Osman Nûri Topbaş Hocaefendi'nin Lokman Aleyhisselam'dan bahsettiği Erkam Radyo ve Erkam TV'de yayınlanan 16 Kasım 2020 tarihli sohbeti...
16 Kasım 2020 Sohbeti Bereket ve rahmet olması icin, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, ashÂb-ı kirÂm, enbiyÂ-i izÂmın, sÂdÂt-ı kirÂm hazarÂtı, cumle gecmişlerimizin rûh-i şerîflerine, şehidlerimizn rûh-i şeriflerine, hastalığa muptel olanların -inşÃ‚allah- şifÂya kavuşması niyetiyle;
Bir FÂtiha-i Şerîfe, uc İhlÂs…
Muhterem Kardeşlerimiz!
Bugunku dersimiz Hazret-i Lokman -aleyhisselÂm- hakkında. 124 bin kusur peygamberden Kur ’Ân-ı Kerîm ’e akseden, 28 veyahut da 25 peygamberdir.
Lokman -aleyhisselÂm-, bir rivÂyete gore Eyyûb -aleyhisselÂm- ’ın akrabÂsı oluyor.
İslÂm Âlimlerinin ekseriyeti, Lokman -aleyhisselÂm- ’ın, peygamberden ziyÂde, hikmet sahibi bir zÂt olduğu, sÂlih bir zÂt olduğu kanaatinde.
Âyet-i kerîmede CenÂb-ı Hak:
“Andolsun ki Biz LokmÂn ’a: «AllÂh ’a şukret!» diyerek hikmet verdik…” (LokmÂn, 12)
Bu şekilde Lokman -aleyhisselÂm- demek ki şukruyle kalpte/gonul Âleminde ufuklar acılıyor, ilÂhî azamet tecellî ediyor ve lisanından hikmetler tevzî ediliyor.
Yine Âyet-i kerîmenin devamında:
“…Şukreden, ancak kendisi icin şukretmiş olur. Nankorluk eden de bilsin ki, Allah hicbir şeye muhtac değildir, her turlu hamde lÂyıktır.” (LokmÂn, 12)
O zaman “Şukur nedir?”
Şukur; AllÂh ’ın nîmetlerini CenÂb-ı Hakk ’ın arzu ettiği istikÂmette kullanabilmektir.
Allah goz verdi. Gozu, CenÂb-ı Hakk ’ın arzu ettiği şekilde kullanabilmek. İlÂhî azameti seyretmek, kalbin duygulanması.
Dedikodudan uzak, daima rûhÂnî sohbetlerle, Kur ’Ân-ı Kerîm ’le kulaklarımızın dolu olması.
Gucumuz-kuvvetimiz, nefsimizin yolunda değil de Hakk ’ın yolunda kullanabilmek.
En muhim; evlÂtlarımız bu zamanda. EvlÂtlarımızı Allah yolunda yetiştirebilmek.
Bu da en muhim bir şukur. Tabi bu cok zor.
Efendimiz “cobansınız” buyuruyor. (Bkz. BuhÂrî, AhkÂm, 1; Muslim, İmÂret, 20)
Tabi koyun cobanı olmak kolay, fakat keci cobanı olmak cok zor. Zamanımızda televizyon, internet vs. evlÂdı alıyor, babaların-annelerin dışında bir hayata gonderiyor.
Yani butun uzuvlarımız, Hak yolunda istikÂmetlenecek. Şukur, bu olmuş oluyor.
Zira CenÂb-ı Hak, ne kÂinatta varsa insana ÂmÂde kıldık, buyuruyor. CÂsiye Sûresi ’nin 13. Âyetinde:
“Goklerde ve yerde ne varsa hepsini, kendi katından (bir lûtuf olarak) ÂmÂde kıldık (buyuruyor). Elbette bunda duşunen bir toplum icin ibretler vardır.”
Guneş ÂmÂde, Ay ÂmÂde, atmosfer ÂmÂde, toprak ÂmÂde, diğer mahlûkat ÂmÂde, ne varsa ÂmÂde…
Rabbimiz tefekkure davet ediyor. Zira yarattığı her şeyde ayrı bir tefekkur ve hikmet mevcut. Mikrodan makroya kadar. Bir atomun icindeki maddelerden makro Âlemdeki bir sonsuzluğa kadar.
Şukrun Başı, Hamd Etmektir:
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“Hamd, şukrun başıdır. AllÂh ’a şukretmeyen kul, O ’na hamd etmiş sayılmaz.” (MunÂvî, III, 418)
Bize de CenÂb-ı Hak FÂtiha ’nın ilk Âyeti:
اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
(“Hamd (ovme ve ovulme), Âlemlerin Rabbi AllÂh ’a mahsustur.” [el-FÂtiha, 2])
CenÂb-ı Hakk ’a bir ovgu hÂlinde, bir teşekkur hÂlinde olmuş olacağız. Her namazın her rekÂtında bize bir şukru hatırlatıyor, hamdi hatırlatıyor.
Peki, “Hikmet nedir?” o zaman. “Hikmet verdik” CenÂb-ı Hak buyuruyor.
Hikmet; eşyanın, hÂdisÂtın, vukuÂtın sırrî tarafını idrÂk etmektir. İc yuzunu idrÂk etmektir. Bu ancak, mÂrifetullahtan nasîb almakla mumkundur.
Zira CenÂb-ı Hak o zaman oğretiyor:
وَاتَّقُوا اللّٰهَ وَيُعَلِّمُكُمُ اللّٰهُ buyuruyor.
“…Siz muttakî olursanız, (ancak) Allah (o zaman) size oğretiyor...” (el-Bakara, 282) Kalpte tecellîler başlıyor. EvliyÂullÂh ’ın durumu da bu.
Bakara, 269. Âyetinde:
“(Allah) hikmeti dilediğine verir (buyuruyor). Kime hikmet verilmişse, ona pek cok hayır verilmiş demektir. Ancak akıl sahipleri duşunup ibret alırlar.”
Demek ki hikmeti elde etmek, bu da kalbin bir sanatı olmuş oluyor. CenÂb-ı Hakk ’a yaklaşmanın neticesinde olmuş oluyor.
Îs -aleyhisselÂm- bir defasında yanında bulunanlara:
“–Tohum nerede biter?” diye sordu. Onlar da:
“–Tohum, toprakta biter, yerde biter!” dediler.
Bu soz uzerine Îs -aleyhisselÂm-:
“–Aynı şekilde hikmet de ancak yer gibi olan kalpte biter.” buyurdu.
MÂlum, CenÂb-ı Hak:
“İbÂdurrahman, yeryuzunde mutevÂzı olarak dolaşırlar…” (el-FurkÂn, 63) Hiclik icinde. Ne nîmet varsa, ne kÂbiliyetimiz varsa hepsini ihsan eden, CenÂb-ı Hak.
Demek ki kul, o zaman arz-ı endam hÂlinde, gosteriş vs. makam, mevki, malın getirdiği bir gosteriş icinde değil; arz-ı hÂl, bir tevÂzu icinde omrunu istikÂmetlendirecek.
MevlÂn ’nın yine burada bir nuktesi var:
“AllÂh ’a kul olmayanlar, kuru bir col gibidir buyuruyor. Col, her zaman suyu emer, icer, o şekilde tuketir diyor, ondan bir şey de bitmez.” buyuruyor. Yani, “Allah adamı olmayan, kuru bir col gibidir.”
İmÂm MÂlik buyuruyor:
“Bana ulaştığına gore, Lokman Hakîm ’e:
«–Sende gorduğumuz bu fazîletin mÂhiyeti nedir?» diye sormuşlardı.
O da şu cevÂbı verdi:
«–Doğru sozlu olmak, (yani hayatın butun safhasını doğruluğun kaplaması, sıddıkıyet.)
–Emaneti yerine getirmek, (kulun kula emaneti var, bir de AllÂh ’a olan emanet var; dîni yaşamak ve dîni yaşatmak.)
–Beni ilgilendirmeyen her şeyi terk etmek (faydası yok, hatt zararı da olabilir. Ondan sonra
–Ahde vef gostermek.»” (Bkz. MuvattÂ, KelÂm, 17)
En buyuk ahde vefÂ, Rasûlullah Efendimiz ’e vef gosterebilmek.
“Sakın benim yuzumu kıyamet gunu kara cıkartmayın.” buyuruyor. (Bkz. Muslim, Hac, 147; Ebû DÂvûd, MenÂsik, 56)
KelÂm-ı kibarda da:
“Hikmetin başı, Allah korkusudur.” buyruluyor.
Nîmetler arttıkca, şukrun de artması gerekir. İnsan kendi uzerindeki nîmetleri duşunecek; gozun gormesi, kulağın işitmesi, insan olarak dunyaya gelmesi.
Ondan cok daha oteye; musluman olarak, ummet-i Muhammed olarak… Yani butun hayatın muhtevÂsında İslÂm olacak. Rasûlullah Efendimiz ’in izi takip edilecek.
Nîmetler arttıkca, takv arttıkca, şukur de artacak.
Hikmet olarak, İbrahim Sûresi ’nde CenÂb-ı Hak:
“ÎmÂn eden kullarıma soyle (buyuruyor Rasûlullah Efendimiz ’e) namazlarını dosdoğru kılsınlar. Kendilerinde ne alışveriş ne de dostluğun bulunan bir gun gelmeden evvel, kendilerine verdiğimiz rızıklardan Allah icin gizli ve acık harcasınlar.” (İbrahim, 31)
Tabi riy olmayacak…
“(O, oyle lûtufkÂr bir) Allah ’tır ki, gokleri ve yeri yarattı. Gokten su indirip onunla rızık olarak size turlu meyveler cıkardı…” (İbrahim, 32)
Tertemiz, berrak bir su iniyor, deniz suyu gibi değil. CenÂb-ı Hak soruyor; “Ya deniz suyu inseydi, ne yapardınız?” diyor. (Bkz. el-VÂkıa, 70)
Demek ki bunlar tefekkur hep…
Yani gokten, temizleniyor, tertemiz iniyor. “…Rızık olarak size her turlu meyveler cıkardı…” (İbrahim, 32) buyuruyor.
Demek ki bir insan, bir meyveyi yerken, onu bir tefekkur edecek: O hangi suyla doluyor. Kim dolduruyor? FÂil-i Mutlak kim?..
Yine:
“…İzniyle denizde yuzup gitmeleri icin gemileri emrinize verdi…” (İbrahim, 32)
CenÂb-ı Hak karada bir yol veriyor, denizde bir yol veriyor.
“…(Yararlanmanız icin CenÂb-ı Hak) nehirleri de akıttı.” (İbrahim, 32) buyuruyor. Her gecen yeri, nehirler de inbÂt ediyor.
“Duzenli seyreden Guneş ’i ve Ay ’ı, size faydalı kıldı. Geceyi ve gunduzu istifadenize sundu.” (İbrahim, 33)
Demek ki geceye girerken duşunmek, gunduze girerken duşunmek: “Ben geceyi nasıl gecireceğim? Nasıl bir seher vakti olacak? CenÂb-ı Hak nicin geceyi veriyor bize?..”
Demek ki gece nasıl bir, olum tatbikatı bize, seher nasıl bir diriliş?.. Turlu turlu hikmetler…
“O size istediğiniz her şeyden verdi. AllÂh ’ın nîmetlerini sayacak olursanız, sayamazsınız. Doğrusu insan, cok zÂlim ve cok nankordur.” (İbrahim, 34)
Bu zÂlimliği nedir insanın? En cok kendine zÂlim. Kendi istikbÂlini heb ediyor.
İlim nedir o zaman?
Gercek ilim, CenÂb-ı Hakk ’ı bilebilmektir. Yani bu dunya dershanesinin dersi, CenÂb-ı Hakk ’ı bilebilmek, mÂrifetullahtan nasip almak, o şekilde kulun yurek Âleminde hikmet kapılarının acılması.
Demek ki nefsini bilen, CenÂb-ı Hakk ’ı bilir.
Burada en muhim idrak, tefekkur; insan ne şekilde meydana geldi? Nasıl icindeki bu cihazlar, bu fakulteler meydana geldi? CenÂb-ı Hakk ’ın o kula, ihsan ettiği, ikram ettiği her şey…
Onun icin bilmek, zihni bir arşiv hÂline getirmek değil, esas ilim, bu kalbin istikÂmetlenmesi, kÂinattaki muammÂları cozebilmek, hikmete Âşin olabilmek.
Peki, bilenler kimler o zaman?
Yine Kur ’Ânî ifadeyle, uc şart bildiriliyor. Birincisi tabi, hayatın butun muhtevÂsında İslÂm olacak.
Âyette; “سَاجِدًا وَقَاۤئِمًا” buyruluyor. Seher vaktinde ilÂhî huzurda bulunanlar.
İkincisi: Âhiret endişesinde olanlar. Her hÂlimizin hesabı olacak.
Ucuncusu; kul, acziyet icinde, ne kadar ibadeti, tÂati olursa olsun, peygamberler bile hep bir du hÂlinde yaşardı. Demek ki bir mu ’min de hep du hÂlinde yaşayacak. (Bkz. ez-Zumer, 9)
Hikmetli Sozler, Rûhu Dinlendirir:
Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh- şoyle buyuruyor:
“Nukteli ve hikmetli soz ve davranışlarla ruhlarınızı dinlendirin. Bedenlerin yorulduğu ve zayıfladığı gibi ruhlar da yorulur.”
Yine buyuruyor:
“Kalbini oğutle yaşat, (tabi insanın bir de kendi kendine oğut vermesi) ve hikmetle de aydınlat.” buyuruyor Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh-.
Yine Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh-:
“İnsanları, duşundurucu hikmetli sozlerle îkÂz edin, kalpleri huzur bulsun.”
Musluman olarak yaşayabilmek en buyuk şukur sebebi. Kullar Cennet ’e girerken diyecekler -A ’rÂf Sûresi, 43. Âyet-:
“…HidÂyetiyle bizi (bu nîmete) kavuşturan AllÂh ’a hamdolsun! Allah bizi doğru yola yonlendirmeseydi, kendiliğimizden doğru yolu bulacak değildik…”
CenÂb-ı Hak peygamber gonderiyor. Kur ’Ân-ı Kerîm kavlî Âyetler, şu kÂinat kevnî Âyetler. Hep CenÂb-ı Hak kuluna bir yardım hÂlinde.
VelhÂsıl sohbetin başında belirttiğimiz gibi “Nîmetlerimi sayamazsınız.” buyruluyor. (Bkz. İbrahim, 34)
–İnsan olarak yaratılmamız:
Demek ki her bir mahlûk gorduğumuz zaman; “Ben o mahlûk gibi yaratılabilirdim. Demek ki o mahlûk da bana zimmetli. Kedi olsun, kopek olsun, yaralı kuş olsun vs…”
–En buyuk peygambere ummet olmamız.
–Kur ’Ân ’a muhatap olmamız, hem şukur sebebi, hem de istikÂmette bir huzur bulmamız…
–Butun azalarımızı yerinde kullanabilmek en buyuk şukur sebebi.
En cok şukreden istifade edecek, onun mukÂfÂtını gorecek. CenÂb-ı Hak buyuruyor:
“…Eğer şukrederseniz, elbette size (olan nîmetlerimi) artırırım…” (İbrahim, 7)
Bu, fertte oyle, toplumda oyle, milletlerde oyle. En başta ecdÂdımıza bakarsak, İznik ’te kurulan ufacık bir Osmanlı aşireti, 3 asırda, bugunku Turkiye ’nin -aşağı yukarı- 30 misli hacim verdi CenÂb-ı Hak.
Demek ki bu şukur, AllÂh ’ın nîmetinin ziyadeleşmesi icin cok muhim. Allah ’a şukredememek de bir nankorluk oluyor -Allah korusun-.
Esʼad Erbilî Hazretleri şukur hakkında şoyle buyuruyor:
“Şu­kur sadece «YÂ Rabbi, Sana şukurler olsun!» demek de­ğildir. BilÂkis AllÂh ’ın kendisine lûtfettiği (goz, kulak, dil, kalp, akıl, sağlık ve hayat başta olmak uzere) butun nîmetleri yaratılış maksadına gore istikÂmetlendirebilmek.”
Zira CenÂb-ı Hak kıyÂmet gunu:
اِقْرَاْ كِتَابَكَ كَفٰى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا
buyuruyor. “Kitabını oku! Bugun sana hesap sorucu olarak kendi nefsin yeter.” (el-İsrÂ, 14)
Başka şahide ihtiyac yok.
“Nihayet oraya geldikleri zaman kulakları, gozleri ve derileri, işledikleri şeye karşı onların aleyhine şahitlik edecekler. Derilerine (aleyhinde şahitlik etmesinin sebebini soracak). Onlar da:
«Her şeyi konuşturan Allah, bizi de konuşturdu. (Gozu konuşturdu, kulağı konuşturdu, derileri konuşturdu.) İlk defa sizi o yaratmıştır. Yine O ’na donduruluyorsunuz.» derler.” (Bkz. Fussilet, 20-21)
Şukrun en makbulu, gonul Âlemini ihy edebilmek ve din kardeşlerine faydalı olabilmek, hizmet ve ictimÂî vazifeler ve ibadetlerimiz…
Efendimiz ’in cok guzel bir duÂsı var:
“AllÂh ’ım (diyor)! Beni cok şukreden ve cok sabreden bir kulun eyle! Beni kendi gozumde kucuk, diğer insanların gozunde buyuk eyle (ki onlara tesirim ve faydam olabilsin)!” (Heysemî, X, 181)
Peygamberler bile CenÂb-ı Hakk ’a şukur borcunu lÂyıkıyla odeyebilmek hususunda, acziyetlerini îtiraf hÂlinde bir kulluk hayatı yaşamışlardır.
Efendimiz geceleri ayakları şişinceye kadar uzun uzun namaz kılmış; elbisesini, sakal-ı şerîflerini, secde ettikleri yeri, mubÂrek gozyaşlarıyla yıkamıştır. Kendisine Âişe VÂlidemiz:
“–Y RasûlÂllah! Allah TeÂl Siz ’in gecmiş-gelecek her şeyinizi affetti, nicin bu kadar ağlıyorsunuz?” deyince:
“–AllÂh ’a cok şukreden bir kul olmayayım mı?..” buyurdu. (Bkz. İbn-i HibbÂn, II, 386)
Bir gunah yok Efendimiz ’de. Bir zelle olsa beşeriyet îcÂbı, bir misal olarak, hemen te ’yîd-i ilÂhî geliyor. Fakat Rasûlullah Efendimiz bir an gaflette bulunmaktan korkuyor. “Goz acıncaya kadar bir gafletten, y Rabbi Sana sığınırım.” diyor. (Bkz. CÂmiu ’s-Sağîr, c. I, s. 58)
Bişr-i HÂfî Hazretleri:
“ÂzÂları icinde yalnız dili ile şukreden kimsenin şukru azdır (buyuruyor). Cunku gozun şukru, bir hayır gorduğu zaman ondan hikmet devşirmek, dolayısıyla tefekkurun artması. Şer gorduğu zaman da ondan ateşten kacar gibi kacması.
Kulağın şukru, bir hayır işittiği zaman onu ezberlemek, şer işitirse onu unutmak.
Ellerin şukru, onlarla hakkı olandan başkasını tutmamak. (Yani hayırlı hizmetler etmek ve infakta bulunmaktır.)
Midenin şukru, helÂl gıd ile gıdÂlanmaktır,
(Akıl ve kalbin şukru) ilim, hilm (ve mÂrifetullah ’tır, kalpte CenÂb-ı Hakk ’ı tanıyabilmektir).
Ayakların şukru, hayır-hasenat istikÂmetinde olması.
Kim boyle yaparsa hakîkaten şukretmiş olur.” buyuruyor.
Peki zenginlikte şukur nasıl yaşanacak?
Allah kimine rızkı cok veriyor. Zenginlikte şukur nasıl yaşanacak? Serveti AllÂh ’ın emÂneti olarak gorecek. RiyÂzat hÂlinde yaşayacak, fazlasını infÂk edecek. CenÂb-ı Hak cunku “قُلِ الْعَفْوَ” buyuruyor. “Fazlasını infak et” buyuruyor. (Bkz. el-Bakara, 219)
İsraf ve pintilikten kurtulacak. Bu buyuk bir felÂket. Bunun cezası Âhirette ortaya cıkacak. Kendine zimmetli olan din kardeşlerine sahip cıkacak… Yani “ağniyÂ-i şÃ‚kirîn”den / şukreden zenginlerden olabilmeye gayret edecek.
Nitekim CenÂb-ı Hak, zenginliğin vazifesini yerine getiren Suleyman -aleyhisselÂm- ’a;
نِعْمَ الْعَبْدُ
(“O ne guzel bir kul!” [Bkz. SÂd, 30]) buyuruyor.
Fakirlikte şukur nasıl olacak?
Sabır ve hÂle rız icinde yaşayacak. Kendi imkÂnlarıyla kulluk ve gayrete devam edecek. İmkÂnsızlıkları, isyanlara ve hatalara duşmeye mazeret bulmayacak… “Nicin? Neden?” demeyeceksin… ŞikÂyeti unutacaksın! Daima altın altı, beterin beteri var. Sabreden fakirlerden olabilmek…
Hastalığın şukru nasıl olacak?
Hayatındaki sıkıntıların, hastalığın kendisi icin bir ecir kaynağı olduğunu unutmayacak. Gunahların dokulmesine bir sebep olduğunu… Mahrum olduğu her nîmetin mes ’ûliyeti ve hesabından kurtulduğu icin sevinecek, tesellî bulacak.
Hazret-i Îs -aleyhisselÂm- teninde alacalar olmuş, iki şakağı da cokmuş bir şahsa rastladı. O şahıs, uzerindeki hastalıklara hic aldırmıyordu. Yanına yaklaştı. “Bir hÂlini hatırını sorayım bu hastanın” dedi. Hasta şu şekilde du ediyordu:
“–Y Rabbi! Sana sonsuz hamd u senÂlar olsun. MahlûkÂtın bircoğunu muptel kıldığın dertten beni halÂs eyledin.” diye du ediyordu.
Îs -aleyhisselÂm- muhatabının kalbî idrak ve kemÂlini yoklamak maksadıyla ona:
“–Ey kişi, Allah ’ın senden giderdiği hangi dert var ki dedi, sende butun dertler var, vucudun oyle…”
O da dedi ki:
“–Ey Rûhullah dedi, ey Îs dedi, en fecî hastalık, belÂ, kalbin Hak ’tan mahrum olmasıdır. Şukurler olsun, Allah TeÂl beni bundan muhafaza buyurdu. Zira ben CenÂb-ı Hakk ’ın kalbime verdiği mÂrifetullah lezzeti ve huzuru icindeyim. Onun dışındaki dunya nîmetlerini gormuyor ve sizlerin gorduğunu ben goremiyorum, Allah setrediyor.”
ÂmÂlık zor. Bir kişiye; “Dunya ’yı sana verelim, gozlerin Âm olsun.” deseler, kabul etmez yani. Etmemesi de tabiîdir. Fakat kıyÂmet gunu de Âm eğer sÂlih bir Âm ise, orada şukredecek;
“–Y Rabbi diyecek, dunya bir fasıldı, geldi gecti. ElhamdulillÂh, beni şu gozlerimin Âm olmasıyla bircok şeylerden korudun beni. Gıybetten korudun, harama bakmaktan korudun vs…”
15-20 sene evvel, -ÂmÂlara derse gidiyordum ÂcizÂne- bir Âm delikanlı kalktı:
“–Hocam, şukur mu zordur, sabır mı zordur?” dedi.
Soruyu soran ÂmÂ. Yani ben nasıl cevap vereyim?
“–Oğlum dedim, duruma gore değişir bu dedim. An gelir şukur zordur, an gelir sabır zordur.”
“–Yok yok hocam dedi, değil dedi. Şukur zor dedi. Nasıl olsa dedi, sabretsen de etmesen de dedi hayat gecip akıyor dedi. Onun icin elhamdulillah sabrediyoruz dedi. Bu hayat fÂnî dedi. Fakat AllÂh ’ın verdiği nîmetler dedi, insan olmak, musluman olmak, ummet-i Muhammed olmak, bunun şukru cok zor.” dedi.
Yine MevlÂn buyuruyor:
“Şukretmek, dÂim uyanıklık getirir. Sen aklını başına al da şukur nîmeti ile gercek nîmeti avla!”
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, bir gun Muaz bin Cebel ’in elinden tuttu şoyle, ona şu duÂyı telkin etti:
“Ey MuÂz dedi, AllÂh ’a yemin ederim ki, ben seni gercekten seviyorum.
Ey MuÂz, sana her namazın sonunda (duÂya kalktığımız zaman):
اَللّٰهُمَّ اَعِنِّى عَلٰى ذِكْرِكَ وَشُكْرِكَ وَحُسْنِ عِبَادَتِكَ
«AllÂh ’ım! Sen ’i zikretmek (yani her zaman CenÂb-ı Hakk ’ı hatırlamak, aman y Rabbi demek. Birincisi zikretmek, CenÂb-ı Hakk ’ı unutmayacaksın. İkincisi) Sana şukretmek (şukurden bir şey kalmayacaksın), Sana guzelce kulluk etmekte bana yardım et y Rabbi!»” (Ebû DÂvûd, Vitr, 26)
O da AllÂh ’ın yardımı ile olacak.
“Sana bu duÂyı hic bırakmamanı tavsiye ederim ey Muaz!” dedi Rasûlullah Efendimiz. (Bkz. Ebû DÂvud, Vitr, 26)
Şukurden uzaklaşmak, bir nankorluk.
İnsan, bir bardak su ikram edene bir teşekkur ediyor. Hastalanınca biri cicek getirmiş, ona bir teşekkur ediyor. Allah o ciceği yaratmasaydı nereden getirecekti o ciceği? Daima hep şukur AllÂh ’a.
“Lokman (aleyhisselÂm) oğluna nasihatte:
«Yavrucuğum! AllÂh ’a ortak koşma! Doğrusu şirk, buyuk bir zulumdur (karanlıktır).» dedi.” (LokmÂn, 13)
Tevhid akîdesinin ortaklığa tahammulu yoktur. Riy da ufak bir şirktir. Onun icin kul, yaptığı bir hayır-hasenat vs. bununla bir gosteriş yapmayacak. Allah ile kendi arasında kalacak. Kullardan, fÂnilerden ortak sokmayacak araya.
Bir baba, evlÂdına nasihatte bulunurken ona dÂim guzel sozlerle nasihat edecek. Cunku kendi evlÂdına oğut vererek terbiye etmesi, babanın ağır bir mes ’ûliyetidir. Zira yavrularımız bizlere CenÂb-ı Hakk ’ın emÂnetidir.
Cocuk yetiştirmek konusunda anne ve babanın bilhassa dikkat etmesi gereken başlıca hususiyetler vardır:
Âyet-i kerîmede, Furkan Sûresi ’nde CenÂb-ı Hak:
رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ اَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ اَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ اِمَامًا
(“(Ve o kullar): «Rabbimiz! Bize gozumuzu aydınlatacak eşler ve zurriyetler bağışla ve bizi takv sahiplerine onder kıl…” [el-FurkÂn, 74]) Yani eşler, goz nûru olacak. Eğer eşler goz nûru olursa zevc-zevce, yetiştirdikleri de -inşÃ‚allah- goz nûru olur.
وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ اِمَامًا
“Takva sahipleri icin bir onder” olur. Sırf takv olmak, muttakî olmak kÂfi değil. Hem de toplum bir huzur hÂline girer.
İşte Omer bin Abdulaziz devri, Osmanlının ilk uc asrı, asr-ı saÂdet başta.
Bir anne-baba evlÂdını yetiştirmek icin şu hususlara dikkat etmesi lÂzım.
Cocuğa rûhÂniyet telkin edecek guzel bir isim koyacak. Cunku isim musemmÂyı ceker. Rasûlullah Efendimiz bir yerden gecerken o koyun, o karyenin ismini sorardı. O isim uygun değilse o ismi değiştirirdi. Bundan sonra bu koyun ismi boyle olsun buyururdu.
Gelen kişinin ismini sorardı, onun ismini tashih ederdi eğer gonle uygun bir isim değilse.
İkincisi; yedirilen lokmaların helÂlliğine dikkat edilecek.
Cocuklarda taklit meyli hÂkimdir. Bu sebeple onlara ornek olacak anne-baba bir davranış sergileyecek. Onlar aralarında bir munÂkaşa etmeyecek. Hak dostlarının irşÃ‚dı, sozden ziyÂde hÂl ile ornek olmaktadır.
Cocuklarının/yavrularının davranışlarını dÂim kontrol edecek. Goz onunde yapmadıkları kabahatleri, gizli ve tenha yerlerde işlemelerine meydan vermeyecek.
Zira bu durumda karakterleri zaafa uğrar, ikiyuzlu olurlar. Bu hÂlin ilk tezahurleri de yalan ve riyÂdır; yalana başlar, riyÂya başlar.
Yine; cocuklarımızın guzel işlerini takdir edip mukÂfatlandırmak, hatÂlarını ise goz ardı etmemek. Onu yumuşak bir lisanla, misaller vererek îkaz etmek.
Yine; sık sık ceza vererek cocukları arsız hÂle getirmemek. O zaman dinlemezler, arsız olurlar, lÂubÂlî olurlar.
Diğeri; emir, yasak ve kÂideleri, cocukların kavrayabileceği şekilde, îzÂh ederek, ikna edici bir şekilde telkin etmek. Yani onun seviyesine inmek. Efendimiz; “Cocuklarla cocuklaşın.” diyor. (Bkz. Deylemî, III, 51) Onların seviyesine gore hitap etmek.
ÂdÂb-ı muÂşeret ve ahlÂk kÂideleri oğretilecek.
Meşrû sınırlar dÂhilinde cocukluklarını yaşamalarına imkÂn tanınacak. Yani fazla serbest bırakılmadığı gibi de, haddinden fazla baskı da yapılmayacak.
Omer -radıyallÂhu anh- ’ın idarecilere cok guzel bir nasihati var:
“Şiddet gostermeksizin kuvvetli, zayıflık belirtmeksizin yumuşak ol.” buyuruyor. Bir sanat bu, kalbin sanatı.
Fazla serbestlik; nefsÂniyeti azdırır, tembelliğe sebep olur. Fazla baskı da cocuğun ezik ve silik bir karakter sahibi olmasına sebebiyet verir. Onun icin olcuyu anne-babanın iyi tutması lazım.
Kendilerine dÂim CenÂb-ı Hakk ’ın nîmetleri hatırlatılacak, onlar hamd ve şukre alıştırılacak. Onlara FÂtiha oğretilecek. Yani FÂtiha ’nın rûhu oğretilecek.
Daha kucuk yaşta iken ibadet mes ’ûliyeti ve hizmetin ehemmiyeti telkin edilecek.
Asil bir nesil yetiştirmek, insanlık muktezÂsı olan ulvî bir duygudur. EvlÂtların yetiştirilmesi hususunda cekilen mihnet ve meşakkatler, annenin-babanın gunahlarının affına vesîle olur.
Efendimiz buyuruyor:
“Hicbir baba, cocuğuna guzel ahlÂktan daha hayırlı bir mîras bırakmamıştır.” (Tirmizî, Birr, 33/1952)
Mal mirası değil, karakter ve şahsiyet mirası.
Yine, Lokman -aleyhisselÂm- şirkin bir zulum olduğunu, bir karanlık olduğunu bahsediyor. Şirk, AllÂh ’ın verdiği butun nimetlere karşı en buyuk bir ihanettir. Hicbir mantıkî tarafı yoktur şirkin.
Kul, dunyaya “arz-ı endÂm” icin gelmedi; “arz-ı hÂl” icin geldi. DÂim bir “abd-i Âciz” olacak, Âcizliğini idrÂk edecek.
Yani makam-mevkî, şehvet ve şohret icin değil, “AllÂh ’a kulluk” icin yaratıldığının şuurunda olacak. Yani;
“AllÂh ’ın rahmetinin tecellî ettiği kullar, yeryuzunde tevÂzu ile yururler. Kendini bilmezler laf attığı zaman (incitmeksizin) «SelÂm!» derler (gecerler).” (el-FurkÂn, 63)
MutevÂzı mu ’min; comert olur, merhametli olur, temiz bir vicdana sahip olur ve hizmet ehli olur. FÂnî varlığından sıyrılmış bir hÂlde kendisini hizmet kervanının en gerisinde kabul eden bir gonul neferidir.
Huseyin Efendi vardı rahmetli, Bursa ’da. Onunla zaman zaman goruşurduk de, AllÂh ’ın cok değişik bir kuluydu. Hep şukur hÂlinde yaşardı.
“–Huseyin abi, nasılsınız?” deyince:
“–Sorma, ben adam olamadım!” derdi.
Sonsuz guc, CenÂb-ı Hakk ’a aittir. Kulun kurtuluşu ise, yalnız AllÂh ’a teslim olması ve yalnız O ’ndan yardım istemesi neticesindedir. Yine CenÂb-ı Hak:
“HevÂ-hevesini ilÂh hÂline getirenleri gordun mu? (Buyuruyor.) Sen ona vekil değilsin?” (el-FurkÂn, 43) diyor, CenÂb-ı Hak, Rasûlullah Efendimiz ’e.
Yani velhÂsıl, riy ve kibir de bir noktada şirkin onunu acmış oluyor.
Efendimiz buyuruyor:
“Ummetim hakkında en korktuğum şey, AllÂh ’a şirk koşmaktır. Bu sozumle onların Ay ’a, Guneş ’e veya puta tapacaklarını kastetmiyorum. Beni korkutan asıl şey, AllÂh ’ın rızÂsının dışındaki gÂyeler icin yapılacak ameller (dunya ihtirası), gizli şehvetlerdir (ve gosteriş duygularıdır).” (İbn-i MÂce, Zuhd, 21)
Allah korusun, bu da bugun de had safhada.
CenÂb-ı Hak buyuruyor:
“Biz insana, ana-babasına iyi davranmasını tavsiye etmişizdir. Cunku annesi onu nice sıkıntılara katlanarak taşımıştır. (Baba, sıkıntıya katlanmıyor, anne katlanıyor 9 ay.) Sutten ayrılması da iki yıl icinde olur. (İşte bunun icin) once Bana (CenÂb-ı Hakk ’a yani), sonra da ana-babana şukret diye tavsiyede bulunmuşuzdur. Donuş ancak Bana ’dır.” (Lokman, 14)
Onun icin CenÂb-ı Hak buyuruyor; “Anneler-babalar yaşlanır, sen onlara sakın ha “uf” deme!” buyuruyor İsr Sûresi ’nde. “قَوْلًا كَرِيمًا” buyuruyor. Yani o cocuklaşmış anne-babaya ikramkÂr konuş, sakın şikÂyet etme anne-babandan. Cunku o sana tahammul etti cocukken. (Bkz. el-İsrÂ, 23)
Yine MevlÂn da bu hususta:
“Anne hakkına dikkat et! Onu başında tac et! Zira anneler doğum sancısı cekmeselerdi, cocuklar da dunyaya gelmeye yol bulamazlardı.”
Yani annenin hicbir şeyi olmasa, sana onun 9 ay cektiği bir cile var.
“…Sutten ayrılması da iki yıl icinde olur...” (Lokman, 14)
Demek ki annenin hÂlet-i rûhiyesi ekseriyetle cocuğa gecer. Bu da cok muhim. Eğer annenin hÂlet-i rûhiyesi nasılsa, takv sahibiyse evlÂdına gecer. Yine bunun icin muhtelif Âyetler var.
Burada itaat AllÂh ’a, ondan sonra anne-babaya. Hatt Sa‘d bin Ebî Vakkas var, o, annesine cok itaatkÂrdı. İslÂm ’a girdiği zaman annesi karşı cıktı:
“–Ey Sa‘d! Sen ne yaptın?” dedi. “Boyle eski dînini bıraktın, yeni bir dîne gectin!” dedi. “Sen yine eski dînine donunceye kadar dedi, ben de hicbir şey yemeyeceğim!” dedi. EvlÂdının merhametini biliyor kendisine.
“–Anneciğim dedi, vallÂhi yuz tane canın olsa da hepsi birer birer cıksa, ben bu dîni hicbir şey icin asl terk etmem, bilesin! Artık dilersen ye, dilersen yeme!..” dedi.
Bunun uzerine annesi yemeye başladı. RivÂyete gore şu Âyet nÂzil oldu, Lokman Sûresi 15. Âyet:
“Eğer onlar (yani annen-baban), seni, hakkında bilgin olmayan bir şeyi (koru korune) Bana ortak koşman icin zorlarsa, onlara itaat etme! Onlarla dunyada iyi gecin (sadece)!..” (LokmÂn, 15) (Muslim, FedÂilu ’s­SahÂbe, 43­44; İbn­i Esîr, Usdu ’l-GÂbe, c. II, s. 368)
Tabi cefÂyı ceken, anne. Fakat baba da terbiye edecek. Baba da yukunu alacak, sırf anneye bırakmayacak.
Efendimiz:
“–Kimin mesuliyet var?” diye gelip sahÂbî sorunca;
“–Annen, annen, annen, ondan sonra baban.” dedi. (Bkz. BuhÂrî, Edeb, 2; Muslim, Birr, 1)
Baba, helÂl lokma getirecek, bir de hÂliyle evlÂdına karakter tÂlim edecek. Daima cocuklarda taklit meyli vardır. Anne-babayı buyuk gorur, taklit eder.
Yine hadîs-i şerîfte buyruluyor:
“Baba, Cennetʼin orta kapısıdır…” (Tirmizi, Birr, 3, [1901])
“Makbul olduğunda şuphe bulunmayan uc du vardır (Tirmizî naklediyor):
Mazlumun duÂsı; misafirin duÂsı; babanın evlÂdına duÂsı.” (Tirmizî, Birr 7, DaavÂt 47; Ebû DÂvûd, Vitr, 29)
Yine 15. Âyette:
“…Bana yonelenlerin yoluna uy. (Yani sÂlihlerin, sÂdıkların.) Donuşunuz ancak Bana ’dır. O zaman size, yapmış olduklarınızı haber veririm.” (Lokman, 15)
كُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ
(“…SÂdıklarla beraber olun!” [et-Tevbe, 119]) buyruluyor.
Ne kadar?
“…Sana yakîn/olum, gelinceye kadar.” (Bkz. el-Hicr, 99)
Âyet: “Yavrucuğum! Yaptığın iş (iyilik veya kotuluk), bir hardal tanesi ağırlığında bile olsa ve bu, bir kayanın icinde veya goklerde, yahut yerin derinliklerinde bulunsa, yine Allah onu (senin karşına) getirir. Doğrusu Allah, en ince işleri gorup bilmektedir ve her şeyden haberdardır.” (LokmÂn, 16)
Sadece insan orada kendisinin şahidi kendisi olacak.
فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ ﴿7﴾ وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ ﴿8﴾
“Her kim zerre kadar hayır işlemişse onu gorecektir. Her kim, zerre kadar şer işlemişse onu gorecektir.” [ez-ZilzÂl, 7-8])
Yani ilÂhî nizamda zerreler bile hesap edilecek. Zerre, sanki kuyumcunun hassas terazisiyle olculecek. Yani oduncu kantarıyla değil, eğer bir misal vermek îcÂb ederse.
AllÂhʼın rahmeti ve gazabı, kimi zaman buyuk bir şeyde, bazen normal bir şeyde, bazen de kucuk bir şeyde olmuş oluyor.
Mesel bir, ibadetli bir kadın, kedisini ihmal ediyor, kedisi oluyor. Cehennemʼe girecek bir gunah işlemiş oluyor. Bir cana kastediyor.
Bir gunahkÂr colde bir kopeği suluyor, kuyuya inerek. Ayakkabısıyla cıkartıyor. Ona merhamet ediyor, affoluyor.
Onun icin kucuk-buyuk denmeyecek, her hayra dikkat edilecek, her şerden de kacınılacak.
Âyet: “Yavrucuğum! Namazını dosdoğru kıl!..” (LokmÂn, 17)
Bir babanın, bir annenin evlÂdına en buyuk meziyeti, onu namaza alıştırmasıdır. Bu da anne-babanın bir kalbinin sanatıdır. Bu da kucuk yaşta başlar.
“Zamanla olur efendim, şimdi okul derslerini yapsın, sonra olur…” Olmuyor sonra!
Rasûlullah Efendimiz buna kucuk yaşta başlanmasını arzu ediyor. Namaza alıştıracak, vermeye alıştıracak, pinti olmayacak, comert olacak.
Demek ki namaz muhim. Huşû ile namazın, CenÂb-ı Hak:
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ
“Muʼminler felÂh buldu, onlar ki namazı huşû ile kılarlar.” (el-Mu ’minûn, 1-2)
Yani zÂhiri ikmal edildiği gibi bÂtını da ikmÂl edilecek. Kul, kimin huzurunda bulunduğunun idrÂki icinde olacak.
İhsan duygusu, nasıl, sen AllÂhʼı gormuyorsun, Allah seni goruyor, her hÂlini… Onun icin namaz kılmak, kalbin bir sanatı. Takv arttıkca namazın makbûliyeti artar.
“Yavrucuğum, namazını dosdoğru kıl. İyiliği emret, kotulukten vazgecirmeye calış!..” (LokmÂn, 17)
En başta kendin, ondan sonra evlÂdın, cevre cevre gidecek oyle. Yani sen, sırf kendinden mesʼûl değilsin, cevreden de mesʼûlsun.
“…Başına gelenlere sabret!..” (LokmÂn, 17)
Hayat bir imtihan, med-cezirlerle dolu.
“…Doğrusu bunlar, buyuk bir azim (ve kararlılık gerektiren) işlerdir.” (LokmÂn, 17) buyruluyor.
Demek ki namaz, emr­i bi ’l­mÂrûf, nehy­i ani ’l­munkerʼe vesîle olacak.
Ahmed ibn-i Hanbel anlatıyor:
“Ben on yaşımdaydım diyor. Kur ’Ân-ı Kerîm ’i hıfzetmiştim. Sabah namazına annem beni kaldırırdı. Soğuk Bağdat gunlerinde abdest suyumu ısıtırdı benim. Sonra elbiselerimi giydirirdi. Evimiz uzak ve yol da karanlıktı. Kendisi de başortusunu takıp tesetture girerdi. Beni diyor, caminin kapısına kadar gotururdu.” (Ali el-Karnî, Durûs, XXVI, 4, XLIII, 21)
Ne mutlu o anneye ki, şimdi Ahmed ibn-i Hanbelʼin mezhebi, muslumanların ucte biri, dortte biri oraya mensup. Hep annenin yaptığı emeğin bir sadaka-i cÂriyesi gelecek anneye.
Demek ki anne-babanın en mesʼûliyeti, evlÂdını kucuk yaşta namaza alıştıracak.
Enes anlatıyor:
VefÂtı esnÂsında Efendimiz ’in yanındaydım buyuruyor. Bize uc defa:
“Namaz hususunda Allah ’tan korkun!” dedi.
“Emriniz altındaki insanlar hakkında Allah ’tan korkun. İki zayıf hakkında Allah ’tan korkun:
Dul kadın ve yetim cocuk.
(Bunlar sahipsiz oluyor. Daima bunlar, Allah korusun, şerre de gitmeleri kolay oluyor. Yine
Namaz hususunda Allah ’tan korkun! Namaz, namaz…” diye tekrarlıyordu. MubÂrek lisanlarını duyamaz hÂle geldik. Yine Efendimiz tekrarlıyordu. (Bkz. Beyhakî, Şuab, VII, 477)
Yani Efendimiz, bir muʼminin Cehennemʼe girmesini istemiyor. Butun derdi, ummet-i Muhammedʼin derdi. Onun icin buyuruyor:
Gunde on defa hic yoksa:
اَللّٰهُمَّ اَصْلِحْ اُمَّةَ مُحَمَّدٍ
اَللّٰهُمَّ فَرِّجْ عَنْ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ
اَللّٰهُمَّ ارْحَمْ اُمَّةَ مُحَمَّدٍ رَحْمَةً عَامَّةً
(AllÂh ’ım, ummet-i Muhammed ’in hÂlini ıslah eyle!
AllÂh ’ım, ummet-i Muhammed ’in sıkıntılarını gider!
AllÂh ’ım, ummet-i Muhammed ’e umûmî bir rahmet ile merhamet eyle!)
Bu duayı tekrarlamamızı, ummet-i Muhammedʼe dua etmemizi arzu ediyor. (Bkz. Ali el-Muttakî, no: 3212, 3702; Ebû Nuaym, Hilye, VIII, 366)
Namaz, muhÂrebe esnÂsında bile kılınacak yani. Bir grup kılacak, o gidecek, obur grup gelip kılacak. Efendimiz en cok, ihvÂn-ı dînin, yani sahÂbînin cemaate gelmesini isterdi. Cemaate gelmeyeni sorardı:
“‒Niye cemaate gelmedi?” derdi.
Ki CenÂb-ı Hak yirmi beş, yirmi yedi kat bir ecir ihsan ediyor.
Eğer seyahatteyse dua ederdi, hastaysa ziyaret ederdi, eğer ihmalden gelmemişse onun uzerinde cok dururdu. (Bkz. Heysemî, II, 295)
Evet, emr-i bi ’l-mÂrûf ve nehy-i ani ’l-munker, ikincisi, Âyette gelen nasihatlerden. Bu da bilhassa bugun de cok muhim. Bilhassa evlÂtlarımızı, cevremizi, dunyanın gidişinden kendimizin mesʼûl olduğunun idrÂki icinde olmamız lÂzım.
Rasûlullah Efendimiz o gun, hayatın, dunyanın zor şartları altında, dunyanın bir ucundan bir ucuna, insan olan her yere ashÂb-ı kirÂmı gonderdi.
CenÂb-ı Hak, bu irşad nasıl olacak, burada CenÂb-ı Hak buyuruyor:
“(Rasûlum!) Sen, Rabbinin yoluna hikmet (birinci, hikmetle. Yani kulturlu, bilgili, idrak sahibi, yuksek kimseyi hikmetle İslÂmʼa davet et. Cok bir kimse, MevlÂnÂʼnın o Mesnevîʼsinde o telkinlerle, diğer evliyÂullÂhʼın telkinleriyle İslÂmʼa giriyor. Birincisi, hikmetle. Eğer seviye yuksekse hikmetle. Seviye ortadaysa) guzel oğutle (eğer seviye inatcıysa, ona da) mucÂdele et!..” buyuruyor. (Bkz. en-Nahl, 125)
Yani ona da, “قَوْلًا لَيِّنًا” (yumuşak soz) (Bkz. TÂhÂ, 44) buyuruyor. Musa -aleyhisselÂm- Firavunʼa giderken, ona yumuşak lisan, suyun akışı gibi, onlara dîni tebliğ et, buyurdu.
SÂmi Efendi Hazretleriʼnden bir hÂtıra; yani nezÂketle emr-i bi ’l-mÂrûf. Bu cok muhim.
Bir duğun merÂsimine dÂvet ediliyor SÂmi Efendi Hazretleri. Damadın yuzuğunu UstÂdın takması isteniyor. SÂmi Efendi Hazretleri bakıyor ki, tepsinin uzerinde altın bir yuzuk geliyor. Kimseye bir şey demiyor. Kendi yuzuğunu parmağından cıkartıyor, damadın parmağına takıyor:
“‒Bu diyor, bugunun hÂtırası olarak bunu kabul edin!” buyuruyor.
Nasıl bir nezÂketle bir tebliğ…
Yani boylece İslÂm ’ın, altından yapılan sus eşyalarını erkeklere yasakladığını gÂyet nÂzik bir uslupla, fiilî olarak tÂlim ediliyor.
Sabra gelince -ucuncu şey-; sabrın dunyevî tarafı cok acı, derecesine gore. Onu Eyyûb -aleyhisselÂm-ʼda goruyoruz, Efendimizʼde goruyoruz. Fakat sabır oyle bir şey oluyor ki, sabır bir haz vermiş oluyor. Sabır, cefadan ziyade hazza donuyor. Onun vucut cefÂsını cekiyor, kalp onun hazzını duyuyor.
İşte Efendimiz ac, acken ganimetler geliyor, onu Âişe VÂlidemiz buyuruyor, dağıtmadan huzur bulamazdı, ancak dağıtarak onun hazzıyla doyardı.
Onun icin sabır cok muhim.
Demin bahsettiğimiz gibi zenginlikte sabır olacak. İsrafa duşulmeyecek.
Fakirlikte sabır. İlÂhî olculer dışına taşmayacak.
Hastalıkta sabır.
Efendimizʼin sabrı cok daha oteye. Nuh -aleyhisselÂm- 950 sene sonra:
اَنِّى مَغْلُوبٌ فَانْتَصِرْ
(“…Ben yenik duştum. Bana yardım et!” [el-Kamer, 10]) dedi.
“‒Y Rabbi, artık ben mağlup oldum dedi, bunlar hidÂyete gelmiyor dedi. Al y Rabbi intikÂmını dedi, bana yardım et.” dedi.
Efendimizʼde boyle bir şey yok, hicbir zaman.
Âyet-i kerîmede:
“...(Ey Rasûlum!) Sabredenleri mujdele!” (el­Bakara, 155)
Yine zor durumlarda kalındı…
“Ey îmÂn edenler! Sabır ve namaz ile Allah ’tan yardım isteyin…” Bakara, 153. Âyet.
MevlÂn Hazretleri, iptilÂlara sabırla tahammul gostermenin insana kazandırdığı kemÂlÂtı şoyle ifade ediyor:
“Gulun dikene katlanması, onu guzel kokulu yaptı.”
Zira gul, dikene tahammulu sÂyesinde terbiye ve tezkiye olur.
Muʼminde mÂnevî terakkînin en muhim şartı da sabır suzgecinden gecmek, yani Allah yolunda başına gelen sıkıntılara Âhiretteki mukÂfÂtını duşunerek sabırla katlanmaktır. ŞikÂyeti, isyÂnı, sızlanmayı bir kenara bırakabilmektir.
Esʼad Erbilî Hazretleri de bu sabrın getirdiği, kazandırdığını, mısrÂlarında şoyle anlatır:
“Aşk guslistÂnının yolunda dikenden korkulmaz! Ben her dikenin ustunden yuzlerce gonca toplarım!”
“Dervişlik bostanında ıztıraptan zevk alırım. Yastığımı dikenden yaparsam ruyamda Gul ’u gorurum!”
-SallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de buyuruyor:
“…Allah yolunda hic kimsenin gormediği eziyetlere ben mÂruz kaldım…” (Tirmizî, KıyÂmet, 34/2472)
Fakat hicbir zaman en ufak bir şikÂyet yok, daima “RÂzıyım y Rabbi, rÂzıyım y Rabbi!” buyuruyor.
Yedi yavrusunun altısını sağlığında kaybediyor. En guzide ashÂb-ı kirÂmı Uhudʼda kaybediyor. Hazret-i Hamzaʼyı, Musʼabʼı vs. yetmiş tane şehid veriliyor.
Maûne hÂdisesinde AshÂb-ı Suffe talebeleri tuzağa duşuruluyor. Gozunden yaş geliyor, fakat bir sabır hÂlinde.
MevlÂnÂʼnın da guzel bir ifadesi var, daha ayrı bir pencereden bakıyor:
“BelÂlardan coğu peygamberlere gelir. Cunku ham adamları yola getirmek, zaten (başlı başına bir) belÂdır.”
Yani o cÂhiliye insanı nasıl bir fazîletler insanı hÂline geldi?..
Ondan sonra Lokman -aleyhisselÂm- buyuruyor evlÂdına:
“Kucumseyerek insanlardan yuz cevirme ve yeryuzunde boburlenerek yurume! Zira Allah, kendini beğenmiş kimseleri asl sevmez!” (LokmÂn, 18)
وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ
(“Arkadan cekiştirmeyi, yuze karşı eğlenmeyi Âdet edinen herkesin vay hÂline!” [el-Humeze, 1]) buyuruyor. Allah korusun, hepsine CenÂb-ı Hak, kulliyen yazıklar olsun, diyor. Kim onlar? Kaş goz işaretiyle alay eden, kucuk goren… Onun icin, en buyuk gunahlardan biri de ibÂdullahı istihkār / AllÂhʼın kullarını kucuk gormek.
Senin de son nefesin belli değil, o istihkār ettiğin kimsenin de son nefesi belli değil. Zira:
“…Yeryuzunde boburlenerek dolaşma!..” (Lokman, 18)
En kotu şey, Allah korusun, kibir, gosteriş, sukse… CenÂb-ı Hak onu asl sevmez, buyuruyor.
Bu kibrin, koku Cehennemʼde olduğu icin yanması lÂzım ki temizlenecek.
Kibriy sıfatı yalnız CenÂb-ı Hakkʼa mahsus. Nitekim iblîs ’in Cennetʼten kovularak AllÂh ’ın kullarını dalÂlete sevk etme memuru olması, Âdem -aleyhisselÂm- ’a karşı kibirlenmesinin neticesinde oldu. Aynı şekilde KÂrun, Harun -aleyhisselÂm- ’a haset duydu, kucuk gordu, felÂkete dûcÂr oldu, yerin dibine gomuldu.
“…Kavmi ona dedi ki (KÂrunʼa): Şımarma (dedi)! Bil ki Allah şımaranları sevmez.” (el-Kasas, 76) dedi.
SÂlih bir kişi bir manzara goruyor. Bir kişi bir kişiye diyor ki:
“‒Yuzun de ne kadar cirkinmiş senin!” diyor. O da diyor ki:
“‒Sen diyor, nakşı mı ayıplıyorsun, yoksa diyor NakkÂş ’ı mı ayıplıyorsun?” diyor. Cok dikkat edilecek bir husus!..
“‒Yuzun ne kadar cirkin!” diyor. O sÂlih kişi diyor ki:
“‒Sen diyor, nakşı mı ayıplıyorsun, yoksa NakkÂşʼı mı ayıplıyorsun?” Yani işin nereye gittiğinin farkında olmak lÂzım.
RivÂyete gore Nuh -aleyhisselÂm-, cerahat akan bir kopek goruyor, yuzunu obur tarafa ceviriyor o manzara karşısında.
CenÂb-ı Hak:
“–Ey Nuh! Ben ’i mi ayıpladın diyor. Onu Ben yarattım.” buyuruyor.
Gunahların en muhimlerinden biri de “İbÂdullÂhʼı istihkār, istihfaf, alay etme, kucuk gorme.”
Hepsini zimmetli olarak bilebilmek…
BahÂuddin Nakşibend Hazretleri en cok mÂnevî mevkiyi diyor, burada kazandım diyor, o hasta, cerahatli hayvanları tedavi etmekle, hasta insanları tedavi etmekle, yolları temizlemekle.
Daima kulda “ben” olmayacak.
Bedir buyuk bir zaferdi. Orada hemen EnfÂl Sûresiʼnden Âyetler indi. Birisi dedi ki;
“–Ben şoyle kelle ucurdum!” dedi.
Oburu;
“–Şoyle yaptım dedi, şu kadar kişiyi ben ortadan kaldırdım!” dedi.
CenÂb-ı Hak da:
“(Ey Habîbim!) Savaşta onları siz oldurmediniz, fakat onları Allah oldurdu. (O gucu veren, Allah.) Attığın zaman da Sen atmadın, lÂkin Allah attı. Bunu, mu ’minleri guzel bir imtihanla denemek icin (yaptı). Şuphesiz Allah işitendir, bilendir.” (el-EnfÂl, 17)
Yine;
اِذَا جَاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَالْفَتْحُ . وَرَاَيْتَ النَّاسَ يَدْخُلُونَ فِى دِينِ اللّٰهِ اَفْوَاجًا . فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ وَاسْتَغْفِرْهُ
(“AllÂh ’ın yardımı ve zaferi gelip de insanların boluk boluk AllÂh ’ın dînine girmekte olduklarını gorduğun vakit Rabbine hamd ederek O ’nu tesbih et ve O ’ndan mağfiret dile…” [en-Nasr, 1-3])
Mekke Fethiʼnde fevc fevc insanlar İslÂmʼa giriyor. Buyuk bir zafer! CenÂb-ı Hak:
“فَسَبِّحْ بِحَمْدِ” buyuruyor.
“Rabbini hamd ile tesbih et.” diyor.
Bir de; “وَاسْتَغْفِرْهُ” bir de “istiğfar et” diyor.
Hep AllÂhʼın buyuk bir nîmeti. CenÂb-ı Hak fazlasıyla ihsÂn ediyor.
“Yuruyuşunde mûtedil ol!..” (Lokman, 19) buyuruyor.
Şu kÂinat, ilÂhî bir endam aynası. Cok iş goruyor merkep, cok iş goruyor ama, sesi de cirkin cok. CenÂb-ı Hak onun sesini o şekilde yapıyor ki, îkaz ediyor;
“…En cirkin ses, merkebin sesidir.” (Lokman, 19)
Demek ki bir muʼmin, merkep gibi konuşmayacak. Azarlayarak, bağırarak, cağırarak konuşmayacak. Sakin sakin konuşacak. Eğer bir hata varsa, onu sakin olarak ifade edecek.
Herkes bulbul sesine ÂşinÂdır. Fakat merkebin sesine kimse Âşin değildir.
وَقُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنًا
buyuruyor CenÂb-ı Hak: “…İnsanlara guzel soz soyleyin…” (el-Bakara, 83) buyuruyor.
“Bir tatlı dil, bir bağışlama, arkasından incitmenin geldiği sadakadan daha hayırlıdır…” (el-Bakara, 263) Yani inciterek sadaka veriyorsan, bir tatlı dil, ondan daha hayırlı. Maalesef o var tabi; “Bak sana haydi ben veriyorum, haydi, onun icin bana cok minnettar ol.” Bunlar cok sakat lÂflar! Bir kazÂya dûcÂr olur boyle sozler!
Efendimizʼin misali de cok. Ebû KursÂfe diyor:
“Ben, annem, teyzem diyor, Rasûlullahʼa gittik diyor, bey‘at ettik diyor. Sonra bana dediler ki -ben cocuktum-;
«–Yavrucuğum, bu ZÂt gibisini hic gormedik! Yuzu O ’ndan daha guzel, elbisesi daha temiz ve sozu daha yumuşak başka birisini bilmiyoruz (şimdiye kadar). Sanki mubÂrek ağzından nur sacılıyordu (konuşurken).»” (Heysemî, VIII, 279-280)
Yine burada diğer bir Âyet var, CenÂb-ı Hakkʼın azamet-i ilÂhiyyesi, yani “سَبْعَ سَمٰوَاتٍ طِبَاقًا : yedi tabaka sem” (Bkz. el-Mulk, 3) var, Arş var, kursu var, fakat onun dışında bir boşluk yok. Butun ne varsa CenÂb-ı Hakkʼa ait. CenÂb-ı Hak muteÂl. Sonsuz bir azamet sahibi.
“ŞÃ‚yet yeryuzundeki ağaclar kalem, deniz arkasından yedi deniz katılarak (murekkep olsa) yine AllÂh ’ın sozleri (yazmakla) tukenmez. Şuphe yok ki Allah mutlak gÂlip ve hikmet sahibidir.” (LokmÂn, 27)
Hızır -aleyhisselÂm- gemiyle… İlim oğretecek Mûs -aleyhisselÂm-ʼa, ilm-i ledunnîyi oğretecek. Bir hÂdiseden sonra Mûs -aleyhisselÂm- şaşırıyor. O sırada guverteye bir tane kuş konuyor. Deryadan bir, gagasında bir damla su var.
“‒Bak Mûs diyor, senin ilmin diyor, şu kuşun gagasındaki bir damla suyun icinde diyor. Benim ilmim de bu kuşun gagasının icinde diyor. Butun ne kadar melek, insan, cin, mahlûkat varsa hepsinin ilmi de yine şu kuşun gagasının icindeki bir damla icinde. Şu sonsuz derya da AllÂhʼın ilmi. Kendini burada olc diyor ilmini.” diyor. (Bkz. BuhÂrî, Tefsîr, 18/2-4)
Onun icin CenÂb-ı Hak asl ve katʼ “ben” istemiyor. Kul daima “Sen y Rabbi” diyecek.
Yine burada:
“…Sakın dunya hayatı sizi aldatmasın. Şeytan, AllÂhʼın affına guvendirerek sizi kandırmasın.” (LokmÂn, 33)
Evet, Allah, Rahman, Rahimʼdir CenÂb-ı Hak ama, istikÂmetinde bulunacaksın. Her turlu melʼaneti işle, “Allah Rahman ve Rahimʼdir…” O olmaz o!
Burada, bilinmeyen cok şey var ama, burada beş şeyi bildiriyor:
“Kıyamet vakti hakkında bilgi ancak AllÂhʼın katındadır…” (LokmÂn, 34)
Rasûlullah Efendimiz bile bilmiyor. CebrÂil sorduğu zaman;
“‒Sorulan sorandan fazla bilmiyor.” buyuruyor.
“…Yağmuru O yağdırıyor…” (LokmÂn, 34)
Bazı şeyler periyoda bağlı. Guneş, Ay bir saniye şaşmıyor. Bir Ârıza yok. Fakat “Yağmuru O yağdırıyor.”
Yağmur ne zaman yağacak, nereye yağacak, ne za