İhsan nedir? Murakabe nasıl yapılır? İhsan ve murakabe hali ile ilgili ornekler.Mu ’minin surekli ilÂhî murÂkabe altında, yÂni bir nevî ilÂhî kameralar gozetiminde bulunduğu şuur ve idrÂkinin kalpte sabitleşmesini ifÂde eden ihsÂn hÂli, AllÂh ’a yakın kulların ruh mîrÂcıdır.
CenÂb-ı Hakk ’ın, kullarının her hareketini gormekte olduğu ve zamanı geldiğinde onları hesÂba cekeceği, Âyet-i kerîmelerde şoyle beyÂn edilmektedir:
“Onlara (olup bitenleri) tam bir bilgi ile mutlak anlatacağız. Biz onlardan gÂip değiliz. (YÂni onlardan uzak ve habersiz değiliz, her şeye şÃ‚hidiz.)” (el-A ’rÂf, 7)
“(MunÂfıklar) AllÂh ’ın, gizlediklerini de fısıldadıklarını da bilmekte olduğunu ve (yine) AllÂh ’ın, butun bilinmeyenleri en iyi şekilde bildiğini hÂl oğrenemediler mi?” (et-Tevbe, 78)
“(LokmÂn, oğutlerine devamla şoyle demişti Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kotuluk), bir hardal tÂnesi ağırlığında bile olsa ve bu, bir kayanın icinde veya goklerde yÂhut yerin derinliklerinde bulunsa, yine de AllÂh onu (senin karşına) getirir. Doğrusu AllÂh, en ince işleri gorup bilmektedir ve her şeyden haberdardır.” (LokmÂn, 16)
Gunluk hayÂtımızda bir cift gozun kendisini gorduğunu sezen bir insan, nice yanlış soz ve davranıştan el cekiyor. Ustelik ona cez veremeyecek bir cift cılız goz karşısında… Aynı şekilde ihsÂn hÂli uzere yaşayan mu ’min kişi, Allah TeÂl ’nın kendisini gorduğunu ve duşunduğu, konuştuğu, yaptığı her şeyi bildiğini idrÂk eder.
İhsÂnın diğer bir mÂnÂsı da herhangi bir iş ve davranışı en mukemmel olculer dÂhilinde îf etmektir.
Son nefese hazırlıkta muhim hususlardan biri de, ihsÂn duygusunu kalpte sÂbitleyebilmektir. YÂni CenÂb-ı Hak ile her an kalbî beraberliği sağlamak ve kendini dÂim ilÂhî muşÃ‚hede altında hissetmektir. Bu kalbî beraberliği sağlayabilmek, ancak CenÂb-ı Hakk ’ı cok cok zikretmekle mumkun olur.
İhsÂn ve murÂkabe hÂline ulaşmada ikinci adım ise CenÂb-ı Hakk ’ın şu beyanlarını tefekkur etmektir:
“…Nerede olursanız olun, O sizinle beraberdir...” (el-Hadîd, 4)
“…Biz ona (insana) şah damarından daha yakınız.” (Kàf, 16)
“…Şunu iyi bilin ki AllÂh, insan ile kalbi arasına girer…” (el-EnfÂl, 24)
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bu hususta:
“ÎmÂnın en ustun mertebesi, nerede olursan ol, AllÂh ’ın seninle beraber olduğunu bilmendir.” buyurmuştur. (Heysemî, I, 60)
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in, gece-gunduz, dar vakitte-rahat zamanda, savaşta-barışta dÂim “ihsÂn” hÂli uzere bulunduğunda en ufak bir şuphe yoktur. Her an zikir uzere bulunması, her hareketinde yaptığı du ve munÂcÂtları, devÂm ettiği nÂfile ibÂdetleri, geceleri ayakları şişinceye kadar namaz kılması, hakları îf husûsundaki titizliği, dÂim adÂlet ve hakkı tevzî hÂlinde olması gibi fazîletler O ’nun sÂhip olduğu derin ihsÂn şuurunun en kuvvetli delilleridir.
İHSAN NEDİR? Hazret-i Omer, ihsÂn hÂlinin kendilerine nasıl tebliğ ve tÂlim edildiğini de gosteren ve “Cibrîl Hadîsi” diye meşhur olan şu vÂkıayı nakleder:
Bir gun RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in huzûrunda bulunduğumuz sırada, elbisesi beyaz mı beyaz, sacları siyah mı siyah, yoldan gelmiş gibi bir hÂli olmayan ve icimizden kimsenin tanımadığı bir adam cıkageldi. Peygamber Efendimiz ’in yanına sokuldu, onune oturdu, dizlerini Allah Rasûlu ’nun dizlerine dayadı, ellerini (kendi) dizlerinin ustune koydu ve:
“–Ey Muhammed! İslÂm nedir?” dedi.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–İslÂm, Allah ’tan başka ilÂh olmadığına ve Muhammed ’in AllÂh ’ın Rasûlu olduğuna şehÂdet etmen, namazı dosdoğru kılman, zekÂtı (tastamam) vermen, Ramazan orucunu (eksiksiz) tutman, yoluna guc yetirebilirsen KÂbe ’yi ziyÂret (hac) etmendir.” buyurdu. Adam:
“–Doğru soyledin.” dedi.
Onun hem sorup hem de tasdîk etmesi tuhafımıza gitti.
Adam bu sefer de:
“–Peki îman nedir?” diye sordu.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–AllÂh ’a, meleklerine, kitaplarına, peygamberlerine, Âhiret gunune inanmandır. Yine kadere, hayrına ve şerrine îmÂn etmendir.” buyurdu. Adam tekrar:
“–Doğru soyledin.” diye tasdîk etti ve:
“–Peki ihsÂn nedir, onu da anlat.” dedi.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–İhsÂn, AllÂh ’a, O ’nu goruyormuşsun gibi kulluk etmendir. Sen O ’nu gormuyorsan da O seni mutlak goruyor.” buyurdu. Adam yine:
“–Doğru soyledin.” dedi, sonra da:
“–KıyÂmet ne zaman kopacak?” diye sordu. Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm-:
“–Kendisine soru yoneltilen, bu konuda sorandan daha bilgili değildir.” cevÂbını verdi. Adam:
“–O hÂlde alÂmetlerini haber ver.” dedi.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Annelerin, kendilerine cÂriye muÂmelesi yapacak cocuklar doğurması, yalın ayak, başı acık, cıplak koyun cobanlarının, yuksek ve mukemmel binÂlar yapma husûsunda birbirleriyle yarışmalarıdır.”[1] buyurdu.
Adam, (sessizce) cekip gitti. Ben bir sure oylece kalakaldım. Daha sonra Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm-:
“–Ey Omer, soru soran kişi kimdi, biliyor musun?” buyurdu.
Ben:
“–AllÂh ve Rasûlu bilir.” dedim.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–O CebrÂîl idi, size dîninizi oğretmeye geldi.” buyurdu. (Muslim, ÎmÂn, 1, 5; BuhÂrî, ÎmÂn 37; Tirmizî, ÎmÂn, 4; Ebû DÂvûd, Sunnet, 16)
Âlimlerimiz, bu hadîs-i şerîfin, Sunnet ’in esÂsı olduğunu soylemişlerdir. Demek ki İslÂm ve îmanda kemÂle erebilmek; ihsÂn kıvÂmına ulaşmaya bağlıdır. İhsÂn hÂline ulaşamamış bir mu ’minin dîni eksik kalmış demektir. Boyle bir îman, kendi hayÂtiyetini bile devÂm ettirmesi mumkun olmayan meyvesiz ağaca benzer. Bir muddet sonra kuruması kuvvetle muhtemeldir.
Bu hadîs-i şerîf, ihsÂn duygusunu mu ’minlerin gonullerine sÂbitlemeyi hedefleyen tasavvufun da, îman ve İslÂm ’ın ozu olup, onlardan farklı telÂkkî edilemeyeceği hakîkatinin en bÂriz bir ifÂdesidir.
Aslında kulun en buyuk saÂdeti, Rabbi ile beraber olabilmesidir. Zîr KÂinÂtın HÂlıkı, kulu ile her an beraber olmayı arzu ediyor ve şoyle buyuruyor:
“Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları uzerine yatarken (her an) AllÂh ’ı zikrederler, goklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin tefekkur ederler; «Rabbimiz! Sen bunları boşuna yaratmadın. Sen ’i tesbîh ederiz; bizi cehennem azÂbından koru!» (derler).” (Âl-i İmrÂn, 191)
LÂkin kalbe bağlı olmayan ve nefsÂnî arzulara mağlup bir akıl, CenÂb-ı Hak ile beraber olabilmenin lezzetini idrÂkten Âcizdir. YÂni en buyuk fazîlet ve saÂdetten gÂfildir.
İbÂdetlerden zevk ve lezzet almak, onlardan yorulmamak, ancak ihsÂn duygusu ile mumkundur. Gonlunde ihsÂn duygusu bulunmayan kimse, namaz kılsa yorulur; namaz ona ağır gelir. Zenginse; zekÂt ve sadaka vermekten, imkÂnlarını muhtaclara infÂk etmekten cekinir. Cunku ilÂhî murÂkabeden uzak olduğu icin, îmÂnın lezzetini alamamıştır. Bu bakımdan denilebilir ki; dosdoğru kılınacak namaz, gonulden verilecek zekÂt ve sadaka, muhabbetle tutulacak oruc, aşkla yapılacak hac, havf ve rec arasında bulunan kalb-i selîm, guzel ahlÂk ve sÂir butun guzellikler, hep ihsÂn hÂlinin bereketidir.
İHSAN VE MURAKABE HAKKINDA ORNEKLER Allah ’tan iste AbdullÂh bin AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- şoyle anlatır:
Bir gun Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in terkisinde bulunuyordum. Bana:
“–Yavrucuğum, sana bÂzı kÂideler oğreteyim.” dedi ve şoyle buyurdu:
“–AllÂh ’ın buyruklarını gozet ki, AllÂh da seni gozetip korusun. AllÂh ’ın (rızÂsını) her işte onde tutarsan, AllÂh ’ı onunde bulursun. Bir şey isteyeceksen Allah ’tan iste. Yardım dileyeceksen, Allah ’tan dile!..” (Tirmizî, KıyÂmet, 59/2516)
Diğer bir rivÂyette de şoyle buyrulmaktadır:
“AllÂh ’ın emir ve yasaklarını gozet ki, O ’nu onunde bulasın. Bolluk icindeyken (emirlerine bağlı kalmakla) AllÂh ’ı tanı ki, O da darlığa duşunce (kurtarmak sûretiyle) seni tanısın…” (Ahmed, I, 307)
Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, bu sozleriyle ihsÂn hÂlinin ozunu ve tezÂhurlerini ne guzel hulÂsa etmiştir...
Allah nerede? AbdullÂh bin Omer -radıyallÂhu anh-, arkadaşlarıyla birlikte Medîne civÂrında bir yere cıkmıştı. Onun icin bir sofra kurdular. Bu sırada yanlarına bir koyun cobanı uğradı ve selÂm verdi. İbn-i Omer:
“–Gel ey coban, sofraya buyur.” dedi. Coban:
“–Ben orucluyum.” cevÂbını verdi. İbn-i Omer:
“–Bu şiddetli ve boğucu sıcakta oruc mu tutuyorsun, bir de bu hÂlde koyun guduyorsun?” dedi. Daha sonra cobanın ver ve takv duygusunu denemek icin:
“–Şu surunden bize bir koyun satsan, parasını sana odesek, etinden de iftar edeceğin kadarını sana versek olmaz mı?” teklîfinde bulundu. Coban:
“–Benim surum yok, bu koyunlar efendimindir.” cevÂbını verdi. İbn-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–Kayboldu, dersin, efendin nereden bilecek ki?” dedi. Coban ondan yuzunu cevirdi ve parmağını semÂya kaldırarak:
“–AllÂh nerede?” dedi.
İbn-i Omer -radıyallÂhu anh-, cobanın bu ihsÂn ve murÂkabe hÂlinden cok duygulandı. Bu duşunceler icinde cobanın sozunu kendi kendine tekrar ederek; “Coban dedi ki: AllÂh nerede? Coban dedi ki: AllÂh nerede?” deyip durdu.
Medîne ’ye geldiğinde, cobanın efendisine bir elci gondererek suruyu ve cobanı satın aldı. Cobanı ÂzÂd ettikten sonra suruyu de kendisine bağışladı. (İbn-i Esîr, Usdu ’l-GÂbe, III, 341)
İşte ihsÂn ve murÂkabe duygusunun guzelliği ve bu guzelliklerin daha dunyÂdaki bereket ve mukÂfÂtı... Kim bilir Âhiretteki mukÂfÂtı nasıl olacaktır?!.
Sute su katma hîlesi Bir gece vaktiydi. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-, mûtÂdı olduğu uzere Medîne sokaklarını gezmekteydi ki, ansızın durakladı. Onunden gecmekte olduğu evden dışarıya kadar taşan bir tartışma sesi dikkatini cekmişti. Bir ana, kızına:
“–Kızım, yarın satacağımız sute biraz su karıştır!” demekteydi.
Kız ise:
“–Anacığım, halîfe sute su karıştırılmasını yasak etmedi mi?” dedi.
Ana, kızının sozlerine sert cıkarak:
“–Kızım, gecenin bu saatinde halîfe sute su kattığımızı nereden bilecek?!.” dedi.
Ancak gonlu AllÂh sevgisi ve korkusu ile dipdiri olan kız, anasının sute su katma hîlesini yine kabullenmedi:
“–Anacığım! Diyelim ki halîfe gormuyor, peki AllÂh da mı gormuyor? Bu hîleyi insanlardan gizlemek kolay, ama her şeyi gorup bilen KÂinÂtın HÂlıkı Allah ’tan gizlemek mumkun mu?..” dedi.
RabbÂnî hakîkatlerle dolu temiz bir vicdan ve diri bir kalbe sÂhip olan bu kızın, derûnî bir AllÂh korkusu icinde annesine verdiği cevap, Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- ’ı son derece duygulandırdı. Mu ’minlerin Emîri, onu sıradan bir sutcu kadının kızı değil, gonlundeki takvÂsı ile mustesn bir nasip bildi ve oğluna gelin olarak aldı. Beşinci halîfe olarak zikredilen meşhur Omer bin Abdulazîz, işte bu temiz silsileden doğdu. (Bkz. İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, II, 203-204)
Bu misÂl de gosteriyor ki, ihsÂn hÂli uzere yaşamak, ferdi aşarak butun ummete şÃ‚mil olan bir fazîlet ve bereket vesîlesidir.
Allah ’ın murakabesi Hazret-i Omer, hilÂfeti devrinde Hazret-i MuÂz ’ı KilÂboğulları aşiretine gondermişti. Devlet hazinesinden odenmesi gereken paraları odeyecek, verilmesi gereken malları verecek, zenginlerden alınan zekÂtları fakirlere ve muhtaclara dağıtacaktı.
MuÂz -radıyallÂhu anh-, uzerine aldığı bu vazîfeyi îtin ile îf ediyor, gonuller fethederek tatlı hatıralarla geri donuyordu. Geri donduğunde, duny malı olarak sÂdece omuzuna attığı atkısı kalıyordu. Bu atkı zaten, giderken de var olan bir atkıydı. Bir defÂsında hanımı dayanamayıp sordu:
“–Boyle bir vazîfe ustlenenler, belli bir ucret alırlar, evlerine de hediye getirirler. Senin hediyelerin nerede?”
MuÂz -radıyallÂhu anh- cevap verdi:
“–Benimle birlikte yanımdan hic ayrılmayan bir murÂkıp vardı. Her aldığımı, verdiğimi hesap ediyordu.”
Hanımı kızdı:
“–RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- her şeyde sana guvenirdi. Ebûbekir de oyle. Omer geldi; seninle birlikte murÂkıp mı gonderiyor? Her yaptığını tÂkip mi ettiriyor?” dedi.
Soz, Hazret-i Omer ’in hanımına, ondan da Hazret-i Omer ’e ulaştı. Hazret-i Omer, MuÂz -radıyallÂhu anh- ’ı cağırıp sitemle sordu:
“–Ben senin ardından boyle bir murÂkıp gondermediğim hÂlde, duyduklarım nedir y MuÂz? Benim sana îtimÂdım yok mu zannediyorsun?”
Hazret-i MuÂz ’ın cevÂbı pek mÂnidardı:
“–Ey Mu ’minlerin Emîri! Hanımıma ozur olarak one surebilecek ancak bunu bulabildim. Hem murÂkıp dediğim, sizin murÂkıbınız değil, AllÂh ’ın murÂkabesi idi. Bu sebeple yaptığım hizmetin ecri zÂyi olmasın diye -cÂiz bile olsa- nefsim icin hicbir şey alamam…”
Hazret-i Omer, onun bu sozlerle neyi kastettiğini anlamıştı. Zîr MuÂz -radıyallÂhu anh- nefsine ve dunyÂya Âit her şeyden mustağnî idi. Halîfe, onu taltîf ederek kendinden bir miktar hediye verdi ve:
“–Git bununla Âilenin gonlunu al!” dedi.
Ey kulum! Ben her an seninleydim, sen kiminleydin? İhsÂn ve murÂkabe hÂlini veciz bir şekilde anlatan guzel bir misal de şudur:
Bir vÂiz kursude Âhiret ahvÂlini anlatmaktaydı. Cemaatin arasında Şeyh Şiblî Hazretleri de vardı. VÂiz, CenÂb-ı Hakk ’ın Âhirette soracağı suÂllerden bahisle:
“–İlmini nerede kullandın, sorulacak! Malını-mulkunu nerede harcadın, sorulacak! Omrunu nasıl gecirdin, sorulacak! İbÂdetlerin ne durumda, sorulacak! Harama-helÂle dikkat ettin mi, sorulacak!.. Bunlar sorulacak; şunlar sorulacak!..” diye uzun uzadıya bircok husus saydı.
Bu kadar teferruata rağmen meselenin ozune dikkat cekilmemesi uzerine Şiblî Hazretleri, vÂize seslendi:
“–VÂiz efendi! SuÂllerin en muhimini unuttunuz! Allah TeÂl kısaca soracak ki: Ey kulum! Ben her an seninleydim, sen kiminleydin?”
Kırk yıl yapılan kalp bekciliği Olum doşeğindeyken, AllÂh dostlarından Ebûbekir KettÂnî -kuddise sirruh- ’a hayÂtında ne gibi bir ameli olduğu sorulduğunda, şu guzel sozlerle mukÂbele etmiştir:
“–Olumumun yaklaştığını bilmeseydim, riy olacağı endişesiyle size amelimden bahsetmezdim. Tam kırk yıl kalbimin kapısında bekcilik yaptım. Onu Allah TeÂl ’dan başkasına acmamaya calıştım. Kalbim o hÂle geldi ki, Allah ’tan başkasını tanımaz oldum.”
En fecî hastalık ve bel RivÂyete gore Îs -aleyhisselÂm-, teninde alacalar bulunan ve iki şakağı da cokmuş, hasta bir şahsa rastladı. O şahıs, uzerindeki hastalıklardan Âdeta habersiz bir hÂlde kendi kendine:
“–Y Rabbi! Sana sonsuz hamd u senÂlar olsun ki, insanların pek coğunu muptel kıldığın dertten beni halÂs eyledin!..” diyordu.
Îs -aleyhisselÂm-, muhÂtabının idrÂk seviyesini anlamak ve mÂnevî kemÂlini yoklamak maksadıyla ona:
“–Ey kişi! AllÂh ’ın seni halÂs eylediği hangi dert var ki?!.” dedi.
Hasta şoyle cevap verdi:
“–Ey RûhullÂh! En fecî hastalık ve belÂ, kalbin Hak ’tan gÂfil ve mahrum olmasıdır. Şukurler olsun ki ben CenÂb-ı Hak ile beraber olmanın zevk, lezzet ve fuyûzÂtı icindeyim. Sanki vucûdumdaki hastalıklardan haberim bile yok...”
Huzur dersine davet edilen meşhur mutasavvıf On dokuzuncu asrın meşhur mutasavvıflarından Şeyh Muhammed Nûru ’l-Arabî ’nin, “beşerî irÂde”yi, yÂni cuz ’î irÂdeyi inkÂr ettiği yolunda bir dedikodu yayılır. Bunu duyan Sultan Abdulmecid Han, Hazret-i Pîr ’in huzur derslerine cağrılmasını ve orada kendisine bu meselenin sorulmasını irÂde buyurur. Ferman yerine getirilerek Şeyh huzur dersine dÂvet edilir. Orada kendisine meselenin keyfiyeti suÂl olunduğunda Hazret şoyle cevap verir:
“Ben umûmî mÂnÂda irÂde-i cuz ’iyye yoktur deyip onu inkÂr etmedim. Ancak bazı insanlar icin onun Âdeta yok hukmunde olduğunu soyledim. Cunku evliyÂullÂhın buyukleri, dÂim huzûr-i ilÂhîde olduklarının idrÂki icinde yaşadıklarından, irÂde-i cuz ’iyyelerinde de tezÂhur imkÂnı yok denilecek kadar azdır. Bu sebeple her hÂlukÂrda kendi irÂdelerine değil, mulkunde bulundukları CenÂb-ı Hakk ’ın irÂdesine tÂbî olarak hareket ederler. Aksi hÂlde, edebe mugÂyir davranmış ve kusur işlemiş olurlar.
Mesel bizler şimdi pÂdişÃ‚hın huzûrundayız. «Gel» denilir geliriz; «git» denilir gideriz. İrÂdemizi, bizi kuşatan pÂdişÃ‚h irÂdesine rağmen isteğimize gore kullanmamız mumkun değildir. Oysa bir de dışarıdaki gÂfillere ve diğer mahlûkÂta bakın; gÂyet serbest ve irÂdelerinde hurdurler.”
Aldığı cevaptan memnun kalan pÂdişah, Şeyh Muhammed Nûru ’l-Arabî ’ye ihsan ve ikramda bulunmuştur.
AllÂh ’ın, her zaman ve mekÂnda hÂzır ve nÂzır olduğunun şuur ve idrÂkiyle yaşayan ihsÂn ve murÂkabe ehli has kullar, kendi arzuları yerine, her hÂlukÂrda ilÂhî irÂdeye rÂm olurlar...
İHSAN VE MURAKABE HALİ HulÂsa, ihsÂn ve murÂkabe hÂli, îmÂnın ozu ve cevheridir. Butun ibÂdet ve davranış guzelliklerinde arzu edilen huşû, ihlÂs ve takv gibi irfan meyveleri, ancak bu kalbî kıvÂm ile mumkundur. Zîr CenÂb-ı Hakk ’ı goruyormuşcasına yapılan her amel-i sÂlih, ihlÂs dallarını filizlendirir, takv ciceklerini acar ve huşû meyvesini verir. Kullardan kimsenin gormediği yerlerde dahî istikÂmet uzere olmak, beşer nazarlarından uzak mekÂnlarda bile gunahlardan sakınmak, ancak “O beni her zaman ve mekÂnda goruyor!” şuuru icerisinde olmakla mumkundur. Onun icin tasavvuf, baştan sona butun usûl ve erkÂnında gonlu bu hÂle kavuşturma gÂyesini hedefler. Hak dostları, bir omur, hep bu hÂlin tahsîli icin talebe olmuşlardır.
Bu durumda bize duşen; kalbî seviyemizi yukselterek AllÂh ’ın, bizim uzerimizdeki muşÃ‚hedesini dÂimî bir şuur ve idrÂk hÂline getirdikten sonra, ahlÂkımızı, ihsÂn hÂlinin en muşahhas Âbidesi olan Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yuksek hÂlleri ile mîzÂn ederek istikÂmetlenmektir.
“…Muhakkak ki ihsan sÂhiplerine AllÂh ’ın rahmeti cok yakındır.” (el-A ’rÂf, 56)
Dipnot:
[1] CÂriyenin hanımefendisini (bir başka rivÂyete gore, efendisini) doğurması, “anaların kendilerine cÂriye muÂmelesini rev gorecek Âsî cocuklar doğurması” şeklinde îzÂh edilmiştir. Yalın ayak, başı acık koyun cobanlarının, yuksek ve mukemmel binÂlar yapma husûsunda birbirleriyle yarışmaları ise, luks ve refÂhın artması, bir zamanlar fakir olan kimselerin dahî, buyuk ve luks binalar yapmakta yarışacak kadar zenginleşmeleridir. DunyÂnın, butun zenginlikleri insanlara sunulacak, servet ve para, yegÂne değer olcusu hÂline gelecek, insanlar tuketim ve gosterişe duşkun olacaklardır.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 1, Erkam Yayınları


İslam ve İhsan
İHSAN VE MURAKABE HALİ