Osmanlı İmparatorluğu ’nun en uzun sure tahtta kalan ve en buyuk padişahı olarak kabul edilen Kanuni Sultan Suleyman, 70 yaşında Zigetvar kuşatmasında vefat etti.Sultan Suleyman Han, populer kulturde ve oryantalistler tarafından ihtişamlı torenler, gorkemli saray yaşantısı ile aksettirilmeye calışılsa da aslında 46 yıllık hukumdarlığının buyuk kısmı at sırtında sefer ve savaşlarda gecti. Sultan Suleyman, coğu Batı ’ya olmak uzere 13 buyuk sefer duzenledi.
Babası, 9 ’uncu Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim, annesi Hafsa Sultan olan Sultan Suleyman, 6 Kasım 1494 tarihinde Trabzon ’da dunyaya geldi. Hunername ’ye gore adını, doğduğu saatlerde Kur ’an ’dan acılan sayfada gecen Hazreti Suleyman ’dan aldı.
BUYUK TURK Sultan Suleyman, isminden cok “Kanuni” unvanıyla tanınsa da bu sıfat 18. yuzyılda ilk defa Dimitrie Cantemir ’in Osmanlı tarihinde yer aldı ve 19. yuzyılda Osmanlı tarihcileri tarafından benimsenerek yaygınlık kazandı. Cağdaşı Batılı yazarlar Sultan ’ı “Muhteşem Suleyman” ve “Buyuk Turk” lakaplarıyla anıyorlardı. Ayrıca Batı kaynaklarında, Fetret doneminde Osmanlı tahtına oturan Suleyman Celebi dolayısıyla II. Suleyman şeklinde de nitelendirildi.
Sultan Suleyman ’ın cocukluk yılları babasının sancak beyi olduğu Trabzon ’da gecti. Evliya Celebi ’ye gore Trabzon ’da iken sut kardeşi Kadı Omer Efendi ’nin oğlu Yahya ile (Beşiktaşlı Yahya Efendi) birlikte bir Rum ’dan kuyumculuk oğrendi. Şehzadelik yıllarında iyi bir eğitim aldığı, Arapca ve Farsca bildiği anlaşılan Sultan Suleyman ’ın Kefe sancak beyliği sebebiyle Tatar lehcesiyle de konuşabildiği belirtiliyor.
Yavuz Sultan Selim ’in tahta cıkmasıyla birlikte 1513 ’te tek taht varisi sıfatıyla sancak beyi olarak Manisa ’ya gonderildi. Babası Sultan Selim ’in vefatıyla birlikte 30 Eylul 1520 ’de İstanbul ’a gelerek tahta oturdu.
DEDESİNİN İZİNDEN GİTTİ Kanuni Sultan Suleyman, Batı ’ya karşı gaza siyasetini canlandırırken iki ana hedefi on plana aldı. Bunlardan ilki Orta Avrupa ’nın kilidi durumunda bulunan Belgrad, diğeri Akdeniz hakimiyeti bakımından son derece onemli olan Rodos ’tu. Bunları ise Macaristan ’a yonelik 1526 ve 1529 ’daki iki harekat takip edecek, sonuncu sefer Viyana onlerine kadar uzanacaktı. İlk siyasi faaliyetlerinde atası Fatih Sultan Mehmed ’in izinden giden Kanuni, 30 Ağustos 1521 ’de Belgrad ’ı, ardından Rodos ’u fethetti.
29 Ağustos 1526 ’da Mohac ovasında Macarlar ’ı kısa surede yendi. Macar kralının hayatını kaybettiği meydan savaşı Macar Krallığı ’nın da bir anlamda sonunu getirdi. Ardından Budin ’e hareket eden Kanuni Sultan Suleyman,11 Eylul ’de hicbir direnişle karşılaşmadan şehre girdi. 1529 ’da 17 gun suren 1. Viyana kuşatmasını kotu hava şartları ve şehrin elde tutulamayacağını duşunduğu icin kaldırdı.
BARBAROS ’LA BİRLİKTE DENİZLERE DE HAKİM OLDU Akdeniz ’de Osmanlı donanmasını guclendirmek icin 1532 ’de Barbaros lakaplı Hayreddin Reis ’i Donanma-yı Humayun ’un başına getiren Kanuni, 1534 ’te devlete sıkıntı cıkaran ve isyanları destekleyen Safevilere karşı Irakeyn Seferini duzenleyerek once Tebriz ’e ardından Bağdat ’a girdi, seferdeki başarısızlıklar ve aile icerisindeki cekişmelerin de etkisiyle yakın arkadaşı Pargalı İbrahim Paşa ’yı 15 Mart 1536 ’da sarayda idam ettirdi.
Kanuni, 1538 ’de Hadım Suleyman Paşa ’ya Suveyş ’te bulunan donanmayla Portekizliler ’e karşı Hindistan bolgesindeki kucuk Musluman prensliklere yardım icin sefer emri verdi, yine aynı yıl 27-28 Eylul ’de Preveze Deniz Zaferi kazanıldı. Barbaros Hayreddin Paşa kumandasındaki Osmanlı donanması ile Cenevizli amiral Andrea Doria ’nın başında bulunduğu Haclı donanması arasında gecen Preveze Savaşı, Osmanlı Devleti ’nin Akdeniz ’deki hakimiyetini pekiştirdi.
1548 ’de Safevi hukumdarı Şah Tahmasb ’a karşı yeniden İran ’a sefer duzenledi ve Tebriz ’e girdi. Bu seferde Van kalesi alınarak burası beylerbeyilik merkezi yapıldı.
ŞEHZADE MUSTAFA ’NIN İDAMI Kanuni ’nin hayatının onemli donum noktalarından birisi de buyuk oğlu Mustafa ’nın idamı oldu. Doğu seferinde 4 Ekim 1553 ’te Konya Ereğlisi mevkiinde iken babasının huzuruna cıkmak icin otağa giren Şehzade Mustafa, cellatlar tarafından boğularak idam edildi. Oğlunu idam ettiren Kanuni Sultan Suleyman ’ın buna zaman gectikce cok uzulduğu ve pişmanlık duyduğu gerek Osmanlı gerekse Batı kaynaklarında acık şekilde belirtilir. Ayrıca bu olay dolayısıyla Taşlıcalı Yahya gibi bazı şairler tarafından ağır sozlerle eleştirildiği halde sesini cıkarmadı. Cocukluk arkadaşı Beşiktaşlı Yahya Efendi ’nin bu mesele yuzunden onunla konuşmadığına dair menakıbnamelere konu olan bilgiler de bulunuyor.
Sultan Suleyman harekatını surdurerek Halep ’e ulaştı, fakat 27 Kasım 1553 ’te uzerine cok titrediği oğlu Cihangir hayatını kaybetti. Kaynaklarda iki oğlunu peş peşe kaybeden padişahın buyuk bir umitsizliğe kapıldığı ve bunun izlerini uzun sure uzerinden atamadığı belirtilir.
1 Haziran 1555 ’te Şah Tahmasb ’ın elcileriyle Amasya Antlaşması imzalandı. Kanuni ’nin barış şartlarını da icine alan Tahmasb ’a yolladığı mektupta dini meselelere vurgu yapıp, aşırı uc Şiiler ’in Hazreti Aişe ’ye ve 3 halifeye karşı olan kufurlerinin yasaklanmasını istedi.
Şehzade Mustafa ’nın idamından sonra gorevden aldığı Rustem Paşa ’yı Hurrem Sultan ’ın tesirinde kalarak 29 Eylul 1555 ’te yeniden goreve getirdi. 7 Haziran 1557 ’de Mimar Sinan ’a inşa ettirdiği Suleymaniye Camisi tamamlandı, cuma namazını da Suleymaniye ’de kılarak acılışını yaptı.
1558 ’de cok sevdiği eşi Hurrem Sultan ’ın olumu Kanuni ’yi uzerken bu olayın ardından Şehzade Bayezid ve Şehzade Selim ’in sancak yerlerini Amasya ve Konya olarak değiştirdi. İki kardeşin 1559 ’da Konya ovasında yaptığı savaşı Selim kazandı. Once Amasya ’ya cekilen Bayezid, Kanuni ’nin sefer hazırlıklarını haber alınca Safeviler ’e sığındı. Bayezid ve oğullarının teslimi icin Şah Tahmasb ’a onemli miktarda para ve tavizler verildi. Şehzade Bayezid, 23 Temmuz 1562 ’de oğullarıyla birlikte idam edilip Sivas ’ta defnedildi.
70 YAŞINDA CIKTIĞI SON SEFERİNDE VEFAT ETTİ 1565 yılındaki Malta bozgunu sonrası Osmanlı ’nın Batı ’daki imajı yara alırken Kanuni, kotu izleri silmek icin yeni bir sefer hazırlığına girişti. Kanuni, 1 Mayıs 1566 ’da Eyup Sultan ’ın turbesini ziyaret ettikten sonra sefer icin yola cıktı. Zigetvar Kalesi kuşatılırken Kanuni ’nin otağı da hakim bir tepeye kuruldu.
Gut (nikris) hastalığı iyice ilerlemesine rağmen savaş meydanından ayrılmayan Kanuni Sultan Suleyman, 7 Eylul 1566 ’da kalenin alınışını goremeden vefat etti. Kuşatma surerken ic organları cıkarılan naaşı, misk ve amber kokuları surulerek tahtın altına gomuldu. Kalenin duşmesinin ardından 42 gun gomulu olan naaşı arabaya konuldu ve padişah yaşıyormuş gibi davranıldı. Kendisine haber gonderilen yeni şehzade II. Selim ’in Belgrad ’a gelişi uzerine vefat haberi resmen ilan edildi.
Suleymaniye Camisi ’nde 23 Kasım ’da Şeyhulislam Ebussud Efendi ’nin kıldırdığı cenaze namazının ardından, naaşı caminin kıble tarafındaki turbesine defnedildi.
Kanuni ’nin yoğun askeri ve siyasi faaliyetleriyle Osmanlı, Cihan İmparatorluğu haline geldi. Kanuni Sultan Suleyman donemi, Avrupa ’nın siyasi coğrafyasını derinden etkiledi. Osmanlı bu donemde Avrupa devletler dengesinde belirleyici bir rol ustlendiği gibi modern Avrupa ’nın oluşumunda da pay sahibi oldu.
İmparatorluğun sınırlarının ulaştığı toprakların dışında Kuzey Afrika iclerinden Habeşistan ’a, Yemen ’e, Hindistan ’a, kuzeyde Rus steplerine kadar cok geniş bir sahaya hakim oldu. Osmanlı İmparatorluğunu yuz olcumu olarak en cok buyuten padişah olan Kanuni Sultan Suleyman, 6 milyon 557 bin kilometrekare olarak devraldığı toprakları 14 milyon 983 bin kilometrekareye cıkardı.
MİMAR SİNAN ’A İSTANBUL ’DA ABİDEVİ YAPILAR İNŞA ETTİRDİ Kanuni Sultan Suleyman, omrunun son donemine kadar devam eden av merakı ve uzun seferleri dolayısıyla imparatorluğun ceşitli bolgelerini tanıdı, doğuda ve batıda pek cok yeri gordu, şehir ve kasabaları dolaştı. Bu bakımdan Kanuni, imparatorluğunu coğrafi temelde de bizzat gezerek tanımış son Osmanlı padişahı kabul ediliyor. Devrinde yaptığı reformlar, burokrasinin şekillenmesi ve kanunlar Osmanlı ’yı guclu bir şekilde donuşturdu.
Kanuni Sultan Suleyman Han adına yazılmış Suleymannameler ’de ve Şehnamelerde onun askeri liderliği on plana cıkarılmıştır. Padişah Gazi Sultan, Adil Hukumdar, İslam ’ın Koruyucusu ve Savunucusu, edebiyat ve sanat hamisi sıfatlarıyla ovuldu. Hukumdarlığı doneminde imparatorluğun bircok bolgesine onemli cami ve imarethaneler yaptırdı. Ozellikle Mimar Sinan ’a İstanbul ’da abidevi yapılar inşa ettirdi.
Kaynak: AA
İslam ve İhsan