etmeyeceğine dÂir soz verdi. Bundan sonra FÂtih ’le aralarında yeniden yakınlık peyd olup vezirlik pÂyesine kadar yukseldi. 2. BÂyezîd zamanında ise, vezîr-i Âzam oldu.

Butun bunlar, FÂtih ’in rûhî olgunluğunu gosterdiği gibi; «Halk, id­re­cilerinin uslûbu uzeredir.» şeklindeki hikmetli sozde de ifÂde edilmiş olan gercek uzere, milletinin de aynı liyÂkati gosterdiğine delÂlet eder. Onun devri, butunuyle İslÂm ’ın emÂnete, insana, mahlûkÂta bakış tarzının, hassas, ince ve en mukemmel orneğidir. Nesline ve butun insanlığa bir istikÂmet mîrÂsıdır. Bugunun insanının da nice zamandır kaybetmiş olduğu ve bir turlu elde edemediği buyuk bir haslettir.



BUGUN FATİH BİZE NE MESAJ VERİYOR?


Şimdi bize ne oldu ki; o hÂlden bu hÂle suruklendik?!. Rûhî yapımız harÂbeye dondu...

Bir mîrasyedi hoyratlığının hazin Âkıbetine uğradık!..

Bugunun hodgÂm, maddeye esir olmuş, merhamet mahrûmu insanına, acab FÂtih ’in maddî ve mÂnevî şahsiyeti ne mesaj vermektedir?..

Oz benliğimizi kaybettik! Onu aramanın cırpınışları icinde bunalıyoruz!

FÂtih ’i ruyÂmızda gorsek; bize:

“–Maddî ve mÂnevî emÂnetimi ne yaptınız? İstanbul ’dan sonra «Kızılelma» olan Roma ’ya da ulaşabildiniz mi? Ayasofya ’m ne Âlemde?” diye sorsa, acab utanctan aynaları catlatacak olan bu muhÂsebe, bizim yuzumuzu kızartır mı? Yoksa, vurdum duymazlıkta ber devam mı oluruz?!. Herkes ayrı ayrı kendini yoklasın!..

HunkÂr ’ın Ayasofya ile alÂkalı bedduÂsının hışmına mı uğradık? Onun va­si­yetnÂmesindeki şu bedduÂyı hatırlamak, acab bizi bir uyanış ve silkinişe kavuşturabilir mi:

“Benim bu cÂmimi, cÂmilikten cıkaranlar, AllÂh ’ın, meleklerin ve butun muslumanların lÂnetine uğrasınlar!.. Onlar, hicbir zaman hafiflemeyen bir azÂb icinde bulunsunlar!.. Yuzlerine bakan ve kendilerine şefÂat eden hicbir kimse bulunmasın!..”

Bu bedduÂnın muhÂtabı, elbette sadece Ayasofya ’yı cÂmilikten cıkaranlar değildir. Elinde imkÂn olduğu hÂlde, burasının cÂmi olarak acılmasına yardımcı olmayanlar da bu bedduÂnın muhÂtabıdırlar.

ŞÃ‚ir, bugunku hazin manzarayı ne icli olarak ifÂde eder:

Mahvoldu hayÂlim bu nasıl korkulu ruyÂ?

Şaştım; neyi temsîl ediyorsun Ayasofya?!.

Ne mutlu, nice yıllardır aslından koparılmış olan milletimizi, tekrar ve yeniden FÂtih ’in izlerine avdet ettirme yolunda himmet ve gayret sarf etmenin azim ve dirÂyetine sahip olan genc mucÂhidlere!..

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Osmanlı, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan