Dağlarda dolaşıp yılan avlayan adamın bir gun karşılaştığı buyuk yılan ve sonrasında başına gelen ibretlik hadise...Hazret-i MevlÂn anlatır:
Vaktiyle yılan avlayıp, insanlara sergileyerek uc-beş kuruş kazanan bir yılan avcısı vardı. Yine buyukce bir yılan bulabilmek icin dağlarda dolaşıp duruyordu. Gayet soğuk olan dağlarda dolaşırken, bir gun kocaman bir yılan buldu. Hareketsiz yatan bu yılanın olu olduğunu duşundu. Sevine sevine yılanı tuttu, başına ip bağladı, surukleyerek Bağdat ’a goturdu. TellÂllar bağırttı, her tarafa duyurdu.
Haberi duyan herkes, o korkunc yılanı gormek icin adamın başına toplandı. DevÂs yılan o gune kadar gorulmemiş bir buyuklukteydi. Maceracı avcı; yılanı sardığı kilimleri acmıyor, herkesi iyice meraklandırıyordu.
Avcının bilmediği bir husus vardı:
Olu sandığı yılan; aslında soğuktan donmuş, hareketsiz kalmış bir vaziyetteydi. Şehre inip Bağdat ’ın sıcağını gorunce; ısınmaya, ısındıkca da vucuduna can gelmeye başladı. Sonunda seyirci halkın cığlıkları arasında canlandı, iplerini kopardı ve karşısında ne yapacağını şaşıran avcısını oracıkta yutuverdi.
HİSSELER Hazret-i MevlÂnÂ, hikÂyenin şerhini de kendisi yapmıştır:
“Ey insanoğlu! Senin nefsin de boyle bir ejderhÂdır. Onu nasıl olur da olu zannedersin? Olmuş gorunse bile o olmemiştir. Gunah işlemek icin eline fırsat gecmediğinden oturu; gamdan uyuşmuş bir hÂlde, donmuş gibi beklemektedir. Nefis guclense, fırsat bulsa, Firavun ’un eline gecenler onun da eline gecse neler yapmaz?!.
Nefis ejderhÂsı; yokluğa, yoksulluğa ve fakirliğe duşerse, elinde bir kurtcağıza donuşur.
Fakat mevki ve mal yuzunden nefis sivrisineği buyur, caylak kesilir!”
Yani nefis, riyÂzat ve mucÂhede neticesinde gucunu kaybeder. Boynu bukulur. LÂkin riyÂzat ve mucÂhede sona erince yani uzerindeki murÂkabe gevşeyince yeniden kuvvet bulur.
“Nefis ejderhÂsını; mahrumiyet soğuğu ve ayrılık karları icinde tut! Aklını başına al da, sakın onu Irak guneşinin altına getirme!
Dikkat et! Nefis ejderhÂsı; mucÂhede ve riyÂzat ile donmuş bir hÂlde iken selÂmettesin, fakat kurtuldu mu, kendine geldi mi ona lokma olursun. Ona acıma; o, acımaya ve iyiliğe lÂyık değildir. Ustune şehvet ve arzu guneşinin harareti vurdu mu, o geberesice; hemen yarasa gibi kanatlarını cırpmaya ve ucmaya başlar. Onunla yiğitce cihÂd et ve savaş ki, buna karşılık Allah sana Kendisi ’yle buluşmayı ihsÂn etsin.
Sen o nefse zahmet ve eziyet vermeden, riyÂzat ve mucadele etmeden; onu uslu, rahat ve vefÂkÂr bir hÂlde tutmayı mı umuyorsun? Bu asla mumkun değildir!”
Nefis, insana imtihan icin verilmiştir. Ham ve gafil nefis, insana dÂim kotuluğu emreder. NefsÂnî arzularla meşgul eder. RûhÂnî ve mÂnevî vazifelerden uzak durmak ister.
CenÂb-ı Hak, Şems Sûresi ’nde ust uste sekiz yeminden sonra şoyle buyurur:
قَدْ اَفْلَحَ مَنْ زَكّٰيهَا ﴿٩﴾ وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسّٰيهَاۜ ﴿١٠﴾
“Nefsini tezkiye eden (kotuluklerden arındıran) elbette kurtuluşa erdi. Onu kotuluklere gomen de ziyÂn etti.” (eş-Şems, 9-10)
Nefsin tezkiyesi nedir?
NefsÂnî arzuların esÂretinden kurtulmaktır. Nefse muhalefet etmektir.
Mu ’min; elbette ki nefsinin bedenî ve dunyevî ihtiyaclarını karşılar. Ancak bunu yaparken kifÂyet olcusunu aşmamalı; oburluk, luks, israf ve pintiliğe duşmemelidir.
Ehlullah hazerÂtı şoyle der:
“Nefse taviz vererek, yani nefsin arzularını yerine getirerek onun şerrinden kurtulmak mumkun değildir. Bundan kurtulmanın yegÂne caresi; AllÂh ’a sığınıp, O ’nun emirlerine sarılmaktır.”
ŞUPHELİLERDEN İCTİNAB Nefisle mucadelede hassÂsiyet ve titizlik gostermek îcÂb eder. Sadece belli başlı zÂhirî haramlardan uzak durmak bu mucÂhedede kÂfi değildir. Tehlikesi, hikÂyedeki donmuş yılan gibi bÂtında kalan, gizli olan şupheli şeylerden de, kerÂhetli ve netÂmeli işlerden de uzak durmak lÂzımdır. Hadîs-i şerifte buyurulur:
“Şuphesiz helÂl bellidir. Haram da bellidir. Fakat bu ikisi arasında (helÂl veya haram olduğu acıkca belli olmayan) birtakım şupheli şeyler vardır ki, pek cok kimse onları bilemez.
Şupheli şeylerden kacınan bir kimse, dînini ve haysiyetini korumuş olur. Şupheli şeylerden sakınmayan bir kimse ise, zamanla harama duşer. Tıpkı surusunu başkasına ait bir arazinin etrafında otlatan coban gibi ki, surunun bu araziye girme tehlikesi vardır. Dikkat edin!
Her padişahın girilmesi yasak bir arazisi vardır. Unutmayın ki, AllÂh ’ın yasak arazisi de haram kıldığı şeylerdir.” (BuhÂrî, ÎmÂn, 39)
Kıssadaki avcı, yılanın kendisine hicbir zarar veremeyeceğini sanıyordu. LÂkin bu buyuk bir aldanış oldu.
Vakıf malını almak gibi, birtakım mahzurlu, şupheli işler de boyledir. Gafil kişi, bunların Âhiretine zarar vermeyeceğini zanneder. HÂlbuki ecel her an gelebilir. Gafil hÂlde iken son nefes geliverirse, kişi buyuk bir nedÂmete dûcÂr olacaktır. Âhirette kullanamayacağı faydasız bir servetin hic veremeyeceği ağır hesapları ile karşı karşıya kalır.
Hadîs-i şerifte bu bÂtınen şupheli hususları herkesin idrÂk edemediği bildirilmektedir. Olcumuz şu olmalıdır:
Kalbe kasvet veren, ibÂdetlere karşı sıklet ve atÂlet meydana getiren her husus şuphelidir. Bunlara karşı dikkatli olunmazsa; temÂyuller, nefsÂnî arzulara gore şekillenmeye başlar. Boylece gonul hantallaşıp duygusuzlaşır, yalnız kendi menfaatini duşunur. Merhamet ve şefkat fukarÂsı hÂline gelir.
Bu cirkin hÂllerden kurtulmanın yolu, Allah korkusudur. Hadîs-i şerifte bildirildiği uzere; «hudûdullÂh»ı ciğneme endişesiyle, CenÂb-ı Hakk ’ın Âdet yasaklı saha îlÂn ettiği şupheli noktalardan uzak durmaktır.
Tohmet olan yerlerden uzak durmak da bu hususta muhim bir nebevî tavsiyedir.
Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- da şoyle buyurur:
“Kendisini tohmet altında bırakacak işlere girişen kimse, kendisi hakkında kotu duşunenleri kınamasın.”
CÂfer-i SÂdık Hazretleri ise şoyle buyurmuştur:
“–Babam beni uc şeyle terbiye etti. Bana dedi ki:
«–Oğlum! Kotu arkadaşla beraber olan, selÂmette olmaz.
–Kotu yerlere girip cıkan, tohmet altında kalır.
–Diline sahip olmayan, pişman olur!»”
Âyet-i kerîmede buyurulur:
“Kim Rabbinin makamında durup hesap vermekten korkar da nefsini hev ve heveslerden alıkoyarsa, şuphesiz onun varacağı yer cennettir.” (en-NÂziÂt, 40-41)
Nefis ne kadar tezkiye edilse, mertebeler icerisinde ne kadar yukselse de, ondaki menfî vasıflar tamamen olmez; vucutta durup, şartları oluşunca hastalığı meydana getiren bir virus gibi sinmiş bir vaziyette bekler.
Rabbimiz ’in kulluk emri, son nefese kadardır. Âyet-i kerîmede buyurulur:
“Sana yakîn (olum) gelinceye kadar Rabbine ibÂdet et!” (el-Hicr, 99)
Demek ki;
İdrÂk ettiğimiz Ramazanları, mubÂrek zamanları omre yaymak lÂzımdır. Nefis tezkiyesini bir omur surdurmek lÂzımdır.
Asla; «biraz kazandık, biraz daha harcayalım.» tarzında bir ahmaklığa duşmemek lÂzımdır.
CenÂb-ı Hakk ’ın lutfu olarak RamazÂn-ı şerîfi idrÂk ettik. İbÂdetler ettik, mÂnevî feyiz ve rûhÂniyetlerden gayretlerimiz nisbetinde istifÂde ettik inşÃ‚allah.
LÂkin asıl imtihan;
RAMAZAN ’DAN SONRA… Gunumuzde insanlar sağlık ve zindelik icin perhizler yapıyor. Muayyen bir vakit verilen tÂlimatlara riÂyet ediyor, gıdÂsını ciddî şekilde tahdit ediyor. İhtimÂmı nisbetinde netice de alıyor. Kilo veriyor. Hedeflediği şekilde rahatlık temin ediyor.
Ancak perhiz bittikten sonra dikkat elden bırakılırsa, verilen kilolar tamamen geri donduğu gibi bazen, daha fazlası da geliyor.
RamazÂn-ı şeriften sonraki vaziyet işte bunun icin cok muhim. Bu mÂnevî perhizden cıkarken elde edilen kıvÂmı tamamen elden bırakmamak gerekir.
Bu mubÂrek ayda terÂvihler kıldık, sahurda da teheccudler ed ettik. Ramazan ’dan sonra da teheccudleri devam ettirmek icin gayret etmemiz lÂzımdır. Bu mubÂrek ayda hatimler indirdik, devamında da Kur ’Ân-ı Kerîm ’in tilÂvet bereketinden gunluk nasibimizi almaya devam etmeliyiz. Bir ay boyunca oruc tuttuk. Sıhhati elverenler icin; Şevval, Zilhicce, Muharrem ve benzeri vesilelerle, diğer sunnet oruclarla vucudumuza ve nefsimize orucun terbiyesini unutturmadan sık sık bu tezkiyeyi tekrarlamakta fÂide vardır. Bu ayda gonuller yumuşadı; iftarlar, infaklar, fitreler ed edildi. FukarÂnın sadece Ramazan ’da değil her zaman muhtac olduğunu unutmayıp, infÂka devam etmek îcÂb eder. RamazÂn-ı şerifteki kadar fazla ve bol olarak devam ettirmek elbette zordur. LÂkin az da olsa devamlı tarifindeki gibi sÂlih ameller devam ettirilirse, nefsin bu ayda girdiği donukluk hÂli surdurulebilmiş olur. Aksi takdirde Irak guneşinin donmuş yılanı uyandırması gibi; Ramazan sonrası kontrolsuz nefsÂniyet ve gaflet de, nefisleri eski hÂline dondurur.
MevlÂn Hazretleri, nefs-i emmÂrenin tuzaklarına aldanarak rehÂvete kapılanları bekleyen hazin Âkıbeti şu mÂnidar misalle anlatır:
“Timsah, ağzını acar, bekler; parcalayarak yediği hayvanların artıkları dişlerinin arasında kaldığından kurtlanmıştır. Dişlerinin arasında kurtlar kaynaşır!
Kucuk kuşlar; timsahın dişleri arasındaki bu kurtları gorurler, onları yiyerek karınlarını doyurmak icin oraya girerler. Ağzı kuşlarla dolan timsah da, birdenbire ağzını kapatır, onları yutuverir!
Sen; sana hoş gelen nefsÂnî gıd ve menfaatlerle dolu olan dunyayı da, bir timsahın ağzı bil!”
İDDİA YOK, HİCLİK VAR!.. Kıssanın bir hikmeti de avcının maharet ve kudretle arz-ı endÂm etmeye calışırken, asıl kendisinin av olmasıdır.
Tasavvuf ehli, nefsin; riyÂ, ucub ve sum‘a gibi tehlikelerine dikkat cekmişlerdir. Nefis, kendini beğenme ve kendini gosterme temÂyulundedir. Bunu hayırlı işlerde dahî yapmaya kalkar.
Mesel tevÂzu elbisesi giydirilmiş bir ovunme ile;
“–Efendim, bendeniz ÂcizÂne, ancak şu kadar hatim indirebiliyorum, şu kadar talebe yetiştirebildim, şu kadar hayrÂt yapabildim…” diyerek ve bunu fÂnîlere teşhir ederek, o amellerin ecrini ziyÂn eder. Yahut yaptığı amelleri gozunde buyuterek, kendini başkalarından ustun gorebilir.
İşte insan, nefsin boyle hilelerine duşmuşse, ejderhÂnın yuttuğu adam gibi helÂk olmuş demektir!..
En zor sanat; benliği, yani gurur, kibir ve enÂniyeti bertaraf edebilmektir. Zira gurur ve kibir alÂmetleri zÂhiren terk edilse bile, nefsin bunu hazmedip kabullenmesi kolay değildir. Bu sebeple nefsin hile ve tuzaklarından hicbir zaman emîn olunamaz.
CenÂb-ı Hak, buyuk muzafferiyetlerden sonra ashÂb-ı kirÂmın bu tuzağa duşmemesi icin îkaz buyurmuştur:
Mesel Bedir Zaferi ’nden sonra, İslÂm ahlÂkını yavaş yavaş hazmetmekte olan muslumanlar arasında;
“–Ben şoyle savaştım! Şoyle yiğitlik gosterdim!” diyenler oldu. CenÂb-ı Hak buyurdu:
“(Ey Rasûlum! O gun) onları siz oldurmediniz, fakat Allah oldurdu. Attığın zaman da Sen atmadın, fakat Allah attı. Ve bunu, mu ’minleri guzel bir imtihanla denemek icin (yaptı)…” (el-EnfÂl, 17)
Mekke ’nin fethinden sonra da Nasr Sûresi nÂzil oldu. Bu sûrede;
“AllÂh ’ın zafer yardımı ve fetih geldiği ve insanların buyuk kalabalıklar hÂlinde İslÂm ’a girdiğini gorduğun zaman, Rabbini hamd ile tesbîh et ve istiğfÂr et!”
Yani;
“Zaferleri, muvaffakiyetleri ve butun hayırları Rabbine izÂfe et; bundan dolayı O ’na hamd ve şukur ile yonel! Ayrıca bu vazifende vÂkî olabilecek kusurların icin de O ’ndan bağışlanma dile!” buyurulmaktadır.
Zunnûn-ı Mısrî Hazretleri şu mÂnidar ifadeleri buyurur:
“Nice insanlar oludur, Âlimler bundan mustesnÂdır.
Nice Âlimler uykudadır, ilmiyle Âmil olanlar bunun dışındadır.
İlmiyle amel edenlerin de aldanma ihtimali vardır, ancak ihlÂslılar mustesnÂdır.
İhlÂslılar da (dunyada her an) buyuk bir tehlike ile karşı karşıyadırlar…” (Beyhakî, Şuab, V, 345)
Bu tehlike; amellerine guvenip rehÂvete kapılma, kendini beğenme ve gururlanma tehlikesidir.
RivÂyete gore;
Allah TeÂlÂ, Hazret-i DÂvûd ’a şoyle vahyetti:
“–Ey DÂvûd! Sıddîkları korkut. FÂsıkları mujdele!”
DÂvûd -aleyhisselÂm- (aldığı bu ilÂhî emrin derûnundaki hikmeti ilk anda kavrayamadığından, buyuk bir hayret icerisinde şoyle sordu):
“–YÂ Rabbî! Sıddîkları mujdeleyip, fÂsıkları korkutmam gerekmez miydi?”
CenÂb-ı Hak yine şoyle vahyetti:
“–Ey DÂvûd!
Sıddîkları korkut ki, kendi amellerine guvenerek mağrur olmasınlar. FÂsıkları mujdele ki, rahmetim gazabımdan coktur. (Umitsiz olup da husrÂna suruklenmesinler. Umit ile Hakk ’a yonelsinler)” (Darîr Mustafa Efendi, 100 Hadis 100 HikÂye, s. 166, İstanbul, 2007; Ahmed, Zuhd, s. 138) Şeytan ve nefsimizin, Allah TeÂl ’nın sonsuz rahmetini de istismÂr etmesine ve bizi gaflete duşurmesine de izin vermemek îcÂb eder. Bu sebeple Ramazanlar biter, ancak kulluk bitmez. Farz oruclar bayramla bitmiş olur, ancak riyÂzat bir omur surdurulmelidir.
Havf ve rec arasında, dÂim AllÂh ’ın rahmetini umarak, diğer taraftan Rabbimiz ’in gazabına duşme endişesiyle hicbir zaman dikkat ve ihtimÂmı elden bırakmadan son nefeste husn-i hÂtimeye vÂsıl olma / îmanla son nefesi verme gayret ve titizliği icinde yaşamalıyız.
HÂsılı;
Bu Âleme arz-ı endam icin gelmedik, arz-ı hÂl icin geldik.
Yani;
Bu dunyaya makam-mevki, gosteriş ve şa ’şaa icin gelmedik. CenÂb-ı Hakk ’a kulluk, O ’na yakın olmak ve vuslata nÂil olmak icin yaratıldığımızın şuurunda olmamız îcÂb eder. Rabbimiz; bizleri bir goz acıp kapayıncaya kadar dahî, nefsimizin eline bırakmasın. Bizi rahmet ve inÂyetiyle sırÂt-ı mustakîmde muhafaza buyursun.
Nefsini tezkiye ve kalbini tasfiye ederek felÂha kavuşanlardan eylesin… Âmîn!..
Kaynak: Osman Nuri Topbaş,Yuzakı Dergisi, Yıl: 2022 Ay: Mayıs, Sayı: 207
İslam ve İhsan