Anadolu ’daki ilk Turk camisi hangisidir?Anadolu ’daki ilk Turk camisi Ebul Menucehr (Menucehr Cami&#238, Kars ’ın Arpacay ilcesinde bulunuyor.
Turkiye-Ermenistan sınırını oluşturan Arpacay nehrinin iki derin dar boğazının ortasında yer alan, 884-1045 yılları arasında Bagratlılar, 1045-1064 yılları arasında Bizanslılar tarafından yonetilen Ani, 16 Ağustos 1064 ’te Sultan Alparslan tarafından fethedilerek yurt topraklarına katıldı.
ANADOLU ’DAKİ İLK TURK CAMİSİ; EBUL MENUCEHR CAMİÎ Ocaklı koyu (eski Ani) yakınında olup ŞeddÂdîlerden (Benî ŞeddÂd) Ebû Şuc Menûcihr tarafından Turklerin Anadolu ’ya girmesinden az sonra 1072-1086 yılları arasında inşa edilmiştir. Cami eski şehrin hemen hemen merkezinde, orta surlarının guney burcuna ait kalıntıların yakınında bulunmaktadır. Yapı, Petrograd (Leningrad) Universitesi kazı ekibinin burada araştırma yapmaya başladığı 1892 yılına kadar oldukca sağlam durumdaydı. 1904 ’e kadar devam eden calışmalarda cami kazı evi olarak kullanılmış, camiye ait pek cok parca yerinden sokulerek Sovyetler Birliği ’ne goturulmuştur. Bugun sadece mihrap duvarı, batı yan duvarı ve kuzeybatı koşesindeki sekizgen kesitli, kalın govdeli minaresinin bir kısmı sağlam durumdadır.

Caminin planı pek duzgun olmayan bir dikdortgen şeklinde olup (18,5 × 15,7 m.) cami cift katlı olarak duzenlenmiştir. Alt kattaki mahzen, ortusu zengin bir tonoz sistemine sahip olan odalardan meydana gelmiştir. Ust kat mekÂnı (harim) kalın govdeli, dorik forma benzer başlıkları bulunan bodur sutunlarla uc sahna ayrılmıştı. Bu bolum tahrip olmuştur. Sağlam durumda bulunan duvarlar uzerinde sivri kemerli dar ve uzun pencereler acılmıştır.
Caminin sonraları gozetleme kulesi olarak da kullanılan minaresi cift renkte taşlardan yapılmıştır. Eski şehrin ortasında bir zafer anıtı gibi yukselen bu heybetli minarenin şekli Selcuklu mimarisinin erken devir ozelliklerine uygundur. Minare camiye gore daha acık renkli taşlardan inşa edilmiş olup Emîr Fadlûn tarafından 1125 yılında yaptırıldığı kabul edilmektedir. Minarenin ilgi cekici tarafı, uzerinde beyaz renkte taşların sıralanmasıyla kûfî hatla yazılmış “BismillÂh” yazısının olmasıdır. Eski kaynaklarda caminin batı duvarının ustunde yer alan inşa kitÂbesiyle bundan başka iki kitÂbeden soz edilir.
Yapıya ait olan kitabede yapının inşa tarihiyle ilgili bilgiler yer almaktadır:
“Rahman ve Rahim olan Allah ’ın adıyla. Bu mescid ve minarenin yapılması buyuk emir Savr oğlu Şucauddevle Ebu Suca Manucehr tarafından Efendimiz, Ulu Sultan, Buyuk Sehinsah Doğunun ve Batının Sultanı Fetih babası Alparslan oğlu Melik Şah ’ın zamanında emredildi.”
Kaynak: DİA, Kars İl Kultur ve Turizm Mudurluğu
İslam ve İhsan