Tanzimat Fermanı nedir? Tanzimat Fermanı ne zaman ilan edildi? Tanzimat donemi ne zaman sona erdi? Tanzimat Fermanı ’nda yapılan yenilikler nelerdir?Sozlukte “duzenlemek, sıraya koymak, ıslah etmek” anlamındaki tanzîm kelimesinin coğulu olan tanzîmÂt literaturde “mulkî idareyi ıslah ve yeniden organize etme” mÂnasında kullanılır, ayrıca bu duzenlemelerin yapıldığı donemi nitelendirir.
TANZİMAT NEDİR? Tanzimat, Sultan Abdulmecit ’in yayımladığı mulkî ıslahat programı ve bunun uygulandığı donemdir.
1 Temmuz 1839 ’da vefat eden 2. Mahmut ’un yerine yerine oğlu Abdulmecit gecti.
TANZİMAT FERMANI HANGİ PADİŞAH ZAMANINDA HAZIRLANDI? Sultan Abdulmecit ’in 17 Temmuz 1839 ’da yayımladığı culûs hatt-ı humÂyununda butun devlet işlerinde kanuna ve hakkaniyete uyulması, ruşvet ve zulumden kacınılması, ulkede yaşayan muslim-gayri muslim butun halkın guvenliğinin sağlanması, canından, malından ve meskeninden emin kılınması, saraya hediye gonderilmemesi ve burokratların bu tur hediyeleri kabul etmemesi gibi Tanzimat Fermanı ’nın onemli ilkeleri mevcuttu; ayrıca ruşvet alanların cezalandırılacağına vurgu yapılmaktaydı. (Takvîm-i Vekāyi‘, nr. 182, 16 CemÂziyelevvel 1255, s. 2) Padişah taşraya gonderdiği diğer bir hatt-ı humÂyunla vali, vezir, ferik, mutesellim ve mubÂşir gibi gorevlilerden yol masraflarını kesinlikle halka yuklememelerini, cerîme, cÂize gibi isimlerle halktan hicbir şey talep etmemelerini ve kimseye angarya yuklememelerini istedi.
TANZİMAT FERMANI NE ZAMAN İLAN EDİLDİ? Hariciye NÂzırı Mustafa Reşit Paşa 3 Kasım 1839 ’da Gulhane meydanında vukelÂ, ricÂl, ulemÂ, Rum ve Ermeni patrikleri, hahambaşı, esnaf temsilcileri, sefirler ve diğer hazır bulunanların onunde Tanzimat Fermanı ’nı okudu. Sultan Abdulmecid toreni Gulhane Kasrı ’ndan izledi.
TANZİMAT FERMANI ’NDA YER ALAN ESASLAR Ferman, kurulduğundan itibaren Kur ’an hukumlerine ve şeriata uyulduğu icin devletin guclu, ulkenin mÂmur ve halkın refah icinde olduğu; ancak 150 yıldan beri bunlara riayet edilmediğinden bu durumun zaaf ve fakirliğe donuştuğunu; coğrafî konumu, arazilerinin verimliliği ve halkının calışkanlığı goz onunde tutulduğunda gerekli tedbirlerin alınması halinde devletin beş on yıl icerisinde eski durumuna kavuşacağı tesbitiyle başlar. Bunun icin hazırlanması gereken yeni kanunların esası can guvenliği, mal, ırz ve namusun korunması, vergilerin duzenlenmesi, asker alımının ıslahı şeklinde belirlenir.
Halkı ve hazineyi zarara uğratan iltizam usulunun sakıncalarından soz edilerek kaldırılacağına dair işaret verilir.
Verginin herkesin gucu nisbetinde tahsil edilmesi ve kimseden fazladan bir şey istenmemesine vurgu yapılır.
Askerlik suresinin belirsizliğinden ve askerlerin bir nisbet dahilinde değil gelişiguzel alınmasından şikÂyet edilir. Bu uygulamanın tarımı, ticareti ve nufus artışını olumsuz yonde etkilediğine, dolayısıyla askerlik suresinin dort veya beş yıl olarak belirlenmesi gerektiğine vurgu yapılır.
Hic kimse icin yargılanmadan olum hukmunun verilmemesi, herkesin malına mulkune istediği gibi tasarruf edebilmesi, bu haklardan muslim-gayrimuslim butun tebaanın aynı şekilde yararlanması, bu konuları goruşmek uzere gorevlendirilen Meclis-i VÂl ’nın uye sayısının arttırılması, vukel ile ricÂlin de zaman zaman meclisin toplantılarına katılması, askerî duzenlemelerin DÂr-ı ŞûrÂ-yı Askerî ’de muzakere edilip belirlenmesi, ulkenin harap olmasına yol acan ruşveti onlemek amacıyla etkili bir kanun hazırlanması ve bu fermanın butun ic ve dış kamuoyuna duyurulması kararlaştırılır. (Dustur, Birinci tertip, İstanbul 1289, I, 4-7)
TANZİMAT DONEMİ NE ZAMAN SONA ERDİ? Tanzimat donemi1870 ’li yıllarda sona ermiştir. Bu donemin sonunu belirleyen olay konusunda tarihciler arasında farklı goruşler vardır: Âli Paşa ’nın vefatı (1871), 2. Abdulhamit ’in tahta gecişi ve Kanun-i Esasi ’nin ilanı (1876), Mithat Paşa ’nın surgune gonderilmesi (1877), Meclis-i Mebusan ’ın dağıtılması (1878).
Kaynak: DİA
İslam ve İhsan