Sabır nedir, ne anlama gelmektedir? Sabır kelimesinin sozluk anlamı nedir? Kur ’an ’da kac yerde sabır geciyor? İslam ’da sabrın onemi ve mukafatını islamveihsan Youtube kanalımızdan sesli kitap olarak dinleyin.
SABIR NEDİR? Sabır; îtidÂli muhÂfaza etme, tahammul gosterme, acıya katlanma, goğus germe, sıkıntı ve meşakkatlere karşı soğukkanlılıkla mukÂvemet etme, aklın ve dînin gosterdiği yolda sebÂt etme mÂnÂlarına gelir.
Butun ahlÂkî guzellikleri icine aldığı icin sabrın dînimizdeki mevkii cok ihti­şamlıdır. Sabır, ilÂhî rızÂyı mûcib mubÂrek bir ahlÂkî vasıftır.
Dîn ve ahlÂkta sabır, hoşa gitmeyen ve ıztırap veren hÂdiseler karşısında muvÂzeneyi bozmadan sukûnete burunmek, Hakk ’a teslîm olmaktır.
Bu hususta İmam Nevevî şoyle der:
“Sabır, nefsi emredilen şeyleri yapmaya mecbur kılmaktır. Bu da ibÂdetlerin meşakkatlerine, belÂlara ve gunah dışındaki zararlara tahammulle gercekleşir.”
Sabredilecek hÂdiseler karşısında; rûhÂnî vasıflar olan af, hilim, tevÂzû, iffet, kanÂat, şefkat, merhamet, nezÂket ve musÂmaha gibi ahlÂkî meziyetlerimizi kullan­mamız lÂzımdır.
Sabır, guzel ahlÂkın ağırlık merkezidir. ÎmÂnın yarısı, ferah ve saÂdetin anah­tarıdır. Cennet nîmetlerine kavuşturan buyuk bir fazîlettir. Her turlu hayırlar ve yuksek kazanclar “sabır”da olduğu icin başta ulu ’l-azm peygamberler, bil-cumle enbiyÂ, evliy ve ulemÂ, sabrı meslek hÂline getir­mişlerdir.
KUR ’AN ’DA KAC YERDE SABIR GECİYOR? Kur ’Ân-ı Kerîm ’de yetmiş kusur yerde sabırdan bahsedilir. Muhtelif Âyetlerde Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e ve O ’nun şahsında butun ummete sabır tavsiye edilmiştir. Bu Âyetlerden birkacı şoyledir:
“Sabret, Sen ’in sabrın da ancak AllÂh ’ın (yardımı) iledir. (ÎmÂn etmiyorlar diye) onlara uzulme! Hîlele­rinden dolayı da sıkıntıya duşme!” (en-Nahl, 127)
“Rabbinin hukmune sabret! Cunku Sen, Bizim nezÂretimiz altındasın! Kalktığın sırada Rabbini hamd ile tesbîh et!” (et-Tûr, 48)
“…AllÂh ’ın hukmu gelinceye kadar sabret!..” (Yûnus, 109)
“Sabah akşam Rabbine ibÂdet ve niyazda bulunan ve O ’nun cemÂlini (rızÂsını) isteyen mu ’min­lerle beraber Sen de sabret!..” (el-Kehf, 28)
Peygamberlerin hayatı, tevhîd mucÂdelesi esnÂsında mÂruz kaldıkları sıkıntılara karşı sergiledikleri dÂsitÂnî sabır ornekleri ile doludur. Hazret-i Nûh -aleyhisselÂm-, dovulme ve alay edilme gibi muhtelif eziyetlere 950 sene sabretmiştir. Hazret-i Mûs -aleyhisselÂm-, İsrÂîloğulları ’na:
“…AllÂh ’tan yardım isteyin ve sabredin!..” (el-A ’rÂf, 128) tavsiyesinde bulun­muştur. Hazret-i Eyyûb -aleyhisselÂm-, başına gelen her turlu ibtil ve musîbete sabretmiş:
“…Biz O ’nu her hususta sabırlı bulduk; O ne guzel kuldu! DÂim AllÂh ’a yone­lirdi!” (SÂd, 44) şeklinde ilÂhî iltifÂta mazhar olmuştur. Âyet-i kerîmede buyrulduğu uzere Hazret-i LokmÂn -aleyhisselÂm- da oğluna:
“Yavrucuğum! Namaz kıl, iyilikleri emret, kotuluklerden nehyet, başına gelene de sabret! İşte bunlar, azmedilmeye değer işlerdir!” (LokmÂn, 17) diye nasî­hatte bulunmuştur.
Hazret-i Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm- Efendimiz ise, bilhassa Mekke ve TÂif halkının ağır hakÂret ve zulumlerine karşı buyuk bir sabır gostermiş, bir muddet sonra da bu insanlar îmÂn ile şereflenmişlerdir.
Enbiy ve evliyÂ, sabırla AllÂh ’ın yardımına nÂil oldular. Bu sebeple onlar bizim ornek alacağımız numûne şahsiyetler olmalıdır. Sabrın dunyevî tarafı acı, uhrevî tarafı cok tatlıdır. Sabrın acılarını sîneye ce­kenler, ebediyet devleti olan cennete ve AllÂh ’ın rızÂsına kavuşurlar.
Bizler, nefs ne kadar isterse istesin, harÂm olan şeylere meyletmemek; bilakis ne derece ağır olursa olsun, sabredip tahammul gostermekle mukellefiz. AllÂh ’ın emirlerini, ne kadar zor gelirse gelsin, sabırla îf etmek mecbûriyetindeyiz!
Sabır Uctur RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, sabrın ceşitlerini ve fazîletlerini bildirdiği bir hadîs-i şerîfinde şoyle buyurmuştur:
“Sabır uctur:
Musîbetlere karşı sabır, kullukta sabır ve gunah işlememekte sabır.
Kim, kaldırılıncaya kadar musîbete guzelce sabrederse AllÂh ona uc yuz derece yazar. Her iki derece arasında sem ile arz arası kadar mesÂfe vardır. Kim de tÂatte sabrederse AllÂh ona altı yuz derece yazar. Her iki derece arasında yeryuzu ile yedi kat aşağısı arası kadar mesÂfe vardır. Kim de mÂsiyete (gunaha) karşı sabrederse AllÂh ona dokuz yuz derece yazar. İki derece arasında yer ile Arş arası kadar mesÂfe vardır.” (Suyûtî, el-CÂmiu ’s-Sağîr, II, 42; Deylemî, II, 416)
Her hÂlukÂrda AllÂh ’ın emir ve yasaklarındaki nîmet, hikmet ve ilÂhî mukÂfÂt­ları duşunmek, sabrı kolaylaştırır. BÂzen sırtımızdan atamadığımız tabiî felÂketleri, taşımaktan başka cÂremiz yoktur. Her cÂresizliğin yegÂne cÂresi, AllÂh ’tır. ŞikÂyetler, feryÂd u figÂnlar, sızlanmalar, kayıptan başka birşey değildir. Bunun icindir ki, başımıza gelen hÂdiselere sabredip CenÂb-ı Hakk ’a sığın­mak, her şeyin O ’ndan geldiğini bilmek ve bir imtihÂn olduğunu idrÂk edip mukÂf­tını duşunmek, en akıllıca iştir.
İnsanın bu imtihÂn dunyÂsında her arzu ettiğine nÂil olması mumkun değildir. Erişemediğimiz şeyler icin, “Olmaması, hakkımızda hayırdır!” veya “Olan şeyde hayır vardır!” demek, kulluğa en uygun olan ve bizi mÂnevî derecelere nÂil eyleyen en guzel bir hÂldir.
Sabır, zorla değil, gonul hoşluğu ile kulun, Rabbine teslîmiyetidir. Hele gucu var iken, sabredip intikÂm almamak, yuce bir fazîlettir.
Sabrın birinci şartı, musîbet ile ilk karşılaşıldığı anda olmasıdır. Tavı gecmiş bir sabrın, fazla bir mukÂfÂtı yoktur.
Bu itibarla, evlÂdını veya yakınını kaybetmiş kimsenin, ilk andaki sabır ve teslîmiyeti muhimdir!
Enes bin MÂlik -radıyallÂhu anh- ’dan rivÂyet edildiğine gore Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, cocuğunun mezarı başında feryÂd ederek ağlayan bir kadının yanından gecti. Ona:
“–AllÂh ’tan kork ve sabret!” buyurdu. Kadın:
“–Cekil git başımdan; zîr benim başıma gelen felÂket senin başına gelmemiştir!” dedi.
Kadın, Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’i tanıyamamıştı. Kendisine, O ’nun RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- olduğunu soylediler. Kadın bunu duyar duymaz Peygamber Efendimiz ’in kapısına koştu. Orada kendisini engelleyen herhangi bir kimse olmadığı icin doğrudan Efendimiz ’in huzûruna cıktı ve (ozur dileyerek):
“–YÂ RasûlallÂh, Siz ’i tanıyamadım.” dedi.
AllÂh Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Hakîkî sabır, felÂketin ilk Ânında gosterilendir!” buyurdu. (BuhÂrî, CenÂiz, 32)
Es-Sabûr Ne Demektir? CenÂb-ı Hakk ’ın esmÂsından biri de “Es-Sabûr”dur. YÂni CenÂb-ı Hak, kullarına muhlet verir ve bu zaman zarfında kendisine nankorluk edenlere dahî rı­zık vererek sabreder. Eğer Rabbimiz, dunyÂda mucrimlerden hemen intikÂm almak dileseydi, kÂinÂt ne hÂle gelirdi?.. Bir duşunmeli!..
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Eğer AllÂh, insanları işledikleri gunahları yuzunden hemen cezÂlandıracak olsaydı, yeryuzunde hareket eden hicbir canlı bırakmazdı. Fakat onların cezasını belirli bir vakte kadar tehir eder...” (FÂtır, 45)
“Sabûr” ism-i şerîfinin ahlÂka inkılÂb ederek en guzel şekilde tecellî ettiği kullar, peygamberler ve evliyÂullÂhtır. Nitekim varlık ve darlık zamanlarında cok muhim olan sabır, onlardan bizlere intikÂl eden en guzel ahlÂk-ı seniyye orneklerinden biridir.
Varlıkta Sabır Varlıkta sabır; gurur ve kibre suruklenmemek, intikÂm almamak, şehevÂta mağlûb olmamak, pintilik ve israf yapmamak, fakirleri hor gormemek ve yaptığı iyiliği yuze vurmamak gibi hasletlere sÂhip olmaktır. Cunku nefs, insanı hep kotu hasletlere zorlar. Bunlara sabredip acı Âkıbete duşmemek gerekir.
Hazret-i İbrÂhîm -aleyhisselÂm- ’ın hÂli, varlıktaki sabra ne guzel bir misÂldir. O, dun­yÂya Âit hicbir şeye temÂyul etmemiş, aksine dunyÂya Âit her şeyi, Rabbinin bir emÂneti olarak telÂkkî etmiştir. Nitekim CenÂb-ı Hak, kendisine bir cok dunyevî imkÂnlar bahşettiği hÂlde, sabır gostererek nefsin arzu ettiği her şeyden uzak­laşmış ve “Halîl” sıfatına nÂil olmuştur.
SuleymÂn -aleyhisselÂm- da, CenÂb-ı Hakk ’ın bahşettiği duny saltanatına meyil gostermeyip, bu saltanatı, kalbinin dışında taşımıştır. O, sık sık fakirlerin yanına gider, onlarla oturmaktan haz alır ve:
“Miskîn, miskinlere yakışır!” derdi. Boylece, duny saltanatı icinde tevÂzuun en guzel hÂlini yaşardı.
Darlıkta Sabır Darlıkta sabır ise; şikÂyet, hased, sırrı ifşÃ‚ etmek, ofke, hınc, Âile efrÂdı ve yakınları ile hoş gecinmemek gibi kotu sıfatlardan korunmaktır. Bu gibi hÂllerde sabredip, kotu fiil ve duşuncelerden uzak kalmaya gayret etmek îcÂb eder. Bunun icin enbiy ve evliyÂnın varlıkta ve darlıktaki hÂllerinden ibret almak ve onları taklîd etmek zarûrîdir.
Fahr-i KÂinÂt Efendimiz, mu ’minlerin bir musîbet ve darlık zamanında umitsizlik ve isyÂna duşmeyip AllÂh TeÂl ’ya tevekkul ve niyazda bulunmalarını şoyle tavsiye etmektedir:
“Kendisine bir musîbet gelen Musluman, AllÂh ’ın emrettiği:
«Biz AllÂh ’a Âidiz ve ancak O ’na doneceğiz. AllÂh ’ım! Bana bu musîbetten dolayı ecir ver ve bana bundan daha hayırlısını ihsÂn eyle!» derse, AllÂh o musîbeti alır ve mutlak daha hayırlısını verir.” (Muslim, CenÂiz, 3)
Varlık ve darlıktaki kalbî Âfetlerden kurtulmak ve rızÂ-yı ilÂhîye kavuş­mak icin, sabretmeye mecbur ve mahkûmuz! Hazret-i Eyyûb -aleyhisselÂm- ’ın şu hÂli, darlıktaki sabra ne guzel bir misÂldir:
Hanımı Rahîme Hatun, kendisine:
“–Sen bir peygambersin; duÂn makbûldur. Cok muzdarip bir hÂldesin! Du et de şi­fÂya nÂil ol!” dedi.
Hazret-i Eyyûb -aleyhisselÂm- ise:
“–AllÂh bana seksen sene sıhhat verdi. Hastalığım ise henuz seksen sene olmadı. Ancak birkac senedir muzdaribim. CenÂb-ı Hak ’tan sıhhat taleb etmeye teed­dub ederim!” buyurdu.
NihÂyet bu yuksek yaratılışlı peygamber, dillere destan olan sabrının neti­cesinde eski sıhhat, genclik ve varlığına kavuştu.
Varlık icinde elinde her imkÂn olduğu hÂlde sabredenlere “ağniyÂ-i şÃ‚kirîn” denir. Darlıkta, gonlunu Rabbine bağlayarak hic şikÂyet etmeden şukur hÂlinde bu­lunanlara da “fukarÂ-i sÂbirîn” denir. AğniyÂ-i şÃ‚kirîn ve fukarÂ-i sÂbirîn icin sayısız mukÂfÂt mujdeleri vardır.
Oruclu olduğu bir gun, Abdurrahman bin Avf -radıyallÂhu anh- icin zengin bir iftar sofrası hazırlanmıştı. Ancak o, yemeklere bakıp şoyle demişti:
“Mus ’Âb bin Umeyr, Uhud savaşında şehîd edildi. O, benden daha fazîletli idi. Ama kefen olarak bir hırkadan başka bir şeyi yoktu. Onunla da başı ortulse ayakları, ayakları ortulse başı acık kalıyordu. Sonra dunyÂlık olarak bize her şey verildi. Doğrusu iyiliklerimizin karşılığının dunyÂda verilmiş olmasından korkuyorum.”
Daha sonra Abdurrahman bin Avf -radıyallÂhu anh- ağlamaya başladı ve yemeği bırakıp sofradan kalktı. (BuhÂrî, CenÂiz, 27)
SahÂbe-i kirÂmın guzîde sîmÂlarından Ebû Zer -radıyallÂhu anh- cok fakir biriydi. Buna mukÂbil infaktan geri durmazdı ve hayÂtı şukur icinde idi. Cunku Peygamberimiz ona:
“−Y Eb Zer! Corbana biraz daha su kat ve komşunu da gozet.” (Muslim, Birr, 142) buyurmuştu.
İşte gonul iklîmine RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in muhabbetini hÂkim kılan, biri zengin diğeri fakir iki buyuk sabır Âbidesi sahÂbî!.. Onlar, aynı rûh hÂli icinde, yÂni biri varlıkta, diğeri darlıkta AllÂh ’ın rızÂsına nÂil olabilmek ve İslÂm ’ı samîmî bir îmÂnla yaşayabilmek icin gosterdikleri sabrın guzelliğini ne kadar mukemmel aksettirmişlerdir. Bizler de bu duygularla dolabilmemiz icin, zikir, sohbet ve cÂn u gonulden yapılan duÂlara muhtÂcız!..
CenÂb-ı Hak buyurur:
“Ey îmÂn edenler! Sabredin ve sabır yarışında duşmanlarınızı gecin!..” (Âl-i İmrÂn, 200)
Yine CenÂb-ı Hak buyurur:
“Asra yemîn ederim ki, insan, gercekten ziyÂn icindedir. Bundan ancak, îmÂn edip amel-i sÂlih işleyenler, birbirlerine hakkı tavsiye edenler ve sabrı tavsiye eden­ler mustesnÂdır.” (el-Asr, 1-3)
Ancak, hakkın ve sabrın tavsiye edilebilmesi icin bunların hayata tatbîki zarûrîdir.
CenÂb-ı Hak, cumlemizi sabırla mutehallî eylesin! Cumle enbiy ve evliy­nın sabır ve sadır genişliğinden bir hisse nasîb eyleyip tÂkat getiremeyeceğimiz imtihÂn­lardan muhÂfaza buyursun!..
Âmîn!..
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Nebiler Silsilesi 1, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan