Comertlik ne demek? İslam ’da comertliğin fazileti nedir? Peygamber Efendimizin ve buyuklerin comertliği ile ilgili ornekler.Comertlik, elde var olanı, ondan mahrum olana ikrÂm etmektir. Comertliğin zirvesi ise “îsÂr”dır. ÎsÂrın en guzel tÂrifi, şu Âyet-i kerîmelerde verilmektedir:
“Onlar kendi canları cektiği, kendileri de muhtac oldukları hÂlde yiyeceklerini yoksula, yetime ve esire yedirirler: «Biz sizi sÂdece AllÂh rızÂsı icin yediriyoruz, sizden ne bir karşılık ne de bir teşekkur bekliyoruz. Biz, cetin ve belÂlı bir gunde Rabbimiz ’den (O ’nun azÂbına uğramaktan) korkarız.» (derler). İşte bu yuzden AllÂh, onları o gunun fenÂlığından esirger; (yuzlerine) parlaklık, (gonullerine) sevinc verir.” (el-İnsÂn, 8-11)
Comertlik, îmandan gelen bir merhamet mahsûludur. Merhamet ise, başkalarının mahrûmiyetini telÂfî icin onların yardımına koşmaktır.
LÂkin comertlik yerli yersiz sacıp savurmak da değildir. AllÂh ’ın kullarına, dikkatlice ve nîmetin kıymetini bilerek ihsanda bulunmaktır. Nitekim CenÂb-ı Hak bu hususta şu olcuyu koymuştur:
“Elini boynuna bağlayıp cimri kesilme, busbutun elini acıp tutumsuz da olma! Sonra kınanır, (kaybettiklerinin) hasretini ceker durursun.” (el-İsrÂ, 29)
Comertlik, AllÂh ’ın sıfatlarından biridir. Zîr O ’nun bir ismi de “kerem ve ihsÂnı bol, sonsuz comert” mÂnÂsındaki “Kerîm”dir.[1] Ayrıca RahmÂn, Rahîm, VehhÂb, Latîf, TevvÂb, GaffÂr, Afuvv, Raûf ve HÂdî gibi ilÂhî sıfatlar da AllÂh ’ın comertliğini farklı yonlerden ifÂde etmektedir.
Nitekim hadîs-i şerîflerde şoyle buyrulur:
“Allah TeÂl CevÂd ’dır, yÂni comert ve ihsan sÂhibidir, bu sebeple comertliği sever. Yine O, guzel ahlÂkı sever, kotu ahlÂktan da hoşlanmaz.” (Suyûtî, I, 60)
“Şuphesiz AllÂh, Tayyib ’dir, guzel ve hoş olanı sever; TÂhir ’dir, temizliği sever; Kerîm ’dir, keremi sever; CevÂd ’dır, comertliği sever...” (Tirmizî, Edeb, 41/2799)
Bir mu ’min, CenÂb-ı Hakk ’ın comertliğinden hisse alarak, karanlık bir gecenin mehtÂbı gibi nurlu, derin, hassas, rakîk, diğergÂm, merhametli, şefkat sÂhibi, infak heyecanıyla dolu ve ganî gonullu olmalıdır. Zîr Âyet-i kerîmelerde şoyle buyrulur:
“Ey îmÂn edenler! Ne bir alışveriş ne bir dostluk ne de (AllÂh ’ın izni olmadıkca) bir şefaat bulunmayan kıyÂmet gunu gelip catmadan once, rızıklandırdığımız nîmetlerden AllÂh yolunda comertce sarf edin. KufrÂn-ı nîmet (nankorluk) icinde olanlar, zÂlimlerin t kendileridir.” (el-Bakara, 254)
“...Siz hayra ne harcarsanız, AllÂh onun yerine başkasını verir.” (Sebe ’, 39)
Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh-:
“İnsanlar uykudadır; olunce uyanırlar...” buyurmuştur. (Aclûnî, Keşfu ’l-HafÂ, II, 312/2795) Bu bakımdan, uyanacağımız ebedî Âlemde eli boş kalmamak ve mahrum bir hÂle dûcÂr olmamak icin, bu dunyÂda iken comertlik ve îsÂr ahlÂkına burunerek Âhiret azığımızı şimdiden hazırlamamız îcÂb eder. Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh- ne guzel soyler:
“Duny hayÂtı bir ruyÂdan ibÂrettir. DunyÂda servet sÂhibi olmak, ruyÂda defîne bulmaya benzer. Duny malı nesilden nesile aktarılarak sonunda yine dunyÂda kalır.”
“Olum meleği, gÂfilin canını almak sûretiyle onu uykudan uyandırır. O kimse, gercekte sÂhip olmadığı bir mal icin dunyÂda cektiği sıkıntılara Âh-vÂh eder. Bin pişmÂn olur. LÂkin iş işten gecmiş, her şey bitmiştir...”
İşte duny hayÂtı, işte Âhiret hayÂtı…
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Herhangi birinize olum gelip de; «Rabbim! Beni yakın bir sureye kadar geciktirsen de sadaka verip sÂlihlerden olsam!» demesinden once, size verdiğimiz rızıktan harcayın. AllÂh, eceli geldiğinde hic kimseyi (olumunu) ertelemez. AllÂh, yaptıklarınızdan haberdardır.” (el-MunÂfikûn, 10-11)
İşte CenÂb-ı Hak, bu hususlarda kalben uyanık bulunan îsÂr sÂhibi ve comert kullarını:
“...Kendileri muhtac olsalar bile, başkasını daha cok duşunurler...” (el-Haşr, 9) buyurarak medheder.
COMERTLİĞİN FAZİLETİ Kendisinden bir şey istendiği zaman, asl “yok” demeyen[2] Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, comertliği ve bu vasfa sÂhip olanların fazîletini beyan sadedinde şoyle buyurmuştur:
“Comertlik, dalları dunyÂya uzanan cennet ağaclarından bir ağactır. Kim onun dallarından birine tutunursa, bu onu cennete goturur. Cimrilik ise, dalları dunyÂya uzanmış cehennem ağaclarından bir ağactır. Kim de, onun dallarından birine tutunursa, bu da onu cehenneme cekip surukler!..” (Beyhakî, Şuabu ’l-ÎmÂn, VII, 435)
“Cimri ile comerdin durumu, goğusleri ile koprucuk kemikleri arasına zırh giyinmiş iki kişinin durumuna benzer. Comert, sadaka verdikce, uzerindeki zırh genişler, uzar, ayak parmaklarını orter ve ayak izlerini siler. Cimri ise, bir şey vermek istediğinde, zırhın halkaları birbirine iyice gecer, onu sıkıştırır; genişletmek icin ne kadar calışsa da başaramaz.” (BuhÂrî, CihÂd 89, ZekÂt 28; Muslim, ZekÂt 76-77)
“Comert insan, AllÂh ’a, cennete ve insanlara yakın; cehennem ateşine uzaktır. Cimri ise, AllÂh ’a, cennete ve insanlara uzak; cehennem ateşine yakındır! CÂhil comert, Allah TeÂl ’ya cimri Âbidden daha sevimlidir.” (Tirmizî, Birr, 40/1961)
“Comerdin kusûruna bakmayın, zîr o, her surctuğunde Allah TeÂl onun elinden tutar.” (Heysemî, VI, 282)
Hazret-i Ebû Bekir ’in kızı Esm -radıyallÂhu anhÂ- da, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in kendisine şoyle buyurduğunu soyler:
“Kesenin ağzını sıkma! AllÂh da sana sıkarak verir!” (BuhÂrî, ZekÂt, 21)
“İnfÂk et, sayıp durma, AllÂh da sana karşı nîmetini sayıp esirger. Paranı comlekte saklama, AllÂh da senden saklar.” (Muslim, ZekÂt, 88)
DiğergÂmlık, comertlik, ihlÂs ve samîmiyet -kÂmil mÂnÂsıyla- rûhî olgunlaşmanın bir netîcesidir. Gonlun huzur ve rûhÂniyetini bozan nefsÂnî alÂkalardan uzak kalabilmek de, ancak comertlik ve diğergÂmlığın feyzi ile mumkundur.
Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh-, comertlik hasletini ve onun zıddı olan cimrilik iptilÂsını ne guzel ifÂde eder:
“Comertlik, Cennet selvisinin dalıdır. Bu dalı elinden bırakana eyvahlar olsun. Ekin eken, once ambarı boşaltır, ama sonra hÂsılÂtı pek cok olur. Fakat tohumu ambarda tutan ise, sonunda onu farelere yem yapar.”
“Guzeller, saf ve berrak ayna aradıkları gibi, comertlik de fakir ve zayıf kimseler ister. Guzellerin yuzu aynada guzel gorunur, ikram ve ihsÂnın guzelliği de fakir ve gariplerle ortaya cıkar.”
“Fakr u zarûret icinde boğulan gonuller, dumanla dolu bir eve benzer. Sen onların derdini dinlemek sûretiyle o dumanlı eve bir pencere ac ki, onun dumanı cekilsin, senin de kalbin yumuşayıp rûhun incelsin.”
Gunumuzde de imkÂn nisbetinde ciddî bir infak ve îsÂr seferberliğine ihtiyac vardır. Unutmayalım ki muzdarip ve muhtac insanların yerinde biz de olabilirdik. Bu sebeple hasta, garip, kimsesiz, muhtac ve ac kimselere karşı comertlik ve îsÂrımız, Rabbimize karşı bir şukur borcudur. Elimizdeki nîmetleri muhtaclarla paylaşalım ki, memnun ve mesrûr ettiğimiz gonuller, dunyÂda rûhÂniyetimiz, Âhirette imdÂdımız, cennette saÂdetimiz olsun.
COMERTLİK ORNEKLERİ Peygamberimiz kendisinden ne istenirse onu verirdi Enes -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, İslÂm icin kendisinden ne istenirse onu mutlak verirdi. Hele bir keresinde, yanına gelen bir adama, buyuk bir koyun surusu vermişti. Adam kabîlesine donunce:
“–Ey milletim! (Koşun) Musluman olun. Cunku Muhammed, fakirlik ve ihtiyac korkusu duymadan cok buyuk ikram ve ihsanlarda bulunuyor.” dedi.
Hatt kimileri, sırf dunyÂlık elde etmek icin Musluman olurlardı. Fakat cok gecmeden Muslumanlık onların gozunde, dunyÂdan ve duny uzerindeki her şeyden daha değerli hÂle gelirdi. (Muslim, FedÂil, 57-58; Ahmed, III, 107-108)
Butun fazîlet vasıflarının zirvesi Kureyş muşriklerinin onde gelenlerinden Safvan bin Umeyye, Musluman olmadığı hÂlde Huneyn ve TÂif gazÂlarında, Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in yanında bulunmuştu.
CîrÂne ’de toplanan ganimet mallarını gezerken, Safvan ’ın bunların bir kısmına buyuk bir hayranlık icinde baktığını goren Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Pek mi hoşuna gitti?” diye sormuş.
“–Evet.” cevÂbını alınca:
“–Al hepsi senin olsun!” buyurmuştur.
Bunun uzerine Safvan kendisini tutamayarak:
“–Peygamber kalbinden başka hicbir kalp, bu derece comert olamaz.” diyerek şehÂdet getirmiş ve îmÂn ile şereflenmiştir. (VÂkıdî, II, 854-855)
Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- butun fazîlet vasıflarının zirvesinde idi. İnsanların zaaflarını ıslÂh gÂyesiyle onlara ikrÂm eder, hidÂyetlerine vesîle olmaya calışırdı.
En comert insan AbdullÂh bin AbbÂs -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“RasûllullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- insanların en comerdi idi. O ’nun comertliğinin coşup taştığı zamanlar da Ramazan ’da CebrÂîl -aleyhisselÂm- ’ın, kendisi ile buluştuğu vakitlerdi. CebrÂîl -aleyhisselÂm-, Ramazan ’ın her gecesinde Peygamber Efendimiz ile buluşur, (karşılıklı) Kur ’Ân okurlardı. Bu sebeple RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- CebrÂîl ile buluştuğunda, hicbir engel tanımadan esen rahmet ruzgÂrlarından daha comert davranırdı.” (BuhÂrî, Bed ’u ’l-Vahy 5, 6, Savm 7; Muslim, FedÂil 48, 50)
Sahabinin misafirleri Bir şahıs Peygamber Efendimiz ’e gelerek:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Ben acım.” dedi.
RasûlullÂh Efendimiz, hanımlarından birine haber salarak yiyecek bir şeyler gondermesini istedi. Fakat mu ’minlerin annesi:
“–Sen ’i peygamber olarak gonderen AllÂh ’a yemin ederim ki, evde sudan başka bir şey yok.” dedi.
Diğer hanımlarının da aynı durumda olması uzerine Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ashÂbına donerek:
“–Bu gece bu şahsı kim misÂfir etmek ister?” diye sordu.
EnsÂr ’dan biri:
“–Ben misÂfir ederim, y RasûlÂllah!” diyerek o yoksulu alıp evine goturdu. Eve varınca hanımına:
“–Evde yiyecek bir şey var mı?” diye sordu. Hanımı:
“–Hayır, sÂdece cocuklarımın yiyeceği kadar bir şey var.” dedi. SahÂbî:
“–Oyleyse cocukları oyala. Sofraya gelmek isterlerse onları uyut. MisÂfir iceri girince de lambayı sondur. Biz de sofrada yiyormuş gibi yapalım.” dedi.
Sofraya oturdular. MisÂfir karnını doyurdu; onlar da ac yattılar.
Sabahleyin o sahÂbî, Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yanına gitti. Onu goren Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“–Allah TeÂlÂ, bu gece misÂfirinize yaptıklarınızdan ziyÂdesiyle rÂzı ve hoşnud oldu.” (BuhÂrî, MenÂkıbu ’l-EnsÂr, 10; Tefsîr, 59/6; Muslim, Eşribe, 172)
İnfakta bulunmak Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ’dan rivÂyet edildiğine gore, Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in Âilesi bir koyun kesmişti. Bircok kimseye infakta bulunulduktan sonra Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- koyundan geriye ne kaldığını sordu:
Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ-:
“–SÂdece bir kurek kemiği kaldı.” cevÂbını verince, Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Desene bir kurek kemiği hÂric, hepsi bizim oldu!” buyurdu. (Tirmizî, KıyÂmet, 33)
YÂni gercek servetimiz infÂk ettiklerimizdir…
Mumin nasıl huzur bulur? Bir gun, muhtac bir kimse Peygamber Efendimiz ’e gelerek bir şeyler istedi. Allah Rasûlu:
“–Yanımda sana verebileceğim bir şey yok, git benim nÂmıma satın al, mal geldiğinde oderim.” dedi. Efendimiz ’in sıkıntıya girmesine gonlu rÂzı olmayan Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh-:
“–YÂ RasûlÂllah! Yanında varsa verirsin, yoksa AllÂh Sen ’i gucunun yetmeyeceği şeyle mukellef kılmamıştır.” dedi.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in, Hazret-i Omer ’in bu sozunden hoşnud olmadıkları, vech-i mubÂreklerinden belli oldu. Bunun uzerine EnsÂr ’dan bir zÂt:
“–Anam, babam Sana fed olsun y RasûlÂllah! Ver! Arş ’ın SÂhibi azaltır diye korkma!” dedi.
Bu sahÂbînin sozleri Efendimiz ’in cok hoşuna gitti, tebessum ettiler ve:
“–Ben de bununla emrolundum.” buyurdular. (Heysemî, X, 242)
İşte ornek bir gonul… Bir din kardeşinin rahata ermesi, mu ’min icin en guzel bir gonul huzûru vesîlesidir.
Peygamberimizin infÂkı nasıldı? TÂbiînin buyuklerinden AbdullÂh el-Herevî, Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in comertlik vasfını biliyordu. Ancak daha yakından oğrenmek istiyordu. Bir gun Halep ’te, Peygamber Efendimiz ’in muezzini BilÂl-i Habeşî -radıyallÂhu anh- ’a rastladı. Eline bulunmaz bir fırsat gecmişti. Hemen Peygamber Efendimiz ’i sormaya başladı:
“–Ey BilÂl! Allah Rasûlu ’nun infÂkı nasıldı, bana anlat!”
Hazret-i BilÂl şoyle anlattı:
“–AllÂh tarafından Peygamber olarak gonderildiği gunden vefÂtına kadar RasûlullÂh ’ın pek cok işine, O ’nun nÂmına ben baktım. Mesel kendisine bir musluman geldiğinde, onun fakir olduğunu gorurse bana emir verirdi, gider borc alır o kimseye giyecek ve yiyecek alırdım. Bir gun bir muşrik karşıma cıktı ve:
«–Ey BilÂl! Ben zengin bir adamım, imkÂnım var. Bundan boyle başkalarından borc isteme, gel benden borc al!» dedi. Ben de oyle yaptım. Bir gun abdest almış ezan okumaya hazırlanıyordum ki, baktım o muşrik, bir grup tÂcirle karşıdan geliyor. Beni gorunce; «Ey Habeşî!» diye seslendi. «Ne var?» dedim. Adam bana surat ekşitti, sert sert baktı, bÂzı ağır lÂflar soyledi ve:
«–Ay başına ne kadar var?» diye sordu. Ben de «Yakın.» dedim. O:
«–SÂdece dort gece var. O gun gelince sendeki alacaklarımı tahsil edeceğim. Ben o paraları senin ve adamının hatırı icin vermedim. Benim kolem olasın diye verdim. Eskiden olduğu gibi yine koyunlarımı otlatacaksın!» dedi.
Bu lÂfları duyunca tabiî olarak cok uzuldum. Gittim ezan okudum. Yatsı namazını kılınca Allah Rasûlu Âilesinin yanına dondu. Ben, Allah Rasûlu ile goruşmek icin izin istedim. İzin verdi. İceri girdim ve:
«–YÂ RasûlÂllah! Anam, babam Sana kurban olsun. Kendisinden borc alageldiğim o muşrik var ya, o şoyle şoyle dedi. Ne Sen ’in ne de benim odeme imkÂnımız var. Beni rezil edecek. Bana izin ver de İslÂm ’a yeni giren şu kabîlelerden birine sığınayım. Allah TeÂlÂ, Peygamberi ’ne rızık vererek benim yerime borclarımı odeyinceye kadar onların yanında kalayım.» dedim.
RasûlullÂh ’ın musÂadesi uzerine cıktım, evime geldim. Kılıcımı, sungumu, mızrağımı ve ayakkabılarımı başımın altına koydum. Yuzumu ufka doğru cevirerek uzandım. Huzursuzdum, ikide bir uyanıyordum. Gece iyice bastırınca ancak uyuyabildim. Sabah erkenden uyandım. Hareket etmek uzere hazırlanırken dışarıdan birinin:
«–BilÂl! RasûlullÂh seni cağırıyor!» diye seslendiğini duydum. Yurudum. AllÂh ’ın elcisinin kapısına vardığımda bir de baktım ki, sırtlarında yukleriyle dort deve! İzin isteyip iceri girdim. Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
«–BilÂl mujde! Allah TeÂl borcunu odemen icin bana mal gonderdi.» buyurdu. Ben AllÂh ’a hamd ettim. Rasûl-i Ekrem:
«–Kapının onundeki dort deveyi gormedin mi?» diye sordu. «Gordum.» dedim.
«–Onlar, uzerlerindeki yuklerle birlikte senin. Fedek Beyi gondermiş. Al, gotur borclarını ode.» buyurdu. Allah Rasûlu ’nun dediklerini yaptım. Yukleri indirdim, develere yem verdim ve sabah ezanını okumaya gittim. RasûlullÂh namazı kıldırınca Bakî Kabristanı ’na cıktım, parmaklarımı kulaklarıma koydum ve:
«–Kimin RasûlullÂh ’tan alacağı varsa gelsin!» diye bağırdım. EşyÂları satmak, nakit paraya cevirmek, borc yerine saymak gibi yollarla Peygamber Efendimiz ’in tum borclarını odedim. Oyle ki, Allah Rasûlu ’nun yeryuzunde kimseye borcu kalmamıştı. Bir miktar da para arttı. Akşama doğru mescide gittim. Baktım ki Habîb-i Ekrem Efendimiz mescidde tek başına oturuyor. SelÂm verdim. Bana:
«–Ne oldu, ne yaptın?» diye sordu.
«–Allah TeÂlÂ, Peygamberi ’nin butun borclarını odedi, hic borcu kalmadı.» dedim.
«–Peki bir şey arttı mı?» diye sordu.
«–Evet, iki dinar arttı.» dedim.
«–Haydi beni o iki dinardan da kurtar. Onları da infÂk et, zîr o iki dinarı elden cıkararak beni rahata kavuşturmadıkca Âilemin yanına gitmeyeceğim!» buyurdu.
Fakat o iki dinarı verebileceğim hic kimse gelmediğinden, Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- uzun muddet mescidde bekledi. NihÂyet akşama doğru iki suvÂri geldi. Onları alıp pazara goturdum. O iki dinarla kendilerine giyecek ve yiyecek aldım. Efendimiz yatsıyı kıldırınca beni cağırdı ve:
«–Yanındakiler ne oldu?» diye sordu.
«–AllÂh Sen ’i huzûra kavuşturdu.» dedim.
Bu cevÂbım uzerine RasûlullÂh tekbir getirdi. O iki dinar uhdesindeyken olme korkusundan kurtulduğu icin AllÂh ’a hamd etti. Sonra kalktı. Ben de peşinden gittim. Butun Âile efrÂdına tek tek uğrayıp selÂm verdi. MuteÂkıben, gece kalacağı odasına girdi.
Ey AbdullÂh, işte sorunun cevÂbı!” (Ebû DÂvûd, HarÂc, 33-35/3055; İbn-i HibbÂn, Sahîh, XIV, 262-264)
Peygamber Efendimiz, borc alarak infÂk edecek kadar comertti!.. Acab ummeti olarak bizler, O ’nun bu comertliğine ne kadar yaklaşabiliyoruz?
Comertlik orneği ŞÃ‚ir, RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in, comertlik ve îsÂrın zirvesinde olduğunu ne guzel ifÂde eder:
“Eğer elinde avucunda canından başka bir şeyi olmasa, isteyene onu bile verir. Bu sebeple O ’ndan isteyen kimse Allah ’tan korksun da insaflı davransın!”
Diğer bir şÃ‚ir de şoyle der:
“Bir gun biri, Sen ’i comertlikte bulutlara benzetirse medhinde hat etmiş olur. Cunku bulutlar verir ağlar, fakat Sen verir gulersin.”
İşte RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in comertliği bu vasıfta idi. O, butun varlığını AllÂh yolunda seve seve fed ederdi. MevlÂn HÂlid-i BağdÂdî Hazretleri, O ’nun zirve comertliği hakkında şu teşbihte bulunur:
“RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, oyle guzel bir comertlik numûnesidir ki, O ’nun varlığı hurmetine denizler inci verir, sert taştan yÂkut cıkar ve dikenden gul acar. Eğer bir bahcede O ’nun guzel ahlÂkından bahsedilse, sevincten ağzını acıp gulmeyen, yÂni acılmayan bir tek gonca kalmaz.”[3]
Hz. Aişe ’nin isarı Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- vÂlidemizin şu îsÂrı ne muhteşemdir:
Hazret-i Omer, hancerlendiği ve kanlar icinde vefÂtını beklediği bir sırada oğlu AbdullÂh ’ı cağırarak şoyle dedi:
“…Mu ’minlerin annesi Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ’ya git ve; «Omer sana selÂm ediyor.» de. Sakın «Mu ’minlerin Emîri» deme! Bugun artık ben mu ’minlerin emîri değilim. Ona; «Omer bin HattÂb iki arkadaşının yanına gomulmek icin senden izin istiyor.» de!”
AbdullÂh -radıyallÂhu anh- şoyle devÂm eder:
“İzin istedim, selÂm verip girdim. Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ağlıyordu. Ona:
«–Omer sana selÂm ediyor. İki arkadaşının yanına gomulmek icin izin istiyor.» dedim.
Hazret-i Âişe vÂlidemiz:
«–RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yanında kalan bir kişilik yeri kendim icin ayırmıştım. LÂkin bugun Omer ’i kendime tercih ediyorum.» cevÂbını verdi.” (Allah Rasûlu ve Hazret-i Ebû Bekir, Âişe vÂlidemizin odasına defnedilmişlerdi. Hazret-i Âişe de odasında kalan bir kişilik yere kendisi defnedilmeyi, Efendimiz ve babası ile bir arada olmayı istiyordu.)
Geri donunce Hazret-i Omer ’e:
“–İşte AbdullÂh geldi!” denildi. Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- heyecan ve merakla:
“–Beni kaldırın!” dedi. Bir kişiye dayanarak kaktı ve bana:
“–Ne haber getirdin?” dedi.
“–Arzun yerine geldi, Hazret-i Âişe izin verdi.” deyince:
“–ElhamdulillÂh! Nazarımda bundan daha ehemmiyetli bir şey yoktu. Rûhum kabzedilince beni oraya goturun. Oraya varınca, Hazret-i Âişe ’ye tekrar selÂm ver ve; «Omer izin istiyor!» de. Eğer izin verirse beni iceri alın, vermezse beni muslumanların mezarlığına goturun!” dedi…
Rûhu kabzedilince, onu aldılar, yuruyerek Hazret-i Âişe ’nin odasına kadar geldiler. AbdullÂh selÂm verip:
“–Omer izin istiyor!” dedi. Muhtereme vÂlidemiz:
“–Alın iceri!” dedi ve derhÂl iceri alındı. İki muhterem arkadaşının yanına defnedildi. (BuhÂrî, AshÂbu ’n-Nebî 8, CenÂiz 96, CihÂd 174, Tefsîr 59/5, AhkÂm 43)
Hazret-i Âişe vÂlidemizin bu buyuk îsÂrı ve Hazret-i Omer ’in edep, incelik ve nezÂketi, ifÂdelere sığmayacak bir ulviyet arz etmektedir.
Peygamberimizin en comert hanımı Zeyneb bint-i Cahş vÂlidemiz, el işi yapan ve bu konuda cok mahÂretli olan bir hanımdı. İş yapar ve kazancını AllÂh yolunda sarf ederdi. Peygamber Efendimiz Âile efrÂdına:
“Sizin bana en cabuk ve erken kavuşacak olanınız, kolu en uzun olanınızdır.” buyurmuştu. Hazret-i Âişe der ki:
“–Biz Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm- ’ın hasretiyle kollarımızı olcer, hangimizin Allah Rasûlu ’ne daha once kavuşacağını anlamaya calışırdık. HÂlbuki Efendimiz ’in kastettiği mÂnÂda kolu en uzun olan Zeyneb imiş. Cunku o eliyle iş yapar ve tasadduk ederdi.” (Muslim, FedÂilu ’s-SahÂbe, 101)
Bu ulvî hasletlere ne kadar muhtÂcız! Hicretten sonra her bir MuhÂcir Âileyi, Medîneli bir Âile yanına aldı. Boylece aralarında kardeşlik akdi gercekleştirilen sahÂbîler birlikte calışacaklar, elde ettikleri kazancı paylaşacaklardı. EnsÂr, fazla arÂzîlerini RasûlullÂh Efendimiz ’e bağışladı ve Peygamber Efendimiz de bunları MuhÂcirler arasında taksîm etti. EnsÂr, bu kadarla da kalmayarak şu comert teklifte bulundu:
“–YÂ RasûlÂllah! Hurmalıklarımızı da MuhÂcir kardeşlerimizle aramızda paylaştır!”
Peygamber Efendimiz bunu kabûl etmeyince EnsÂr, MuhÂcirlere:
“–Oyleyse ağacların bakım ve sulama işini siz uzerinize alınız da mahsulde ortak olalım!” teklifinde bulundular. Peygamber Efendimiz ’in de uygun gormesiyle her iki taraf:
“–İşittik ve itaat ettik!” diyerek bu teklîfi kabûl ettiler. (BuhÂrî, Hars, 5)
Fakirlerin cok olduğu gunumuzde bu ulvî hasletlere ne kadar muhtÂcız!..
Allah ’a dua ettiğiniz ve yaptıklarından dolayı... Enes -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“Peygamber Efendimiz Medîne ’ye geldiklerinde MuhÂcirler O ’nun huzûr-i Âlîlerine cıkıp şoyle dediler:
«–YÂ RasûlÂllah! Kendilerine hicret ettiğimiz şu kavim kadar comert ve hayırsever kimseler gormedik. Malı cok olan bol bol veriyor, az olan da imkÂnı nisbetinde fedÂkÂrlık yapıyor ve en guzel şekilde tesellîde bulunuyor. Ev ve bahcelerinin hizmetlerini kendileri gorup bize bırakmıyor, ancak evlerine ve mahsullerine bizi ortak ediyorlar. Butun ecir ve sevÂbı alıp goturecekler diye korkuyoruz?!»
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurdular:
«–Hayır, onlar icin AllÂh ’a du ettiğiniz ve yaptıklarından dolayı kendilerine medh u senÂda bulunduğunuz muddetce siz de (sevÂba nÂil olursunuz.)»” (Tirmizî, KıyÂmet, 44/2487)
Sahabilerin comertlik ve isarları CÂbir -radıyallÂhu anh-, EnsÂr ’ın MuhÂcir kardeşlerine olan comertlik ve îsÂrlarını şoyle anlatır:
“EnsÂr, hurmalarını devşirdiklerinde bunları ikiye ayırır, bir tarafa cok, diğer tarafa da az hurma koyarlardı. Daha sonra, az olan tarafa hurma dallarını koyarak o tarafı cok gosterir, MuhÂcirler ’e;
«–Hangisini tercih ederseniz alın.» derlerdi. Onlar da cok gorunen yığın EnsÂr kardeşlerimizin olsun diye, az gorunen yığını alırlar ve boylece hurmanın coğu MuhÂcirler ’e gelirdi. EnsÂr da bu yolla az olan kısmın kendilerine kalmasını sağlamış olurlardı...” (Heysemî, X, 40)
Kim nefsinin cimriliğinden korunursa Bir gun Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Benî Nadîr ’den alınan ganimetleri MuhÂcirler ’e taksim etmiş, EnsÂr ’dan da ihtiyÂcı olan uc kişiden başkasına vermemişti. Daha sonra EnsÂr ’a hitÂb ederek:
“–Dilerseniz daha once MuhÂcirler ’e verdikleriniz onlarda kalsın, siz de bu ganimetten pay alın. Dilerseniz verdiklerinizi geri talep edin, bu ganimetin tamamını onlara bırakın.” buyurdu.
Bunun uzerine EnsÂr -radıyallÂhu anhum ecmaîn- buyuk bir diğergÂmlıkla, mu ’min kardeşlerini kendilerine tercih ederek şu muhteşem cevÂbı verdiler:
“–YÂ RasûlÂllah! MuhÂcir kardeşlerimize hem mallarımızdan ve evlerimizden hisse veririz, hem de ganimetin tamamını onlara bırakırız.”
Bunun uzerine, samîmî bir fedÂkÂrlıkla yapılan infakların kulu kurtuluşa erdireceğini mujdeleyen şu Âyet-i kerîme nÂzil oldu:
“MuhÂcirlerden once (Medîne ’yi) yurt edinen ve îmÂna sarılan EnsÂr, kendilerine hicret edenleri severler. Onlara verilen şeylerden oturu gonullerinde bir sıkıntı ve rahatsızlık duymazlar. İhtiyac icinde kıvransalar dahî, mu ’min kardeşlerini kendi nefislerine tercih ederler. Kim nefsinin cimriliğinden korunursa, işte onlar gercekten felÂha erenlerdir.” (el-Haşr, 9) (RÂzî, XXIX, 250; Kurtubî, XVIII, 25)
Yukarıdaki Âyet-i kerîme muktezÂsınca her mu ’minin gonlu, EnsÂr gibi, verdikce huzur bulmalı, eksilecek diye endişelenmemelidir.
Kabına erişilmez fedakarlık Bir gun Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Bahreyn arÂzisini ashÂbına taksim etmek uzere, once EnsÂr ’ı dÂvet buyurmuştu. EnsÂr kÂbına erişilmez bir fedÂkÂrlık ve ferÂgat gostererek:
“–YÂ RasûlÂllah! MuhÂcir kardeşlerimize bunun bir mislini fazlasıyla taksim buyurmadıkca bize bir şey vermeyiniz!” demişlerdi.
Bunun uzerine RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Ey EnsÂr! MÂdem ki (mu ’min kardeşlerinizi nefsinize tercih ederek) almak istemiyorsunuz; şu hÂlde Kevser Havuzu ’nda bana kavuşuncaya kadar (dunyÂnın ibtilÂlarına) sabrediniz! Cunku benden sonra, yakında size başkalarının tercih edileceği bir zaman gelecektir.” buyurdu. (BuhÂrî, MenÂkıbu ’l-EnsÂr, 8)
Sadakaları Allah alır Peygamber Efendimiz ’in zevcesi Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- oruclu olduğu bir gun, bir yoksul gelip kendisinden yiyecek istedi. Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ’nın evinde bir somundan başka bir şey yoktu. Hizmetcisine:
“–Ekmeği ona ver!” dedi.
Hizmetci:
“–Akşam iftar edeceğiniz başka bir şey yok!” dedi.
Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ-:
“–Sen ekmeği ona ver.” dedi.
Hizmetci, hÂdisenin devÂmını şoyle anlatıyor:
Hazret-i Âişe ’nin emri uzerine ekmeği o fakire verdim. Akşam olunca birisi bize bir parca pişmiş koyun eti gonderdi. Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- beni cağırdı ve:
“–Buyur ye, bu, senin ekmeğinden daha lezzetlidir!” dedi. (Muvatta, Sadaka, 5)
Âyet-i kerîmede; “...Sadakaları AllÂh alır...” (et-Tevbe, 104) buyrulur. CenÂb-ı Hak kulun kalbî kıvÂmına gore ihsanda bulunur.
Bizden daha fazla muhtac SahÂbe-i kirÂmdan birine, bir koyun başı hediye edilmişti. O da: «Kardeşim falan ve Âilesi buna bizden daha fazla muhtactır.» duşuncesiyle hediyeyi o kardeşine gonderdi. O da bir başkasına… Derken hediye bu sûretle tam yedi ev dolaştı ve nihÂyet yine donup ilk sahÂbîye geldi. (HÂkim, II, 526)
Comertliği anlatan hadise Huzeyfe el-Adevî -radıyallÂhu anh- ’ın anlattığı şu hÂdise de, ashÂbın son nefeste dahî sergilemekten geri kalmadığı comertlik ve îsÂrı aksettirmesi bakımından cÂlib-i dikkattir:
Yermuk MuhÂrebesi ’ndeydik. Carpışmanın şiddeti gecmiş, ok ve mızrak darbeleri ile yaralanan muslumanlar, duştukleri sıcak kumların uzerinde can vermeye başlamışlardı. Bu arada ben de bin bir guclukle kendimi toparlayarak, amcamın oğlunu aramaya başladım. Son anlarını yaşayan yaralıların arasında biraz dolaştıktan sonra, nihÂyet aradığımı buldum. Fakat ne cÂre, bir kan golu icinde yatan amcamın oğlu, goz işÃ‚retleriyle dahî zor konuşabiliyordu. Daha evvel hazırladığım su kırbasını gostererek:
“–Su istiyor musun?” dedim.
Belli ki istiyordu, cunku dudakları harÂretten Âdeta kavrulmuştu. Fakat cevap verecek mecÂli yoktu. Goz işÃ‚reti ile de muzdarip hÂlini îm eder gibiydi.
Ben kırbanın ağzını actım, suyu kendisine doğru uzatırken biraz otedeki yaralıların arasından bir “Âh!” sesi duyuldu:
Amcamın oğlu, bu feryÂdı duyar duymaz, kendisinden vazgecerek kaş ve goz işÃ‚retiyle suyu hemen ona goturmemi istedi.
Kızgın kumların uzerinde yatan şehîdlerin aralarından koşa koşa ona yetiştim. Baktım ki o, HişÃ‚m bin Âs imiş. Ona:
“–Su ister misin?” diye sordum. O da goz işÃ‚retiyle “Evet!” dedi. Tam suyu iceceği esnÂda bir başka yaralının “Âh, Âh!” diye inlediği duyuldu. HişÃ‚m, suyu ona goturmemi işÃ‚ret etti.
Onun yanına vardığımda şehîd olmuştu. DerhÂl HişÃ‚m ’ın yanına geri dondum, kırbayı uzatırken bir de ne goreyim; o da şehîd olmuş!
BÂri amcamın oğluna yetişeyim dedim. Koşa koşa ona gittim. Ne cÂre ki, o da ateş gibi kumların uzerinde kavrula kavrula rûhunu teslîm eylemişti... Elimdeki kırba, dolu olarak uc şehîdin ortasında kaldı.[4]
Huzeyfe -radıyallÂhu anh- o andaki hÂlet-i rûhiyesini şoyle anlatır:
“HayÂtımda bircok hÂdiseyle karşılaştım. Fakat hicbiri beni bu kadar duygulandırıp heyecanlandırmadı. Aralarında akrabalık gibi bir bağ bulunmadığı hÂlde, bunların birbirlerine karşı bu derecedeki diğergÂm, fedÂkÂr ve şefkatli hÂlleri, (yÂni son nefeslerini de hayatlarındaki gibi fazîlet icerisinde vermeleri ve «Ancak Musluman olarak olunuz.» Âyet-i kerîmesinin[5] şuuru ile hayÂta ved edebilmeleri), gıpta ile seyredip hayran olduğum buyuk bir îman celÂdeti olarak hÂfızamda derin izler bıraktı...”
Benim yolum îsÂr yoludur Meşhur sûfî aleyhtÂrı Gulam Halil, butun sûfîlere karşı hasmÂne bir tutum sergilemekteydi. Ebu ’l-Huseyin en-Nûrî ’nin de aralarında bulunduğu bir grup sûfîyi tutuklatıp hilÂfet merkezine sevk etti. Donemin AbbÂsî halîfesi tarafından cıkarılan bir fermanla îdamlarına karar verildi. CellÂt, dervişlerden birinin boynunu vuracağı anda Ebu ’l-Huseyin en-Nûrî Hazretleri, neşeli ve gonullu olarak one atıldı. Halk bu harekete taaccup etti. CellÂt:
“–Ey civanmert! Sen one atılıyorsun ama, bu kılıc o kadar rağbet edilecek bir şey değildir. Henuz sana sıra gelmedi, neden acele ediyorsun?” dedi. Ebu ’l-Huseyin -kuddise sirruh-:
“–Benim yolum îsÂr yoludur. En aziz ve değerli şey, hayattır. Şu birkac nefes alacak vakti, kardeşlerimin biraz daha fazla yaşamaları icin fed etmek istiyorum. Zîr dunyÂdaki bir nefes alacak kadar vakit, bizim icin Âhiretteki bin yıldan daha sevimli ve daha değerlidir. Cunku burası hizmet yeridir, orası ise kurbet ve AllÂh ’a yakın olma mahallidir. Kurbet de hizmetle elde edilir. Buna rağmen şu birkac nefesimi de dostlarıma fed ediyorum.” dedi.[6]
AlÂaddin Bey ’in buyuk îsÂr ve fedÂkÂrlığı Osman GÂzî ’nin vefÂtı uzerine, ahîler ve beyliğin ileri gelenleri tarafından desteklenen ve an ’aneye gore tahta gecmesi gereken AlÂaddin Bey, kardeşi Orhan Bey ’i kendisine tercih etmiş ve şoyle demiştir:
“–Kardeşim! Atamızın duÂsı ve himmeti seninledir. O hayatta iken ordunun komutasını sana vermişti. Dolayısıyla beylik sana Âittir.”
Bu buyuk îsÂr ve fedÂkÂrlığı gosteren AlÂaddin Bey, kardeşinin en buyuk destekcisi olmuş ve onun vezirliğini deruhte etmiştir.[7]
Turkiye ’den Pakistan ’a yapılan infak 8 Ekim 2005 tÂrihinde Pakistan buyuk bir depremle sarsılmıştı. Yetmiş binden fazla insan vefÂt etti. Geride kalanlar da aclık ve yoklukla baş başa kaldılar. Turkiye ’den Musluman bir yavru, 24 Kasım ’da şu mektup ile parasının yarısından fazlasını Musluman kardeşlerine infÂk etti ve îsÂrın zirvesini gosteren bir misal sergiledi:
“Ben fakir bir evin oğluyum. Babam yok, annem hasta. İki milyon (iki lira) ekmek paramız vardı, bunun size bir milyonunu gonderiyorum. Cunku ben bugun copten ekmek buldum. Akşam iftarı onunla yapacağız. Bu bir milyon ile, depremde zarar goren cocuklara ekmek alın. Bu para helÂldir. Pul parası da vereceğim icin paramın hepsini gonderemedim. Ozur dilerim.”[8]
Ne muazzam bir comertlik, îsÂr ve fazîlet misÂli… Asr-ı SaÂdet ’ten esen bir bÂd-ı sabÂ…
PEYGAMBERİMİZİN COMERTLİĞİ HÂsılı Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, varlıkta da yoklukta da comertliğin zirvesinde idi. O, ashÂbını zengin-fakir ayırt etmeksizin comertlik ve infÂka teşvîk ederdi. Bir hadîs-i şerîflerinde comertliğin malı eksiltmeyeceğini bildirerek şoyle buyurmuşlardı:
“Uzerine Guneş doğan her gun, iki melek şoyle seslenir: «Ey insanlar, Rabbiniz ’in rahmetine geliniz. Az ama yeterli olan rızık, cok olup da azdıran maldan hayırlıdır.» Bu cağrıyı, insanlarla cinler dışında butun mahlûkat duyar.
Guneş ’in battığı her gun, iki melek yerlerini alıp insanlarla cinler dışında yeryuzu sakinlerine işittirecek şekilde: «AllÂh ’ım, infÂk edene halef, etmeyene telef ver!» diye niyÂz ederler.” (Ahmed, V, 197)
O hÂlde asıl mÂrifet, gonlu comertlik ve îsar hisleriyle doldurarak bir dery hÂline getirip Hakk ’ın lûtfettiği nîmetleri ve duny ticÂretini Âhiret zenginliğine donuşturebilmektir. Bu bakımdan malın hayırlısı, sÂhibinden once Âhirete gonderilen; canın hayırlısı da AllÂh rızÂsı istikÂmetinde kullanılabilendir.
Dipnotlar:
[1] Bkz. el-İnfitÂr, 6. [2] Bkz. BuhÂrî, Edeb, 39; Muslim, FedÂil, 56. [3] HÂlid-i BağdÂdî, DîvÂn, trc. Sadreddin Yuksel, İstanbul 1977, s. 65-66. [4] Bkz. Kurtubî, XVII, 28; Zeylaî, Nasbu ’r-RÂye, II, 318; HÂkim, III, 270/5058. [5] Bkz. Âl-i İmrÂn, 102. [6] Hucvirî, Keşfu ’l-Mahcûb, trc. Suleyman Uludağ, İstanbul 1996, s. 302. [7] Ziy Nur Aksun, Osmanlı TÂrihi, İstanbul 1994, I, 36. [8]
http://www.presidentofpakistan.gov.pk/NewsEventImagePopUp.aspx?ImageID=129. (28.12.2005)
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 1, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan