Baburluler, 1526-1858 yılları arasında Hindistan ’da hukum suren bir Turk devleti. Baburlulerin kurucusu, hukumdarları, dini, mucadelesi, tarihcesi...Baburluler, 1526-1858 yılları arasında Hindistan ’da hukum suren bir Turk devletidir.
BABUR DEVLETİ ’NİN KURUCUSU HÂnedanın kurucusu ve ilk hukumdarı Cağatay Turkleri ’nden BÂbur ’dur. BÂbur Şah 1526 ’da PÂnîpet Meydan Savaşı ’nı kazanarak Lûdî Sultanlığı ’nı ortadan kaldırdı ve BÂburlu hÂnedanını kurdu. Mart 1527 ’de KÂnv ’da, savaşcılıklarıyla Hindistan ’da haklı bir şohrete sahip olan Racpûtlar ’ı mağlûp etti. Citor racası RÂn Sang ’nın emrindeki Hindular ağır kayıplar verdiler. Bu hadise BÂburluler ’in Hindistan ’daki hÂkimiyetini iyice sağlamlaştırdı. 1530 ’a doğru BÂbur ’un sağlık durumu bozulmaya başladı. Devrin ileri gelenlerini yanına cağırtarak oğlu HumÂyun ’un hukumdarlığını kabul ettirdikten kısa bir sure sonra 26 Aralık 1530 ’da Agra ’da vefat etti.
BÂbur ’den sonra oğlu HumÂyun (1530-1540) Agra ’da tahta cıktı. Devletin o sırada onde gelen rakibi Lûdî ailesinden Afganlar ’dı. Bengal ’e iltica etmiş olan Mahmud Han Lûdî batıya doğru ilerleyerek Cavnpûr ’u ele gecirdi. HumÂyun 1531 ’de şehri kurtardıktan sonra Şîr Han ’a ait CunÂr Kalesi uzerine yuruyerek kaleyi dort ay kadar muhasara etti. BÂburluler ’in guneybatıdaki komşusu Sultan Bahadır Şah GucerÂtî, 1534 ’te HumÂyun doğuda meşgul iken Citor ’u muhasara ettiği bir sırada Agra yakınlarına kadar ilerlemişti. Bunun uzerine HumÂyun GucerÂt seferine karar verdi ve Bahadır ’ı Mandasor ’da bozguna uğratarak kacmaya mecbur ettikten sonra Kambay korfezine kadar ilerledi ve GucerÂt ’ı topraklarına kattı (1535). Yorenin idaresini kardeşi Askerî ’ye bırakarak Agra ’ya dondu. Askerî GucerÂt ’ın muhafazasında başarılı olamadı. Bahadır AhmedÂbÂd ’a hucum ederek BÂburluler ’i ulkesinden attı. Bu sırada HumÂyun ic karışıklıklarla uğraşıyordu. Kardeşleri Hindal Mirza ve KÂmrÂn Mirza ’nın ayaklanmaları ve tahtta hak iddia etmeleri HumÂyun ’u epey uğraştırdı. O sırada Şîr Şah, Ganj boyunca batıya doğru nufuzunu yaydığı gibi BenÂres ’i de topraklarına kattı. Şîr Şah 27 Haziran 1539 ’da Cavsa ’da gece baskınıyla HumÂyun ’u beklenmedik bir şekilde ağır bir mağlûbiyete uğrattı.
17 Mayıs 1540 ’ta Kannevc Meydan Savaşı da BÂburluler ’in yenilgisi ve Agra ile Delhi ’yi boşaltıp Lahor ’a cekilmeleriyle sonuclandı. Hindal Mirza ve KÂmrÂn Mirza HumÂyun ’la Lahor ’da buluştular ve hep birlikte mucadeleye karar verdiler. Fakat Hindal-KÂmrÂn rekabeti, doğuda Şîr Şah tehlikesi HumÂyun ’u Hindistan ’dan uzaklaşmaya mecbur etti. BÂburluler on beş yıl kadar surgunde varlıklarını devam ettirmeye calıştılar. HumÂyun Safevîler ’e sığındı ve Tahmasb ’ın yardımını gordu. Hindal Moğollar ’la yaptığı savaşta oldu. Askerî ve KÂmrÂn da hac icin Mekke ’ye gittiler ve orada vefat ettiler.
SEYDİ ALİ REİS ’İN BABURLULERE YARDIMI HumÂyun 1555 ’te Hindistan ’a geri dondu. Sûrîler ’den İskender ’i mağlûp ederek Delhi ’yi zaptetti. Boylece BÂburluler ikinci defa Hint hÂkimiyetini ele gecirdiler. Mir ’Âtu ’l-memÂlik muellifi Seydi Ali Reis bu sırada Delhi ’ye gelmiş ve HumÂyun ’la goruşmuştur. HumÂyun 28 Ocak 1556 ’da kaza sonucu yaralandı ve oldu. HumÂyun ’un olumu Seydi Ali Reis ’in tavsiyesi uzerine gizli tutuldu. Az sonra HumÂyun ’un oğlu Ekber Şah, atalığı Bayram Han ’ın yardımıyla on dort yaşında iken CelÂleddin unvanı ile tahta oturdu. Gerekli tedbirler alınarak ic huzur sağlandı.
Afganlı Hemu 1556 yılı sonlarında mağlûp edildi. Daha sonra Bayram Han hacca gonderilmek suretiyle saraydan uzaklaştırılmak istendi. Ekber Şah bazı idarî ve sosyal değişiklikler yaptı. Bengal, Portekiz, GucerÂt meselelerini isteği doğrultusunda halletti. Osmanlılar, Safevîler ve Ozbekler ’le iyi munasebetler kurdu. Hindistan-Turk tarihinde buyuk akisler bırakan CelÂleddin Ekber ’in 1605 ’te vefatından sonra buyuk oğlunun muhalefetine rağmen Nûreddin unvanı ile tahta cıkan Cihangir, BÂburluler ’in Ekber ’den sonraki en guclu şahsiyetidir. 1612 ’de Afganlılar ’ın Bengal ’deki tehlikeli ayaklanmasını bastırdı. Mevar Racası Amar Sing de Cihangir ile siyasî rekabete başladı. Onun saltanatı sırasında Portekiz, Hollanda, Fransa ve İngiltere Hindistan ’a karşı somurge politikalarını geliştirdiler.
Vereenidge Dost-Indische Compagnie adlı Felemenk Doğu Hindistan Kumpanyası, Compagnie Francaise des Indes Orientales ve İngilizler ’in kurduğu East Indian Company yanında Portekizliler ’in de Hindistan kıyılarında ticarî merkezleri mevcuttu. Turkce bilen William Hawkins 1608 ’de GucerÂt ’taki Sûret ’e geldi ve ulkesi icin ticarî imtiyaz istedi. Bu munasebetle 1609 ’da Cihangir ’in huzuruna cıkarak onunla dostluk kurdu. 1615 ’te Sir T. Roe İngiltere adına BÂburlu hukumdarı tarafından kabul edildi. Cihangir ’in oğlu ve Dekken valisi Hurrem ona istediği bazı ticarî kolaylıkları sağladı. Dekken ’de Melik Amber ayaklanması ve Maratalar ’ın onunla iş birliğine girmesi Cihangir ’i epeyce meşgul etti. Şehzade Hurrem babası adına Dekken ’de sukûneti sağladı (1621). Bu sırada Safevî Hukumdarı Şah Abbas Kandehar ’ı ele gecirdi (1622). Cihangir batı sınırı icin onem arzeden bu kaleyi almak uzere Hurrem ’i gorevlendirdi. Ancak şehzade emrine itaat etmeyerek BÂburluler ’in can duşmanı Melik Amber ’le birleşti. Daha sonra yaptığına pişman olarak iki oğlu DÂr Şukûh ile Evrengzîb ’i başşehre yolladı. 1626 ’da MehÂbet Han Cihangir ’e karşı ayaklandı ve hukumdarı esir aldı, fakat aynı yılın sonuna doğru Cihangir onun elinden kurtuldu. Şehzade Hurrem de bu kargaşa sırasında Âsi veziri destekledi.
Cihangir 7 Kasım 1627 ’de Keşmir ’den Lahor ’a giderken yolda oldu ve Ravi nehri kıyısında Şah DÂr denilen yerde gomuldu. Şehzade Hurrem bu sırada Dekken ’de idi. Cihangir ’in karısı Nurcihan ’ın kardeşi Âsaf Han, Cihangir ’in torunu DÂver Bahş BûlÂkī ’yi hukumdar ilÂn etti. Ancak DÂver Bahş, az sonra Âsaf Han ’ın kendisine ihanet ederek amcası Hurrem ’i sultan ilÂn ettiğini oğrendi ve Safevîler ’e sığındı (1628).
TAC MAHAL ’IN YAPILIŞI I. Şah Cihan adıyla Agra ’da tahta cıkan Hurrem, Cihan Lûdî ve Bundelas ayaklanmalarıyla meşgul oldu. Cok sevdiği eşi Ercumend BÂnû Mumtaz Mahal ’in hÂtırasına Tac Mahal adlı Âbidevî eseri yaptırdı. Behmenîler ’in son kalıntısı olan mahallî hÂnedanları da BÂburlu topraklarına kattı. Portekizliler ’le Hugli ’deki mucadele Şah Cihan lehinde sonuclandı. Dekken ’deki ordu Evrengzîb ’in emrindeydi. Bîder ile Kalyan da bu şehzade tarafından alındı. Şah Cihan 1657 ’de hastalandı. Bunu haber alan diğer şehzadeler ayaklandılar. Murad Bahş kendisini hukumdar ilÂn ettiyse de bir ihanet sonucu ele gecirilerek hapsedildi ve daha sonra olduruldu. Şah Şuc‘ da Hacva ’da mağlûp oldu ve Murad Bahş ’ın Âkıbetine uğradı. DÂr Şukûh, Samugarh ’ta Evrengzîb ’in kuvvetleri onunde bir varlık gosteremeyerek yenildi. Boylece rakipsiz kalan Evrengzîb, Muhyiddin I. Âlemgîr unvanıyla 21 Temmuz 1658 ’de Agra ’da tahta cıktı ve babasını da kalede goz altına aldırdı.
1662 ’de doğuda Assam racası BÂburluler ’e karşı ayaklandı. Evrengzîb muktedir ve guvenilir valilerden Mîr Cuml ’yı onun uzerine yolladı. Yûsufzay ve Afridîler ’in 1667 ve 1672 ’de birbirini takip eden isyanları da bastırıldı. Cesvent Sing ’in bir halef bırakmadan olmesi uzerine de MÂrvÂr BÂburlu topraklarına katıldı. Hindistan ’da Hinduluğun en guclu temsilcilerinden biri de Racpûtlar ’dı. Evrengzîb, oğlu Ekber ’i bunları te ’dib etmekle gorevlendirdi. Fakat tecrubesiz şehzade Racpûtlar ’ın vaadine aldanarak babasına karşı isyan etti. BÂburlu ordusu hemen hukumdarın diğer oğlu Muazzam ’ın idaresinde Ekber ’in uzerine yurudu. Ekber once Dekken ’e, sonra Maratalar ’a sığındı. Evrengzîb ’in sıkı takibi dolayısıyla canını kurtarmak icin İran ’a kactı ve orada oldu. Maratalar gun gectikce BÂburluler ’e karşı duşmanca tutumlarını daha da arttırdılar. Reisleri ŞÃ‚hcî, Ahmednagar ’dan cevreye sık sık baskınlar duzenleyerek bircok yeri yağmaladı.
TURKLER HİNDİSTANA YERLEŞTİRİLEREK MUSLUMAN NUFUS ARTIRILDI Evrengzîb daha sonra ŞÃ‚hcî ’nin oğlu SîvÂcî ile meşgul oldu. Amber Racası Cay Sing ’i Maratalar ’a karşı harekete gecirdi. Âsiler yenilgiye uğratıldığı gibi zaptettikleri arazi de BÂburluler tarafından alındı. Dilir Han Racapûr ’a yuruyerek şehir ve kale yakınlarında Maratalar ’ı ağır bir mağlûbiyete uğrattı (1679). SîvÂcî ’ye kendisi gibi muharip olan oğlu SembhÂcî halef oldu ve Evrengzîb ’i dort beş yıl kadar uğraştırdı. Karakoyunlular ’a mensup KutbşÃ‚hîler ile Osmanlılar ’la akraba olduklarını iddia eden ÂdilşÃ‚hîler BÂburluler ’in hÂkimiyetini tanımak zorunda kaldılar (1687). Dekken bolgesi ve civarının hÂkimiyet altına alınmasından sonra sıkı bir şekilde takip edilen SembhÂcî de esir alındı. Bazı kutsal değerlere hakaret etmesinden dolayı Evrengzîb ’in emriyle 1689 ’da idam edildi. Ancak Maratalar bu defa Raca Ram ve II. SîvÂcî gibi liderler vasıtasıyla BÂburluler ’e karşı mucadeleye devam ettiler. Evrengzîb 1705 ’te Maratalar uzerine son seferine cıktı. VÂkinkera Kalesi ’ni kuşattığı sırada hastalandı ve 3 Mart 1707 ’de Ahmednagar ’da oldu. Cesur ve ileri goruşlu bir kişi olan Evrengzîb BÂburluler ’in altı buyuk hukumdarının sonuncusudur. Devlet yonetimi hakkında on iki maddelik bir de vasiyetnÂme bırakmıştır. Hindular karşısında musluman nufusu dengeleyebilmek icin Turkistan ’dan getirilen cok sayıda Turk ’u buyuk şehirlerde iskÂn ettirmiş, onlara toprak dağıttığı gibi ordusunda da gorev vermiştir.
BABUR DEVLETİ ’NİN ZAYIFLAMASI Evrengzîb ’in olumunden sonra oğulları A‘zam Muhammed Şah ve KÂm Bahş 1707 ’de kısa bir sure tahtı ellerinde bulundurdular. A‘zam Muhammed Şah babası gibi guclu bir şahsiyet değildi. KÂm Bahş, BîcÂpûr sûbedar*ı iken Turaniyanlı beylerin desteğiyle tahta sahip olmak istedi. Kendi adına hutbe okuttuğu gibi para da bastırdı. Bu arada Evrengzîb ’in diğer oğlu Şah Âlem I. Bahadır Şah da ayaklanmış, A‘zam Şah ’ı yendikten sonra hukumdarlığını ilÂn etmiş ve Dekken ’de istiklÂlini ilÂn eden KÂm Bahş ’ın kendisine itaat etmesini istemişti. Bunun uzerine KÂm Bahş, PÂdişÃ‚h-ı DînpenÂh unvanını alarak I. Bahadır Şah ’la mucadeleye karar verdi. Ancak HaydarÂbÂd yakınlarında meydana gelen savaşta mağlûp oldu, kısa bir sure sonra da aldığı yaraların tesiriyle oldu. I. Bahadır Şah daha şehzade iken Muazzam unvanını taşıyordu. Babası adına Dekken ’i yonetmiş ve Goa ’daki Portekizliler ’le savaşmıştı. Ancak BÂburluler ’e sonraki tarihlerde buyuk darbeler indirecek olan Maratalar ’a mağlûp olmuştu. 1699 ’da Afganistan ’da KÂbil valiliğine gonderilmişti. I. Bahadır Şah 1707 ’de BÂburlu hukumdarı oldu. Saltanatının ilk yılları Marata ve Racpûtlar ’la mucadele icinde gecti. 27 Şubat 1712 ’de olumunden once Pencap ’taki Sihler ’i te ’dib edip dağlık bolgeye surdu.
I. Bahadır Şah ’a buyuk oğlu AzîmuşşÃ‚n halef oldu. Fakat vezir Zulfikar Han ’ın desteğine rağmen tahtı muhafaza edemedi. Multan ’da vali olan Muizzuddin Cihandar Şah uc gun devam eden savaştan sonra AzîmuşşÃ‚n ’ı bertaraf ederek BÂburlu tahtına cıktı. Ancak isyan eden AzîmuşşÃ‚n ’ın buyuk oğlu Ferruhsiyer meselesini bir turlu halledemedi. Oğlu İzzeddin, Barhe seyyidlerinin desteklediği Ferruhsiyer ’e mağlûp oldu. Sadık veziri Zulfikar Han 1713 ’te Âsi kuvvetlerle Agra ’da savaştı. Durumun aleyhinde geliştiğini goren Cihandar Şah Delhi ’ye sığındıysa da burada ele gecirildi. Ferruhsiyer 10 Ocak 1713 ’ te BÂburlu tahtına oturdu. Ancak kendisine bu mevkii sağlayan BÂre Seyyidleri ’yle anlaşamadı. Bengal ’de ve dolayısıyla Kalkuta ’da nufuz kazanmış olan İngilizler fırsattan istifade ederek Ferruhsiyer ’den gumruk resminden muaf olduklarına dair izinnÂme aldılar. Ondan sonra sırasıyla Şemseddin RefîudderecÂt ve Refîuddevle II. Şah Cihan 1719 ’da BÂburlu tahtına cıktılar. Seyyidler ve bazı Hindu ileri gelenleri hukumdarın zayıflığından faydalanarak duzeni bozucu bazı menfaatler sağladılar. II. Şah Cihan da selefinden farklı değildi ve Seyyidler ’in istedikleri şekilde hareket etti. Maiyetiyle Agra ’ya giderken Fetihpûr Sikri yakınında BidyÂpûr koyunde oldu (Eylul 1719). Bu sırada MÂlv sûbedarı Nîkûsiyer, Cın Kılıc Han ’a guvenerek hukumdarlığını ilÂn etmişti. Ancak Cın Kılıc Han ve ona tÂbi olanlar Nîkûsiyer ’i yalnız bıraktılar. Ali ve Seyyid Huseyin hanlar BÂburlu hukumdarını Agra ’da muhasara altına aldıktan sonra esir ederek Delhi ’ye surgune yolladılar.
BABUR DEVLETİ ’NİN PARCALANMASI BÂburluler ’in son guclu hukumdarı NÂsıruddin Muhammed ’dir. Rûşen-ahter lakabını taşıyan NÂsıruddin Muhammed 29 Eylul 1719 ’da tahta cıktı ve Seyyidler ’in de yardımıyla mevkiini sağlamlaştırarak otuz yıla yakın saltanat surdu. Afganistan ’da ve İran ’da Afşarlılar ’ı guclendiren ve onlara parlak bir devir yaşatan Turkmen reisi NÂdir Şah, Kandehar meselesi sebebiyle BÂburluler ’le anlaşmazlığa duştu. Galzaylar ’ın Hindistan ’a sığınması uzerine NÂsıruddin Muhammed ’e mektup yazıldı. Fakat NÂdir Şah ’ın gun gectikce artan gucunu goremeyen BÂburlu hukumdarı Afşarlılar ’ın ricasını cevapsız bıraktı. NÂdir Şah bu sebeple 1738 ’de KÂbil ’i, 1739 ’da da Delhi ’yi işgal edip ulkeyi yağmaladı. Hindistan ’ın butun zenginlikleri İran ’a taşındı. NÂsıruddin Muhammed, NÂdir Şah ’ın Hindistan ’dan ayrılmasından sonra icte emniyeti sağlamaya calıştı. 1747 ’de NÂdir Şah ’ın oldurulduğu haberi Delhi sarayına ulaştı. Afşar ordusundaki Afganlar AbdÂlî kabilesinden Ahmed ’i kendilerine şah sectiler. Afganlılar tekrar BÂburluler ’in kuzeybatı sınırlarını kolaylıkla aşarak Pencap ’ı yağmaladılar. NÂsıruddin Muhammed, son care olarak oğlunun kumandasındaki kuvvetlerini Ahmed Şah DurrÂnî uzerine yolladı. Pencap-Delhi yolu uzerindeki Sirhind ’de meydana gelen savaşta BÂburlu kuvvetleri istilÂcı AbdÂlîler ’e mağlûp oldu. NÂsıruddin Muhammed, oğlunun Afganlılar tarafından oldurulmesinden kısa bir sure sonra 16 Nisan 1748 ’de vefat etti.
Delhi ’de XIV. yuzyılın buyuk velîsi Şeyh NizÂmeddin Evliy ’nın turbesi yakınında toprağa verildi. BÂburluler bundan sonra hızlı bir cokuş icine girdiler. Ulke Maratalar ’ın, PindÂrîler ’in ve hepsinden onemlisi ateşli silÂhlarla donatılmış İngilizler ’in istilÂsına uğradı. Evrengzîb devrinde en geniş sınırlarına ulaşan BÂburluler buyuk kayıplara uğrayarak suratle eridiler. Afganlılar, Sindliler, Pencaplılar, Keşmirliler, Bengalliler ve Guney Hint racaları imparatorluktan paylarına duşen toprakları aldılar.
MucÂhiduddin Ebû Nasr unvanını taşıyan Ahmed Şah Bahadır (1748-1754), annesi Udam Bai ve harem ağası CÂvid Han ’ın tesirinde kaldı. Ahmed Şah DurrÂnî onun zamanında Pencap ’ı istil ederek yağmaladı. Bu arada İskenderÂbÂd ’daki Maratalar ayaklandılar; 1750 ’de yakın adamı Safder Ceng Maratalar ’a katıldı. Bu ayaklanmadan sonra gucunu epeyce kaybeden Bahadır tahttan indirildi.
BABURLULERİN İNGİLİZ HAKİMİYETİNE GİRMESİ Azîzuddin II. Âlemgîr (1754-1760), vezir İmÂdulmulk Gaziddin ’in yardımlarıyla nufuz sağlayabildi. Guclukle toplayabildiği orduyla Pencap ’ı DurrÂnîler ’den geri alma teşebbusu felÂketle sonuclandı. Ocak 1757 ’de Delhi ikinci defa Afganlılar ’ın eline gecti. Bu hadiseden sonra vezir Gaziddin bir komplo hazırlayarak II. Âlemgîr ’i tahttan indirip oldurttu (1760) ve hukumdarın oğlu Ali Cevher ’i CelÂleddin Şah Âlem unvanıyla tahta cıkardı. 1760-1806 devresinde iki defa tahta cıkan Şah Âlem, Baksar Savaşı ’ndan sonra İngilizler ’in himayesini kabul etti. Robert Clive, 1767 ’ye kadar devam edecek valilik gorevine getirildi. Hukumdar ise İngilizler ’den maaş alan bir memur durumuna duştu.
SON BABUR ŞAHI BîdÂrbaht ve Muînuddin II. Ekber de İngilizler ’in golgesinde varlıklarını kabul ettirebilmişlerdi. Son BÂburlu hukumdarı SirÂceddin II. Bahadır Şah ’tır. 1837-1858 yılları arasında ulkede BÂburluler ’in eski buyukluğunden hicbir eser kalmamıştı. Bahadır Şah 1857 ’de Delhi ’de patlak veren ayaklanmaya zoraki on ayak olduğu icin İngilizler tarafından sert bir şekilde cezalandırıldı. Aralık 1858 ’de Birmanya ’ya Rangun ’a suruldu ve 6 Kasım 1862 ’de orada oldu.
BABUR DEVLETİ HUKUMDARLARI BÂBURLULER (932-1274/1526-1858)
1. Zahîruddin BÂbur 932 (1526) 2. Nasîruddin HumÂyun 937-947 (1530-1540
[ikinci hukumdarlığı 962/1555]) 3. CelÂleddin Ekber 963 (1556) 4. Nûreddin Cihangir 1014 (1605) 5. DÂver Bahş 1037 (1627) 6. ŞihÂbuddin I. Şah Cihan 1037 (1628) 7. Murad Bahş 1068 (1657) 8. Şah Şuc‘ 1068 (1657) 9. Muhyiddin Evrengzîb Âlemgîr 1068 (1658) 10. A‘zam Şah 1118 (1706) 11. KÂm Bahş 1119 (1707) 12. I. Şah Âlem I. Bahadır Şah 1119 (1707) 13. AzîmuşşÃ‚n 1124 (1712) 14. Muizzuddin Cihandar Şah 1124 (1712) 15. Ferruhsiyer 1124 (1713) 16. Şemseddin RefîudderecÂt 1131 (1719) 17. Refîuddevle II. Şah Cihan 1131 (1719) 18. Nîkûsiyer 1131 (1719) 19. NÂsıruddin Muhammed Şah 1131 (1719) 20. Ahmed Şah Bahadır 1161 (1748) 21. Azîzuddin II. Âlemgîr 1167 (1754) 22. III. Şah Cihan 1173 (1760) 23. CelÂleddin Ali Cevher II. Şah Âlem 1173 (1760) 24. BîdÂrbaht 1202 (1788) 25. II. Şah Âlem (ikinci hukumdarlığı) 1203 (1788) 26. Muînuddin II. Ekber 1221 (1806) 27. SirÂceddin II. Bahadır Şah 1253-1274 (1837-1858) Kaynak: DİA
İslam ve İhsan