Sultan Alparslan kimdir? Buyuk Selcuklu Devleti ’nin ikinci hukumdarı, fethin babası, buyuk cihangir; Sultan Alparslan ’ın hayatı...Sultan Alparslan, Turklerin Orta Asya ’dan Anadolu ’ya gelişlerini ve mucadelesini yoneten komutan ve Buyuk Selcuklu Devleti ’nin ikinci hukumdarıdır.
SULTAN ALPARSLAN ’IN HAYATI Sultan Alparslan, Horasan Meliki Cağrı Bey ’in oğludur. Selcuklu-Karahanlı savaşı başlamadan 20 Ocak 1029 ’da doğdu. Henuz kucuk yaşta iken, babası Cağrı Bey ’in hastalanması uzerine idareyi ele alarak Gazneli taarruzlarını durdurması,1049 ’da Karahanlılara ve 1058 ’de Gaznelilere karşı zaferler kazanması, Cağrı Bey ’in son yıllarında veliaht sıfatıyla yonettiği Horasan ve butun Selcuklu topraklarında buyuk bir itibar kazanmasını sağladı. Cağrı Bey ’in Ağustos 1008 ’da olumu uzerine Horasan Meliki oldu.
Selcuklu Sultanı Tuğrul Bey Eylul 1063 ’te olunce, vasiyeti uzerine tahta uvey oğlu Suleyman cıktı. Vezir Amîdulmulk tarafından tahta cıkarılan Suleyman ’a karşı Alparslan, ağabeyi Kirman Meliki Kavurd, amcası Mûs İnanc Yabgu, Cağrı ve Tuğrul beylerin amcazadeleri olan Selcuk ’un torunu Kutalmış taht uzerinde hak talep etti.
Alparslan, once Herat ’ta bulunan amcası İnanc Yabgu uzerine yuruyerek onu mağlûp etti. Ardından ordusu ile imparatorluk başkenti Rey ’e doğru hareket etti. 1063 yılının son gunlerinde yapılan savaşta Kutalmış ’ı da mağlûp etti. Alparslan ’ın Rey ’e girmesi uzerine İsfahan ’a kadar ilerleyen Kirman Meliki Kavurd bolgesine geri dondu. Alparslan ’ın tahta cıkarak adına hutbe okutup sikke kestirmesinden sonra saltanatı, Halife tarafından da 27 Nisan 1064 ’te tasdik ve ilÂn edildi.

Sultan Alparslan ’ın Batı Seferi Sultan Alparslan, iki ay idarî işlerle ve ordunun hazırlıklarıyla meşgul olarak Şubat 1064 ’te “Rum gazÂsı” adı verilen batı seferine cıktı. Sultan Alparslan hukumdarlığı suresince devletin batı yonune daha cok onem verdi, batıda fetih, doğuda ise genellikle asayişi sağlama amacı guttu. Bunun sebebi, babası Cağrı Bey ’in Bizans uzerine yaptığı akınlar sırasında keşfedilen Doğu Anadolu yaylalarının Turkler icin en uygun yerleşme alanı gorulmesi oldu.
ANADOLU ’YA YAPILAN TURK GOCLERİ Selcuklu, devlet teşkilÂtı, kuvvetli ordusu ve mukemmel idaresiyle Orta Asya kendilerini emniyette gormeyen ve ekonomik sıkıntı icinde bocalayan Turk toplulukları icin sığınılacak kapı oldu. Bu sebeple donmemek uzere Selcuklu topraklarına akan ve Oğuz ağırlıklı Turk boyları, kimi Selcuklu şehzadelerinin hizmetine girerek fetihlere katılırken kimi de kendi beylerinin emrinde, yeni yurtlar edinmek icin savaştı. Selcuklu ulkesinin hemen her tarafına XI. yuzyılın başlarından beri aralıksız suregelen gocler yer yer sosyal rahatsızlıklara da neden oldu. Bu sorun konargocer Turklerin hayat şartlarına uygun, Orta Asya ’ya benzeyen ve hayvan yetiştirmeye elverişli Anadolu ’nun fethini zorunlu kıldı.
Hıristiyanların elinde bulunan Anadolu ’nun fethedilmesi hususunda kararlı olan Selcuklu devlet adamları, Turkleri Bizans sınırlarına sevketmeyi devletin resmî iskÂn siyaseti olarak gordu. Fakat Anadolu ’ya ulaşmak icin Urmiye golu yoresinden Tiflis ’in kuzeyine kadar uzanan yerlerde Bizans ’a bağlı ileri karakol vazifesi goren kucuk prensliklerin ortadan kaldırılması gerekiyordu.
Anadolu ’nun Kilidi Ani Şehrinin Fethi Sultan Alparslan, Gurcistan seferinin ardından Doğu Anadolu ’ya gecerek 16 Ağustos 1064 ’te Bizans ’ın elinde olan, bolgenin en mustahkem şehri Ani ’yi fethetti. Ani ’nin Muslumanlar tarafından fethedilmesi Doğu ’da ve Batı ’da buyuk yankı uyandırdı.
Sultan Alparslan ’ın Doğu Seferi 1065 sonbaharında buyuk bir ordu ile HÂrizm ’e hareket eden Alparslan, Mangışlak taraflarında kervanlara saldıran, kargaşa cıkaran asileri uzaklaştırdı. Daha sonra Kıpcakları itaat altına alarak doğuya yoneldi ve MÂverÂunnehir ’e girdi. Cend şehrinde bulunan atası Selcuk Bey ’in mezarını ziyaret etti. Cend topraklarını Selcuklulara bağlayarak seferini tamamladı. Alparslan ’ın asayişi sağlamak amacıyla başlattığı doğu seferi, Hazar denizinden Taşkent ’e kadar butun toprakların buyuk bir kısmı savaşmaya dahi gerek kalmadan Selcuklu hÂkimiyetine girmesiyle sonuclandı.
Sultan Alparslan ’ın Azerbaycan Seferi Sultan Alparslan, 1068 yılı başlarında ikinci Kafkasya seferine cıktı. Amacı Azerbaycan ’ı tamamen Selcuklulara bağlamaktı. Bu seferde Tiflis dahil Azerbaycan şehirleri fethedildi.
Anadolu ’ya Turk Akınları Sultan Alparslan, her iki Kafkasya seferini de yarım bırakmasına rağmen Turklerin Anadolu ’daki ilerlemeleri devam etti. Anadolu ’nun ellerinden gittiğini goren Bizans, imparatorice ile evlenerek tahta gecen Roman Diyojen ’i kurtarıcı olarak gordu. Roman Diyojen, 1068 baharında coğunluğu ucretli askerlerden oluşan bir ordu ile Anadolu seferine cıktı. Roman Diyojen, Orta Anadolu uzerinden guneye inip Suriye yolunda stratejik değeri olan Menbic Kalesi ’ni fethederek geri dondu. Ardından yapılan iki sefere rağmen netice alınamadı. Bunun uzerine Diyojen, Turk meselesini kokunden halletmek uzere buyuk bir orduyla yalnız Anadolu ’yu akıncılardan temizlemek değil, İran iclerine yuruyerek Selcuklu başkentini de zaptetmek amacıyla 13 Mart 1071 gunu dorduncu seferine cıktı.
İslam Birliği Mucadelesi Sultan Alparslan, bu sırada Suriye ’de FÂtımîler ile mucadele ediyordu. Cunku Tuğrul Bey ’den beri Selcukluların kurmaya calıştığı İslÂm dunyasındaki dinî-siyasî birlik, FÂtımîlerin aksi yondeki cabaları sebebiyle gercekleşemiyordu.
MALAZGİRT ’E DOĞRU Sultan Alparslan, Suriye ’de iken gelen Bizans elcisi imparatorun Malazgirt ve Ahlat ’a karşılık, Menbic ’i Selcuklulara bırakmak istediğini bildirdi. Teklifi kabul etmeyen Sultan Alparslan, buyuk bir Bizans ordusunun geldiği istihbaratı uzerine, ordusunun bir bolumunu Şam ’ı fethetmek uzere Suriye ’de bırakarak Musul ’a gecti. Burada Selcuklu ordusunun yaşlı ve yorgun askerleri terhis edilip yerlerine zinde kuvvetler alındı ve ceşitli savaş hazırlıkları yapıldı.
MALAZGİRT MEYDAN MUHAREBESİ 26 Ağustos 1071 Cuma gunu Malazgirt ovasında yapılan meydan savaşında Selcukluların kazandığı buyuk zafer Turklere Anadolu kapılarını acarak dunya tarihinine tesir etti.
Artuk, Mengucuk, Saltuk, DÂnişmend ve diğer Turk beylerinin gucleriyle birlikte Bizans kuvvetlerinin ancak dortte birine denk gelmesine rağmen Selcuklu ordusu moral gucunun yuksekliği, taktik ustunluk, Sultan Alparslan ’ın konuşması ve savaş esnasında Pecenek (Kuman), Uz (Oğuz) kuvvetlerinin Selcuklu safına gecmesi sayesinde savaşı kazandı. Bizans ordusu pek coğu ucretli, aralarında dil, din, ortak gaye gibi birleştirici unsurlar olmayan kuvvetlerden oluşuyordu. Selcuklu ordusu yalnız Musluman Turklerden ibaretti. Bizans kumandanları arasında rekabet ve ceşitli fikir ayrılıkları bulunurken Selcuklu kumandanları, Alparslan ’ın etrafında kenetlenmişti. Bizans ordusunun manevra kabiliyeti zayıf, ağır techizatlı birliklerine karşı Turk kuvvetlerinin hafif techizatlı, manevra kabiliyeti yuksek suvari kıtalarından meydana gelmiş olması, savaşın seyri ve sonucunu etkiledi. Savaşın kazanılmasında en onemli neden Sultan Alparslan ’ın Turklerin tarih boyunca kara ve deniz savaşlarında kullandıkları, Kurt Kapanı (Turan, Hilal Taktiği) taktiğini kullanması oldu.

SULTAN ALPARSLAN ’IN ROMEN DİYOJEN ’E MUAMELESİ Sultan Alparslan, savaştan sonra Romen Diyojen ’i şeref misafiri olarak ağırladı. İki hukumdar arasında dostluk kuruldu ve bir barış antlaşması imzalandı. Ancak Roman Diyojen ’in gıyabında tahttan indirilmesi ve bir sure sonra 4 Ağustos 1072 ’de oldurulmesi uzerine bu antlaşma hukumleri uygulanamadı.
Sultan Alparslan ’ın Turkistan Seferi Sultan Alparslan, Roman Diyojen ’in acıklı olumune cok uzuldu ve barış antlaşmasının gecersiz olduğunu ilÂn ederek Bizans uzerine bir ordu gonderdi. Kendisi de 200 bin kişilik ordusuyla Turkistan seferine cıktı. Bu seferin sebebi Selcuklu Devleti ’ni tehdit eden Karahanlıları tamamen ortadan kaldırmaktı.
SULTAN ALPARSLAN NASIL OLDU? - Sultan Alparslan ’ın Vefatı Sultan Alparslan, Karahanlı topraklarında bir sure kuşatmaya direndikten sonra teslim olarak huzura kabulunu isteyen Barzam Kalesi kumandanı Yûsuf HÂrizmî (Barzem&#238 tarafından, cizmesine sakladığı kucuk bir hancerle vurularak ağır şekilde yaralandı, dort gun sonra da 24 Kasım 1072 ’de şehit oldu.
SULTAN ALPARSLAN ’IN VASİYETİ - Sultan Alparslan ’ın Oğlu Sultan Alparslan, olmeden once oğlu Melikşah ’a biat edilmesini, dul kalacak son karısının kardeşi Kirman Meliki Kavurd ’la evlendirilmesini, Kirman ve Fars bolgelerinin Kavurd ’a bırakılmasını ancak onun başkente yakın Şiraz ’da oturtularak kontrol altında tutulmasını vasiyet etti. Sultan Alparslan ’ın ileri goruşluluğunu gosteren bu vasiyet, Kavurd ’un isyan etmesi uzerine uygulanamadı.
Kaynak: DİA
İslam ve İhsan