Gıybetin caiz olduğu durumlar nelerdir? Gıybetin caiz olduğu haller ve yerler...
GIYBETİN CAİZ OLDUĞU DURUMLAR
İslam uleması gıybet ve ifşanın hangi durumlarda caiz veya gerekli olduğu konusunda onemli acıklamalar yapmışlar, hatta kitaplar yazmışlardır. Bu acıklamalarda caiz olan durumlar şoyle sıralanmıştır.
1. Haksızlığa uğrayan bir kimse, hakkını alabileceğini, zulmu engelleyebileceğini umduğu şahıslara durumu anlatabilir.
2. Dine ve ahlaka aykırı bir davranışını gorduğu kimsenin, bu durumunu goren ve bilenler, duzeltmesi muhtemel olan kimselere aktarabilirler.
3. Dince yanlış davrandığına inandığı bir kimsenin davranışını, dini bilen bir kimseye (mesela muftuye) anlatarak, doğru bilgi (fetva) alma teşebbusunde bulunabilir.
4. Halkı korumak, onlar icin hayırlı olacağı kanaatiyle ilgililere bildirmek icin ayıplar ve gunahlar acıklanabilir; bazı durumlarda bu caiz değil, gerekli (farz) olur. Mesela hadis rivayet edenler icinde yalancılığı, ahlak ve dindarlık bakımından gevşekliği bilinen kimselerin bu durumları acıklanır ki, uydurma hadis rivayeti engellensin. Keza mahkemede şahitlik edecek şahısların da "yalan soylemekten cekinmeyeceklerini gosteren" kusurları hakime bildirilir.
5. Bir kimse diğeri ile evlenmek, ortak veya komşu olmak, ona bir şeyi emanet etmek, onunla bir iş yapmak, ondan din ilmi oğrenmek... istediğinde kendini korumak isteyen taraf, karşı tarafı tanıyan birisine "onun nasıl bir kimse olduğunu" sorarsa, bildiği kusurlarını acıklaması gerekir.
6. Kamu gorevinde istihdam edilen bir kimse ya buna ehil değilse veya gorevini kotuye kullanmaktan cekinmeyeceğini gosteren bir gunahı ve ahlaki kusuru varsa, bunları bilen kimse, o şahsın amirine –kamuyu korumak maksadıyla- durumu bildirmekle yukumludur.
7. Gunahını ve kusurunu gizlemeyen, acıkca yapan ve gosteren kimsenin bu davranışlarını konuşmak, haram olan gıybete girmez.
8. Bir kimsenin "topal, kel, kor, kose" gibi bir lakabı varsa ve o kimseyi anlatmak (tarif etmek, tanıtmak) icin bunları zikretmek gerekiyorsa, mesela, "Topal Osman" denir ve bu haram olan gıybete girmez.
“Uc grup vardır ki, gıybetlerini yapman sana haram değildir: gunahı acıkca işlemekten sıkılmayan, zalim idareci ve dinde olmayanı dine sokan bid ’atcı.”(CÂmiu ’s-sağîr, Hadis No: 3516.)
“Haya ortusunu atan kimsenin arkasından konuşmak gıybet değildir.”(CÂmiu ’s-sağîr, Hadis No: 8525)
“Ne fÂsık, ne de mucÂhir (gunahı acıktan işleyen) kimse icin soylenen gıybet sayılmaz...”(Muslim, Zuhd 52.)
İslam ve İhsan