AshÂb-ı Kehf, putperest bir hukumdar olan Dakyanus devrinde Tarsus ’da yaşamış, îman ve tevhîd mucÂdelesi vermiş olan sÂlih genclerdir. Zalim kral Dakyanus'un AshÂb-ı Kehf'e karşı sunmuş olduğu puta tapma teklifine karşı o bir avuc imanlı gencin cesaretlerini hic kaybetmeden verdiği muhteşem cevap ve 300 yıllık olumsuz uykunun hikmeti...Ba ’su Ba ’de ’l-Mevt Nedir? Ba ’su ba ’de ’l-mevt, olumden sonra bir daha olmemek uzere dirilmektir. Rûhun, ebediyete yolculuğudur. İnsan, cismÂniyet bakımından, once bir tabiat unsuru olarak toprakta, bir muddet baba sulbunde, sonra bir sure anne karnında, nihÂyet anne-babanın kollarında, bir zaman da ebeveynin kalbinde bir omur surer. Ardından, duny beşiğinden kabir beşiğine tevdî olunarak, mezar, kıyÂmet, cennet veya cehennem yolcuğuna cıkartılır.
AllÂh TeÂlÂ, kullarının gaflet uykusundan uyanıp hakîkat Âleminden hisse alabilmeleri, Rablerine kullukta kusur etmemeleri icin, goren ve işiten kalblere birtakım ilÂhî ve mûcizevî misÂller bahşetmiştir. Bunlar sayılamayacak kadar cok olmakla birlikte, husûsiyle, mutlak bir istikbÂl olan “ba ’su ba ’de ’l-mevt” hakkında, Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ve kÂinat manzûmesinde ulvî kudretinin tecellîleriyle dolu cÂlib-i dikkat bircok hakîkati gozler onune sermiştir.
CenÂb-ı Hak, Kur ’Ân-ı Kerîm ’de Uzeyr -aleyhisselÂm- ve AshÂb-ı Kehf ’in ibret ve hikmet dolu kıssalarını, “ba ’su ba ’de ’l-mevt”e bir misÂl olmak uzere beşer idrÂkine sergilemiştir.[1] Bu ilÂhî misÂller, gonulleri kemÂle erdirerek Hakk ’a yaklaştıran ve kalb-i selîme goturen hakîkatleri ihtiv etmektedir.
AshÂb-ı Kehf Kıssası AshÂb-ı Kehf, putperest bir hukumdar olan Dakyanus devrinde Tarsus ’da yaşamış, îman ve tevhîd mucÂdelesi vermiş olan sÂlih genclerdir.
AshÂb-ı Kehf ’in adedi hakkında Kur ’Ân-ı Kerîm ’de sarîh bir ifÂde bulunmamakta: «Onlar birtakım genclerdi» buyrulmaktadır. Bu ise, kıssada asıl vurgulanmak istenen husûsun, onların isimleri, sayıları ve memleketleri değil, bilhassa o sÂlih kulların sÂhip oldukları ihsan duygusu ve AllÂh katında kıymetlerini artıran kalbî yapıları olduğunu gostermektedir. Putperestliğe karşı îman ve tevhîd mucÂdelesinin sergilendiği bu ibret ve hikmet dolu kıssada, olumden sonra tekrar dirilişin bir numûnesi de ortaya konulmakta, boylece insanoğlunun pekcok ilÂhî hakîkatleri idrÂk etmesi murÂd edilmektedir.
Kral Dakyanus ’un yakınlarından birtakım gencler olan AshÂb-ı Kehf, tevhîd akîdesinde olmaları sebebiyle, putperest ve zÂlim krallarının zulmunun son bulması icin dÂim CenÂb-ı Hakk ’a gozyaşlarıyla du ve niyazda bulunurlardı. Fakat zÂlim kral, gurur ve kibrinin netîcesinde gun gectikce îmansızlık ve zulmunu artırarak tanrılık iddi edecek kadar ileri gitti. Bununla da kalmayarak, artık tevhîd akîdesinde kim varsa, onları toplatıp ağır işkencelere tÂbî tutarak şehir girişlerine astırmaya başladı.
Bu arada yakınları olan AshÂb-ı Kehf ’in de mu ’minlerden olduğunu oğrendi. Hiddetle onları huzûruna cağırttı. Kendilerini tehdîd etti. Ancak onlar, îmÂnın ebedî zevkine varmış olduklarından, bu tehditler karşısında asl korkmadılar ve zÂlim hukumdara tavır koyarak, hakîkati yuzune karşı soylemekten cekinmediler. AllÂh TeÂlÂ, onların bu durumlarını şoyle beyÂn buyurur:
“(Ey Rasûlum!) Biz Sana onların başından gecenleri gercek olarak anlatıyoruz. Hakîkaten onlar, inanmış genclerdi. Biz de onların hidÂyetini artırdık.” (el-Kehf, 13)
“Onların kalblerini metîn kıldık. O yiğitler (zÂlim hukumdarları karşısında) ayağa kalkarak dediler ki: «Bizim Rabbimiz, goklerin ve yerin Rabbidir. Biz, O ’ndan başkasına ilÂh demeyiz. Yoksa sacma sapan konuşmuş oluruz.»” (el-Kehf, 14)
“Şu bizim kavmimiz AllÂh ’tan başka ilÂhlar edindiler. BÂri bu ilÂhlar konusunda acık bir delil getirseler. (Ne mumkun!) Oyle ise AllÂh hakkında yalan uydurandan daha zÂlimi var mı?” (el-Kehf, 15)
Gencler, Dakyanus ’un, putlara tapmaları hakkındaki ısrarlı teklifleri karşısında da şoyle dediler:
“–Bizim bir ilÂhımız vardır ki, O ’ndan başkasını ilÂh tanımayız. Biz yerlerin ve goklerin Rabbini bırakıp da kulların yaptığı cansız taş parcalarına asl tapmayız. Senin teklifini kabûl etme ihtimÂlimiz sonsuza dek yoktur! Hukmun ne ise, onu yapabilirsin!”
Onlar boylece, once Mûs -aleyhisselÂm- ’a karşı musÂbakaya cıkan, sonra da îmanla şereflenen sihirbazların, Firavun ’a karşı îmÂn metÂneti ve asÂleti ile sergiledikleri tavrın bir benzerini, zÂlim kral Dakyanus ’a karşı gostermiş oldular.
Sihirbazlar da kendilerine îman nasîb olduktan sonra Firavun ’un tehdîdi karşısında:
“–Senin fiilin bize bir zarar veremez! Cunku biz, nasıl olsa Rabbimize donduruleceğiz! Dilediğini yapabilirsin!” demişlerdi.
Hukumdar Dakyanus, îmanlı genclerin bu cesur tavrı karşısında son derece hiddetlendi. Kendilerine daha evvel vermiş olduğu butun rutbeleri sokturdu. Ardından da:
“–Siz gencsiniz; kendinize yazık etmeyin! Yaptıklarınızdan vazgecmeniz icin size uc gun muhlet veriyorum! Duşunun, taşının; kurtulmayı mı, yoksa sizi helÂk etmemi mi tercîh ediyorsunuz?” deyip tehdîd etti. Sonra onları kendi hÂllerine bırakarak Ninova ’ya gitti.
Hukumdarın vermiş olduğu bu muhlet, AshÂb-ı Kehf icin Âdeta bir lutf-i ilÂhî oldu. Onlara zÂlim hukumdarın şerrinden kurtulmak icin zaman kazandırdı. CenÂb-ı Hakk ’ın rahmet ve nusretini uman bu sÂlih gencler, yanlarında bir de kopek olduğu hÂlde şehirden kacarak bir mağaraya saklandılar. Mağarada evlerinden getirdikleri yiyecekleri yiyor ve gece gunduz CenÂb-ı Hakk ’a ibÂdet ederek O ’na sığınıyor, iltic hÂlinde:
“Rabbimiz! Bize tarafından rahmet ver ve bize, (şu) durumumuzdan bir kurtuluş yolu hazırla!” diyerek yalvarıyorlardı.
RivÂyete gore AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de, hicret esnÂsında gizlendiği Sevr Mağarası ’nda bu du ile CenÂb-ı Hakk ’a iltic etmiştir.
Nitekim sÂlih amelleri, ihlÂsları ve yaptıkları bu du hurmetine rahmet dolu nusret-i ilÂhî AshÂb-ı Kehf ’i kuşattı. Bu sırada zÂlim Dakyanus, Ninova ’dan donmuş ve onların durumlarını oğrenmişti. Hemen peşlerine duşerek saklandıkları mağarayı buldu. Hiddetinden nasıl bir cez vereceğini duşunurken AllÂh TeÂlÂ, onun aklına mağaranın ağzını kapatmayı getirdi. Daha fazla duşunmeden askerlerine:
“–Derhal mağaranın girişini kapatın! Aclık ve susuzluktan ıztırapla olsunler; mağara onlara mezar olsun!” diye emretti.
Boylece kendine gore onları diri diri gommuş olacaktı. Ancak bilmiyordu ki, Hazret-i Mûs ’yı Firavun ’un sarayında buyutup onun şerrinden koruyan AllÂh, AshÂb-ı Kehf ’i de Dakyanus ’un şerrinden muhÂfaza etmekteydi.
Nitekim “muhÂfaza edenlerin en hayırlısı” olan CenÂb-ı Hak, AshÂb-ı Kehf ’i sonsuz rahmetiyle kuşattı ve onları 309 sene mağarada canlı olarak uyuttu.
Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh- der ki:
“GÂfiller arasında bulunup onların in ’ikÂsını almaktansa uyumak daha evlÂdır. CenÂb-ı Hak, AshÂb-ı Kehf ’i fÂsıkların arasından ayırarak onların kalblerini gafletten korumuştur.”
Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“(Ey Rasûlum! Orada bulunsaydın) guneşi gorurdun ki, doğduğu zaman mağaralarının sağına meyleder; batarken de sol taraftan onlara isÂbet etmeden gecerdi. (Boylece) onlar (guneş ışığından rahatsız olmaksızın) mağaranın bir koşesinde (uyurlardı). İşte bu, AllÂh ’ın Âyetlerindendir (O ’nun azametinin bir nişÃ‚nesidir). AllÂh kime hidÂyet ederse, işte o, hakka ulaşmıştır. Kimi de hidÂyetten mahrum ederse, artık onu doğruya yoneltecek bir dost bulamazsın!” (el-Kehf, 17)
“Kendileri uykuda oldukları hÂlde Sen onları uyanık sanırdın. Onları sağa sola cevirirdik. Kopekleri de mağaranın girişinde on ayaklarını uzatmış yatmakta idi. Eğer onların durumlarına muttalî olsa idin, donup de onlardan kacardın ve gorduklerin yuzunden, icin bir korku ile dolardı.” (el-Kehf, 18)
CenÂb-ı Hak, AshÂb-ı Kehf ’i uyandırdığında, onlar mağarada cok az bir zaman kaldıklarını zannettiler. Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Boylece Biz, aralarında birbirlerine sormaları icin onları uyandırdık. İclerinden biri:
«–Ne kadar kaldınız?» dedi.
(Kimi):
«–Bir gun, ya da gunun bir parcası kadar kaldık.» dediler.
(Kimi de) şoyle dedi:
«–Rabbiniz, kaldığınız muddeti daha iyi bilir. Şimdi siz, icinizden birini şu gumuş paranızla şehre gonderin de, baksın, (şehrin) hangi yiyeceği daha temiz ise, size ondan erzak getirsin; ayrıca dikkatli davransın (gizli hareket etsin) ve sakın kimseye sezdirmesin!” (el-Kehf, 19)
“Cunku onlar, eğer size muttalî olurlarsa, ya sizi taşlayarak oldururler veya kendi dinlerine cevirirler ki, o zaman ebediyyen iflÂh olmazsınız.” (el-Kehf, 20)
İclerinden bir tanesi, şehre erzak almaya gittiğinde elindeki asırlar oncesine Âit paraları gorenler, onun bir define bulduğunu zannederek hukumdara şikÂyet ettiler.
Zamanın yeni hukumdarı ise, sÂlih bir kişi idi. Etrafındakilere dÂim guzel nasihatte bulunur, onları tevhîde dÂvet eder, “ba ’su ba ’de ’l-mevt”ten, yÂni kıyamet koptuktan sonraki yeniden dirilişin sırlarından bahsederdi. Fakat teb ’asının cÂhilleri, oldukten sonra dirilmeyi şuphe ile karşılar, bir turlu inanmazlardı. O da buna cok uzulur ve CenÂb-ı Hakk ’a:
“YÂ Rabbî! Bu kavme inkÂr ettikleri hakîkat husûsunda bir tecellî goster!” diye yalvarırdı.
NihÂyet AshÂb-ı Kehf ’ten olan genci karşısında gorunce, sevincle bunu etrafındakilere îlÂn ederek aradığı tecellînin tahakkuku sebebiyle CenÂb-ı Hakk ’a hamd etti. Ardından AshÂb-ı Kehf ’in yanlarına giderek onları ziyÂret etti. Boylece ilÂhî hikmet ve ibretler tezÂhur etti. Bundan sonra CenÂb-ı Hak, AshÂb-ı Kehf ’in ruhlarını kabzetti.
AshÂb-ı Kehf, îmanlarında sebat gosterip zulumlere katlanmaları, AllÂh yolundan ayrılmamaları ve bu uğurda hicret etmelerinin bir bereketi olarak Kur ’Ân-ı Kerîm ’de tekrîm buyrulmuştur. Oyle ki, bu kıssa dolayısıyla Kur ’Ân-ı Kerîm ’deki bir sûreye bu sÂlih kişilerin sıfatı verilmiş, ona “Kehf Sûresi” denmiştir. Bu sûrede AshÂb-ı Kehf ’ten başka ehemmiyetli kıssalar da bulunmakla birlikte, sûreye bu ismin verilmesi, bu kıssanın husûsî ehemmiyetini ifÂde etmektedir.
Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, cuma gunu Kehf Sûresi okunduğunda, bunun diğer cumaya kadarki gunahlara keffÂret olacağını bildirmiştir.[2] Bu sûre; îman mucÂdelesi, ba ’su ba ’de ’l-mevt, MûsÂ-Hızır kıssası, azamet-i ilÂhiyye tecellîleri gibi devamlı hatırda tutulması gereken muhim mevzûları ihtiv ettiği icin RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, her hafta okunmasını tavsiye etmiştir.
AshÂb-ı Kehf'in Kopeği Diğer taraftan cÂlib-i dikkattir ki, AshÂb-ı Kehf ’in yanlarında bulunan kopek de onların mazhar olduğu lutuftan bir nasîb almıştır. Mufessirlerin beyÂnına gore, AshÂb-ı Kehf ’in Kıtmîr ’i bir kopek olduğu hÂlde, sÂdıklarla beraberliğinin ve onlara mağara kapısında sadÂkatle bekcilik etmesinin berekÂtı ile cennete girecektir.[3]
Hazret-i MevlÂn buyurur:
“O kopek, AshÂb-ı Kehf ’in sadÂkatle bekciliğini ihtiyÂr etmiş olduğu icin mağara kapısı onunde canaksız, comleksiz olarak rahmet-i ilÂhiyye suyunu Ârifler gibi icti. Cennette de onlarla beraber olmaya hak kazandı.”
Şeyh Sadî de şoyle buyurur:
“Lût -aleyhisselÂm- ’ın karısı, fÂsıklarla beraber olduğu icin seviyesini kaybetti; fÂsıklaştı. AshÂb-ı Kehf ’in Kıtmîr ’i ise, sÂlihlere bekcilik yaptığı icin kelplikten kurtularak insÂnî vasıf kazandı.”
309 Yıl CenÂb-ı Hak, bir taraftan AshÂb-ı Kehf kıssasında bahsedilen 309 sene gıdasız, susuz, ama canlı bir şekilde genclerin uyutulması husûsundaki tecellînin hikmetlerini anlatırken, diğer taraftan da bunun kendisi icin cok kolay olduğunu beyÂn sadedinde:
“(Ey Rasûlum!) Yoksa Sen AshÂb-ı Kehf ’i ve Rakîm ’i şaşılacak Âyetlerimizden mi sandın?” (el-Kehf, 9) buyurmuştur.
Zîr CenÂb-ı Hak, bundan cok daha buyuk tecellîlerin hÂlıkı ve mÂlikidir. O, yoktan var eden, olduren ve diriltendir.
AllÂh TeÂlÂ, her gun bircok tecellî ile var oluş ve olumunu idrÂk eden insanoğluna, dirilişini de kavraması icin sergilediği kıssaların yanında aklî ve kalbî hikmetlerle dolu Âyet-i kerîmelerde de, ba ’su ba ’de ’l-mevt ’in hakkÂniyetini, kendi azamet ve kudretini hatırlatarak şoyle anlatır:
“İnsan gormez mi ki, Biz onu bir nutfeden yarattık. Bir de bakıyorsun ki, apacık duşman kesilmiş! Kendi yaratılışını unutarak Biz ’e karşı misÂl getirmeye kalkışıyor ve: «Şu curumuş kemikleri kim diriltecek?» diyor. (Ey Rasûlum!) De ki: Onları ilk defa yaratmış olan diriltecek! Cunku O, her turlu yaratmayı gÂyet iyi bilir.” (YÂsîn, 77-79)
“İnsan, kendisinin kemiklerini bir araya toplayamayacağımızı mı sanır? Evet, Biz ’im, onun parmak uclarını bile aynen eski hÂline getirmeye gucumuz yeter.” (el-KıyÂme, 3-4)
“Peki (bunları yapan) AllÂh ’ın oluleri tekrar diriltmeye gucu yetmez mi?” (el-KıyÂme, 40)
CenÂb-ı Hak, oluleri diriltmenin kendisi icin cok basit olduğunu duny nizÂmından misÂl vererek akıl ve kalb sÂhiplerine şoyle bildirmektedir:
“(Ey Rasûlum!) İnkÂr edenler, kesinlikle diriltilmeyeceklerini ileri surduler. De ki: Hayır! Rabbime and olsun ki, mutlak diriltileceksiniz; sonra yaptıklarınız sizlere haber verilecektir. Bu, AllÂh ’a gore (cok) kolaydır.” (et-TeğÂbun, 7)
“(Unutmayın ki) AllÂh, sizi yerden ot (bitirir) gibi bitirmiştir. Sonra sizi yine oraya dondurecek (yÂni oldurecek) ve sizi yeniden cıkaracaktır (diriltecektir).” (Nûh, 17-18)
“RuzgÂrları, rahmetinin onunde mujde olarak gonderen O ’dur. Sonunda onlar (o ruzgÂrlar), ağır bulutları yuklenince onu olu bir memlekete sevk ederiz. Orada suyu indirir ve onunla turlu turlu meyveler cıkarırız. İşte oluleri de boyle cıkaracağız. HerhÂlde bundan ibret alırsınız!” (el-A ’rÂf, 57)
“AllÂh ’ın rahmetinin eserlerine bir bak; yeryuzunu, (kış mevsimindeki) olumunun ardından (bahar mevsiminde) nasıl diriltiyor! Şuphesiz O, oluleri de mutlak diriltecektir. O, her şeye kÂdirdir.” (er-Rûm, 50)
“Gokleri ve yeri yaratan, bunları yaratmakla yorulmayan AllÂh ’ın, oluleri diriltmeye de gucunun yeteceğini duşunmezler mi? Evet O, her şeye kÂdirdir.” (el-AhkÂf, 33)
“De ki: İster taş olun, ister demir, isterse aklınıza (yeniden dirilmesi) imkÂnsız gibi gorunen herhangi bir yaratık! (Bunlar, AllÂh ’ın sizi yeniden diriltmesini gucleştirmez.) Diyecekler ki: «–Bizi tekrar (hayata) kim dondurecek?» De ki: «–Sizi ilk kez yaratan.» Bunun uzerine onlar Sana alaylı bir tarzda başlarını sallayacaklar ve: «–Ne zamanmış o?» diyecekler. De ki: «–Yakın olsa gerek!»” (el-İsrÂ, 50-51)
“Duşunmediler mi ki, gokleri ve yeri yaratmış olan AllÂh, kendilerinin benzerini yaratmaya da (oldukten sonra diriltmeye de) kÂdirdir! AllÂh, onlar icin bir muddet takdîr etti. Bunda şuphe yoktur. Ama zÂlimler, inkÂrcılıktan başkasını kabûllenmezler.” (el-İsrÂ, 99)
“Biz, bir şeyin olmasını murÂd ettiğimiz zaman, ona (soyleyecek) sozumuz sÂdece «ol» dememizdir. (O da) hemen oluverir.” (en-Nahl, 40)
CenÂb-ı Hak, gece uyumamızın ve sabahleyin uyanmamızın dahî olum ve dirilişe misÂl olduğunu aşağıdaki Âyet-i kerîmede ne guzel anlatır:
“Geceleyin sizi olduren (oldurur gibi uyutan), gunduzun de ne işlediğinizi bilen; sonra belirlenmiş ecel tamamlansın diye gunduzun sizi dirilten (uyandıran) O ’dur. Sonra donuşunuz yine O ’nadır. Sonunda O, yaptıklarınızı size haber verecektir.” (el-En ’Âm, 60)
Âyet-i kerîmelerde buyrulduğu gibi gunduzun geceye, gecenin de gunduze donuşmesi, duny Âlemini kuşatan iklimlerin birbirini tÂkib etmesi ve bu esnÂda toprak mahsullerinde yaşanan olum ve dirilişler vb. tezÂhurlerin her biri, aslında kıyÂmet sabahına kalkışın bir ifÂdesi olan “ba ’su ba ’de ’l-mevt”i hatırlatan ibretli hakîkatlerdir.
Hak TeÂlÂ, bircok Âyet-i kerîme ile olumden sonra diriliş hakîkatini kalblerde en ufak bir şupheye mahal bırakmayacak sarÂhatle ve turlu delillerle beşer idrÂkine sunmuştur. Yine bu hususla ilgili Âyet-i kerîmelerde şoyle buyrulur:
“Ey insanlar! Eğer yeniden dirilmekten şuphede iseniz, şunu bilin ki, Biz sizi topraktan, sonra nutfeden, sonra alekadan (aşılanmış yumurtadan), sonra uzuvları (once) belirsiz, (sonra) belirlenmiş canlı et parcasından (uzuvları zamanla oluşan ceninden) yarattık ki size (kudretimizi) gosterelim. Ve dilediğimizi, belirlenmiş bir sureye kadar rahimlerde bekletiriz; sonra sizi bir bebek olarak dışarı cıkarırız. Sonra guclu cağınıza ulaşmanız icin (sizi buyuturuz). İcinizden bÂzıları vefÂt eder; yine icinizden bÂzıları da omrun en verimsiz cağına kadar goturulur; t ki bilen bir kimse olduktan sonra bir şey bilmez hÂle gelsin. Sen, yeryuzunu de kupkuru ve olu bir hÂlde gorursun; fakat Biz, uzerine yağmur indirdiğimizde o, kıpırdanır, kabarır ve her ceşitten (veya ciftten) ic acıcı bitkiler verir.” (el-Hacc, 5)
“Cunku AllÂh, hakkın ta kendisidir; O, oluleri diriltir, yine O, her şeye hakkıyla kÂdirdir.” (el-Hacc, 6)
“KıyÂmet vakti de gelecektir; bunda şuphe yoktur. Ve AllÂh kabirlerdeki kimseleri diriltip kaldıracaktır.” (el-Hacc, 7)
Sûr'a Ufurulme “Ba ’su ba ’de ’l-mevt ’in ilk safhası, Sûr ’un birinci defa uflenmesi ile başlar. Bunun netîcesinde herkes olur. Daha sonra Sûr ’un ikinci defa uflenmesi ile de, “ba ’su ba ’de ’l-mevt” gercekleşir.
AllÂh TeÂlÂ, bu hakîkati şoyle beyÂn buyurur:
“Sûr ’a uflenince, AllÂh ’ın diledikleri mustesn olmak uzere goklerde ve yerde ne varsa, hepsi olecektir. Sonra ona bir daha uflenince, bir de ne goresin, onlar ayağa kalkmış bakıyorlar!” (ez-Zumer, 68)
CenÂb-ı Hak, o gun “ba ’su ba ’de ’l-mevt” ile dirilen insanların icine duşecekleri şaşkınlığı ve mahşerin dehşetini şoyle beyÂn buyurur:
“O gun onlar, sanki dikili bir şeye koşuyorlar gibi, gozleri horluktan aşağı duşmuş ve kendileri zillete burunmuş bir hÂlde kabirlerinden fırlaya fırlaya cıkarlar. İşte bu, onların tehdîd edilegeldikleri gundur!” (el-MeÂric, 43-44)
“Artık o gun, zulmedenlerin (beyÂn edecekleri) mÂzeretleri fayda vermeyeceği gibi, onlardan (pişmanlık, tevbe ile) AllÂh ’ı hoşnûd etmeye calışmaları da istenmez.” (er-Rûm, 57)
“O gun yer yarılır, onlar kabirlerinden sur ’atle cıkarlar. Bu, bize gore kolay bir haşirdir.” (KÂf, 44)
“O gun, kişi kardeşinden, annesinden, babasından, zevcesinden ve cocuklarından kacar. O gun, herkesin kendine yetip artacak bir derdi vardır. O gun, birtakım yuzler parlak, mutebessim ve surûr icindedir. Yine o gun, birtakım yuzleri de keder burumuş, huzunden kapkara kesilmiştir. İşte bunlar kÂfirlerdir, gunahkÂrlardır.” (Abese, 34-42)
“(Ey insanlar!) Nice yuzlerin ağardığı, nice yuzlerin de karardığı o gunu (olmeden evvel duşunun!) Yuzleri kararanlara: «İnanmanızdan sonra kÂfir mi oldunuz? Oyle ise inkÂr etmiş olmanız yuzunden tadın azÂbı!» (denilir.) Yuzleri ağaranlara gelince, onlar AllÂh ’ın rahmeti icindedirler; orada ebedî kalacaklardır.” (Âl-i İmrÂn, 106-107)
Mukemmel nizÂm ve ilÂhî saltanat Selîm bir muhÂkemeye sÂhip olan insan duşunmez mi ki, kÂinatta her şey, bir tek cekirdeğin patlamasından bahar şenliğine, doğumlardan olumlere ve mikro Âlemden makro Âleme, zerrelerden kurelere kadar lÂyıkıyla kavranması imkÂnsız bir nizÂm ve intizÂm icinde kıyÂmete dek sonsuz bir Âhenk ile devÂm edip gider. Bu Âhengin hÂlıkı AllÂh -celle celÂluhû-, kÂinatta insan idrÂkini Âciz bırakan bu mukemmel nizÂm ve ilÂhî saltanat icinde insanı hikmetsiz mi yaratmıştır?
Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Sizi abes olarak (boş yere) yarattığımızı ve sizin hakîkaten huzûrumuza geri getirilmeyeceğinizi mi sandınız?” (el-Mu ’minûn, 115)
“İnsan kendisinin başıboş bırakılacağını mı zanneder?” (el-KıyÂme, 36)
KÂinatta her zerre, Kur ’Ân ’da her harf ve insanda her hucre, hicbir şeyin abes yaratılmadığını, kendine mahsus bir lisÂn ile beyÂn hÂlinde iken, insanın gaflete dalarak ilÂhî hikmet ve hakîkatlere bîgÂne kalması ne tuhaf bir şeydir!
HeyhÂt! Uyuyanların, uyuyanlardan alış-verişi ne olabilir? Ehl-i gafletin dunyÂsı, cocukların gozlerini bağlayarak oynadıkları “korebe” oyunundan başka nedir?
Hakîkate Âm kalbler, nebîlerin ve velîlerin kendilerine uzattıkları can kurtaran simitlerine, nefsÂnî ve behîmî arzularına ters duştuğu icin îtirÂz edegelmişlerdir. Akıllarının mahdut sınırları icinde olumden uzak bir hayÂl dunyÂsı îmÂr etmeye calışmış ve bu hayal Âleminde boş tesellîlerle avunmuşlardır.
Sineklerin teressubÂt uzerinde neş ’elendikleri ve gıdÂlandıkları gibi, zift dolu dunyÂlarında sefÂletlerini saÂdet gormenin şaşkınlığı ile diri oluler olarak cesedlerinin hamallığı icinde yaşarlar ve gocerler. Sırtları toprak bilmeyen nice zorbalar ve muhterisler, olumun amansız darbesiyle yerlere serilmiş yatarlar!..
DunyÂnın oyuncaklarından kurtulup gonul iklîmine girenler icin olum, hakîkî hayÂtın doğum noktasıdır. Olum, golgeler Âleminden aslî Âleme bir intikaldir.
ŞÃ‚yet olumden kacmak ve korkmak îcÂb ediyorsa, akşamlar yaklaşırken korkularla titrememiz lÂzımdır. HÂlbuki, gecelerin esrÂrına dalarken icimizden bir korku gecirmiyoruz. Cunku, sabahın gelmesi bir hilkat kÂidesidir, ilÂhî bir tanzîmdir.
O hÂlde, olumun koynundan bir hakîkat sabahına kalkılmasının da tabiî gorulmesi îcÂb eder. Zaman şeridinden duşen her Ânın bizi hakîkat sabahına yaklaştırdığını, Âyet-i kerîme ne guzel ifÂde eder:
“Kime uzun omur verirsek, Biz onun yaratılışını (gencliğini ve guzelliğini) bozar, beli bukuk hÂle getiririz. O kimseler bunu idrÂk etmezler mi? (Yolculuk ne tarafa?)” (YÂsîn, 68)
Ârif bir mutefekkirin ifÂdesiyle; “DunyÂ, akıl sÂhipleri icin seyr-i bedÂî (ilÂhî tecellî, tanzîm ve sanatın muşÃ‚hedesiyle lezzetlenme ve duygulanma), ahmaklar icin de yemek ve şehvetten ibÂrettir.” İnsanoğlunun, freni patlayan bir araba gibi akan omur takvimine, ecel fırtınalarına, sonbahar hazanlarına lÂkayt kalarak, bu Âlemi alık ve abus bir heykel donukluğu icinde seyretmesi, fÂnî ihtiraslar uğruna demir kapılara yumruk vurması, koynuna gireceği toprak mÂcerÂsından korkup kacması, Âdî bir madde kaygısı ile hayÂtını surdurmesi, insanlık şeref ve haysiyetiyle ne derece kÂbil-i te ’lîftir?!
KÂinat kitabının hulÂsası, fÂtihası ve butun esm tecellîlerinin mazharı olan insanın bu nizamdaki yeri, rûhÂnî ve mÂnevî gıdalarla beslenip yaratılışın nusha-i kubrÂsı ve kÂmil bir zubdesi olmak değil midir? Hayat carşısının en asil giysisi olan kefen, butun fÂnî alış-verişlerin iptal noktası değil midir?
Yaz bulutu hÂlinde gecen duny hayÂtı, Âhiret endişesi olmadan yaşanıyor ise, bu, gunduzu akşamsız telakkî etmekten başka nedir?
Hak TeÂl buyurur:
“Ey insanlar! AllÂh ’ın va ’di elbette ki haktır. Sakın duny hayÂtı sizi aldatmasın! Hîleci şeytan, AllÂh(ın rahmeti) ile sizi kandırmasın!” (FÂtır, 5)
İnsan, kendisine ve kÂinat manzûmesine ibret nazarı ile baktığı zaman, duny hayÂtını nasıl yaşayacağını duşunmek mecbûriyetinde kalır. Ulvî gÂyeler icin yaşaması îcÂb eden her insanı, hayatta en cok alÂkadar eden gercek, “olum” hÂdisesidir. O muhteşem vedÂ, insan icin ne buyuk bir ibret tablosudur. “Olum”, duny hayÂtında sadece topraktan meydana gelen et ve kemik yapısını, yÂni nefsÂnî yonunu geliştirip rûhÂnî yapısını cılızlaştıranlar icin, ne hazin bir tukeniştir!
Onlar, dunyÂda saÂdet zannettikleri sefÂletlerinin fecî yuzunu olumden sonra gelecek olan “ba ’su ba ’de ’l-mevt” ile idrÂk edeceklerdir. CenÂb-ı Hak buyurur:
“Gokyuzu yarıldığı, yıldızlar dokulduğu, denizler birbirine katıldığı, kabirlerin icindekiler dışarı cıkarıldığı zaman, insanoğlu (yapıp) gonderdiklerini ve (yapmayıp) geride bıraktıklarını bir bir anlar!” (el-İnfitÂr, 1-5)
Mahşer halkı, dunyÂda kaldığı zamanı, Âhiret Âleminin ebedîliğine ve sonsuzluğuna kıyaslayarak şu şekilde değerlendirirler:
“KıyÂmet gununu gorduklerinde (dunyÂda) sadece bir akşam vakti, ya da kuşluk zamanı kadar kaldıklarını sanırlar.” (en-NÂziÂt, 46)
Bunun icindir ki, AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, duny hayÂtını tÂrif eden bir hadîs-i şerîfinde:
“Duny benim neme gerek?.. Benim hÂlim dunyÂda bir ağac altında oturup golgelenen, sonra da yerini bırakıp giden binitli bir yolcuya benzemektedir.” (İbn-i MÂce, Zuhd, 3; İbn-i Hanbel, I, 391) buyurmuşlardır.
CenÂb-ı Hak, gercek idrÂk sÂhiplerinin hÂlini şu Âyet-i kerîmede ne kadar guzel beyÂn eder:
“Onlar ayakta dururken, otururken, yanları uzerinde yatarken (her vakit) AllÂh ’ı zikrederler, goklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin duşunurler (ve şoyle derler Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Sen ’i tesbîh ederiz. Bizi cehennem azÂbından koru!” (Âl-i İmrÂn, 191)
Sanat hÂrikası Butun cihÂn, hassas bir nizÂm uzerine kurulmuştur. Her şeyde ince bir muvÂzene kÂnunu hÂkimdir. SemÂlar ve yeryuzu, her turlu hÂdiseleri ile eşsiz bir nizÂm orneğidir. Guneş ve Ay bir hesapla doğup batmakta, gece ve gunduz birbiri ardından hesapla akmakta, bulutlar hesapla hareket etmekte, yağmurlar bir olcu icinde toprağa damlamakta, yeryuzunun bahar ve hazanı, ciceği, cemeni, ince, hassas bir hesapla meydana gelmekte; rızıklar, belli bir olcu icinde muhtelif mahlûkÂta ayrı ayrı hazırlanmaktadır. Boylece topyekûn kÂinat, ilÂhî bir hesap ve nizam icinde varlığını surdururken, Âlemin en ustun varlığı, varlıkların ziyneti ve bir îcÂd bedîası (sanat hÂrikası) olan insanın hesapsız, olcusuz, duygusuz, nizamsız ve mÂnÂsız bir hayat surmesinin mÂkul olduğu duşunulebilir mi?
Hayat imtihanını vermek icin yaratılan insan, aklî, hissî ve bedenî muvÂzenelerini korumak mecbûriyetindedir.
İnsanın:
Aklî muvÂzenesi, şaşmaz bilgilere, hak ve hakîkat nurlarına;
Hissî muvÂzenesi, yÂni kalbî Âhengi, guzel ahlÂk ve kalb-i selîme;
Bedenî muvÂzenesi ise Hakk ’a kulluk istikÂmetindeki amelî kıymetlere dayanmaktadır ki, butun bunların feyizli kaynağı, Kur ’Ân-ı Kerîm ve Sunnet-i Seniyye ’dir.
Kısacası “eşref-i mahlûkÂt” olan insan, kendisini îman ve amel-i sÂlihlerle yucelterek kÂinÂttaki ilÂhî Âhengin muhtevÂsına girmek mecbûriyetindedir.
Âyet-i kerîmede, insan, Kur ’Ân ve kÂinat nizÂmındaki ince ve hassas olculere dÂir şoyle buyrulmaktadır:
“RahmÂn (olan AllÂh) Kur ’Ân ’ı oğretti. İnsanı yarattı, ona beyÂnı oğretti. Guneş ve Ay bir hesÂba gore hareket etmektedir. Cemen ve ağaclar secde ederler. AllÂh semÂyı yukseltti ve ona muvÂzene (kÂnunu) koydu ki, mîzanda aşıp taşmayasınız! Olcuyu adÂletle kullanın da, (duny ve Âhiret) mîzÂnında zarara uğramayasınız!” (er-RahmÂn, 1-9)
YÂ Rab! Bu Âlemde bizleri hikmet ve esrÂr hazîneleri olan sÂlih kullarınla beraber eyle! Bizleri mahşer gunu de onlarla haşreyle!..
Âmîn!..
Dipnotlar:
[1]. Olumden sonra dirilişe dÂir Kur ’Ân-ı Kerîm ’de verilen misÂllerin bir diğeri de Bakara Sûresi ’nin 260. Âyet-i kerîmesinde yer alan kuşların dirilmesi hÂdisesidir. MÂlumÂt icin bkz. Nebîler Silsilesi, c. I, sf. 345-349.
[2]. Bkz. Suyûtî, el-CÂmiu ’s-Sağîr, I, 98.
[3]. Bkz. İ. Hakkı Bursevî, Rûhu ’l-BeyÂn, V, 226.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi-3, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
AshÂb-ı Kehf Kıssası ve Basu Badel Mevt