Sultan 1. Ahmet kimdir? 14. Osmanlı padişahı ve 93. İslam halifesi Sultan 1. Ahmet ’in hayatı.Devlet işleriyle bizzat ilgilenen, Osmanlı veraset sistemini değiştiren Osmanlı Sultanı 1. Ahmet ’in kısaca hayatı.
KISACA 1. SULTAN AHMET KİMDİR? Sultan Birinci Ahmet, 18 Nisan 1590 gunu, Manisa ’da doğdu. Babası Sultan Ucuncu Mehmet, annesi Handan Sultan ’dır. İyi bir tahsil gordu. Arapca ve Farsca ’yı mukemmel derecede oğrenmişti. Ok atmak, kılıc kullanmak, ata binmek gibi savaş ve askerlik alanlarında cok usta olan Sultan Birinci Ahmet, ava ve cirit oyununa cok duşkundu. Cok sade giyinirdi. Babası Sultan Ucuncu Mehmet ’in vefati uzerine 21 Aralık 1603 ’te, Eyub Sultan ’da kılıc kuşanarak tahta gecti.
Sultan Birinci Ahmet, Kanûnî Sultan Suleyman ’dan sonraki padişahlar icinde devlet işleriyle yoğun şekilde uğraşan ilk padişahtı. Cocuk denecek yaşlarda bile mukemmel kararlar alırdı. Daima ilim ve irfan sahibi buyuk kişilerle birlikte olur ve onlara akıl danışırdı.
Sultan Birinci Ahmet ’in hayatında on dort sayısının onemli bir yeri vardır. Cunku, on dort yaşında Padişah olmuş, on dort yıl saltanat surmuş ve Osmanlı padişahlarının on dorduncusudur. Dindar bir padişah olan Sultan Birinci Ahmet ’in Hz.Muhammed (s.a.v.) ’e olan bağlılığı o kadar ilerledi ki, onun ayak izlerinin resmi icine bir şiir yazmış ve o şiiri kavuğunda olunceye kadar taşımıştır.
Sultan Birinci Ahmet, yakalandığı tifus hastalığından kurtulamayarak 21 Kasım ’ı 22 Kasım ’a bağlayan gece 1617 yılında yirmi sekiz yaşında vefat etti.
Erkek cocukları: İkinci Osman, Dorduncu Murad, Sultan Ibrahim, Bayezid, Suleyman, Kasım, Mehmed, Hasan, Selim, HanzÂde, Ubeyde,
Kız cocukları: Gevherhan Sultan, Ayşe Sultan, Fatma Sultan, Atike Sultan
1. SULTAN AHMET ’İN HAYATI (1603-1617) Sultan 1. Ahmet, (1590-1617) yılları arasında hukum suren ondorduncu Osmanlı Sultanıdır. Babası Sultan 3. Mehmet, annesi Handan Sultan ’dır.
Ondort yaşında Sultan olmuş, Sultanlığı ondort sene devam etmiştir. Bir san ’at hÂrikası olan zarîf Sultanahmet CÂmisi O ’ndan gunumuze kalan en guzel bir hÂtır ve mÂnevî bir armağandır.
Sultan 1. Ahmet Han ’ın cocuk yaşta Sultan olmasına rağmen gosterdiği dirÂyet ve kÂbiliyetleri, dikkate şÃ‚yÂndır. Vucûdca gÂyet kuvvetli idi. Cok iyi binici, atıcı ve silahşordu. Bu meziyetleri, oğullarından Genc Osman ve Dorduncu Murat ’a intikÂl etmiştir.
Ceddi Yavuz Sultan Selîm Han gibi sÂde giyinirdi. Gece yatarken, uykunun rehÂvetine dalmamak icin kıldan yapılmış bir hırka giyinirdi. Halkın arasına girer buyuk bir tevÂzû icerisinde onların dertleri ile ilgilenirdi.
Ulkesinin genişliği ve Duny coğrafyası uzerindeki mevkîinin ehemmiyeti, O ’nu nefs cukuruna duşurup mağlûb edemedi. “Bahtî” mahlası ile yazdığı dîvÂnı, 1. Ahmet Han ’ın mÂneviyat ve san ’attaki mertebesini gostermeğe kÂfîdir. KÂbe ’nin ortuleri, O ’nun devrinde İstanbul ’da îtin ile dokunup Mekke ’ye gonderilmeye başlanmıştır.
SULTAN 1. AHMET DONEMİ Sultan Ahmet tahta cıktığında, Osmanlı Devleti, icte “CelÂlî İsyanları” ile uğraşmakta, doğuda İran ve batıda Almanya ve muttefikleri ile savaş hÂlinde bulunmaktaydı. Almanya fen şekilde hırpalandı ve sulh istedi. “Zitvatorok Antlaşması” imzalandı. 1611 senesinde CelÂlî İsyanları tamamen bastırıldı. Sıra ucuncu gÂile olan İran ’a geldi. Nihayet İran ile de anlaşma yapıldı. Akdeniz ’de cok muhim deniz muhÂrebeleri kazanıldı.
1605 ’te Estergon ve Uyvar fethedildi. Uyvar onunde kazanılan zafer, o derecede nisbetsiz iki kuvvet arasında idi ki, Avrupa ’da uzun asırlar devam edecek olan “Turk gibi kuvvetli” sozu, bu sebeple bir darb-ı mesel hÂline gelmiştir. Aynı sene bir de gÂyet başarılı bir Avusturya seferi yapıldı. Macaristan kralına tac giydirildi. Denizlerde Malta seferi yapıldı.
Sultan 1. Ahmet Han, KÂnûnî ’den sonra devlet işleri ile bizzat ve yakînen meşgûl olan nÂdir Sultanlardan biri idi. Cocuk yaşta Sultan olmuş, daha o yaşta bile zekÂsı ve rûhî derinliği sÂyesinde mukemmel kararlar alıp, devleti yonlendirmiştir. O, dÂim ilim ve irfÂn sahipleri ile istişÃ‚re ederdi. Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri gibi bir velînin başarılı bir talebesi idi.
SULTAN AHMET ’İN RUYASI 1. Ahmet Han ’ın Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’ne karşı son derece buyuk bir meclûbiyeti olmuştur. Bu meclûbiyet de 1. Ahmet Han ’ı, sahip olduğu zÂhirî saltanat imkÂnlarına rağmen buyuk bir istiğn ile mÂneviyat Âleminin zirvesine erişmesine sebep olmuştur. Sultan Ahmet Han ’ın kemÂl yolunda ilerlemesi şu ru ’y ile başlamıştır:
Sultan Ahmet, bir gun ru ’yÂsında; Avusturya kralı ile gureşe tutuştuğunu, sırtustu yere duştuğunu ve sırtının toprağa yapıştığını gordu. Urpererek uyandı. Cok heyecanlandı. Uzuldu. Cunku ru ’yÂnın zÂhirî gorunuşu korkutucu idi.
Saraya tÂbirciler dÂvet edildi. LÂkin ru ’yÂnın yapılan tÂbirleri, I. Sultan Ahmet ’i tam olarak tatmin etmedi. Devlet erkÂnı, 1. Ahmet Han ’a, bu ru ’yÂyı bir kere de Uskudar ’da bulunan Şeyh Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’ne tÂbir ettirmesini tavsiye ettiler. 1. Ahmet Han, bir mektup yazarak ru ’yÂsını HudÂyî Hazretleri ’ne arz etti.
Haberci, mektubu alıp sur ’atle Uskudar ’a gecti. Azîz Mahmûd HudÂyî ’nin kapısını caldı. Buyuk velî Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri, elinde daha once hazırlamış olduğu bir zarf ile kapıya cıktı. Habercinin getirdiği mektubu alırken, ona bunu verdi ve:
“–Sultanımızın beklediği cevap burada yazılıdır!” dedi.
Mektubu şaşkınlık icinde alan haberci, derhal Sultan ’a goturdu ve gorduklerini anlattı. Ahmet Han ’ın gonderdiği mektup, daha acılıp okunmadan kerÂmeten cevaplandırılmıştı. Sultan Ahmet Han, mektubu heyecanla okudu:
“–AllÂh TeÂlÂ, insan vucûdunda sırtı, kÂinÂtta ise toprağı en kuvvetli olarak yarattı. İnsanın sırtı ile toprağın birbirlerine değmesi, bu iki kuvvetin bir araya gelmesi demektir. Boylece,Sultanımızın sırtının toprağa gelmesi ile bu iki kuvvet birleşmiş demektir. Dolayısıyla, bu ru ’yÂdan İslÂm ’ın temsilcisi olan Sultanımız ’ın, kuffÂra karşı zafer kazanacağı anlaşılmaktadır...”
Ahmet Han, bu tÂbirden cok memnun oldu ve:
“–İşte gorduğum ru ’yÂnın gercek tÂbiri budur!” dedi.
Bu ru ’yÂ, istikbÂldeki Estergon Kalesi ’nin fethini mujdeliyordu.
Bu mujdeye pek sevinen Sultan, derhal Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’nin duÂsını alıp Avusturya uzerine yurudu. Hudut boylarındaki kuvvetlerle birleşen Osmanlı ordusu, Avusturya ’ya ustuste darbeler indirmeye başladı ve onları sulha mecbûr etti. Bilhassa Estergon ’un ele gecirilmesi, Avusturyalılar ’ı perîşÃ‚n etmişti. Boylece onuc sene suren Osmanlı-Avusturya harbi, Zitvatoruk ’ta nihÂyete erdi ve yirmi yıl muddetle antlaşma imzÂlandı. Bu antlaşmaya gore, Kanije, Estergon, Eğri kaleleri Osmanlılar ’a gecmiş, Avusturya savaş tazmînatı odemeye mecbûr kalmıştır.
Sultan Ahmet Han, şÃ‚hit olduğu buyuk kerameti uzerine Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’nin mÂnevî terbiyesine giren I. Ahmet Han, bu mÂnevî takviye ile şahsiyetinin kemÂline ulaştı. Boylece fen fi ’ş-şeyh olup O ’nunla aynîleşti.
CAMİ İNŞAATINDA CALIŞAN SULTAN Sultan Ahmet Han ’ın bir san ’at hÂrikası olan şaheser cÂmînin temel atma merÂsimine devrin en meşhûr meşÃ‚yıh ve Âlimleri dÂvet edilmişti.
Temele ilk harcı koyan Azîz Mahmûd HudÂyî oldu. Sultan I. Ahmet Han ise, basit bir amele gibi o gun akşama kadar elinde kazma-kurek inşaatta calıştı.
Bu mubÂrek cÂmînin mÂnevî husûsiyetlerine Âit şoyle bir rivÂyet de vardır:
1. Ahmet Han, genc yaşta vefÂt ettikten sonra kızı Gevher Hatun, ru ’yÂsında babasını Cennette cok ihtişÃ‚mlı bir mekÂnda gormuş. Merakla sormuş:
“–Baba, hangi amelinle bu guzel mertebeye vÂsıl oldun?”
Sultan Ahmet:
“–Kızım, bu cÂmîyi yaptırırken sırtımda taş taşıdım!. Bu makÂmı elde etmemin sebebi budur!” demiş.
Aynı ru ’yÂda Sultan Ahmet ’in kardeşi de yeğeni Gevher Hatun ’a:
“–Daha bizim yanımıza gelmeyecek misin? Haydi ikinci cocuğunu doğur da gel!” demiş.
O sırada Gevher Hatun, gercekten ikinci cocuğuna hÂmileymiş. Cok heyecanlanmış. TÂbirciler, te ’vîl etmişlerse de ru ’yÂnın mÂnÂsı ÂşikÂr imiş. NihÂyet Gevher Hatun, ikinci cocuğunu doğurduktan sonra bir-iki gun icinde vefÂt etmiş.
OSMANLI ’NIN ZİRVE DONEMİ Ahmet Han zamanı, devletin toprak genişliği bakımından en doruk noktada olduğu bir devirdir. Duny kralları, bu devletin ihtişÃ‚mı karşısında eğiliyor ve sadrazamların eliyle tÂc giyiyorlardı.
Sultan Ahmet, yaptırmış olduğu cÂmînin sol tarafında kucuk ve dar cilehanesinde zaman zaman riyÂzÂta girerek, yoğun devlet işlerinden sıyrılıp rûhunu gonul iklîmine yonlendirirdi. MurÂkabe hÂlinde yaşayarak Rabbi ile başbaşa kalırdı.
Sultan Ahmet, cÂmînin inşÃ‚sı sırasında Mısır ’da Sultan Kayıtbay turbesinde bulunan Hazret-i Peygamber ’in “Nakş-ı Kadem” denilen mubÂrek ayak izlerini Eyyûb Sultan turbesine getirtmişti. CÂmînin inşÃ‚atı tamamlanınca da, bunu, cÂmîye koydurdu.
Ancak Sultan, bu nakil işleminin yapıldığı gece şoyle bir ru ’y gordu:
“Butun Sultanların toplandığı yuce bir meclis kurulmuştu ve Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de kadılık makÂmında oturmaktaydı. Bir nevî mahkeme kurulmuştu. Sultan Kayıtbay, turbesini ziyÂrete vesîle olan bu “Kadem-i SeÂdet”in alınıp İstanbul ’a getirilmesinden dolayı Sultan Ahmet ’ten dÂvÂcı olmuştu.
AllÂh Resûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de, kadı sıfatıyla, “Kadem-i Şerîf”in, derhal geri gonderilmesine hukmetti...”
Sultan dehşet ve korku ile uyandı. Ru ’yÂsını iclerinde HudÂyî ’nin de bulunduğu ulem ve meşÃ‚yıha tÂbir ettirdi. Yapılan tÂbire gore denildi ki:
“–Sultanım! Ru ’y gÂyet acıktır. Yoruma bile gerek yoktur. EmÂnet derhal geri gonderilmelidir...”
Peygamber Âşığı Sultan I. Ahmet Han, verilen karara boyun buktu ve emÂneti titizlikle ve mahzûn bir şekilde yerine iÂde etti.
Ancak yureği aşk-ı Peygamberî ile dilhûn olmuş bulunan I. Ahmet Han, ResûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in mermer uzerindeki mubÂrek ayak izlerinin maketini yaptırdı. Kavuğunun uzerine asarak tedÂîsinden feyz almağa calıştı.
HUDAYİ YOLU RivÂyet olunur ki, Sultanahmet CÂmisi ve kulliyesi tamamlanınca, acılış merÂsimine başkanlık etmesi icin Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri dÂvet edildi. O gun deniz, cok fırtınalı ve dalgalıydı. Bu sebeple kayıkcılar, denize acılmaya cesÂret edemiyorlardı. Mahmûd HudÂyî Hazretleri, Uskudar iskelesine indi. Beş-altı muridiyle birlikte kendi kayığına binerek dalgalar arasında Sarayburnu ’na doğru yol aldı. AllÂh TeÂl ’nın izni ile kayığın on, arka ve yanlarından deniz, bir kayık mesÂfesinde sut liman oluyor, dalgalar kayığa hic tesir etmiyordu. Herkes, korkudan denize cıkamazken, Mahmûd HudÂyî Hazretleri kayığıyla selÂmetle karşıya gecti.
Sultanahmet CÂmisi, muhteşem bir merÂsimle ibÂdete acıldı. Cum ’a hutbesi, teberruken bu buyuk velîye okutturuldu.
HÂlen Uskudar ile Sarayburnu arasındaki bu deniz yoluna, “HudÂyî Yolu” denir. Kayıkcılar, şiddetli fırtınalarda bu yolu takip ederler. Bu durum, HudÂyî Hazretleri ’nin gunumuze kadar uzanan bÂriz bir kerÂmetidir.
Osmanlı Devleti ’nin son gunlerine kadar Boğaz ’da deniz seferi yapan kaptanlar; yolcularını, Uskudar ’dan gecerken Azîz Mahmûd HudÂyî -kuddise sirruh- dergÂhına, Beşiktaş onunden gecerken Yahy Efendi dergÂhına, Beykoz ’dan gecerken de Hazret-i YûşÃ‚ -aleyhisselÂm- tarafına doğru tevcîh ederek “FÂtiha”ya dÂvet ederlerdi.
Bir zamanlar halkın, İstanbul ’da medfûn olan buyuk velîlere karşı edebi işte boyleydi!..
UFTADE HAZRETLERİNİN DUASI Sultan Ahmet, Uskudar ’a gittiği bir gunde, carşıda Hazret-i HudÂyî ’ye tesÂduf eder. Derhal atından inerek, yerine şeyhini oturtup kendisi de atın arkasından yaya olarak yurumeye koyulur. HudÂyî ’nin gonlu, koca Sultanın yaya olarak yurumesine rÂzı olmaz ve bir muddet sonra:
“–Sırf şeyhimin duÂsı ve sultanımın emri yerini bulsun diye bindim!.” diyerek attan iner.
Boylece de şeyhi UftÂde Hazretleri ’nin:
“–Oğlum, Sultanlar rikÂbında yurusun!” şeklindeki duÂsı yerine gelmiş olur.
Azîz Mahmûd HudÂyî ’nin himmeti, 1. Ahmet Han uzerinde omur boyu devam etmiştir. Şu hÂdise onlardan biridir:
Sultan Ahmet Han, bÂzı devlet erkÂnıyla gezmeye cıkmıştı. Ormanlık bir yerde istirahat ederlerken hizmetciler bir koyun kesip kızarttılar. Sultan ’a ikrÂm ettiler. Sultan Ahmet Han, “besmele” cekerek elini ete uzattığı an, Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri orada beliriverdi. Sultan ’a:
“–Sultanım! Sakın yemeyiniz; o et zehirlidir!” buyurdu.
Etten bir miktar kesip, oradaki bir kopeğe verdiklerinde, kopeğin derhÂl olduğu goruldu.
Sultan Ahmet Han, Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’ne mustesn bir hurmet gosterir ve ikrÂmda kusûr etmezdi. Bir gun Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ile sarayda sohbet ediyordu. Bir ara abdest tazelemek isteyen Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri icin ibrik ve leğen getirdiler. Sultan, hocasına hurmeten ibriği eline aldı ve abdest suyunu kendisi doktu. Sultan Ahmet Han ’ın annesi de kafes arkasında havluyu hazırlamıştı. VÂlide Sultan bir ara kalbinden:
“Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri ’nin bir kerÂmetini gorseydim!” diye gecirmişti.
Bunun uzerine Mahmûd HudÂyî, VÂlide Sultan ’ın gonlunden gecenlere vÂkıf olarak:
“–Hayret! BÂzıları bizden kerÂmet arzu ederler. Halbuki Halîfe-i rûy-i zemînin elimize su dokmesi ve muhterem vÂlidelerinin de bize havlu hazırlamasından daha buyuk kerÂmet mi olur?” buyurdu.
DUNYA VE AHİRET SULTANI Ahmet Han, 1617 senesinde hastalandı. Sırtında bir yara cıkmıştı. MÂbeynci MustafÂ, Sultan ’ın vefÂtından bir gun once huzûrunda iken, Ahmet Han ’ın, odada gorunmeyen bazı kimselerle dort defÂ:
“–Ve aleykum selÂm!” dediğini işitti.
Sebebini sorduğunda Sultan Ahmet Han:
“–Şu anda yanıma Hazret-i Ebûbekr-i Sıddîk, Hazret-i Omer, Hazret-i Osman ve Hazret-i Alî geldiler. Bana:
«–Sen duny ve Âhıret ’in sultanlığını kendinde toplamışsın. Yarın ResûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in yanında olacaksın!..» buyurdular..” cevabını verdi.
SULTAN 1. AHMET NE ZAMAN OLDU? Sultan 1. Ahmet yakalandığı tifus hastalığından kurtulamayarak 21 Kasım ’ı 22 Kasım ’a bağlayan gece 1617 yılında 27 yaşında vefÂt etti.
CenÂzesinin yıkanması icin murşidi Azîz Mahmûd HudÂyî Hazretleri dÂvet edildi. Ancak:
“–Sultanımı cok severdim. Dayanamam. İhtiyÂrlığım sebebiyle beni mÂzur gorun!” buyurdu.
SULTAN 1. AHMET TURBESİ NEREDE? Talebelerinden ŞÃ‚ban Dede ’yi gonderdi. ŞeyhulislÂm HocazÂde Mehmet Celebi ’nin kıldırdığı cenÂze namazından sonra, kendi yaptırdığı Sultanahmet CÂmisi yanındaki turbesine defnedildi.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, İbret Işıkları, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan