Hac ve umredeki eksikliklerin ceza ve kefÂretleri nelerdir?Hac sırasında işlenen kimi eksiklikler, haccın bozulmasını ve kazasını gerektirirken, kimileri ağırlık durumuna gore kurban veya sadaka cezasını gerektirir. Bu ceza ve kefÂretler; kazÂ, bedene (deve-sığır kurban kesmek), dem (koyun-keci), sadaka, bedel odeme ve oructan ibarettir.
HAC VE UMREDEKİ EKSİKLİKLERİN CEZA VE KEFÂRETLERİ 1) Haccın veya Umrenin Kaz Edilmesini Gerektiren Eksiklikler: a) Hac icin ihrama girdikten sonra henuz Arafat vakfesini yapmadan once cinsel ilişkide bulunmak haccı bozar. Bu konuda mezhepler arasında goruş birliği vardır. Boyle bir kimse kucuk baş hayvan (dem) kurban ederek ihramdan cıkar ve sonraki yıllarda bu haccını kaza etmesi gerekir.
Hac yapmakta olan kişi, Arafat vakfesinden sonra, fakat tıraş olup ihramdan cıkmadan once cinsel ilişkide bulunsa, haccı bozulmaz, ancak sığır veya deve (bedene) kurban etmesi gerekir. Hanefîler dışındaki uc mezhebe gore ise, bu durumda da haccı bozulur.
b) Umre icin ihrama girildikten sonra umre tavafının en az dort dolanımını yapmadan, cinsel ilişkide bulunan kimsenin umresi de bozulur. Bozulan umre bırakılmayıp tamamlandıktan sonra ihramdan cıkılır ve kucuk baş bir hayvan kurban Ayrıca umrenin yeni bir ihramla kaza edilmesi de gerekir.
2) Deve Veya Sığır (Bedene) Gerektiren Eksiklikler: a) Arafat ’taki vakfeden sonra fakat tıraş olup ihramdan cıkmazdan (ilk tehallul) once cinsel ilişkide bulunmak.
b) Ziyaret tavafını cunup olarak yapmak. Coğunluğa gore, kadınların Âdetli veya loğusa iken ziyaret tavafını yapmaları da aynı cezayı gerektirir. Azınlıkta kalan kimi Âlimlere gore ise, kadının iradesi dışında oluşan bu Âdet veya loğusalık durumunda, ziyaret tavafı yaptığı takdirde, buna bir ceza gerekmez. Bu son goruş grup halinde hareket etmek zorunda kalan hanımlar icin bir kolaylık sağlar.
Cunup, abdestsiz, Âdetli veya loğusa olarak yapılan tavaf, hangi ceşit tavaf olursa olsun abdestli olarak yeniden yapılırsa ceza duşer.
3) Koyun Veya Keci Kesmeyi (Dem) Gerektiren Eksiklikler: Bunlar, hac ve umrenin vÂcipleriyle ve ihram yasaklarıyla ilgili eksiklikler olmak uzere ikiye ayrılır:
a) Hac ve umrenin vÂcipleriyle ilgili olanlar:
1) MîkÂtı ihramsız gecmek. Umre veya kudûm tavafı gibi bir hac menÂsikini ifa etmeden once, geri donup mîkÂtte yeniden ihrama girilirse ceza duşer.
2) Sa ’yin tamamını veya en az dort şavtını terk etmek veya ozursuz yuruyerek yapmamak.
3) Muzdelife vakfesini ozursuz olarak terk etmek.
4) Şeytan taşlamayı hic yapmamak veya bir gunde atılması gereken taşların yarıdan coğunu atmamak. Yarıdan coğu atılmışsa, eksik bırakılan her bir taş icin sadaka vermek gerekir.
5) Ziyaret veya umre tavafının son uc şavtını veya sadece birini yapmamak.
6) ÂfÂkî olanların, ved tavafını veya bu tavafın en az dort şavtını yapmaması.
7) Ziyaret, umre ve ved tavafı gibi farz ve vÂcip hukmundeki bir tavafta setr-i avrete uymamak.
8) Ziyaret ve umre tavaflarını abdestsiz; kudum, ved ve umre tavaflarını cunup olarak yapmak. Tavaf abdestli olarak yeniden yapılırsa, ceza duşer.
9) Arefe gunu, Arafat ’tan guneş batmadan once ayrılmak.
10) Ebû Hanîfe ’ye gore, Harem bolgesi dışında veya bayram gunlerinden sonra tıraş olup ihramdan cıkmak, ziyaret tavafını bayramın ucuncu gununden sonraya bırakmak ve Akabe cemresine taş atma, kurban kesme ve tıraş olma fiillerinde sırayı gozetmemek. Ebû Yûsuf, İmam Muhammed ve diğer uc mezhebe gore bunlar vÂcip olmayıp, sunnet sayıldığından ceza gerekmez.
b) İhram yasaklarıyla ilgili olanlar:
1) Erkeklerin bir tam gunduz veya gece suresince giyim eşyası giymesi, başını veya yuzunu ortmesi. Elbise, ic camaşır, corap ve topukları kapatan ayakkabı giyim eşyası sayılır. Bir gunduz veya gece suresinden daha kısa sureli giyilirse sadaka yeterlidir.
ŞÃ‚fiî ve Hanbelîler ’e gore, ceza gerekmesi icin belli bir sure gecmesi gerekmez, eşyanın giyilmesi yeterlidir. MÂlikîler ’e gore ise, giyilen şey sıcak veya soğuktan koruyorsa, kısa bir sure giymekle, sıcak ve soğuktan korumayan ince bir şeyse, bir tam gun giymekle ceza gerekir.
Kadınlar ihramda normal giysileriyle dolaşır, yalnız yuzlerini ortmezler.
2) Bir defada, vucudun veya bir uzvun tamamına guzel koku veya yağ surmek. İhrama surulen guzel kokunun eni ve boyu birer karıştan buyuk olur ve kokunun etkisi bir gunduz veya gece boyunca surerse, kucuk baş hayvan kurban kesmek gerekir. Aksi halde etkisine gore sadaka gerekir.
Hanefîler dışındaki uc mezhebe gore ise, guzel kokudan ceza gerekmesi icin, miktar ve zaman soz konusu olmaksızın, surulmesi yeterlidir.
3) Vucudun veya sac, sakal gibi bir uzvun tamamına suslemek icin yağ, jole, briyantin surmek yahut kına, sac boyası ve benzeri şeylerle boyamak. Tedavi icin surulen, ilac ve merhem ya da kokusuz krem ve yağlar icin bir şey gerekmez.
4) Sacın veya sakalın en az dortte birini veya başka bir uzvun tamamını tıraş etmek. Daha azında sadaka yeterlidir.
5) Bir defada butun tırnakları veya bir elin yahut ayağın tırnaklarının tamamını kesmek. El veya ayak tırnaklarının tamamı ayrı yer ve zamanlarda kesilirse, her biri icin ayrı ceza gerekir. Tamamı değil bir kısmı kesilirse, kesilen her bir tırnak icin sadaka gerekir. Kendiliğinden kopan veya kırılan tırnak icin bir şey gerekmez.
4) Fıtır Sadakası Kadar Bağışta Bulunmayı (Sadaka) Gerektiren Eksiklikler: 1) İhramlının bir uzvundan daha azını kokulaması.
2) Başının veya sakalının dortte birinden daha azını tıraş etmek.
3) Bir gun veya bir geceden daha az bir sureyle dikişli elbise giymek veya başını ortmek.
4) Ceşitli parmaklardan beşinden daha azının tırnaklarını kesmek.
5) Kudum veya ved tarafını yahut herhangi bir nÂfile tavafı abdestsiz olarak yapmak. Kudum tavafını cunup veya ziyÂret tavafını abdestsiz olarak yapanın koc kurban etmesi gerekir.
6) Ved tavafının veya sa ’yin şavtlarından birisini terk etmek, şeytan taşlamada eksik sayıda taş kullanmak.
7) İhrÂmlının, ihrÂmlı veya ihrÂmsız olan başka birisinin başını tıraş etmesi.
5) Bedel Odemeyi Gerektiren Eksiklikler: Bunlar karada yaşayan av hayvanları, Harem bolgesinin av ve bitki ortusuyle ilgili olmak uzere ikiye ayrılır.
a) Karada yaşayan av hayvanlarıyla ilgili olanlar:
Hanefîlere gore, ihramlı iken karada yaşayan av hayvanı avlanırsa, bu hayvanın kıymeti takdir edilir. Takdir edilen meblağ, fıtır sadakası miktarlarına bolunerek yoksullara dağıtılır ya da her fıtır sadakası miktarı icin bir gun oruc tutulur. Eğer bu meblağ bir hedy kurbanı satın alacak seviyede ise, kurban satın alınarak, Harem bolgesinde kesilir. Kurbandan artan paranın tasadduk edilmesi gerekmez. Diğer yandan eti yenen av hayvanı icin, koyun ve keci bedelinden fazla kıymet takdir edilebilirse de, eti yenmeyen av hayvanı icin bunu aşan bir değer takdir edilmez.
Hanefîler dışındaki uc mezhebe gore ise av hayvanları, benzeri olanlar ve benzeri olmayanlar olmak uzere ikiye ayrılır. MeselÂ; yaban eşeği sığıra; ceylan keciye ve tavşan oğlağa benzetilerek denk sayılmıştır.
b) Harem bolgesinin avları ve bitki ortusuyle ilgili olanlar:
Mekke Harem ’inde kendiliğinden yetişmiş ot ve ağacları kesmek de, bunların kıymetini tasadduk etmeyi gerektirir. Mantar, yer elması gibi bitkiler mustesnÂdır. Harem bolgesinde av hayvanlarına, kendiliğinden yetişen ot ve ağaclara verilecek zararın kasten, yanlışlıkla veya unutularak olması arasında bir fark yoktur. Kur ’an-ı Kerim ’de, şoyle buyurulur “Ey iman edenler! İhramlı olduğunuz surece av hayvanı oldurmeyin. Sizden bile bile onu oldurenin cezası; icinizden adaletli iki kişinin vereceği karara gore, evcil hayvanlardan, oldurduğune denk ve KÂbe ’ye ulaştırılacak bir kurbanlıktır. Veya yoksullara yemek yedirmek, ya da yaptığının ağırlığını tatmak uzere, bunlara denk oruc tutmaktır…” [1]
Harem bolgesinde kendiliğinden yetişen hayvan ve bitki ortusunun bu yasaklarla koruma altına alınması, İslÂm medeniyetinin bir gostergesi olması yanında, birbirini soz ve davranışlarıyla incitmeyecek bir ruh inceliğine burunen hacıların şefkat ve merhametinin, diğer canlı ve bitkileri de kapsaması anlamına gelmektedir.[2]
Farz hac icin ihrÂma girene yasak olan şeyler, umre ihrÂmlısına da yasaktır. Hanefîlere gore, umre yapacak kişi, tavafın dort şavtından once eşiyle cinsel temasta bulunursa, umreyi kaza etmesi ve bir kucukbaş hayvanı kurban kesmesi gerekir. Dort şavt tavaftan sonra cinsel temasta bulunmak kazayı gerektirmez, boyle bir durumda bir koyun kurban etmekle yetinilir.[3]
İnsan eliyle yetiştirilen bitki ve ağacları, sahiplerinin veya başkalarının, işci veya bakıcı olarak kesip koparmasından dolayı bir ceza gerekmez.
6) İhram Yasaklarına Ozur Sebebiyle Uymamak: İhrÂmlı kişi bir ozurden dolayı kokulanır, tıraş olur veya bir elbise giyerse, ceza olarak aşağıdaki alternatiflerden birisini secebilir:
a) Harem bolgesinde kucuk baş bir hayvanı kurban kesmek, b) Altı yoksula fıtır sadakası kadar bağış yapmak, c) Uc gun oruc Âyette şoyle buyurulur “..Kurban, kesileceği yere ulaşıncaya kadar başınızı tıraş etmeyin. İcinizden biri hasta olur veya başından rahatsız bulunursa, kurtulmalık olarak oruc tutsun veya sadaka versin ya da kurban kessin.” [4]
Hanefîlere gore yukarıda belirtilen cezalar arasında secme hakkı, yalnız hastalık, trafik kazası veya guneş carpması gibi semÂvî nitelikli ozurler icin soz konusu olur. Buna gore bilmeme, yanılma, unutma veya baskı (tehdit) gibi semÂvî nitelikli olmayan ozurlerle işlenen yasaklar icin secimlik hak yoktur. Bunlar icin yalnız kurban cezası uygulanır. Diğer uc mezhepte ise semÂvî olmayan ozurlerden dolayı da, yukarıdaki cezalardan birini secme hakkı vardır.
Dipnotlar:
[1] MÂide, 5/95 [2] İhram yasaklarına uymamanın cezası icin bk. İbnu ’l-HumÂm, age, II, 224-254; MeydÂnî, age, I, 199-210; İbn Âbidîn, age, II, 273-296; İbn Ruşd, age, I, 346, 356; ŞirÂzî, age, I, 210-217; İbn KudÂme, age, III, 494-496; Zuhaylî, age, III, 257 vd. [3] MeydÂnî, age, I, 202. [4] Bakara, 2/196
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Donduren, Delilleriyle İslam İlmihali, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan