Abdulazîz HÂn ’ın tahta cıktığı devre, Batılılarca Âdeta buyulenmiş ve onların siyÂsî emellerine tÂbî bir hÂle gelmiş bulunan ve kendilerine Jon Turk (yeni Turk) denilen insanlar elinde devletin icten cokertilme faÂliyetinin had safhaya ulaştığı bir devredir.Bunlar -ekseriyetle- Fransa ’da tahsil gormuş ve orada husûsî bir şekilde misyonerler tarafından sinsice yetiştirilmiş, İstanbul ’a kalpleri Fransız, uniformaları Osmanlı olarak donmuş kimselerdi. Sanki devletin icinde garbın yenicerileri olmuşlardı. Memleket, dıştan maddî istilÂya uğrarken, icten de mÂnevî bir tahribÂta mÂruzdu. Tanzîmat FermÂnı ile misyonerlik faÂliyetleri artmış, başta Ermeniler olmak uzere hris­ti­yan azınlıklar ustundeki tahrikler coğalmıştı. Mesel Harput bolgesinde altmış iki misyoner merkezi acılmış, yirmi bir kilise yapılmıştı. Kadın misyoner Maria A. West, “Romance of Mission” adlı kitabında:

“Ermenilerin rûhuna girdik. Hayatlarında ihtilÂl yaptık!..” demektedir.

Lisan oğretmek gÂyesi ile Anadolu ’nun her tarafında, aslında birer misyonerlik karargÂhı olan bircok mektep acılmıştı. Bu faÂliyetlerin en yoğun gorulduğu yabancı okullar arasında GÂziantep ’teki Antep, Merzifon ’daki Anadolu ve İstanbul ’daki Robert Koleji başta gelir. BÂzılarına ise, hic Turk talebe alınmamıştır. Okul mudurluklerine papazlar tÂyin edilmiştir.

İşte bu duşman faÂliyetleri dolayısıyla memleket, bir kultur erozyonu ile karşı karşıya gelmişti. Abdulmecîd Han devrinden kalan bu cokuntu, Abdulazîz HÂn ’ın direnmeleri ile asgarîye indi. Neticede bu mukÂvemet, onun şehÂdet kanlarına burunmesine vesîle oldu.

Sultan Abdulazîz Han, gÂyet ileri goruşlu bir p­di­şahtı. Belgrad, İstanbul, Bağdad ve KÂhire ’yi elimizde bulundurmadıkca cihan si­y­se­tin­de buyuk bir rol oynayamayacağımızı soylerdi. Bu goruş, bilÂhare Almanlar ’ın emperyalist temÂyullerinin uyandığı sırada getirdikleri “7 B” formulune benzemektedir. Almanlar, buyuk devlet olabilmek icin Berlin ’den Bombay ’a kadar “B” harfi ile başlayan yedi buyuk merkezin ele gecirilmesinin luzumundan bahsetmişlerdir.

Kaynak: Abide Şahsiyetleri ve Muesseseleriyle OSMANLI, Osman Nuri Topbaş, Erkam Yayınları, 2013
İslam ve İhsan