Os­man­lı ’da ku­ru­lan va­kıf­la­rın hiz­met ve fa­Ã‚li­yet­le­ri, zen­gin bir muh­te­v­ya sahip­ti. Bun­la­rın, top­lu­ma fay­da­lı ol­mak mak­sa­dıy­la za­man, ze­min, yo­re ve te­m­yul­le­re go­re ce­şit­li­lik gos­ter­me­si, sis­te­min sta­tik (du­ra­ğan) de­ğil, di­na­mik (canlı, hareketli) bir ya­pı­ya sahip ol­du­ğu­nun acık bir if­de­si­dir.Os­man­lı ’da ku­ru­lan va­kıf­la­rın ce­şit­le­ri­ni ve hiz­met sa­ha­la­rı­nı tam ola­rak tes­pit edip sayabilmek mum­kun de­ğil­se de, bun­la­rın şu­mû­lu hak­kın­da bir fi­kir sahi­bi ola­bil­mek icin, en muhimlerinden birkac tanesini şoy­le sı­ra­la­ya­bi­li­ri z:

1- C­mî, mes­cid, tek­ke, z­vi­ye ve tur­be­le­rin in­şÃ‚ ve ba­kı­mı,

2- Med­re­se, d­ru ’l-huf­fÂz, d­ru ’l-ha­dîs vb. ilim muesseseleri,

3- İmÂrethÂneler, ker­van­sa­ray­lar, han­lar, ha­mam­lar ve d­ru ’ş-şi­f hiz­met­le­ri,

4- Na­maz­gÂh, ku­tup­h­ne ve mi­s­fir­h­ne­ler,

5- Ku­yu­lar, su yol­la­rı, su ke­mer­le­ri, ceş­me ve se­bil­ler,

6- Aşev­le­ri, co­cuk em­zir­me ve bu­yut­me yu­va­la­rı;

7- Esir ve ko­le ÂzÂd et­mek,

8- Fa­kir­le­re ya­ka­cak te­min et­mek,

9- Efen­di­le­ri ta­ra­fın­dan azar­lan­ma­ma­sı icin, hiz­met­ci­le­rin kır­dık­la­rı veya zarar verdikleri eşyÂyı tazmin etmek,

10- Ye­tim kız­la­ra ce­yiz ha­zır­la­mak,

11- Borc­lu­la­rın borc­la­rı­nı ode­mek,

12- Dul ka­dın­la­ra ve muh­tac­la­ra yar­dım et­mek,

13- Mek­tep co­cuk­la­rı­na gı­da ve gi­ye­cek yar­dı­mı yap­mak,

14- Fa­kir ve kim­se­siz­le­rin ce­n­ze­si­ni kal­dır­mak,

15- Bay­ram­lar­da co­cuk­la­rı ve kim­se­siz­le­ri se­vin­dir­mek,

16- Yaş­lı ve kim­se­siz ha­nım­la­rı ko­ru­mak.

Bun­la­ra il­ve­ten ak­la ge­le­bi­le­cek her sa­ha­da va­kıf te­sis eden Os­man­lı­lar, ken­di me­de­ni­yet­le­ri­n i Âde­ta bir “vakıf medeniyeti” te­lÂk­kî et­ti­re­cek ol­cu­de ha­yır ve ha­se­nÂt zen­gin­li­ği or­ta­ya koy­muş­lar­dır. Ger­cek­ten va­kıf­lar, Os­man­lı Me­de­ni­ye­ti ’nin bir al­met-i f­ri­ka­sı sa­yı­la­bi­lir.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Hizmet, Erkam Yayınları


İslam ve İhsan