Prof. Dr. Mehmet Yaşar Kandemir Hoca ile “Hadis karşıtı” kampanya uzerine Altınoluk Dergisi'nde yayınlanan soyleşiyi sizlerle paylaşıyoruz.HADİS VE SUNNETİN GOREVİ KUR'ÂN'I ACIKLAMAKTIR

A. Taşgetiren: Peki hocam, Kur ’an varken Hadis – sunnet nasıl bir fonksiyon icra etti, diye sorulsa neler soylersiniz?

Prof. Dr. Kandemir: Bu da onemli bir sual. Hemen belirtelim. Kur ’Ân-ı Kerîm dinin genel ilkelerini ortaya koyar, inanc ve ahlÂk esaslarını bildirir, fakat ayrıntıya girmez. Hadis ve sunnet ise Kur ’Ân-ı Kerîm ’i “beyÂn” eder, yani acıklar ve bu acıklamayı ceşitli şekillerde yapar:

Hadis ve sunnet kimi zaman Kur ’Ân-ı Kerîm ’de belirtilen ilke ve esasları destekler; sınır getirilmeyen bazı buyruklara sınır getirir; genel hukumleri belirgin hale getirir; Kur ’Ân-ı Kerîm ’de kapalı bırakılan noktaları acıklığa kavuşturur, kısa ve ozlu buyrukları acıklar.

A. Taşgetiren: Bunları biraz acsak hocam.

Prof. Dr. Kandemir: Evet acmamız lazım. Şoyle ki: Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ozet halinde verildiği icin nispeten kapalı olan bilgiler vardır. Hadis ve sunnet bunları ayrıntılı olarak acıklar. Buna “mucmel”in “beyÂnı” denir. Mesel Kur ’Ân-ı Kerîm ’de:

“Namaz kılın!”27 “Namazı dosdoğru kılın”28

“Namaz, mu ’minlere belli vakitlerde farz kılınmıştır”29 buyrulur. Ama namazın kac vakit kılınacağını, her bir namazın kac rekÂt olduğunu, nasıl kılınacağını, farzlarının, vÂciblerinin neler olduğunu, hangi davranışların namazı bozacağını bildirmez. Namaz kılınmasını emreden bu ozlu emri hadis ve sunnet acıklayıp beyÂn eder. Nitekim Allah ’ın Resûlu “Benim namazı nasıl kıldığımı goruyorsanız, siz de oyle kılın”30 buyurmuştur.

AshÂb-ı kirÂmdan İmrÂn İbni Husayn ’ın acıklaması konuyu daha iyi anlamamızı sağlar. Hz. Omer, halife olunca, halka İslÂmiyet ’i oğretmesi icin bu aziz sahÂbîyi Basra ’ya gondermişti. Birgun İmrÂn radıyallahu anh Muslumanlarla sohbet ederken, cemÂatten biri ona:

“Siz bize bazı hadisler okuyorsunuz. Ama biz onları Kur ’an ’da bulamıyoruz” dedi. İmrÂn İbni Husayn radıyallahu anh onun bu sozune kızdı ve ona:

“Sen Kur ’an okudun mu?” diye sordu. Adam:

“Evet, okudum” diye cevap verdi. Bu aziz sahÂbî sozune şoyle devam etti:

“Peki, sen Kur ’an ’da akşam namazının uc rekÂt, yatsı namazının dort rekÂt, sabah namazının iki rekÂt, oğle ve ikindi namazlarının dorder rekÂt olduğunu gordun mu? Gormedin. Peki siz bunları kimden oğrendiniz? Bizden oğrendiniz değil mi? Biz de bunları Allah ’ın Resûlunden oğrendik.”

İmrÂn İbni Husayn radıyallahu anh adama bir soru daha sordu:

“Siz paranın ve koyunun kırkta birinin zekÂt olarak verileceğini Kur ’Ân-ı Kerîm ’den mi oğrendiniz?” Adam:

“Hayır” dedi.

Bu Âlim sahÂbî konuşmasına şoyle devam etti:

“Peki siz, bunu kimden oğrendiniz? Bizden oğrendiniz değil mi? Biz de bunları Allah ’ın nebîsinden oğrendik.”

İmrÂn radıyallahu anh konuşmasını şoyle surdurdu:

‘Kullarım KÂbe ’yi tavaf etsinler! ’31 Âyet-i kerîmesini Kur ’Ân-ı Kerîm ’de goruyorsunuz. Peki tavafın yedi defa yapılacağını, tavaftan sonra Hz. İbrÂhim ’in makamının arkasında iki rekÂt namaz kılınacağını Kur ’Ân-ı Kerîm ’de bulabiliyor musunuz? Bulamıyorsunuz? Peki siz bunları kimden oğrendiniz? Bizden oğrendiniz değil mi? Biz de bunları Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellemden oğrendik.”

Orada bulunan insanlar İmrÂn İbni Husayn ’a: “Doğru soyluyorsun” diye hak verdiler.32

Bu misÂl de bize gosteriyor ki, sunnet olmazsa Kur ’Ân-ı Kerîm anlaşılamaz, Muslumanlar da dinlerini doğru durust yaşayamaz. Aynı şekilde Kur ’Ân-ı Kerîm ’deki hac emri de, zekÂt emri de gerektiği gibi uygulanamaz.

Kur ’Ân-ı Kerîm ’de sınır getirilmeyen bazı buyruklar vardır. Hadis ve sunnet bu buyruklara sınır getirir. Buna “mutlak”ın “takyîd”i denir. Mesel Kur ’Ân-ı Kerîm ’de:

“Hırsızlık eden erkek ve kadının yaptıklarına bir karşılık ve Allah tarafından caydırıcı bir ceza olmak uzere ellerini kesin”33 buyurulur. Fakat Âyet-i kerîmede sağ elin mi, sol elin mi kesileceği, dirsekten mi, el ayasından mı, bilekten mi kesileceği belirtilmemiştir. Hadîs-i şerîf bu konuya acıklık getirmiş ve sağ elin bilekten itibaren kesileceğini haber vermiştir.34

Şayet hadis ve sunnet Kur ’Ân-ı Kerîm ’deki bu mutlak emri sınırlandırmasaydı hırsızın hangi elinin nereden itibaren kesileceği bilinmeyecekti.

Kur ’Ân-ı Kerîm ’de bazı genel hukumler vardır. Hadîs-i şerîf bu hukumleri belirgin hÂle getirir. Buna “Âmm”ın “tahsîs”i denir. Mesel Kur ’Ân-ı Kerîm ’de:

“Kesilmeden olen murdar hayvan size haram kılındı”35 buyrulur. Acaba kesilmeden olen butun hayvanların eti haram mıdır, yoksa bunun istisnÂsı var mıdır? Hadîs-i şerîf balığı bu hukmun dışında tutar ve “onun olusunun helÂl olduğunu” belirtir.36

Yine Kur ’Ân-ı Kerîm “Zina eden kadın ve erkekten her birine yuzer sopa vurulmasını” emreder.37 Acaba bu hukum evli, bekÂr butun Muslumanları kapsar mı? Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem Kur ’Ân-ı Kerîm ’in bu genel hukmunu tahsîs etmiş ve bu hukmu sadece zin eden bekÂrlara uygulamıştır.38

Kur ’Ân-ı Kerîm kapalı bıraktığı icin mÂnası anlaşılmayan bazı Âyet-i kerîmeler vardır. Hadis ve sunnet, Âyetteki bu kapalı yonleri izah eder. Buna “muphem”in veya “muşkil”in “tavzîh”i denir. Mesel Kur ’Ân-ı Kerîm:

“İman eden ve imanlarına zulum bulaştırmayanları” over.39 İmanlarına zulum bulaştırmayanlar ne demektir? Nitekim bu Âyet-i kerîme nÂzil olunca ashÂb-ı kirÂm bu ifÂdeyi anlamakta zorlandılar ve Peygamber Efendimiz ’e gelerek: “Hangimiz zulmetmeyiz ki?” diye uzuntulerini dile getirdiler. Bunun uzerine Allah ’ın Resûlu Kur ’Ân-ı Kerîm ’deki bu kapalı ifÂdeye acıklık getirdi ve imanlarına zulum bulaştırmayanların “Allah ’a ortak koşmayanlar” olduğunu soyledi. Bu acıklama sahÂbe-i guzîn efendilerimizi son derece rahatlattı.40 Bu misÂllerde gorduğumuz uzere Kur ’Ân-ı Kerîm bazı konulara kısaca temas etmekle birlikte geniş bilgi vermemiş, bu hususları acıklama gorevini Resûl-i Ekrem ’ine bırakmıştır.

HADİS KARŞITLARININ YANLIŞ YORUMLADIĞI AYETLER

A. Taşgetiren: Peki hocam, “Hadis karşıtlığı”na soyunanların işaret ettikleri ayetleri nasıl anlamamız gerekiyor?

Prof. Dr. Kandemir: İsterseniz buna madde madde bakalım. Şoyle ki:

“Bugun dininizi kemÂle erdirdim”46 Âyet-i kerîmesinin en son inen Âyet olduğunu, bu Âyette gecen “din” kelimesiyle Kur ’Ân-ı Kerîm ’in kastedildiğini ileri suruyorlar.

Bu Âyet-i kerîmenin en son nÂzil olduğunu soylemek yanlıştır. Evet bu Âyet Ved Haccı ’nda nÂzil olmuştur. Ama bu Âyetten sonra başka Âyetler de nÂzil olmuştur. MÂide sûresinin son kısmı, Nis sûresinin sonundaki “kelÂle” Âyeti, Nasr sûresi ve daha başka Âyetler boyledir. “Bugun dininizi kemÂle erdirdim” Âyetinden sonra Peygamber Efendimiz doksan gun kadar daha yaşamıştır.47

Bu Âyet-i kerîmede “din” diye ifÂde edilen, hadis ve sunnet karşıtlarının ileri surduğu gibi Kur ’Ân-ı Kerîm değil, dinin beş temel esasıdır. Yani Kelime-i ŞehÂdet, namaz, zekÂt, hac ve oructur. Nitekim Allah ’ın Resûlu “İslÂm beş temel uzerine kurulmuştur”48 hadisiyle buna işÃ‚ret buyurmuştur. Evet, Kur ’Ân-ı Kerîm bu beş temel esası bildirmiş, ama acıklamasını Resûlullah sallallahu aleyhi ve selleme bırakmış, onun bu konulardaki acıklamasıyla îmÂn, amel ve ahlÂk esasları belirlenmiştir. Cunku din, sadece Kur ’Ân-ı Kerîm ’in değil, Kur ’an ile sunnetin birlikte oluşturduğu esaslardır. Allah TeÂl “Biz sana her şeyi acıklamak uzere bu kitabı indirdik”,49 “Sana, kendilerine gonderileni insanlara acıklaman icin bu Kur ’an ’ı indirdik”50 Âyet-i kerîmeleri bu gerceği gostermekte, hadis ve sunnetin ortaya koyduğu uygulamalarla dinin doğru bir şekilde anlaşıldığı ve yaşandığı gorulmektedir.

İslÂm denince, Kur ’Ân-ı Kerîm ile hadis ve sunneti birlikte hatırlamak zorunludur.

“Allah ’ın Resûlu size ne verdiyse onu alın. Neyi yasakladıysa ondan da kacının”51 Âyet-i kerîmesini de hadis ve sunnet karşıtları doğru anlamıyorlar. Bu Âyeti nasıl anlamak gerektiğini Abdullah ibni Mes‘ûd ile bir kadın arasında gecen tartışma acıkca gostermektedir:

İbni Mes‘ûd radıyallahu anh doğme yapan, yaptıran, kaşlarını incelten ve benzeri uygulamaları yapan ve boylece Allah ’ın yarattığı şekli değiştiren kadınlara lÂnet etmişti. Bunu duyan bir hanım ona geldi ve Kur ’Ân-ı Kerîm ’in tamamını okuduğu halde orada boyle yasakları gormediğini soyleyerek ona itiraz etti. Abdullah ibni Mes‘ûd da sozunu ettiği işleri yapanlara Peygamber aleyhisselÂmın lÂnet ettiğini soyledi ve ardından: “Allah ’ın Resûlu size ne verdiyse onu alın. Neyi yasakladıysa ondan da kacının” Âyet-i kerîmesini okudu, bu Âyet-i kerîmeye gore Peygamber ’in emrettiği her şeyin benimsenmesi, yasakladığı her şeyden de uzak durulması gerektiğini hatırlattı.52

“Biz kitapta hicbir şeyi eksik bırakmadık”53 Âyet-i kerîmesini de hadis karşıtları yanlış anlıyor ve bu Âyet-i kerîmeyi Kur ’Ân-ı Kerîm ’de her şey bulunduğunu, hadislere ihtiyac olmadığını ileri surerken zikrediyorlar. Halbuki bu Âyet-i kerîmede gecen “kitap” Kur ’Ân-ı Kerîm değil, her şeyi ihtiv eden “Levh-i mahfûz”dur. Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem “Allah TeÂl gokleri ve yeri yaratmadan elli bin sene once mahlûkātın kaderini yazmıştır”54 hadîs-i şerîfiyle bunu dile getirmiştir.

“Yaş, kuru ne varsa hepsi gerceği gosteren apacık bir kitaptadır”55 Âyet-i kerîmesindeki “kitap” ifÂdesiyle de Kur ’Ân-ı Kerîm değil Levh-i mahfûz kastedilmiştir. Allah TeÂl Levh-i mahfûz ’dan “ana kitap” diye de soz etmektedir: “O Kur ’an, katımızdaki Ana Kitap ’ta bulunan pek yuce ve hikmet dolu bir Kur ’an ’dır.”56

“Kendilerine okunan bu kitabı sana indirmemiz mûcize olarak onlara yetmedi mi?”57 Bu Âyet-i kerîmede Allah TeÂlÂ, Peygamber Efendimiz ’den mûcize isteyen kÂfirleri muhÂtap almakta, hem bu, hem de bir onceki Âyet-i kerîme ile onlara şunu sormaktadır:

Size gonderdiğim Kur ’Ân-ı Kerîm, Peygamberim Muhammed ’in benim elcim olduğunu apacık bir şekilde gostermiyor mu? Bir de mûcize istiyorsunuz! Arap edebiyatını mukemmel sûrette bilen sizlere Kur ’an Âyetleri mûcize olarak yetmiyor mu? Sizin gibi edebiyatı iyi bilen kimselere Kur ’an ’dan daha yeterli bir mûcize olur mu?

İşin gulunc tarafı hadis ve sunnet karşıtları bu Âyet-i kerîmeyi doğru anlamadıkları gibi, onu sunneti savunanlara karşı kullanmaya kalkıyorlar ve bu Âyetin dini anlamak icin Kur ’Ân-ı Kerîm ’in yeterli olduğunu, hadis ve sunnete ihtiyac bulunmadığını gosterdiğini iddia ediyorlar.

“Biz sana her şeyi acıklamak, doğru yolu gostermek, rahmet kaynağı olmak, Muslumanlara da mujde vermek uzere bu kitabı indirdik”58 Âyet-i kerîmesi, yukarıda da soylediğimiz gibi Peygamber Efendimiz ’in hadisleriyle dini acıkladığını, esasen gorevinin de dini acıklamak olduğunu gosteriyor.

RESULULLAH'IN ALLAH KATINDAKİ DEĞERİ

A. Taşgetiren: Hocam, sanırım bir de Rasulullah ’ın Allah Teala katındaki değerinden bahsetmek gerekiyor.

Prof. Dr. Kandemir: Evet, Allah ’ın kitabı ile Allah ’ın Rasulunu gonlune sığdırmakta zorlananlara bunu da hatırlatmakta yarar var. Soru şu:

-Biz nasıl bir peygamberden soz ediyoruz? Lutfen buna dikkat buyurulsun!

KÂinÂtın Rabbi ’nin Kur ’Ân-ı Kerîm ’inde: “Biz seni Âlemlere yalnız rahmet olarak gonderdik”59 diye şÃ‚nını yucelttiği bir Peygamber ’den soz ediyoruz.

Bu Âyet-i kerîmede gecen “Âlem­ler” ifÂdesi, CenÂb-ı Hak dışındaki butun kÂinÂtı kapsar. Bu da Allah TeÂl ’nın Resûl-i Ekrem ’ini kÂfirler de dÂhil, yarattığı her varlığa rahmet olarak gonderdiğini gosterir. Abdullah ibni AbbÂs radıyallahu anhumÂnın dediği gibi durum ortadadır. Daha onceki ummetler peygamberlerine inanmayınca “maymuna donuşturulmuş, yerin dibine batırılmışlardır. Fakat Resûl-i Ekrem ’e inanmayan kÂfirler, onun hurmetine bu belÂlardan kurtulmuşlardır.”60

İşte bizim Peygamberimiz Allah katında boylesine hatırlı bir insandır. CenÂb-ı Hak ona İsr ve Mi ’rÂc ’ı nasip etmiş, bu sırada ona Kendisinin varlığını ve kudretini gosteren en buyuk delillerden bir kısmını gostermiştir.61

Bu dinin buyukleri olan ashÂb-ı kirÂm, tÂbiîn ve diğer İslÂm Âlimleri Peygamber Efendimiz ’in hadislerine din diye sarılmışlar, buyruklarını baştÂcı etmişlerdir. Biz de onun yolunu kendimize yol bilmeli, sunnetine dort elle sarılmalıyız. O bize ne verdiyse almalı, neyi yasakladıysa ondan da sakınmalıyız.62

HADİS KARŞITLARINA BİRKAC SORU

Burada son olarak Hadis karşıtlarına bazı sorular sormak isterim:

* Bircok hadîs-i şerîfte gorduğumuz uzere ashÂb-ı kirÂm icinden cıkamadıkları konuları Resûl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve selleme soruyorlardı veya konu ailevî bir mesele ise Resûl-i Ekrem ’in evine hanımlarını gonderip Mu ’minlerin annelerine sorduruyorlardı. Mesel birgun Hz. Omer Resûl-i Ekrem ’in huzûruna gelerek:

“Bugun cok buyuk bir gunah işledim, orucluyken karımı optum” diye derdini anlatmış ve ondan cozum beklemişti.63 AshÂb-ı guzîn efendilerimiz Kur ’Ân-ı Kerîm ’i bizden daha iyi bildikleri halde, zorda kaldıkları zaman cozumu Kur ’Ân-ı Kerîm ’de aramayıp neden Allah ’ın Resûlu ’ne veya onun hanımlarına başvuruyorlardı? Kur ’Ân-ı Kerîm ashÂb-ı kirÂma da yeteceğine gore, onlar neden namaza, oruca, hacca, zekÂta ve dinin diğer konularına dair sorularını Resûl-i Ekrem Efendimiz ’e yoneltiyorlardı?

* Hadis ve sunnet olmasaydı namazların rekÂtları, nasıl kılınacağı, namaz vakitleri, oğle ve ikindi namazlarında imÂmın kırÂati cehrî değil hafî okuyacağı, malın kırkta birinin zekÂt olarak verileceği ve benzeri meseleler nereden oğrenilecekti?

* Kur ’Ân-ı Kerîm bize yeter, hadis ve sunnete ihtiyac yok diyorsunuz. Eğer bu goruşunde samimi iseniz, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellemin sunnetine sarılmayı emreden şu Âyet-i kerîmeleri nasıl gozardı ediyorsunuz?

* “De ki: Eğer Allah ’ı seviyorsanız, bana uyun ki, Allah da sizi sevsin ve gunahlarınızı bağışlasın.”64

“Peygamber ’e itaat eden, Allah ’a itaat etmiş olur. İtaat etmeyenlere ise aldırma.”65

* “Allah ’a ve Âhiret gunune kavuşmayı uman ve Allah ’ı cok anan kimseler icin, Allah ’ın elcisinde size guzel bir ornek vardır.”66

* Resûlullah sallallahu aleyhi ve selleme sunnetin de vahyedildiğini belirten şu Âyet-i kerîmeye ve benzeri Âyetlere nasıl mÂn veriyorsunuz?

“Eğer Allah ’ın sana lutuf ve merhameti olmasaydı, o insanlardan bir kısmı vereceğin hukumde seni şaşırtmaya yeltenecekti. Onlar ancak kendilerini şaşırtırlar; sana da bir zarar veremezler. Cunku Allah sana kitabı indirdi, hikmeti verdi ve bilmediklerini oğretti. Allah ’ın sana olan lutfu cok buyuktur.”67

* Şayet Kur ’Ân-ı Kerîm varken hadise ihtiyac yoksa, Allah ’ın Resûlu ’ne muhÂlefet etmekten sakındıran şu kabil Âyet-i kerîmelerin mÂnası nedir?

“Peygamber ’in emrine aykırı hareket edenler, başlarına bir bel gelmesinden veya elem verici bir azaba uğramaktan sakınsınlar.”68

Kur ’an bize yeter, hadis ve sunnete ihtiyacımız yok, derken Kur ’Ân-ı Kerîm ’e ters duşuyorsunuz. Cunku Kur ’Ân-ı Kerîm ’in bircok Âyet-i kerîmesi Peygamber sunnetine uymayı farz kılıyor. Ama siz, Peygamber aleyhisselÂma uymayı ve ona itÂat etmeyi emreden bu Âyetleri yok sayıyorsunuz.

Kur ’Ân-ı Kerîm ’in asıl bağlıları, Resûl-i Ekrem ’in Allah ’tan alıp getirdiği Kur ’an ’a ve sunnete tÂbi olan Muslumanlardır. Cunku onlar şu Peygamber buyruğunu baştÂcı edenlerdir:

“Size iki şey bırakıyorum. Onlara sıkıca yapışırsanız yolunuzu kaybetmezsiniz: Biri Allah ’ın kitabı Kur ’an ’, diğeri Peygamberi ’nin sunneti.”69

Siz Kur ’an bize yeter demekte ısrar ediyorsunuz. Halbuki Kur ’Ân-ı Kerîm bir Muslumanın hayatında ihtiyac duyduğu her meseleyi ihtiva etmiyor. Hatta bazen hadis ve sunnet bile Muslumanın butun sorularını karşılamaya yetmiyor da, İslÂm Âlimları “icm”, “kıyÂs”, “istihsÂn” “istishÂb”, “sedd-i zerÂi‘” gibi ceşitli yontemler, cozum yolları arıyorlar.

Şayet insaf sahibi iseniz, bu bilgiler ve bu sorular karşısında durumunuzu yeniden gozden gecirirsiniz...

SUNNET TEK BAŞINA HUKUM KOYAR

A. Taşgetiren: Peki hocam, Sunnet ’in Kur ’an ’dan ayrı olarak tek başına hukum koyması soz konusu mudur?

Prof. Dr. Kandemir: Bu da dini hukumlerin kaynağı tartışması acısından onemli bir konu. Evet, Hadis ve sunnet Kur ’Ân-ı Kerîm ’i acıklamakla kalmaz, ayrıca Allah ’ın kitabında hic temas edilmeyen konulara dair hukumler ortaya koyar. Cunku KÂinÂtın Rabbi kitabında temas etmediği hususlarda, hukum koyma yetkisini (teşrî yetkisini) Resûlune bırakmıştır. Fahr-i Âlem sallallahu aleyhi ve sellem bu durumu:

“Resûlullah ’ın haram kıldığı bir şey Allah tarafından haram kılınmış gibidir”41 diye acıklamıştır.

Kur ’Ân-ı Kerîm ’de temas edilmediği icin Peygamber Efendimiz ’in, Allah ’ın izniyle emrettiği veya yasakladığı konulara ornek olarak şunları sayabiliriz:

* Fıtır sadakası.

* Bir erkeğin, karısıyla birlikte onun teyzesi ve halasını aynı zamanda nikÂhına alamayacağı.42

* Doğan, şahin, kartal, akbaba gibi tırnaklı ve penceli yırtıcı kuşların; bir de kurt, aslan, kaplan, pars, maymun, sırtlan gibi kopek dişli yırtıcı hayvanların etinin yenmeyeceği.43

* Mest uzerine mesh edileceği.44

* Şuf‘a hakkı. Bu, satılan bir gayr-i menkūlu, satılan fiatla ortağının veya komşusunun satın alma hakkıdır. Bu durumu Peygamber Efendimiz: “Komşu komşusunun şuf‘asına başkalarından daha cok hak sahibidir”45 hadisi ve benzeri acıklamalarıyla belirtmiştir.

Dipnotlar: 27) İsr 17/78. 28) Bakara 2/110; Nûr 24/56. 29) Nis 4/103. 30) BuhÂrî, EzÂn 18, nr. 631, Edeb 27, nr. 6008. 31) Hacc 22/29. 32) Ebû DÂvûd, ZekÂt 2, nr. 1561; İbni Ebî Âsım, es-Sunne (ElbÂn&#238, II, 372, nr. 815; İbn Batta, el-İbÂnetu ’l-kubrÂ, I, 234, nr. 66. 33) MÂide 5/38. 34) İbni Hacer el-AskalÂnî, Fethu ’l-bÂrî (Hatîb), XII, 98-99 [I-XIII, Beyrut 1379]; Aliyyu ’l-Kārî, Mirkātu ’l-mefÂtîh şerhu MişkÂti ’l-MesÂbîh, VI, 2355. [I-IX, Beyrut 1422/2002] 35) MÂide 5/3. 36) Ebû DÂvûd, TahÂret 41, nr. 82; Tirmizî, TahÂret 52, nr. 69; NesÂî, TahÂret 48; İbni MÂce, TahÂret 38, Sayd 18, Et`ıme 31. 37) Nûr 24/2. 38) Muslim, Hudûd 13, nr. 1690. 39) En‘Âm 6/82. 40) BuhÂrî, ÎmÂn 23, nr. 32; Muslim, ÎmÂn 197, nr. 124. 41) Tirmizî, İlim 10, nr. 2664; İbni MÂce, Mukaddime 2, nr. 12. 42) BuhÂrî, NikÂh 27, nr. 5108-5110; Muslim, NikÂh 33, nr. 1408. 43) Muslim, Sayd, 15, 16, nr. 1933, 1934; Ebû DÂvûd, Etime, 32, nr. 3802-3805. 44) BuhÂrî, Vudû ’ 50, nr. 202-205; Muslim, TahÂret 72-80, nr. 272-274. 45) Ebû DÂvûd, Şuf‘a 73, nr. 3513-3518; İbni MÂce, Şuf‘a 2, nr. 2494. 46) MÂide 5/3. 47) İbn Âşûr, et-Tahrîr ve ’t-tenvîr, VI, 106 [Tunus 1984]. 48) BuhÂrî, ÎmÂn 2, nr. 8; Muslim, ÎmÂn 19-22, nr. 16. 49) Nahl 16/89. 50) Nahl 16/44. 51) Haşr 59/7. 52) BuhÂrî, Tefsîr 59/4, nr. 4886, LibÂs 82-87, nr. 5931-5948; Muslim, LibÂs 120, nr. 2125. 53) En‘Âm 6/38. 54) Muslim, Kader 16, nr. 2653. 55) En‘Âm 6/59. 56) Zuhruf 43/4. 57) Ankebût 29/51. 58) Nahl 16/89. 59) Enbiy 21/107. 60) Mehmet Yaşar Kandemir, ŞemÂl-i Şerîf Şerhi, I, 75. 61) Necm 53/18. 62) Haşr 59/7. 63) İbni HibbÂn, es-Sahîh (Arnaût), VIII, 313-314, nr. 3544. 64) Âl-i İmrÂn 3/31. 65) Nis 4/80. 66) AhzÂb 33/21. 67) Nis 4/113. 68) Nûr 24/63. 69) MÂlik, Muvatta ’, Kader 3.

Kaynak: Altınoluk Dergisi, 380. Sayı
İslam ve İhsan