Muslumanın duğunu ve evlilik hayatı nasıl olmalı? İnsan yaratılış itibari ile nasıl bir fıtrata sahiptir? İslam insanların cift, cift yaratılmasını nasıl acıklıyor? Osman Nuri Topbaş Hocaefendi anlatıyor.
İSLAMİ DUĞUN VE EVLİLİK HAYATI NASIL OLMALI? CenÂb-ı Hak vahdÂniyeti ZÂt ’ına mahsus kıldı, tek. Butun varlıkları cift olarak, birbirini tamamlayıcı unsurlar olarak halketti. Tamamlayıcı mÂhiyette halketti. ZÂriyat Sûresi ’nde “Biz her şeyi cift-cift yarattık. Umulur ki ibret ve oğut alırsınız.” (ez-ZÂriyÂt, 49) buyruluyor.
Yani insanlar, hayvanlar, bitkiler cift hÂlinde. Yani erkek ve dişi olarak halkoldu. Fizikî Âlem de boyle. Artı, eksiye kayıyor, yağmur yağıyor. Elektriğin akımı o şekilde.
VelhÂsıl CenÂb-ı Hak “yalnız tek Ben ’im” diyor. VahdÂniyet, CenÂb-ı Hakk ’a mahsus. Kul aczini bilecek. Yaratılmış olduğunun Âcizliğini, birbirine de muhtac olduğunu insanların, idrak hÂlinde olacak. Hem birbirine muhtac, daha oteye, her kul CenÂb-ı Hakk ’a muhtac daha otesinde.
Cift yaratılış… CenÂb-ı Hak Tûr Sûresi ’nde soruyor:
“Acaba onlar herhangi bir yaratıcı olmadan mı yaratıldı? Yoksa kendi kendilerini mi yarattılar?” (et-Tûr, 35)
İSLAM ’DA İLK NİKAH - İlk Evlilik İnsan daima bu yaratılışta kendi acziyetini idrÂk hÂlinde olacak.
Hazret-i Âdem -aleyhisselÂm- insanlığın, insanın atası, Cennet ’te yaratıldı. Butun nîmetler vardı.
“‒YÂ Rabbi, bir eş!” dedi.
Âdem -aleyhisselÂm- ’ın bunyesinden Hazret-i Havv yaratıldı. Âdem -aleyhisselÂm- o sırada uyumakta idi. Uyanıp yanında bir filiz gibi Havv ’yı gorunce, kalbi ona aktı, elini uzattı. Melekler o esnada:
“‒YÂ Âdem, dokunma ona, henuz nikÂhınız kıyılmadı.” dedi.
Bundan sonra Hazret-i Âdem ile Hazret-i Havv ’nın nikÂhları kıyıldı. Mihrin şartı olarak uc kere Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e salevÂt-ı şerîfe getirildi. Boylece ilk nikÂh, bu şekilde Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in salevÂtı ile feyiz ve rûhÂniyet kazandı.
Yani Cennet ’te başlayan aile hayatı, AllÂh ’ın kurduğu bir izdivac kÂnunu altında biz Âdemoğullarına intikal etmiş, İslÂm dîni ile ebedîleşmiştir.
Okunan Âyet-i kerîmede, Nûr Sûresi ’nde ilk başta, izdivac AllÂh ’ın emri, Rabbimiz şoyle buyuruyor:
“Aranızdaki bekÂrları, kolelerinizden, cÂriyelerinizden elverişli olanları (yani evlenme kıvamına gelenleri) evlendirin. Eğer bunlar fakir iseler, Allah kendi lûtfu ile onları zenginleştirir. Allah lûtfu geniş olan ve (her şeyi) bilendir.” (en-Nûr, 32)
EN FAZİLETLİ ŞEFAAT Burada muhim bir teşvik var. Rasûlullah Efendimiz bu ictimÂi ibadetin kıymetini ifade sadedinde şoyle buyurmuştur:
“En faziletli şefaat (yani teşvik edilen amel)lerden biri, evlilik hususunda iki kişiye aracı ve yardımcı olabilmektir.” (İbn-i MÂce, NikÂh, 49)
Muhyiddîn-i Arabî Hazretleri de buyuruyor ki:
“En ustun sadaka-yı cÂriye, evliliğe vesîle olmaktır. Zira onların neslinden gelen kimsenin yaptıkları her hayırda, onlara vesîle olduğu icin aynı ecri alır.” buyuruyor.
Fakat bu hayırlı işte vesîle olurken de dikkat edilecek en buyuk husus, kufuv yani iki tarafın birbirine maddî ve mÂnevî her bakımdan bir denk olması. Bu da cok muhim.
Hatt Hazret-i MevlÂn bu hususta buyuruyor ki:
“Zevc ve zevcenin birbirine benzemesi gerekir. Ayakkabı ciftlerine bir bak. Ayakkabının biri ayana dar gelirse ikincisi işe yaramaz. Kendini giymeye zorlarsan kendisini topal eder.”
Milletler aile yapılarının sağlamlığıyla buyur. Aile cururse toplum da hayatını kaybeder.
EŞ SECİMİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİ? Eski ailelerde daima nezÂkete, zarÂfete bakılırdı, dikkat edilirdi ve toplumda boşanma diye bir şey de hemen-hemen yoktu, ender-i nÂdirattandı. Ve bugunku durumu goruyoruz maalesef. Bugun maalesef aile hayatında buyuk bir cokuntu var. Boşanmalar artıyor. Demek ki buradaki bir mÂnevî hayatta noksanlığını goruyoruz.
Erkek ve hanım, birbirini tamamlayan boyutları. İki tarafın hak ve hukuklarını iyi muhafaza etmesi zarurîdir. İlÂhî tÂlimat dışına cıkınca, yuvalar zedelenir.
İslÂm, insan omrunu ve hayatını en guzel şekilde tanzim etmiştir. İslÂm, insanın hayat haritasıdır.
Butun mahlûkat, bir nesil yetiştirmek uzere tanzim edilmiştir. Butun mahlûkata baktığımız zaman; civarımızda kedi, kopek vesÂire, hepsi bir nesil yetiştirme endişesi icindedir.
Bir mu ’minin de aslî vazifesi, CenÂb-ı Hakk ’a kul olacak ornek bir nesil yetiştirmektir. Arkasında mal mirasından ziyade, en guzel miras, arkasında bir insan mirası bırakabilmek. Yani bir İslÂm şahsiyet ve karakterini taşıyacak bir evlÂtlar bırakabilmek. En buyuk servet, en buyuk zenginlik ise CenÂb-ı Hakk ’a kul olabilmektir.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e Mirac ’ta CenÂb-ı Hak;
“‒Ey Rasûlum, Sen ’i neyle şereflendireyim?” diye sordu.
-SallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“‒YÂ Rabbi, Ben ’i Sana kul olmak nisbetiyle, Sana kul olmak şerefiyle beni şereflendir.” buyurdu.
Yavrularımıza bırakacağımız en buyuk miras, Âhiret mirasıdır. İslÂm ’ın karakter ve şahsiyetini miras bırakabilmektir.
CÂlib-i dikkat bir hadîs-i şerîf vardır. Tabi bu hadîs-i şerîf İbn-i Omer ’e ama, Hazret-i Omer ’in oğlu, fakat hepimize rÂcî. Efendimiz buyurdu ki Abdullah bin Omer ’e:
“Ey Omer ’in oğlu Abdullah! Dînine dikkat et, dînin senin etin ve kanındır. (Yani dînin senin her şeyindir.) Dînini kimden aldığına da dikkat et. Dînini istikamet uzere olan Âlimlerden oğren. Sakın, sakın istikametten sapmış olanlardan oğrenme.” (Hatîb el-BağdÂdî, el-KifÂye fî İlmi ’r-RivÂye, s. 121)
Bunun da tesirini zamanımızda gormuş olduk.
VelhÂsıl bu dunya bir mekteb-i Âlem olarak halkedildi. İnsanın butun ihtiyacına gore halkedildi. Zerreden kureye her şey, CenÂb-ı Hakk ’ın ilÂhî azamet ve kudret akışları, ilÂhî nakışlarla dolu. Bu dunya, bu cihan, insan ve cin Âleminin imtihan mekÂnı. KÂinat, umumî bir dershane; ibret, hikmet, sır ve kudret akışlarıyla dolu. İnsanın evlilik hayatı da ayrı bir kudret sergisi.
Bu da cok muhim. Evlilik nefsanî arzulara rûhÂniyet kazandırır. Nefsanî arzuları idealize eder. RûhÂnî bir evlilik, dunyadaki bir Cennet hayatı, buyrulmaktadır. Evlilik nefsÂnî arzuları rûhÂnîleştirme istikÂmetindedir.
Evlilik, nikÂh ve duğunle başlar. NikÂh, Allah adına tarafeynin akitleşmesidir. NikÂh, nefsÂnî arzuları tesirsiz hÂle getirmektir. Duğunler, nikÂh akdinin ilÂn edilmesi ve aile yuvası kurmanın sevinc ve memnuniyeti icinde, bu sevincin toplumla paylaşılmasıdır.
Yani yeni bir dunya evine adım atmaktır. Bu sebeple CenÂb-ı Hakk ’ın rahmetini celbedecek şekilde icr edilmelidir. Zira sıhhati de ihsan edecek, huzuru da ihsan edecek, CenÂb-ı Hak ’tır. NikÂh ve duğun, birbirini tamamlayan unsurlardır.
PEYGAMBER EFENDİMİZ ’İN DUĞUN TAVSİYESİ Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz nikÂhla beraber bir velîme, bir duğun yemeği verilmesini, bu duğune de zengin-fakir ayırt edilmeden Muslumanların dÂvet edilmesini tavsiye buyurmuştur.
Bu hususta îkaz da vardır:
“Zenginlerin davet edilip fakirlerin cağrılmadığı duğun yemeği ne fena bir yemektir.” buyuruyor Efendimiz. (BuhÂrî, NikÂh, 72; Muslim, NikÂh, 107)
Duğunlerden bir gaye de, gelen huzzÂr-ı kirÂmdan dua almaktır.
Toplumun duzeni, fertlerin iffetli yaşamasına bağlıdır. Ve iffet, insana ait bir keyfiyettir. Hayvanatta iffet anlayışı yoktur, onlar serbesttir. Fakat insan, iffeti ile şahsiyet ve karakter sahibidir, iffeti ile muzeyyendir.
İffet, CenÂb-ı Hakk ’ın insana verdiği buyuk bir lûtuftur. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de CenÂb-ı Hak, Meryem VÂlidemiz ’in ismini otuz dort yerde zikrederek, onu sen eder, over. Onun hakkında; “İffetini koruyan Meryem.” buyurur. (Bkz. el-EnbiyÂ, 91)
Kadın ve erkek iffetini korursa toplumun en kıymetli varlığı olur. ZarÂfet timsÂli olur. Lakin erkek ve hanım, haysiyetini yitirirse, o zaman toplumda catırdamalar başlar. Bunun icin denilmiştir ki;
“Bir erkeği terbiye edin, bir insanı yetiştirmiş olursunuz. Bir kadını terbiye edin, bir aileyi hatt toplumun buyuk bolumunu yetiştirmiş olursunuz.”
Zira Âyet-i kerîmede:
(“…Rabbimiz! Bize eşler bağışla!..” [el-FurkÂn, 74]) olarak buyrulur.
Hanımlar şefkat numûnesidir. Ki evlÂdını o şefkatle terbiye eder. Hatt Kur ’Ân-ı Kerîm ’de, Rûhu ’l-Beyan ’da buyrulur, “terÂib” kelimesinde; mesel bir sel olsa cocuk sele duşse, anne Âkıbetini duşunmeden kendini sele atar. Baba huzunlenir, bir yerde ağlar ve bekler.
Her salih kadın, erkek icin mukaddes bir kalkandır. Kadın -buyruluyor-; “Kendi başına ne gul goncasıdır ne de diken. Eğer yetiştirmesini bilirsen gul olur, tutmasını bilmez isen kendi hÂline bırakırsan o zaman diken olur.”
Gercek anneler, salih anneler, omurluk bir teşekkure lÂyıktır. Fakat bugun materyalist dunya, anneler gunu yapıyor, babalar gunu yapıyor. Ama senede bir gun. Mal satmak icin boyle bir şey ihdÂs ettiler. Gaye, orada annenin faziletine, babanın faziletine ittib değil, mal satmaktır.
İslÂm ’da ise anne ve baba, her zaman hurmet edilecek, yardım edilecek. CenÂb-ı Hak Âyette “قَوْلًا كَرِيمًا” buyuruyor. “Yaşlanır, ihtiyarlar, sen ona kanatlarını ger.” buyuruyor. “Onun icin dua et” buyruluyor. “قَوْلًا كَرِيمًا” onlarla da konuşurken, onlarla keremli, iltifatlı olarak konuş, buyuruyor CenÂb-ı Hak. (Bkz. el-İsrÂ, 23-24)
CenÂb-ı Hakk ’ın bir ismi de “el-Vedûd”dur. Yani muhabbetin merkezi CenÂb-ı Hak ’tır. Butun muhabbetler CenÂb-ı Hakk ’a yaklaşmaya bir vesîle olacak, meşrû muhabbetler.
Meşhur tasavvufî kitaplarda, Leyla ve Mecnun hikÂyesi vardır. Leyla ’nın sevgisi, CenÂb-ı Hakk ’a yukselten bir merdivendir. Bunun icin dunyevî muhabbetleri bir Leyla olarak gormek, onlara takılmamak lÂzım, onlar merhale olacak. Asıl mÂrifet, o vesîlelerle CenÂb-ı Hakk ’a ulaşabilmek. Bu şekilde muhabbetin lezzetini tadabilmek. CenÂb-ı Hakk ’a guzel bir kul olabilmek neticede.
İbretli bir hÂdise var Cennet ’te. Şeytan idlÂl etti, dedi:
“Siz dedi, Cennet ’te dÂimî kalmak icin dedi, bu yasak meyveye yaklaşın.” dedi. MurÂd-ı ilÂhî ile onlar da yaklaştı. Cunku insan nesli dunyada (imtihan edilecek), onlar dunyaya indirilecek, bir gerekce olacak. Ve onun icin, onlara bir ceza verdi CenÂb-ı Hak. Onlar cıplak olarak kaldılar. İkisi var, ikisi de cıplak olarak kaldılar. Derhal yapraklarla ortunduler. Hemen istiğfÂr ettiler.
Demek ki cıplaklık, insan hayatını, insan haysiyetini, insan vakarını zedeliyor. Ve onu diğer mahlûkatın seviyesine duşuruyor. İnsan dışındaki mahlûkat cıplaktır. CenÂb-ı Hak, kalbin korunması icin de Âyet-i kerîmede; “takv elbisesi” buyurmaktadır. (el-A‘rÂf, 26)
Toplumun muşterek sevinci olan duğunleri, Efendimiz tervic eder, teşvik eder. AllÂh ’ın hukumlerine gore icr edilen nikÂh meclisleri ve cemiyetleri mubarektir, duaların kabul olacağı mekÂnlardır. Bu duğunde evlenenlerin en buyuk ihtiyacı da ummet-i Muhammed ’in duasıdır.
Onun icin sÂlihler, fakirler, garipler vesÂire, bu merasime iştirak ettirilmelidir, onların duaları alınmalıdır. Cunku yeni bir hayatın başlangıcı olan bu evlilikte hayat, takv temelleri uzerine inşa edilmelidir.
Yeni bir hayata başlarken, işte bu merasim, Kur ’Ân-ı Kerîm tilÂveti ile, mÂnevî sohbetlerle, CenÂb-ı Hakk ’a dualar ve ilticÂlarla olmalıdır. İnsan en cok duaya muhtactır. Peygamberler bile dua hÂlindedir.
CenÂb-ı Hak Furkan Sûresi ’nde:
“Onlara soyle (buyuruyor gafillere) onların duaları olmasa onlar ne işe yarar?” buyuruyor. (Bkz. el-FurkÂn, 77)
Demek ki bu duğunlerde de en cok muhtac olduğumuz, evlenen bu genclerin saÂdeti icin CenÂb-ı Hakk ’a iltic etmek ve dua etmek olacak. Onun icin toplumun fakir, zengin, vesaire, şu bu, rutbe, şu bu almadan, butun kesiminden bu duğunlere davet edilmeli. O duğunlerde onların duaları alınmalıdır.
Bilhassa fakirlerin, sÂlihlerin ihmal edildiği ikramlarla adım atılmamalıdır. O aile yuvası da CenÂb-ı Hakk ’ın rahmeti, inÂyeti ile bereket tecellî etsin o yuvada. O yuvada Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in rûhÂnî dokusundan hisseler tecellî etsin.
O yuvada goz nûru olacak hayırlı nesiller yetişsin. Maalesef, maalesef, maalesef bugun pek cok duğun İslÂmî olcu ve hassasiyetlerden uzaklaşarak icr ediliyor. Muslumanların duğunu, gayr-i muslimlerin duğunu gibi olmamalıdır.
Aile icinde maddî ve mÂnevî yıkım sebebi olan israf cılgınlıkları, gosteriş, riyÂ, bunlar duğunlerde olmamalıdır. Bu guc gosterisi israf, bir felakettir. İsraf edenlere CenÂb-ı Hak; “…Şeytanların arkadaşlarıdır. Şeytan ise Rabbine cok nankordur.” buyuruyor. (Bkz. el-İsrÂ, 27)
Demek israf olunca o duğunde bereket ve rahmet, o duğunde olması mumkun değil. Kadın-erkek ihtilÂtlarının olduğu, mahremiyetin ciğnendiği yerde olmamalıdır duğunler.
HelÂl-haram sınırlarının unutulduğu bir merasim de olmamalıdır. İslÂm ’ın tanımadığı bu hÂller, evliliğin rûhÂniyet tarafını zedeler. Zira saÂdeti ihsan edecek, CenÂb-ı Hak ’tır.
İslÂm bir butundur. Hayatın her safhasında yaşanır ve bazı safhalarda terk edilemez.
Hayatımızın her safhasını İslÂm ’ın olculeri ile duzenlememiz zarurîdir. Bunun icin İslÂm ’ın hassasiyetleri, ahlÂkı ve rûhÂniyeti, duğunlerimize aksetmelidir ki CenÂb-ı Hakk ’ın o duğunlerde rahmeti tecellî etsin.
Nasıl bir Âile duzeni istediğini CenÂb-ı Hak, Furkan Sûresi ’nde bildiriyor.
(“(Ve o kullar): Rabbimiz! Bize gozumuzu aydınlatacak eşler ve zurriyetler bağışla ve bizi takv sahiplerine onder kıl! derler.” [el-FurkÂn, 74])
“Gozumuzun nûru «قُرَّةَ اَعْيُنٍ» aydınlatacak, eşler ve zurriyetler.” buyruluyor.
Demek kız cocuklarını yetiştirmemiz cok muhim.
“Zevceler” buyruluyor, “erkekler” buyrulmuyor. Demek ki aile yapısını inşÃ‚ eden, hanımlar olmuş oluyor. Onları da muttakiye, sÂliha ve sÂdıka olarak yetiştirmek zarûrî ki, onlar goz nûru olsun, onların yetiştirdikleri evlÂtlar da goz nûru olsun.
Onun icin kız babalarının bu hususta cok cok îtin gostermeleri îcÂb eder.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“Bana dunyanızdan uc şey sevdirildi.” buyuruyor.
CenÂb-ı Hak sevdiriyor, fÂili CenÂb-ı Hak.
“Onlardan biri de sÂliha hanım.” buyruluyor. (Bkz. Nesaî, İşretu ’n-NisÂ, 10)
Demek ki CenÂb-ı Hak sÂliha hanımı ne kadar seviyor ki, onu Efendimiz ’e sevdiriyor.
Demek ki burada Âyet-i kerîmede bir “goz nûru” hanım kızların yetiştirilmesi… Cunku bunlar saÂdet toplumunun zeminini teşkil edecek.
İkincisi; bu aileler toplumun yuz akı olacak.
Ucuncusu; bu ailelerden fazilet timsÂli bir nesil meydana gelecek.
Yani:
“…(Y Rabbi) bizi takv sahiplerine onder kıl.” (el-FurkÂn, 74)
Hem takv sahibi olunacak, hem de takv sahiplerine onder olunacak. Boyle bir toplum, bir asr-ı saÂdet toplumu, bir huzur toplumu. CenÂb-ı Hak boyle bir aile duzeni istiyor.
AllÂh ’ın evliliğe lûtfettiği ayrı bir ikram da, nikÂh sayesinde bir araya gelen iki insan, daha once iki yabancı iken, bir anda dunyanın birbirine en yakın iki ferdi hÂline geliyor, birbirini hic tanımazken…
Kurdukları yuva da coğu kere, ayrıldıkları baba ocağından, anne ocağından daha sıcak gelmeye başlıyor. Bu da CenÂb-ı Hakk ’ın ilÂhî bir tecellîsi.
Onun icin CenÂb-ı Hak buyuruyor ki, bu hususu izah sadedinde, Rum Sûresi ’nin yirmi birinci Âyetinde:
“Kaynaşmanız icin size kendi (cins)lerinden eşler yaratıp aranızda…” (er-Rûm, 21)
Uc şart bildiriyor:
“لِتَسْكُنُوا”; o evlilik; bir sukûnet, bir huzur hÂli verecek, CenÂb-ı Hakk ’a yaklaştıracak.
“مَوَدَّةً”; bir muhabbet olacak, bu muhabbet de onları CenÂb-ı Hakk ’a yaklaştıracak.
“رَحْمَةً”; ikisi de birbirine rahmet olacak, destek olacak, huzurlu bir aile olacak.
“لِتَسْكُنُوا” huzur ve sekînet. Aile takv sahibi olursa, huzur olur. Huzur olursa, bu huzur hayatın her safhasına yaygınlaşır. Evinden huzurlu cıkan bir insan, gunduzu de huzurlu olarak devam ettirir.
“مَوَدَّةً”; meşrû sevgi/muhabbet. Ulvî muhabbetler, kişiye rûhÂnî bir lezzet verir, kulu CenÂb-ı Hakk ’a vÂsıl eder. Suflî muhabbetler ise, kişiyi haktan uzaklaştırarak sefÂlete goturur, kalpleri vîrÂne hÂle gelir.
İşte buna en buyuk misal, Hatice Validemiz ’dir. Efendimiz ’in o her şeyi oldu. Gercek muhabbeti, sozun ifadeden Âciz kaldığı bir guzellik icinde, beraberce tattılar.
Onu Efendimiz hicbir zaman unutmadı. Vefatından sonra da unutmadı. Bir kurban kesilse; “Hatice ’nin akrabalarına gonderin.” buyururdu.
VelhÂsıl, o zaman muhabbet nedir?
Muhabbet, rûhun rûha muhabbet duymasıdır. Bedenin bedene muhabbet duyması değil. O suflî muhabbete goturur. Esas muhabbet, rûhun rûha muhabbet duyması. İnsanı bu, mÂnevî aşka goturur. Bu vesîle ile ahlÂk kemÂle erer. Peygamberimiz hakkında gonle katreler ihsÂn olur.
AİLE HAYATINDA TAKVA MeselÂ, bir misal; nasıl bir aile hayatında takvÂ:
Efendimiz buyuruyor ki:
“Geceleyin kalkıp namaz kılan, hanımını da kaldıran, kalkmazsa yuzune su serpe(rek uyandıra)n kimseye Allah rahmet eylesin. Aynı şekilde, geceleyin kalkıp namaz kılan, efendisini de uyandıran, uyanmaz ise yuzune su serperek uykusunu kacıran kadına da Allah rahmet eylesin.” (Ebû DÂvûd, Vitr, 13)
Bu hususta iki hususiyet goruyoruz:
Birincisi; iki taraf birbirinin yuzlerine su serpecek kadar aralarında sevgi ve muhabbet olması.
İkincisi; bu sevgi ve muhabbetin ikisini de takvÂya teşvik etmesi.
(Kur ’Ân-ı Kerîm ’de) iki yuz elli sekiz yerde takv gecer. CenÂb-ı Hak:
“…Siz takv sahibi olursanız, Allah size oğretir...” (el-Bakara, 282) buyuruyor.
Ucuncusu; “رَحْمَةً” bilhassa yaşlılıkta birbirlerine destek olmaları.
Yani demek ki evlilikte temel malzeme, sevgi ve şefkattir. İnsan birbirine muhtactır. Bilhassa ihtiyarlıkta, sÂlih ve sÂliha eşler, birbirlerine baston olurlar, istinadgÂh olurlar.
Huzurlu evlilikte beş tane şart:
Birincisi; muhabbet:
İki tarafın Allah rızÂsına uygun bir şekilde muhabbeti, birbirinin rûhuna girecek bir şekilde yaşamaları.
İkincisi; sadÂkat:
Bey ve hanımın birbirine durust ve sÂdık olmaları. Bilhassa zor zamanlarda tarafların şikÂyet ve bezginliğe duşmemeleri, fedakÂrlık gostermeleri.
Ucuncusu; karşılıklı saygı:
Eşler arasında samimiyet olacak, lÂubÂlîlik olmayacak. Vakar olacak, kibir olmayacak. TevÂzu olacak, zillet olmayacak.
Evlilikte gonul Âhengine de îtin edilecek.
Dorduncu; sabır olacak:
Hayat akışında mutlaka tahammul gerektiren zor zamanlar olur. Mizac farkları vardır. Taraflar boyle zamanlarda birbirlerinin guzel huylarını duşunecekler.
Efendimiz buyuruyor:
“Bir mu ’min hanımına buğzetmesin. Onun bir huyunu beğenmezse bir başka huyunu beğenir.” (Muslim, RadÂ, 61)
Hanım da o şekilde olacak.
Mesûliyet olacak:
İki taraf da mesûliyetini idrÂk edecek.
Efendimiz buyuruyor:
“Hepiniz cobansınız. Hepiniz guttuklerinizden mesulsunuz... Erkek, ailesinin cobanıdır ve surusunden mesûldur. (Coluk-cocuk, ailesi, vesÂire, geciminden…) Kadın; kocasının evinin cobanıdır. (Evin duzenine, rûhÂniyetine, evlÂdının yetişmesine…) Onun bir mesûliyeti icinde olur.” (Bkz. BuhÂrî, VesÂyÂ, 9; Muslim, İmÂre, 20)
Efendimiz; hanımların beyleri, beylerin de hanımları ustunde haklarını ilÂn etti. Hanımlara daha narin davranılmasını, onu tavsiye etti.
Diğer taraftan, anne-babalar, orada birleşiyor, ikisi de anne ve babalardır; hurmette/saygıda kusur etmemek lÂzımdır. Fakat bugun maalesef, bu da azalmış durumda coğu kimsede. Anne-babaya saygı, taraflar nazarında, o kaynana diyor, o kayınpeder diyor, vesÂire diyor. Bu da İslÂm ’ın tanımadığı bir aile tarzı oluyor.
Efendimiz buyuruyor:
“Kadın, dort şeyden alınır: Malı, soyu-sopu, guzelliği, dîni icin. Sen dindar olanı sec…” (BuhÂrî, NikÂh, VI, 123; Muslim, RadÂ, 53)
Aksi hÂlde fakr u zarûrete dûcÂr olursun, perişan olursun diyor, Rasûlullah Efendimiz.
Bu hadîs-i şerîf mûcibince, bir insan evlenirken tefekkur edecek:
“Bu hanım yahut bu efendi ile İslÂmî bir hayat ben yaşayabilir miyim?..” En uzerinde duracağı bu… Bir hanım da bunu duşunecek, bir bey de bunu duşunecek:
“Ben bu hanımla yahut ben bu beyle bir İslÂmî hayat yaşayabilir miyim?..”
İkincisi;
“Bu hanım yahut efendi, Rabbimiz ’in nasip eylediği evlÂtlarımızı, İslÂmî terbiye ile terbiye eder mi? Yoksa onları dunyevî, nefsÂnî cizgilere mi sevk eder?..”
Boyle ihtimam edilen, takv uzere inşa edilen ailelerde, hanımlar da goz nûru olacak, evlÂtlar da “قُرَّةَ اَعْيُنٍ” goz nûru olacak. Bu evlÂtlar topluma fazilet ve takvÂda onderlik ve rehberlik edecekler.
Kızlarımız -inşÃ‚allah- oyle bir İslÂmî kulturde yetişecek ki, bu annelerin-babaların buyuk mesûliyeti. Hatice VÂlidemiz ’den, FÂtıma, Âişe VÂlidemiz ’den, hÂllerinden nasip alacak.
“Kişi sevdiğiyle beraberdir.” (BuhÂrî, Edeb, 96)
Kıyamet gununde onlarla beraber olacak.
Terbiyede iki muessir vardır. Biri verÂsettir. Yani fıtrattan gelen hususiyetlerdir. Uc yaşındaki bir cocuk; biri kediye taş atar, oburu kediye sut verir. Bu, verÂsetten gelen bir hÂdisedir. Ve bu terbiye ile, bu tamamen değişir.
GazÂlî Hazretleri:
“(İnsan) bal mumu gibidir buyuruyor. Ona terbiye ile musbet-menfî istenilen şekil verilebilir.”
İşte ashÂb-ı kirÂm, mÂzisi itibÂriyle cÂhiliyye insanı olan ashÂb-ı kirÂm, Rasûlullah Efendimiz ’in terbiyesi neticesinde kalbi merhamet, mÂrifet ve muhabbetle doldu, asr-ı saÂdet insanları hÂline geldi. Bu en mukemmel bir misaldir.
EvlÂdın ana-babada olan hakkı. Bir defa babanın-annenin hakkı, guzel bir isim koyacak. Cunku isim musemmÂyı ceker. Biyolojik kimlik ve sunnet merasimi olacak. Bunun cok cok daha otesinde, bir rûhÂnî kimlik ve terbiye olacak.
CenÂb-ı Hakk ’ın muhabbeti, yuvaya bir cicek, bir meyve, bir bereket olarak evlÂtlar ihsan etti. Ana-baba da bu evlÂtları emanet bilecek, onu kendine sadaka-i cÂriye olarak, bu vasıfta yetiştirmeyle mukellef olacak.
Her canlı, nesil endişesi hisseder. Necip FÂzıl da nesil endişesinden mahrumiyetin acı manzarasını şu manidar teşbihle ifade eder:
“Tomurcuk derdinde olmayan ağac, odundur.”
Ancak bir mu ’minin nesil endişesi, evlÂdını İslÂm şahsiyeti, İslÂm karakteri miras bırakabilmesinin gayreti icinde olmalıdır.
AllÂh ’ın murÂdı, en hayırlı olandır. Efendimiz ’in ailelerine baktığımız zaman, evlÂtlar Hazret-i Hatice VÂlidemiz ’den devam etti, diğer hanımlardan olmadı. MÂriye VÂlidemiz ’den oldu, o da vefat etti.
Bazı hanımlar, cocuğum olmadı diye buyuk endişeye kapılır. Hazret-i Âişe VÂlidemiz de, onun da cocuğu olmadı, hicbir endişesi yoktu. Hicbir zaman şikÂyete duşmedi. “Aman y RasûlÂllah, benim cocuğum olmadı!” diye bir endişe taşımadı. Cunku “رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً” (“…Sen O ’ndan rÂzı, O da senden rÂzı.” [el-Fecr, 28]) Kul rÂzı olacak. Belki (cocuğunun) olmaması hayırlı.
Yani Hakk ’ın takdîrine rÂzı olabilmek. AllÂh ’ın vermediği bir şeyi ill istemek neticesinde, hic istemedikleri musibetlere dûcÂr eder CenÂb-ı Hak. Bunun cok misalleri de oldu, duyduk ve gorduk.
Cocuğu olmayan anneler, Âişe VÂlidemiz gibi, yetimlere sahip cıkmalı, talebeler yetiştirmeli. Nitekim Hazret-i Âişe VÂlidemiz ’in uc yuz tane talebesi vardı. An gelir, yetiştirdiğin bir talebe, kan bağından gelen evlÂttan kendisine daha hayırlı olur. Zira o kişi, kıyamette kendisine sadaka-i cÂriye olacak.
“رَاضِيَةً مَرْضِيَّةً” (“…Sen O ’ndan rÂzı, O da senden rÂzı.” [el-Fecr, 28])
Fakat muhtelif sebeplerle bekÂr kalan hanımlar ve beyler de buna uzulmeyecekler. Bu da AllÂh ’ın takdîridir, belki haklarında bu hayırlıdır.
VelhÂsıl kul daima bir tebessum hÂlinde olacak. Hicbir zaman asık surat, neden, nicin olmayacak.
GaripnÂme adlı tasavvufî eserde, muellifi olan Âşık Paşa, insanın neslinin devamı icin dort yol saymıştır:
Birincisi; sulbî nesil:
Senin soyundan gelen nesil. Bu ne kadar hayırlı, ne kadar şerli olacağını bilmiyorsun. Hayırlı olmasına gayret edeceksin, butun gucunu kullanacaksın. Bir bahcıvanın ektiği, ziraate verdiği ehemmiyetten daha fazla vereceksin.
MÂlî nesil:
Bir mu ’minin, imkÂnı olan mu ’minin yaptığı ve kurduğu muesseseler. Bunlar da kendisine sadaka-i cÂriye olarak devam edecek. Tabi bu evlÂtlar yine cok muhim.
Omer bin Abdulaziz ’e soruyorlar:
“–Sen evlÂtlarına ne bıraktın?” diyorlar. Sekizinci Emevî halifesi. İki bucuk senelik hilÂfeti var. İslÂm dunyasına, İslÂm tarihine en buyuk imza atanlardan biri, takv ve fazîlet olarak.
“–Ne bıraktın evlÂtlarına diyorlar, bu kadar imkÂnın vardı filÂn?..”
O da diyor ki:
“–Bu yavrularım diyor, benim yolumda olursa ne mutlu, onlar da benim gibi yaşarlar, huzur bulurlar. Yok eğer benim yolumda olmayacaklarsa, zaten verecek bir şey yok.” diyor.
Dorduncusu de ilmî ve irfÂnî nesil, irşÃ‚dî nesil:
Bunlar da kendimizden sonra devam edecek, sadaka-i cÂriyelerdir. Bunlar da mesel omurlerinden sonra devam ediyor:
MevlÂn ’nın Mesnevî ’si, İmÂm-ı RabbÂnî ’nin MektubÂt ’ı, İmÂm-ı GazÂlî ’nin İhy ’sı, Yunus Emre ’nin şiirleri ve emsalleri. Bunlar da sadaka-i cÂriye olarak, her okundukca devam ediyor.
Tabi burada GazÂlî Hazretleri ’nin muhim bir şeyi var. GazÂlî Hazretleri diyor ki:
“Bir lezzet vardır ki diyor, Cennet ’in lezzeti onun yanında hic kalır diyor. Onu anlamak icin şu misallere dikkat et diyor. Uzerinde iyi duşun diyor. İnsanın ceşitli devrelerinde eşyadan lezzet alması, gıdalardan lezzet alması, birbirine musÂvî değildir diyor.
Mesel yeni doğan bir cocuğun butun lezzeti ve gıdası, annesinin sutunu emmektir. (Bundan başka zaten bir şey bilmez, ihtiyacı da yoktur o sutten başka.) Fakat beden terakkî ettikce, muhtelif enerjiler devreye girer ve mecburen gıdaların ceşnisi de değişir. Artık sadece sut emmek, onun istemediği, istese de bedenin ihtiyacını tek başına gideremeyeceği bir vasıtadır. Bu sebeple onun gıda ve lezzeti, terakkîsine gore, bedenî inkişÃ‚fına gore, bedenin zaruretine gore devam eder.
İşte diyor, mÂneviyat da aynen boyledir diyor. MÂnevî hayat da aynı. MÂnevî yolda terakkî eden kimseye de onceki gıdalar artık yetmez.”
CenÂb-ı Hak mÂrifetullah, mÂrifetullah istiyor. Kendisine yakınlık istiyor. Onceki gıdalar artık yetmez olur. Artık daha ust seviyede mÂnevî gıdalara ihtiyac zuhur eder.
Mesel farzlara ilÂveten nÂfileler. ZekÂtın otesinde, sadakalar ve infaklar. Hayır-hasenatta fedakÂrlıklar. Seherlerde ihyÂlar, seherleri ihyÂ. Benzeri gayretlere ihtiyac duyar. Ve Allah Rasûlu ’nun ahlÂkından tecellîlerden nasip almaya başlar.
Yani mÂnevî merhaleler icin kalbin tattığı gıdalar ve lezzetler farklılaşır. Yani mÂnevî yukselişteki bir gonul, her merhalede ayrı ayrı bir haz ve enerji alır.
Sır ve hikmetler ile insan-ı Ârif olarak yaşar, bu terakkî son nefese kadar devam eder. Cunku nihayette insan, yalnız CenÂb-ı Hak ’la huzur bulur artık. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de:
(“…Kalpler ancak AllÂh ’ın zikriyle huzur bulur.” [er-Ra‘d, 28]) buyruluyor. Kalpler sonsuz bir lezzete kavuşur. Butun dunyevî lezzetler, o lezzetin yanında bir cakıl taşına doner. Cocukların oynadığı oyuncağa doner.
Onun icin MevlÂnÂ, Selcuklu Universitesi ’nin hocası iken butun derslerinde, o hÂline “hamdım” diyor. MÂrifetullah ’tan nasip almaya başladığı zaman, “piştim” diyor. Zirvelere tırmandığı zaman da “yandım” buyuruyor.
Es ’ad Erbilî Hazretleri de:
“TecellÂ-yı cemÂlinden Habîbim nevbahar ateş.” diyor. O kalbindeki ateş her tarafa yansıyor.
Fuzûlî oyle; bir suyun akışına bakıyor, neye baksa Rasûlullah Efendimiz ’i goruyor sanki, O ’na hasret…
“Başını daştan daşa urup gezer ÂvÂre su” diyor.
“HÂk-i pÂyine yetem der omurlerdir muttasıl,
Başını daştan daşa urup gezer ÂvÂre su.” diyor.
Yaman Dede ayrı bir ceşni...
Demek ki gıdaların nasıl bedende keyfiyet kazandığı gibi, demek ki kalplerin de boyle keyfiyet kazanması, CenÂb-ı Hakk ’a vuslat…
İşte orada;
(“…Kalpler ancak AllÂh ’ın zikriyle huzur bulur.” [er-Ra‘d, 28]) Kalp CenÂb-ı Hak ’la beraber olmanın buyuk bir lezzeti icinde olmuş oluyor.
SahÂbî bu duruma geldi. Dunyevî her şey gozunde ufaldı, bitti. “Y RasûlÂllah, emret dedi, canım-malım, her şeyim Sana fed olsun y RasûlÂllah.” dedi.
VelhÂsıl, yine evlÂtlara geleceğim. EvlÂtlarımızın/cocuklarımızın kusurlu olmasını istemiyorsak, kusursuz anne ve baba olmaya gayret etmemiz lazım.
Aile saÂdeti, erkek ve hanımın muşterek gecineceği hususlar… Bunun temelinde şunlar var:
Bir; birbirleri ile iyi gecinmek. Yani şeriat hudutlarına dikkat etmek. Şeriat hudutlarından taşmamak.
İkincisi; mutluluk ve sevinclerin paylaşılması icin, hayatın yuk ve sıkıntılarını bertaraf etmek. Yani beraber katlanmak. Anlayışlı ve olgun davranmak, fedakÂr olmak.
İslam ve İhsan