Kur ’an ’da anlatılan kıssa nedir? Kur ’an kıssalarının amacları nelerdir? Kur ’an-ı Kerim ’de kıssalara yer verilmesinin sebepleri nelerdir?Kıssa ya da mesel; kısa hikÂye, ibretli hikÂye, fıkra, rivÂyet veya vak ’alara verilen isimdir.
Kur ’Ân-ı Kerîm kıssaları, ta­mamen dînî birtakım gÂyeleri gercekleştirmek hikmetine mÂtuftur. Bu gÂyeler, engin ve geniş bir muhtev arzeder. Cunku kıssaların gÂyeleri, hemen hemen butun Kur ’Ânî gÂyeleri ici­ne almaktadır. Bu cercevede; vahiy ve peygamberliğin ispatı, AllÂh ’ın vahdÂniyetini ispat, dinlerin esasta birliği, îkÂz, mujdeleme, kudret-i ilÂhiyyenin zuhûra cıktığı yerler, hayır-şer, sa­bır-sızlanma, şukur-nankorluk ve daha başka nice dî­nî gÂyeler ve ahlÂkî hedefleri icine almış ve bunların ifÂde vÂsıtası olmuştur.
KURAN KISSALARININ AMACLARI
Kıssaların bilhassa muhim ve vÂzıh gÂyeleri hakkında şunları soylemek mumkundur:
1. ÎmÂn esaslarını ispat ve acıklama.
2. Vahiy ve risÂletin ispatı.
Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, ummî idi. Okuma yazma oğrenmemişti. O ’nun, yahudî ve hristiyan papazlarıyla oturup sohbet ettiği de gorulmemişti. Buna rağmen ona Kur ’Ân ’da hristiyan ve yahudîleri de şaşırtan kıssalar nÂzil oldu. Hele bÂzısında mevzûlar son derece derin ve hassÂs bir şekilde beyÂn edilmişti: İbrÂhîm, Yûsuf, Mûs ve Îs -aleyhimusselÂm- kıssalarında olduğu gibi. Bunların Kur ’Ân ’da beyÂnı, onun vahy-i ilÂhî olduğuna delil teşkîl etti. Kur ’Ân, bÂzı kıssaların başında veya sonunda bu gÂye­leri acıkca tasrîh eder:
“Mûs ’ya emrimizi vahyettiğimiz vakit (Habîbim) Sen batı tarafında değildin, (o hÂdiseyi) gorenlerden de değildin. Fakat biz (Mûs ’dan sonra) daha bircok nesiller yarattık da omur­leri (uzadıkca) uzadı. Sen Medyen ahÂlisi icinde ik­met edici olup da Âyetlerimizi onlardan okuyarak oğren­miş de değilsin. Ancak (gecmişlerin haberlerini Sana) gonde­ren Biz ’iz. Mûs ’ya nid ettiğimiz vakit de Sen «Tûr»un yanında değildin. Fakat Sen Rabbinden bir rahmet olarak (gonderildin). T ki Sen ’den once kendilerine uyarıcı (bir peygamber) gelmemiş olan bir kavmi uyarasın. Belki on­lar iyice duşunup oğut alırlar.” (el-Kasas, 44-46)
3. Âdem -aleyhisselÂm- ’dan Peygamber Efendimiz ’e kadar dînin AllÂh ’tan geldiğini, butun mu ’minlerin bir ummet olduğunu, bir olan AllÂh ’ın hepsinin Rabbi olduğunu îzÂh.
4. AllÂh ’ın peygamberlerine ve seckin kullarına ihsÂn buyurduğu nîmeti beyÂn.
5. İnsanoğlunu, ezelî duşmanı olan şeytana karşı îkÂz.
AllÂh TeÂl buyurur:
“Ey insanlar! Yeryuzundeki temiz ve helÂl şeylerden yiyin, şeytana ayak uydurmayın, zîr o sizin icin apacık bir duşmandır. Muhakkak size, kotuluğu, hayÂsızlığı, AllÂh ’a karşı da bilmediğiniz şeyi soylemenizi emreder.” (el-Bakara, 168-169)
6. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e ve butun mu ’minlere tesellî verip gonullerini pekiştirme, AllÂh ’ın nihÂyette peygamberlerine yardım edip yalancıları helÂk edeceğini beyÂn.
Bu da Peygamberimizi takviye etmek ve onun îmÂna dÂvet ettiği kimselerin rûhlarına tesir etmek mak­sadını taşır.
7. İnsanın tedricî olarak terbiye ve tezkiye edilmesini sağlamak.
Kıssaların daha başka pek cok gÂyeleri mevcuttur. Bunlar arasında AllÂh ’ın sonsuz ve eşsiz harikalara muktedir olduğunu beyÂn etmek ve bunu izhÂr etmek de muhim gÂyelerdendir. Mesel Hazret-i Âdem ’in yoktan yaratılması ve Îs -aleyhisselÂm- ’ın babasız dunyÂya getirilmesi, bu cumledendir.
KUR ’AN KISSALARI
HÂsılı Kur ’Ân-ı Kerîm ’deki kıssalar vesîlesiyle CenÂb-ı Hak, insanoğluna gizli ve ÂşikÂr sayısız ulvî tÂlimlerde bulunur. Ayrıca her peygamberde farklı bir husûsiyeti one cıkararak onu beşer dimağ ve idrÂkine yerleştirir. Şoyle ki:
Kısaca Hz. Nuh (a.s.) Kıssası
Peygamberler icinde Hazret-i Nûh -aleyhisselÂm- ’ın hayatına ba­kıldığında oncelikle; îmÂn dÂveti, tahammul, sabır ve netîcede de kufre ve kufur erbÂbına karşı şiddetli bir buğz goze carpar.
Kısaca Hz. İbrahim (a.s.) Kıssası
Hazret-i İbrÂhîm -aleyhisselÂm- ’ın hayatı, şirke karşı amansız bir mucÂdele ve putperestliği yok etme uğrunda gecmiş, ayrıca Nemrud ’un ateşlerini gul bahcelerine ceviren Hakk ’a teslîmiyet, tevekkul ve îtimÂd husûsunda mustesn bir numûne olmuştur.
Kısaca Hz. Musa (a.s.) Kıssası
Hazret-i Mûs -aley­his­selÂm- ’ın hayatı, zÂlim Firavun ve avanesi ile mucÂdele hÂlinde gecmiş, daha sonra ge­tirdiği hukuk ile mu ’minler icin ictimÂî bir nizam tesis etmiş­tir.
Kısaca Hz. İsa (a.s.) Kıssası
Hazret-i Îs -aleyhisselÂm- ’ın tebliğÂtının fÂrik vasfı, insan­lara karşı şefkat ve merhametle dolu bir kalbî rikkattir. O ’nun mumtaz vasıfları arasında insanlara af ile muÂmele ve tevÂzû gibi yuksek hÂller dikkat ceker.
Kısaca Hz. Suleyman (a.s.) Kıssası
Haz­ret-i Suleyman -aleyhis­selÂm- ’ın dillere destan olan o goz ka­maştırıcı saltanatına rağmen, tevÂzû ve şukur ile kalbî tavrını muhÂfaza ederek AllÂh ’a kullukta yu­celmesi hayranlık veri­cidir.
Kısaca Hz. Eyup (a.s.) Kıssası
Hazret-i Eyyûb -aleyhisselÂm- ’ın hayatında belÂla­ra sabrın ve her ahvÂlde AllÂh ’a şukrun yuksek tezÂhurleri mevcuttur.
Kısaca Hz. Yunus (a.s.) Kıssası
Hazret-i Yû­nus -aleyhisselÂm- ’ın hayatı, AllÂh ’a yonelip bağlanma­nın ve kusurundan dola­yı nedÂmet gosterip tev­beye sarılmanın kÂmil bir misÂlidir.
Kısaca Hz. Yusuf (a.s.) Kıssası
Hazret-i Yûsuf -aleyhis­selÂm-, esÂret hÂlindeyken dahî Hakk ’a bağlılık ve dÂvetin zirvesini yaşamıştır. O; servet, şohret ve şehvet sÂhibi guzel bir ka­dının “haydi gelsene bana” diyerek nefsi cezbedici bir teklifte bulunduğu zamanda bile buyuk bir iffet sergilemiştir. Onun yuksek bir takv ile muzeyyen gonlu, davranış mukemmelliklerinin muhteşem menbaı hÂlindedir.
Kısaca Hz. Davut (a.s.) Kıssası
Hazret-i DÂvud -aleyhisselÂm- ’ın hayatı, ilÂhî azamet karşısındaki ibret sayfalarıyla doludur. O ’nun da, haşyetullÂh icinde, gozyaşı dokerek hamd u sen ve zikredişi, tazarrû ve niyÂz hÂlinde AllÂh ’a yonelişi pek ibretlidir.
Kısaca Hz. Yakup (a.s.) Kıssası
Hazret-i YÂkub ’un sîreti ise, insanın gozunde dunya karardığı zaman bile ye ’se duşmeyip, sabr-ı cemîl ile AllÂh ’a bağ­lanmak ve O ’nun rahmetinden umid kesmemek lÂzım geldi­ğine dÂir buyuk bir ornektir.
Kısaca Peygamberimizin Kıssası
Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in hayÂtı ise hepsini şÃ‚mil bir yucelik ve mukemmelliktedir ki, anlatmakla bitmez.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi 1, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan