Hz. Yunus (a.s.) kimdir? Hz. Yunus (a.s) balığın karnından nasıl cıktı? Buyuk bir vecd hÂlinde, istiğfÂr, du ve zikrin hakîkatinde derinleşerek karanlıkları aşan Hazret-i Yunus ’un (a.s) hayatı…Kur ’Ân-ı Kerîm ’de kendi adına bir sûre nÂzil olmuş bulunan Hazret-i Yûnus -aleyhisselÂm-, Âsur Devleti ’nin başkenti olan Ninova[1] halkına gonderilmiş bir peygamberdir. M.O. sekizinci asırlarda yaşadığı tahmin edilmektedir. Babası, Mett isminde sÂlih bir insandı.
Yûnus -aleyhisselÂm-, Ninova ’da doğup buyumuş, otuz yaşına gelince, Hak TeÂl O ’nu peygamber olarak vazîfelendirmiştir. Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh- buyurur:
“Yûnus -aleyhisselÂm- otuz yaşında peygamber oldu ve senelerce kavmini îmÂna cağırdı.”
HZ YUNUS ’UN (A.S.) PEYGAMBERLİĞİ İLE İLGİLİ AYETLER Peygamberliği husûsunda Kur ’Ân-ı Kerîm ’de de şoyle buyrulur:
“Muhakkak Yûnus da gonderilen peygamberlerdendi.” (es-SÂffÂt, 139)
“Onu, yuz bin kişiye peygamber olarak gonderdik ve hatt artıyorlardı.” (es-SÂffÂt, 147)
“(Habîbim!) Biz Nûh ’a ve ondan sonraki peygamberlere vahyettiğimiz gibi Sana da vahyettik. Ve (nitekim) İbrÂhîm ’e, İsmÂîl ’e, İshÂk ’a, Yakûp ’a, esbÂta (torunlara), Îs ’ya, Eyup ’e, Yûnus ’a, HÂrûn ’a ve SuleymÂn ’a vahyettik. DÂvûd ’a da Zebûr ’u verdik.” (en-NisÂ, 163)
HZ YUNUS ’UN (A.S.) KAVMİ 'NİNOVALILAR' Ninova ahÂlîsi, putlara ve heykellere tapıyorlardı. Cok zÂlimdiler. Yûnus -aleyhisselÂm- tevhîde dÂvet etmeye başlayınca, kendisine sÂdece iki kişi îmÂn etti. Biri Âlim ve hakîm, oteki Âbid ve zÂhiddi. Diğerleri Hazret-i Yûnus ’a:
“−Aramızda bu kadar kÂhin, Âlim ve sanatkÂrlarımız varken, sen tek başına ortaya cıkıyor, atalarımızın yolunun yanlış olduğunu soyluyorsun! Tanrılarımızı inkÂr ediyorsun! Sen, kimsenin alışkın olmadığı hukumlerle ayağımızı mı bağlamak istiyorsun?!” dediler.
Ancak bu sozlerle de yetinmeyip Yûnus -aleyhisselÂm- ’a turlu ez ve cefÂda bulundular. Hazret-i Yûnus ise, onların yaptıklarına tahammul ve sabır gosteriyor, kendilerini yine merhametle tevhîde dÂvet ediyordu. AllÂh ’ın azÂbının cetin olduğunu hatırlatıyordu. Fakat onlar, bu îkazlara gulup gectiler:
“–Bir kişinin hatırı icin azap gelip herkesi mahvedecekse, musÂade et bu azap gelsin!” dediler.
Yûnus -aleyhisselÂm-, kavminin kufurdeki bu inatcı hÂllerine son derece uzuldu. Daha fazla dayanamayıp, izn-i ilÂhîyi beklemeden aralarından ayrıldı. Yolda iken CenÂb-ı Hak vahyetti:
“Ey Yûnus! Geri don; kırk gun daha onları îmÂna dÂvet et!”
Bu emir uzerine Yûnus -aleyhisselÂm-, tekrar kavminin yanına dondu. AllÂh ’ın emir ve azÂbını haber verdi. Yine uslanmadılar. Va ’dedilen gunlerden otuz yedi gun gectiğinde, kavmi hÂl îmÂna gelmemişti. Hazret-i Yûnus:
“O hÂlde uc gune kadar başınıza gelecek olan azÂbı bekleyin! Bunun alÂmeti olarak da once benizlerinizin sarardığını goreceksiniz!” dedi ve yine emr-i ilÂhîyi bekleyemeden buyuk bir uzuntu ile aralarından ayrıldı.
Bu terk ediş, ne ilÂhî vazîfeden kacma, ne de bu vazîfeyi verene baş kaldırmaydı. SÂdece yuce dÂvete uymayan Âsî bir kavimden uzaklaşmaydı.
NİNOVALILAR HELAK OLMAKTAN NASIL KURTULDULAR? Derken Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın haber verdiği gun gelip catmıştı. AzÂbın habercisi olarak da butun Ninovalıların benizleri sararmış ve renkleri ucuklaşmıştı. O an herşeyi anladılar. Birbirlerine:
“−İşte Yûnus ’un haber verdiği azap alÂmeti! Biz O ’nun bugune kadar yalan soylediğini hic gormedik.” diyerek gelen azaptan buyuk bir korkuya kapıldılar.
Gokyuzu kararmaya başladı. Herkes feryÂd hÂlindeydi. CÂresizce bir umit kapısı aradılar. Birbirlerine:
“−Eğer Yûnus aramızda ise korkmayın! ŞÃ‚yet gitmiş ise, azap bizi helÂk edecektir!” dediler.
Son derece pişmÂn olmuşlardı. Yurekleri, yaptıkları yuzunden nedÂmetle dolup taşıyordu. Cunku azÂb-ı ilÂhî iyice yaklaşmıştı. Ne yapacaklarını bilemez bir hÂlde buyuk bir tevbe iştiyÂkı icerisinde sÂlih bir zÂta koştular. O da:
“−Henuz azÂbın gelmesine iki gun var. Şimdi şu yuksek tepeye (tevbe tepesine) cıkın! Birbirinizle helÂlleşerek gasbettiğiniz hakları sÂhiplerine iÂde edin! Ardından Yûnus ’un Rabbi icin kurbanlar kesin ve bundan buyuk-kucuk, zengin-fakir herkes yesin! Sonra başlarınızı acarak:
«Ey Yûnus ’un Rabbi! Biz tevbe ettik. Sana inandık. Yûnus ’un peygamberliğini de kabûl ettik. Yûnus ’u bulduğumuz an, O ’ndan Sen ’in emir ve yasaklarını oğrenip tatbîk edeceğiz!» diye yalvarın!..” dedi.
Ninovalılar gozyaşları icerisinde butun bu soylenenleri yerine getirdiler. AllÂh TeÂl da “RahmÂn” ism-i şerîfi ile onların tevbelerini kabûl etti ve azÂb-ı ilÂhî, uzerlerinden kaldırıldı. O gun Cuma olup Âşûra gunuydu. Bu husus, Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle anlatılır:
“Hicbir şehir ahÂlîsi yoktur ki, (yeis hÂlinde) îmÂn etmiş olsun da, bu îmÂnı ona fayda versin! Ancak Yûnus kavmi mustesnÂdır ki, bunlar îmÂn edince, kendilerinden duny hayÂtındaki rusvÂlık (perişanlık) azÂbını uzaklaştırıp giderdik ve onları ecelleri gelinceye kadar (yaşatıp) faydalandırdık!” (Yûnus, 98)
Îmansızlıkları sebebiyle helÂke dûcÂr olup da tevbe ederek kurtulan tek kavim, Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın kavmidir. Bu, lutf-i ilÂhînin farklı bir tecellîsidir ve Yûnus Sûresi ’nin pek cok Âyet-i kerîmeleri, rahmet-i RahmÂn ’ın azÂb-ı ilÂhîden daha ziyÂde olduğunu beyÂn eder.
HZ YUNUS ’UN (A.S.) GEMİDE BAŞINDAN GECEN HADİSELER Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Zunnûn ’u da (zikret)! O ofkeli bir hÂlde gecip gitmişti...” (el-EnbiyÂ, 87)
Zunnûn, Hazret-i Yûnus ’un lakÂbıdır. Balık sÂhibi mÂnÂsına gelir. Ona bu lakab, kendisini balık yuttuğu icin verilmiştir.
Yûnus -aleyhisselÂm- şehirden ayrılınca Dicle Nehri ’nin kenarına geldi. Bir gemiye bindi. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de buyrulur:
“Hani O, dolu bir gemiye binip kacmıştı.” (es-SÂffÂt, 140)
Gemi, hareket ettikten bir muddet sonra suyun ortasında durdu. Onu bir turlu yurutemediler. Batacakları endişesiyle durumu uğursuzluk sayarak gemide gunahkÂr birinin olduğunu duşunduler. Bunun kim olduğu husûsunda kur ’a cektiler. Kur ’a Hazret-i Yûnus ’a cıktı. O da başına gelen bu işin bir imtihÂn olduğunu fark ederek tevekkulle:
“−Evet, o Âsî kul benim!” dedi.
Ancak gemidekiler, onun hÂlinden sÂlih bir kimse olduğunu anlayarak kur ’ayı birkac defa yenilediler. Fakat hepsinde de netîce Yûnus -aleyhisselÂm- ’a cıktı. NihÂyet cÂresiz bir şekilde: «HerhÂlde bu kulun bir sucu olmalı!» diyerek Hazret-i Yûnus ’u suların icine bıraktılar. Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Gemide olanlarla karşılıklı kur ’a cektiler de (Yûnus) kaybedenlerden oldu.” (es-SÂffÂt, 141)
“…(O), Biz ’im kendisini asl sıkıntıya uğratmayacağımızı zannetmişti…” (el-EnbiyÂ, 87)
“Yûnus kendini kınayıp dururken O ’nu bir balık yuttu.” (es-SÂffÂt, 142)
HZ YUNUS ’UN (A.S.) BALIĞIN KARNINDA OKUDUĞU DUA Artık Hazret-i Yûnus, bir balığın karnındaydı. Orası karanlık bir yerdi. Kendisi henuz canlı idi ve şuuru da yerindeydi. CenÂb-ı Hak balığa, Yûnus ’u yaralamamasını ve onun kemiklerine zarar vermemesini emretti.
Yûnus -aleyhisselÂm-, ilÂhî takdîre rız gostererek Rabbine teslîm oldu. Âyet-i kerîmede bu hÂl şoyle bildirilir:
“…(Ve) karanlıklar icinde (Yûnus, pek uzgun bir şekilde hÂlini Rabbine şoylece arz etti): «Sen ’den başka hicbir ilÂh yoktur. Sen ’i tenzîh ederim. Gercekten ben, zÂlimlerden oldum!»” (el-EnbiyÂ, 87)
Bu sırada balığın karnında bazı sesler işitti, bunun ne olduğunu merak etti. AllÂh TeÂl da, kendisine balığın karnında olduğunu vahyetti ve şoyle buyurdu:
“Ey Yûnus! Bu sesler, denizde zikreden canlıların sesidir.”
Hazret-i Yûnus, icinde bulunduğu bu zor ve sıkıntılı şartlar altında bile, her zaman olduğu gibi CenÂb-ı Hakk ’ı tesbîh ve zikirden geri kalmamaya gayret etti. İstiğfÂr ve du ile meşgûl oldu. Melekler onun durumuna muttalî olduklarında kendisi hakkında AllÂh ’a şefÂatte bulundular. NihÂyet CenÂb-ı Hak, Hazret-i Yûnus ’un da:
“Sen ’den başka hicbir ilÂh yoktur. Sen ’i tenzîh ederim. Gercekten ben, zÂlimlerden oldum!” diye cokca tesbîhi uzerine bu mubÂrek peygamberinin işlediği zelleyi affetti:
“Bunun uzerine O ’nun duÂsını kabûl ettik ve O ’nu kederden kurtardık. İşte Biz, mu ’minleri boyle kurtarırız.” (el-EnbiyÂ, 88)
Bu affın yegÂne sebebi, Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın cokca tesbîhiydi:
“Eğer AllÂh ’ı tesbîh edenlerden olmasaydı, tekrar dirilecekleri gune kadar onun karnında kalırdı.” (es-SaffÂt, 143-144)
Yûnus -aleyhisselÂm-, Rabbini zikretmesi, hatÂsını idrÂk etmesi ve tevekkulu sÂyesinde kurtulmuştur. Bu hÂli, kendisi icin buyuk bir rahmet ve nîmet vesîlesi olmuştur.
Muhim bir husustur ki, Yûnus -aleyhisselÂm-, kavminin helÂki icin verilen kırk gunluk muhlete 37 gun sabretmiş, uc gun sabredememişti. Buna mukÂbil, AllÂh TeÂl da O ’nu balığın karnında sabır tÂliminden gecirmek gibi buyuk bir imtihÂna tÂbî tutmuştur.
HZ YUNUS ’UN (A.S.) BALIĞIN KARNINDAN CIKMASI Sonunda Hazret-i Yûnus ’u icinde yuce bir emÂnet gibi taşıyan balık, AllÂh ’ın emri ile O ’nu sÂhile bıraktı. CenÂb-ı Hak buyurur:
“HÂlsiz bir vaziyette kendisini dışarıya cıkardık. Ve ustune (golge yapması icin) kabak turunden geniş yapraklı bir nebat bitirdik.” (es-SÂffÂt, 145-146)
Balık onu cıkarıp sÂhile bıraktığında, Yûnus -aleyhisselÂm- zayıflamış, bitkin, hasta ve himÂyeye muhtactı. Vucûdu, pelte hÂlindeydi. Hava da oldukca sıcaktı. AllÂh TeÂlÂ, onu guneşin yakıcı ziyÂsından koruyacak geniş yapraklı bir bitki bitirdi. Onun golgesinde sinek turunden bir haşerat da yoktu. Ayrıca CenÂb-ı Hak, bu bitkiden Hazret-i Yûnus ’a sut damlattı.
Hazret-i Yûnus, kendisini toparlayınca, Ninova ’ya yoneldi. Şehre yaklaştığında bir cobana rastladı. Kavminin hÂlini sordu. Coban olanı biteni anlattı. Kavminin îmÂn edip tevbekÂr olduğunu ve boylece AllÂh ’ın kendilerini affettiğini bildirdi. Şimdi herkesin Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın ilÂhî emirleri bildirmek uzere gelmesini beklediğini soyledi.
Hazret-i Yûnus ’un donduğunu haber alan kavmi, hemen O ’nun yanına geldiler. O esnÂda Yûnus -aleyhisselÂm- namaz kılmaktaydı. Namazdan sonra kendisini hasretle kucaklayıp ozurler dilediler. Hazret-i Yûnus da, af ve musÂmaha ile davranarak onlara AllÂh ’ın emir ve yasaklarını oğretti. Bundan sonra kavmi, AllÂh ’a ve peygamberine itÂat hÂlinde, mes ’ûd ve iyilik uzere bir hayat yaşadılar. Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Sonunda O ’na îmÂn ettiler. Bunun uzerine Biz de onları bir sureye kadar yaşattık.” (es-SÂffÂt, 148)
HAK BİR DAVANIN SAHİPLERİNE OĞUTLER Hak bir dÂvÂnın sÂhiplerine, sabırlı, sÂkin ve azimli hareket etmek duşer. Yûnus -aleyhisselÂm-, kavminden son derece bîzÂr olduğu icin eleminin şiddeti sebebiyle ilÂhî vahyi bekleyemeden oradan ayrılmıştı. Bu ise, bir bakıma sabırsızlık ve acelecilik olmuştu. Zor şartlar icersinde bile olsa, boyle bir davranış, kendisi icin bir zelle idi.
Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ise, Mekke muşriklerinin zulum, eziyet ve cefÂlarına tahammul etmiş, hicret hakkında ilÂhî emir gelinceye kadar sabırla beklemiştir. AllÂh TeÂl da, aynı zamanda bir du mÂhiyetinde olan İsr Sûresi ’nin 80. Âyetinde Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’e şoyle izin verdi:
“Ve şoyle niyÂz et: Rabbim! Gireceğim yere durustlukle girmemi sağla; cıkacağım yerden de durustlukle cıkmamı sağla! Bana tarafından hakkıyla yardım edici bir kuvvet ver!”
CenÂb-ı Hak, Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın kavmini izinsiz terk etmesi sebebiyle de, Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e risÂlet vazîfesindeki sıkıntılara sabretmesi husûsunda şoyle buyurmuştur:
“Sen Rabbinin hukmunu sabırla bekle! Balık sÂhibi (Yûnus) gibi olma! Hani O, dertli dertli Rabbine niyÂz etmişti. ŞÃ‚yet Rabbinden O ’na bir nîmet yetişmemiş olsaydı O, mutlakÂ, kınanacak bir hÂlde ıssız bir diyÂra atılacaktı. Fakat ardından, Rabbi O ’nu secti (vahiy verdi) ve O ’nu sÂlihlerden kıldı.” (el-Kalem, 48-50)
Yûnus -aleyhisselÂm-, AllÂh ’ı cok zikredenlerden olduğu icin balığın karnında kıyÂmete kadar kalmaktan kurtulup dışarı cıkarılmaya lÂyık gorulmuştur. Bu sebeple Âyet-i kerîmede “HÂlsiz, hasta bir vaziyette kendisini dışarı cıkardık!” buyrulmuştur.
Kalem Sûresi ’nin 49. Âyeti, Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın balığın karnından dışarı cıkarılmayı hakettikten sonraki durumuyla alÂkalıdır. Bu Âyet-i kerîmeden anlaşılan mÂnÂya gore, eğer AllÂh TeÂlÂ, Hazret-i Yûnus ’un tevbesini kabûl ederek yeniden vahyetmek sûretiyle O ’nu teblîğ icin kavmine tekrar gondermeyi murÂd etmeseydi, elbette O, ıssız bir yere, hoşa gitmeyecek bir durumda bırakılacaktı. LÂkin tevbesinin kabûluyle affa mazhar oldu ve kurtuluşa erdi. Artık balığın karnından, hicbir nebat ve binÂnın olmadığı ıssız bir yere cıkarıldığı zaman, O, kınanmış ve fen bir hÂlde değildi. SÂffÂt Sûresi ’nde belirtildiği gibi, maddî bir hÂlsizliğe dûcÂr olsa da, lutf-i ilÂhîye nÂil kılınarak kısa zamanda şifÂyÂb oldu. Sıhhati kendisine iÂde edildi. Cunku O, Rabbinin affına ve merhametine nÂil olmuş ve secilmiş sÂlih bir peygamberdi.
HZ. YUNUS ’UN (A.S.) KISSASINDAN ALINACAK DERSLER Yûnus AleyhisselÂm ’ın kıssasından alınacak ibretler:
1. Tebliğde titizlik, sebÂt ve sabır.
2. Zikir ve istiğfÂrın ehemmiyeti.
3. İhlÂsla yapılan tevbenin kabûl olunması.
4. SekerÂt hÂlindeki tevbenin yalnız Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın kavmine mahsus olarak kabûl edilmesi.
Ancak bu sekerÂt hÂli, tam bir sekerÂt hÂli de değildir. Cunku Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın kavmi tevbe ettiği zaman, henuz azap gelmemiş, sÂdece azÂbın emÂreleri belirmişti. Onlar da, Hazret-i Yûnus ’un hic yalan soylemediğini duşunerek va ’dettiği azÂbın muhakkak geleceğini anlamışlar ve derhal tevbe etmişlerdir. Oysa diğer helÂk edilen kavimlerdeki durum boyle değildir. Mesel Firavun ’un îmÂnı, azÂbın tahakkukundan sonradır ki, tam bir yeis hÂli olduğu icin makbûl olmamıştır.
Yûnus -aleyhisselÂm- ’ın fazîleti hakkında RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, -kendileri icin bir tevÂzû ifÂdesiyle birlikte- şoyle buyurmuşlardır:
“Hicbir kula «Yûnus bin Mett ’dan daha hayırlıyım.» demek yakışmaz!” (BuhÂrî, EnbiyÂ, 35; Muslim, FedÂil, 166)
Dipnot:
[1] Ninova şehri, Dicle Nehri ’nin kenarında, şimdiki Musul civÂrında bulunmaktaydı.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi-3, Erkam Yayınları
KURAN ’DA GECEN PEYGAMBERLERİN HAYATI
İslam ve İhsan
Hazret-i Yunus Peygamber'in Hayatı