Kur ’Ân ’ın rahmet ve bereketinden tam olarak istifade edebilmemiz icin Kuran'ı azimuşşana bir takım vazifelerimiz bulunmaktadır. İşte Msulumanın Kuran'a karşı vazifeleri...Kur ’Ân ’ın rahmet ve bereketinden tam olarak istifade edebilmemiz icin ona karşı bir takım vazifeleri yerine getirmemiz gerekmektedir. Bunların başta gelen bir kacından kısaca bahsedelim:
1. Kur ’Ân-ı Kerîm ’e TÂzim ve Hurmet Kur ’Ân-ı Kerîm, en son ve en yuce ilÂhî kitaptır. CenÂb-ı Hakk ’ın KelÂm sıfatının bir tecellîsidir. Pek cok Âyet-i kerîmede Kur ’Ân-ı Kerîm ’in, ulvî sıfatlarından bahsedilir. Bunlardan birkacı şoyledir:
“And olsun ki, biz sana tekrarlanan yediyi ve yuce (azîm) Kur ’Ân ’ı verdik.” (el-Hicr 15/87)
“KÂf. Şerefli (mecîd) Kur ’Ân ’a andolsun!” (KÂf 50/1)
“O (Kur ’Ân), katımızda bulunan ana kitapta (levh-i mahfuzda) mevcut, yuce (aliyy) ve hikmetle dolu bir kitaptır.” (ez-Zuhruf 43/4)
Kur ’Ân, Allah ’ın şiÂrlarından biridir. CenÂb-ı Hak, yeryuzune koyduğu bu alÂmetlere hurmetsizlikten kacınmamızı emreder.[1] Onlara tÂzimde bulunup hurmet edenlerin ise, hayra nÂil olacağını bildirir. Âyet-i kerimelerde şoyle buyrulur:
“Her kim, Allah ’ın hurmet edilmesini istediği şeylere saygı gosterirse, bu, Rabbinin katında kendisi icin daha hayırlıdır.” (el-Hac 22/30)
“Kim de, Allah ’ın şeÂirine tazim gosterirse, şuphesiz bu, kalplerin takvÂsındandır.” (el-Hac 22/32)
Kur ’Ân-ı Kerîm ’den lÂyıkıyla istifÂdenin ilk şartı, ona edep ve hurmet duygularıyla yaklaşmaktır. Cunku bu ihtiram hÂli, Kur ’Ân ’a atfedilen ehemmiyetin bir tezÂhurudur.
Kur ’Ân ’a hurmet bÂbında şunları zikredebiliriz:
-Kur ’Ân-ı Kerîm ’e tÂzim icin onu bel hizasından aşağıda tutmamalıdır.
- Okurken onu goğsune yakın tutmalı veya onundeki her­hangi bir şeyin uzerine koymalı, yere koymamalıdır.
- Aynı şekilde, Mushaf ’ı acık bırakmamalı, onun uzerine herhangi bir kitap veya eşya koymamalıdır. Kur ’Ân-ı Kerîm, her zaman butun kitaplardan yuksekte olmalıdır.
- Onunla tuvalet, banyo gibi necaset olan yerlere girmemeli, oralarda Kur ’Ân okumamalıdır.
- Aynı şekilde uykuluyken ve dili karışırken de Kur ’Ân okumamalıdır.
- Mushafa bir defa olsun bakmaksızın hicbir gun gecirmemelidir.
- Pazarlarda, gurultu olan, boş işlerle uğraşılan ve ayak takımından kimselerin toplandığı uygunsuz yerlerde Kur ’Ân okumamalıdır.
- Onu munasip olmayan yerlere yazmamalıdır.
- Uygun bir yere yazarken eksik, kucuk ve hoş olmayan hatlarla yazmamalıdır.
- Mescidcik, Mushafcık, kucuk Kur ’Ân, kucuk sûre gibi lafızları kullanmamalıdır.
- Kur ’Ân ’dan ve Âyetlerinden bahsederken dÂim hurmetle konuşmalıdır.
- Uzeri tozlandı ise hemen temizlemelidir.
- Uzerinde Allah ve Rasûlu ’nun sozu yazılı bir kÂğıtla yiyecek veya başka bir şey tutmamalı, bu kÂğıtları yırtıp atmamalı, yok edilmesi gerekiyorsa ayak basılmayan temiz bir toprağa gomulmeli veya yakılmalıdır.
- Kur ’Ân-ı Kerîm ’e doğru ayak uzatmamalıdır.
Bugun biz de Kur ’Ân-ı Kerim ’e karşı son derece tÂzim ve muhabbet duyguları icinde olmalıyız. Onu okurken, yazarken, bir yerde muhÂfaza ederken veya bir yere gotururken her halde tÂzim ve muhabbetle hareket etmeliyiz.
Onceleri murekkeple yazılan yazılar silinmek istendiğinde, su ile yıkanırdı. Enes (r.a), HulefÂ-i RÂşidîn zamanındaki talebelerin, kendisiyle Kur ’Ân Âyetlerinin yıkandığı suları rasgele sağa sola atmadıklarını, bilÂkis husûsî bir kapta biriktirerek kabir kenarlarında veya ayak basılmayan yerlerde acılan temiz kuyulara doktuklerini bildirir. Aynı zamanda bu suları şif niyetiyle kullandıkları da olmuştur.[2]
Hz. Omer ve Hz. Osman (r.a), her sabah kalktıklarında Mushaf-ı Şerîf ’i hurmetle opmeyi Âdet hÂline getirmişlerdi. Hz. Omerʼin oğlu Abdullah (r.a), her sabah Mushaf-ı Şerîfʼi eline alır, buyuk bir tÂzimle oper ve duygu derinliği icinde “Rabbimin ahdi, Rabbimin apacık fermÂnı!” diye bağrına basardı.[3] İkrime (r.a) Mushaf-ı Şerîf ’i alır, yuzune-gozune surerek ağlar ve “Rabbimin kelÂmı! Rabbimin kitÂbı!” diyerek CenÂb-ı Hakk ’a olan tÂzim ve muhabbetini ifÂde ederdi.[4]
İbn-i Omer (r.a) Kur ’Ân okumaya başladığında, virdini veya okuduğu sûreyi bitirmeden kimseyle konuşmazdı.[5] Yani CenÂb-ı Hak ile mukÂleme hÂlindeyken insanların soze girmesine musÂade etmez, kendisi de Kur ’Ân ’ı bırakıp başkasıyla konuşmazdı.
Mushaf-ı Şerîf ’e ve CenÂb-ı Hakk ’ın isminin ve kelÂm-ı şerîfinin yazılı olduğu kÂğıtlara hurmet gostermek, onları kirli ve uygun olmayan yerlerden uzaklaştırmak gerekir. Bunun bizim icin buyuk bir bereket vesîlesi olduğunu unutmayalım. Buna dair iki misal zikredelim: Allah dostlarından Bişr-i HÂfî Hazretleri, hayatının ilk devresinde gunahkÂr biriydi. Bir gun sarhoş vaziyette yolda yururken uzerinde besmele yazılı bir kÂğıt buldu. Hemen onu yerden kaldırdı. Bakışlarını semÂya cevirip:
“‒Efendim, ism-i şerîfin buraya atılmış!” dedi.
KÂğıdı guzelce temizledikten sonra bir attÂr dukkÂnına gitti. Yanındaki son dirhemiyle pahalı ve guzel kokulardan biraz alıp kÂğıdı kokuladı. Sonra onu yuksekce bir duvarın taşları arasına yerleştirdi. O gece ruyÂda şoyle mujdelendi:
“Sen bize hurmeten ismimizi yerden kaldırdın, ciğnetmedin, Biz de dunya ve Âhirette mutlak senin şÃ‚nını yucelteceğiz!”
Bunun uzerine Bişr-i HÂfî Hazretleri, tevbe etti, sadÂkat ve samîmiyetle Allah ’a yoneldi.[6]
Buyuk zÂhid ve vÂiz Mansûr bin AmmÂr, hikmet ehli bir zÂt idi. Son derece ustun bir belÂğatla konuşur ve kalpleri heyecÂna getirip Allah ’a yonlendirirdi. Ona bu meziyetin verilişi şoyle olmuştur: Mansûr (r.a) bir gun yolda besmele yazılı bir kÂğıt gorur. Onu yerden kaldırır, ancak koyacak bir yer bulamaz. O da kÂğıdı ağzına atıp yutar. RuyÂsında bir kişinin kendisine:
“O kÂğıda gosterdiğin ihtirÂm sebebiyle Allah TeÂl sana hikmet kapısını actı” dediğini gorur. O gunden sonra hikmetle konuşmaya başlar.[7]
Kur ’Ân ’a tÂzim ve muhabbetin tarihimizdeki en guzel misallerinden biri de şu meşhur hÂdisedir: Osmanlı Devleti ’nin kurucusu Osman GÂzi Hazretleri, Şeyh Edebali Hazretleri ’nin hÂnesinde misÂfir edildiği bir gece, duvarda Kur ’Ân-ı Kerîm bulunduğu icin, ona hurmetsizlik olacağı endişesiyle yatamamıştır. Devletinin buyuyerek dunyanın buyuk bir kısmına hÂkim olacağı şeklinde tabir edilen meşhur ruyÂsını da o gece oturduğu yerde uyuklarken gorduğu nakledilir. O mubÂrek zÂtın temellerini attığı devlet, Kur ’Ân-ı Kerîm ’e gosterdiği bu hurmet ve muhabbetin bereketi ile cok genişlemiş, uzun bir omur surmuş ve ilÂhî teyîde mazhar olmuştur.
Osman GÂzi ’nin oğlu Orhan GÂzî ’nin, oğlu Murad HÂn ’a olan şu nasihatleri de Kur ’Ân ’a tÂzimin diğer bir ifÂdesidir:
“Oğul! Kur ’Ân-ı Kerîm ’in hukmunden ayrılma! AdÂletle hukmet! GÂzîleri gozet! Fakirleri doyur! Dîne hizmet edenlere, bizzat hizmet etmeyi şeref bil!”
EcdÂdımızın, Kur ’Ân-ı Kerîm ’e gosterdikleri bu buyuk tÂzim ve hurmet, onların CenÂb-ı Hakk ’a duydukları muhabbetin en acık gostergesidir. Allah TeÂl da kelÂmına muhabbet besleyen ve onunla hemhÂl olan kullarını kendine yaklaştırmaktadır.[8]
Yine Osmanlının son pÂdişahlarından Mehmed ReşÃ‚d bir gun sarayın baş imamı İsmail Hakkı Efendi ’yi huzuruna cağırmış ve şoyle demiştir:
“–İmam efendi, sarayda bulunan kalfalara din dersleri verdirmek istedim. Meseleyi sertabip Hayri Paşa ’ya actım. Bir hanım getirdi. Dersler başladı. Fakat işittiğime gore talebelerine Kur ’Ân-ı Kerim dersi okuturken kendisi iskemleye oturup sigara iciyormuş. Bu hÂlini beğenmedim. Derhal altı aylık maaşını verdim. İÂşesi icin lazım gelen parayı da emrettim. Kendisini vazifeden affettik. Şimdi bir muallimeye ihtiyacım var. Siz vÂsıta olur, boyle bir hoca bulabilirseniz pek memnun olacağım.”[9]
Bu Padişah, okunan Kur ’Ân-ı azîmuşşÃ‚n ’a hurmeten kandil merasimlerinde alcak bir sedirde otururmuş.[10]
Mûs Efendi Hazretleri şoyle anlatır:
“Bir gun Mescid-i Nebevî ’nin BÂbu ’l-Mecîd kısmında oturuyordum. Biraz ileride bir siyÂhî, Kur ’Ân-ı Kerim okuyordu. Yuzunde oyle bir nûr, melÂhat-i îman vardı ki, guzelliği tasvir edilemez. Buyuk bir huzur ve vecd icinde ara sıra sahifeleri ceviriyordu. Bir saat kadar gecmişti. Hangi sûreyi okuduğunu merak ettim, yaklaştım. Bir de ne goreyim? Sahifeleri tersine koymuş. Yani sahifelerin alt tarafını uste getirmiş. Yalnız sahifedeki satırlara bakıyordu. Cok hayret ettim. Sonra duşundum ve CenÂb-Hakk ’ın bu ummî kuluna, bilenden daha fazla bir iltifatı olduğuna kanÂat getirdim. Belki de, bu îmÂnı tam siyÂhî, o sahifeleri cevirdikce Cenab-ı Hakk ’ın azametini, saltanatını, gaffarlığını, rahmanlığını tefekkur ediyordur da diğer yuzunden okuyanlardan daha fazla istifÂde ediyordur, Allahu aʻlem!
Yine orada ummî Şamlı Abdullah Efendi isminde (mÂnevî ismi Mehmed) bir şahıs vardır. Yılın sekiz ayını Medîne-i Munevvere ’de, dort ayını da Şam ’da gecirir. Şam ’da bulunduğu zamanda daima Şeyhul-Ekber Muhyiddin-i Arabî turbesi kurbundaki cÂmide bulunur. Okuması yazması yoktur. Gencliğinde bir gece yatıyor, sabah kalktığında (CenÂb-ı Hakk ’ın izni ile) kendisini Kur ’Ân-ı Kerim hÂfızı buluyor. MÂnevî erlerden olsa gerek. CenÂb-ı Hakk ’ın kendisine bahşettiği bu buyuk nîmeti gaib etmemek icin şukrÂne olarak iki gunde bir hatim indirirdi. Kavî îmÂnı ile Allah dostlarındandı.
Bir hacı, Mescid-i Nebevî ’deki Kur ’Ân-ı Kerimleri elindeki temiz bir bezle siliyor, opuyor, aldığı raflara tertiplice koyuyordu. Kaldığı muddetce bu vazifeye devam etti. O, bu yaptığı hizmeti oyle bir hulûs-ı kalp, aşk ve neş ’e icinde if ediyor idi ki kendimi onu seyretmekten alamıyordum. Bunu muhterem Ustazımız SÂmi Efendi Hazretlerine anlattım. Cok memnun kaldıklarını, o gul yuzlu sîmÂlarındaki surûrlarından anlamış oldum. Cunku o kişi yaptığı hizmet, tÂzim sayesinde CenÂb-ı Hakk ’ın rızÂsını kazanmış oluyordu. Bu bahsetmiş olduğum şahıslar, Kur ’Ân-ı Kerim ’e olan saygı, edeb ve tÂzimleri dolayısıyla Allah TeÂl ’nın rızÂsını kazananlardan idiler.”[11]
2. Kur ’Ân Okumaya Ehemmiyet Vermek Bir mu ’min kucuk yaşta “KÂrî-i Kur ’Ân” olarak başlar yolculuğuna. Bir muddet sonra kendisinin, Âilesinin ve hocalarının fedÂkÂrÂne gayretleri ile “HÂfız-ı Kur ’Ân” olur. Onun mÂnasını idrak ederek “Âlim-i Kur ’Ân” olur. Bildiğiyle amel ederek “Âmil-i Kur ’Ân” olur. Ona hizmet etmeye başlayarak “HÂdim-i Kur ’Ân” olur. Bir muddet sonra şuurlanır, yuklendiği vazifenin şerefini idrak ederek “HÂmil-i Kur ’Ân” olur. En sonunda îmÂn, ilim ve amelle kemÂle ererek “Ehl-i Kur ’Ân” arasına katılır, Allah ’ın has kulu olur.
Bu mukaddes yolculuğun başı Kur ’Ân ’ı okumaktır. Allah TeÂl her Muslumanın Kur ’Ân ’dan kolayına gelen miktarda okumasını hastalıkta, sıhhatte, rızık icin koştururken, cihatta, hÂsılı her vakitte ve şartta emretmiştir. Muzzemmil sûresinin başında gecenin yarısını, biraz fazlasını veya azını Kur ’Ân ve teheccudle gecirmeyi emretmişti. Rasûlullah (s.a.v) ve ashÂbı bir sene boyunca uzun uzun namazlar kıldılar. Ayakları şişti ve catladı. Merhametli Rabbimiz bir sene sonra bu emrini hafifleterek şoyle buyurdu:
“…Artık, Kur ’Ân ’dan kolayınıza geleni okuyun. Allah bilmektedir ki, icinizde hastalar bulunacak, bir kısmınız Allah ’ın lutfundan (rızık) aramak uzere yeryuzunde yol yuruyecek, diğer bir kısmınız da Allah yolunda carpışacaktır. O halde Kur ’Ân ’dan kolayınıza geleni okuyun…” (el-Muzzemmil 73/20)
En buyuk ornek şahsiyetimiz olan Rasûlullah (s.a.v) Efendimizʼin KurʼÂn-ı Kerîm ’le ulfet ve unsiyeti zirve noktadaydı. Her vesîleyle KurʼÂn-ı Kerîm okurlardı: Namazlarda, gece ibadetlerinde ve bilhassa teheccud namazlarının kıyamlarında uzun uzun KurʼÂn okur ve buna her gun duzenli bir şekilde devam ederlerdi. İnsanlara İslÂm ’ı anlatırken, Cuma namazında hutbe okurken Kur ’Ân-ı Kerîm tilÂvet ederlerdi. Yolculukta bile Kur ’Ân okuyarak seyrederlerdi. Şu meşhur hÂdise bunun en kuvvetli şÃ‚hididir: Hicret esnasında SurÂka, Peygamber Efendimiz ’i yakalamak maksadıyla atını dortnala kaldırmıştı. Hicret kÂfilesine, Rasûlullah (s.a.v) ’in okuduğu Kur ’Ân-ı Kerîm ’i işitecek kadar yaklaştı. Efendimiz ’in okuduğu Kur ’Ân ’ı işittiği sırada, birden SurÂka ’nın atının on ayakları kuma battı ve dizlerine kadar gomuluverdi…[12] Yine Allah Rasûlu (s.a.v), devesinin uzerinde Mekke ’ye girerken, tercî‘ yaparak yumuşak, kolay ve akıcı bir kıraatle Fetih Sûresi ’ni okuyorlardı.[13]
Bir rivayete gore Allah Rasûlu ve ashÂbı umumiyetle her gun duzenli bir şekilde Kur ’Ân-ı Kerîm ’in yedide birini okurlardı.[14] Medîne ’ye gelen Sakîf kabilesi heyetinde bulunan Evs b. Huzeyfe (r.a) şoyle anlatır: “Rasûlullah (s.a.v) bir gece yatsıdan sonra uzun muddet yanımıza gelmediler. Biz:
«–YÂ Rasûlallah! Yanımıza gelmekte nicin gec kaldınız?» diye sorduk. Efendimiz (s.a.v):
«–Her gun Kur ’Ân ’dan bir hizb okumayı kendime vazîfe edinmişimdir. Bunu yerine getirmeden gelmek istemedim» buyurdular. Sabah olunca ashÂb-ı kirÂma; «Siz Kur ’Ân ’ı nasıl hizipleyip okursunuz?» diye sorduk. Onlar:
«–Biz sûreleri ilk ucunu bir hizb, sonra devamındaki beş sûreyi ikinci bir hizb, daha sonra sırayla yedi, dokuz, on bir ve on uc sûreyi birleştirerek birer hizb yaparız. En son olarak da KÂf sûresinden sonuna kadar mufassal sûreleri bir hizb yaparak Kur ’Ân-ı Kerîm ’i yedi gunde okuruz» dediler.”[15]
SahÂbe-i kirÂmdan Ebû Talha (r.a) bir gun Peygamber Efendimiz ’in yanına vardığında, onun ayakta durmuş, AshÂb-ı Suffe ’ye Kur ’Ân oğretmekte olduğunu gordu. Allah Rasûlu (s.a.v), aclıktan iki buklum olan belini doğrultmak icin karnına taş bağlamıştı. İşte bu şekilde Rasûl-i Ekrem Efendimiz ve ashÂbının en muhim meşgûliyeti, Allah ’ın KitÂbı ’nı tefekkur etmek, anlamak ve oğrenmek; en buyuk arzu ve iştiyakları da Kur ’Ân ’ı tekrar tekrar okumak ve dinlemekti.[16]
Onların icinde 3 gunde bir hatmeden kimseler vardı. Daha erken bitirmek isteyenler de vardı ama Rasûlullah (s.a.v) 3 gunden az surede hatmedenlerin Kur ’Ân ’ı hakkıyla anlayamayacağını, Âyetleri uzerinde tefekkur edemeyeceğini bildirdiği icin bunu tercih etmiyorlardı. 5 gunde okuyan vardı. Umumiyetle 7 gunde bir hatmediyorlardı. Buna gucu yetmeyen 10, 15 veya 20 gunde okuyordu. Bir kısmı ayda bir hatim indiriyordu. En az okuyan 40 gunde Kur ’Ân ’ı bitiriyordu.[17]
SahÂbe ve tÂbiûn hatim meclislerinde bulunmaya cok hırslı idiler. Kur ’Ân ’ın hatmedildiği esnÂda toplanırlar ve o vakitte rahmetin inip duaların kabul edildiğini soylerlerdi. İbn AbbÂs (r.a) bir kişiyi vazifelendirir, o da mescidde Kur ’Ân okuyan kimseleri takip ederdi. Biri Kur ’Ân ’ı bitireceği zaman hemen İbn AbbÂs ’a haber verir, o da gelip hatim esnÂsında orada bulunarak[18] rahmete nÂil olmak isterdi.
Allah Rasûlu (s.a.v) ashabıyla birlikte ummetini de Kur ’Ân ’dan belli bir miktarı gunluk vird edinmeye davet etmişlerdir. Bunu şu sozlerinden anlıyoruz:
“Bir kimse, geceleri okuduğu hizbini (Kur ’Ân, zikir ve duasını) okumadan veya tamamlayamadan uyur da, sonra onu sabah namazı ile oğle namazı arasında okursa, gece okumuş gibi sevap kazanır.”[19]
Rasûlullah Efendimiz Kur ’Ân sofrasından istifade etmeye şoyle teşvik ederlerdi:
“Her ziyafet ceken, ziyafetine (insanların) gelmesini ister ve bundan hoşnud olur. Kur ’Ân da Allah ’ın ziyafetidir; ondan uzak durmayınız!”[20]
Abdullah b. Mes ’ûd (r.a) şoyle demiştir: “Şuphesiz bu Kur ’Ân Allah ’ın ziyÂfetidir. Ondan gucunuz yettiğince alın!”[21]
Rasûlullah (s.a.v) Kur ’Ân okumanın insanı değiştireceğini, onu tatlandırıp guzelleştireceğini şoyle haber verirler:
“Kur ’Ân okuyan mu ’min portakal gibidir: Kokusu hoş, tadı guzeldir. Kur ’Ân okumayan mu ’min hurma gibidir: Kokusu yoktur, tadı ise guzeldir. Kur ’Ân okuyan munÂfık fesleğen gibidir: Kokusu hoş fakat tadı acıdır. Kur ’Ân okumayan munÂfık Ebû Cehil karpuzu gibidir: Kokusu yoktur ve tadı da acıdır.”[22]
Allah Rasûlu (s.a.v), MuhÂcir olsun, EnsÂr olsun, butun ashÂbını cok sevmekle birlikte, Kur ’Ân talebeleri olan AshÂb-ı Suffe ’ye ayrı bir muhabbet duyarlardı. Bunu fark eden ashÂb-ı kirÂm, Allah ve Rasûlu ’nun muhabbet dairesine girebilmek icin Kur ’Ân-ı Kerîm ’i cokca okur; onu okumadıkları ve sayfalarına bakmadıkları bir gunun gecmesini istemezlerdi. Gunlerine Kur ’Ân ile başlar, goz rahatsızlığı olanlara da Mushaf-ı Şerîf ’e bakmayı tavsiye ederlerdi.[23] Allah aşkıyla dolu gonullerindeki ilÂhî vuslat iştiyÂkını, Rabbimizʼin kelÂmıyla bir nebze olsun tesellîye calışırlardı.
Abdullah bin Omer ’in Âzadlısı NÂfî ’ye:
“–Abdullah evinde ne yapardı?” diye sorulduğunda:
“–İnsanlar onun yaptığını yapamaz! O, her vakit namazı icin abdest alır ve bu iki vakit arasında Mushaf ’ı acar, devamlı Kur ’Ân okurdu” demiştir.[24]
Onlar vakitlerini cok iyi değerlendirir, luzumsuz işlere zaman harcamazlardı. Akşam erken yatıp gecenin ortasında kalkar, uzun uzun Kur ’Ân okur ve namaz kılarlardı. Nitekim İmÂm Ebû Hanîfe, İbrÂhim en-Nehaî ’den Hz. Omer ’in şoyle dediğini nakleder:
“Verimsizlik ve kuraklığın en buyuğu, yatsı namazından sonra konuşarak vakit zÂyî etmektir. Ancak namaz kılmak ve Kur ’Ân kıraati bunun hÂricindedir.”[25]
Allah Rasûlu (s.a.v) Efendimiz ’in şu sozleri ashÂb-ı kiramın hazarda ve seferde ne denli Kur ’Ân ile meşgul olduklarını anlatmaktadır:
“Ben, yumuşak kalpli Eş‘arî kabîlesinin gece (evlerine) girerken okudukları Kur ’Ân seslerini cok iyi tanırım. (Sefer esnÂsında) gunduz nereye konakladıklarını gormesem bile, gece onlardan yukselen Kur ’Ân sesinden yerlerini hemen tanırım…”[26]
AshÂb-ı kirÂm bilhassa Kur ’Ân ayı olan Ramazan ’da KelÂmullah ile bağlarını daha fazla kuvvetlendirirlerdi. SÂib bin Yezid (r.a) şoyle anlatır:
“Hz. Omer, hilÂfeti zamanında, Ubey bin KÂ ’b ile Temîm ed-DÂrî ’ye, (Ramazan geceleri) cemaate imam olarak 11 rekÂt namaz kıldırmalarını emretti. İmam namazda Âyet sayısı yuz civÂrında olan (Yûsuf, İsrÂ, Kehf gibi) sûrelerden okuyordu. Oyle ki, namaz cok uzun olduğu icin bastonlara dayanıyorduk. Namazdan ancak şafak yukselmeye başlayınca donuyorduk.”[27]
AshÂb-ı kirÂmın en guzel şekilde yetiştirdiği guzîde talebeleri “TÂbiîn” de aynı şekilde Kur ’Ân tilÂvetine ehemmiyet verirlerdi. Nitekim İmÂm EvzÃ‚î şoyle demiştir: “Şoyle denirdi: Muhammed (a.s) ’ın ashÂbı ve onları ihsÂn uzere tÂkip eden tÂbiîn şu beş şey uzere idiler:
Muslumanların topluluğu ile beraber olmak, Sunnete ittib etmek, Camiyi imar etmek (cemaate devam etmek), Kur ’Ân okumak, Allah yolunda cihÂd etmek.”[28] Kur ’Ân-ı Kerîm, hayatlarının her zerresine sirÂyet etmişti. Onlar her şeye Kur ’Ân ile bakar, her hÂdiseyi Kur ’Ân ile gorur ve her dÂim Kur ’Ân ile yaşarlardı. Mesel Urve bin Zubeyr (r.a) tÂze hurmaların olgunlaştığı gunlerde bahcesinin duvarından bir kapı acardı, insanlar oradan girip tÂze hurma yer ve evlerine gotururlerdi. Kendisi de bahcesine girdiğinde, oradan cıkıncaya kadar devamlı şu Âyet-i kerîmeyi tekrar ederdi:
وَلَوْلَٓا اِذْ دَخَلْتَ جَنَّتَكَ قُلْتَ مَا شَٓاءَ اللّٰهُۙ لَا قُوَّةَ اِلَّا بِاللّٰهِۚ
“Bağına girdiğin vakit «MÂşÃ‚allah! Kuvvet yalnız Allah ’ındır» deseydin ya!» (el-Kehf 18/39)
Urve (r.a) hergun Mushaf ’a bakarak Kur ’Ân ’ın dortte birini okurdu. Daha sonra, bu dortte birlik kısımla geceyi ihy eder, namaz kılardı. Bu virdini hic terketmedi, sadece kangren olan ayağının kesildiği gece okuyamadı. LÂkin bir sonraki gece bu Âdetine tekrar devÂm etti.[29]
TÂbiînin buyuk Âlimlerinden Ebu ’z-ZinÂd ’ın (o. 130/748) şu sozleri de oldukca dikkat cekicidir:
“Seher vakti evden cıkıp Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in Mescid ’ine giderdim. Yanından gectiğim her evde mutlaka Kur ’Ân okuyan biri olurdu.” Yine o şoyle demiştir: “Biz genc iken bir iş icin dışarı cıkmak istediğimizde arkadaşlarla «KurrÂnın kalktığı vakit buluşalım» diye vakit tayin ederdik.”[30] Yani sahÂbe ve tÂbiîn devrinde gece kalkıp Kur ’Ân okumak yaygındı. Bu sebeple gecenin yarısından sonraki vakitler gunluk konuşmalarda “KurrÂnın kalktığı vakit” diye anılırdı.
Diğer taraftan Kur ’Ân-ı Kerîm ’i sadece okumak değil, yazılarına bakmak bile, onunla unsiyetin bir vÂsıtası olduğundan, makbûl ve hatt sevap sayılmıştır. Nitekim sahÂbî Ebû Mûs el-Eşʻarî (r.a), “Rabbimin kelÂmına gunde en az bir defa bakmamış olmaktan hay ederim!” dermiş.[31]
2.1. Kur ’Ân ’a Temiz Olarak Dokunmak CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Ona tam bir sûrette temizlenmiş (yani tertemiz) olanlardan başkası dokunamaz.” (el-VÂkıa 56/79)
Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz de şoyle buyururlar:
“Ne hayızlı kadın ne de cunup kimse Kur ’Ân ’dan hicbir şey okuyamaz.”[32]
“Kur ’Ân ’a temiz olan dışında hic kimse dokunmasın!”[33]
“Kur ’Ân ’a ancak temiz olan dokunsun!”[34]
Yine Rasûlullah (s.a.v), Amr bin Hazm ’ı Yemen ’e gonderirken ona farzları, sunnetleri ve hukûkî hukumleri acıklayan bir beyannÂme yazdırmışlardı. O yazıda Hz. Amr ’ın insanlara Kur ’Ân ’ı oğretmesi, onun emir ve hikmetlerini tebliğ etmesinin yanında, temiz olmayan insanları Kur ’Ân ’a dokunmaktan nehyetmesi de emredilmekteydi.[35]
Rasûlullah Efendimiz, Osman bin Ebi ’l-Âs ’ı, Kur ’Ân ’ı oğrenme hususunda gosterdiği buyuk gayret sebebiyle yaşının kucukluğune rağmen kabilesine vÂli tÂyin ettikten sonra ona, “Kur ’Ân ’a, temiz olmadığın muddetce dokunma!” tembihinde bulunmuşlardır.[36]
Hz. Omer ’in musluman olma hÂdisesinde de kardeşi ona:
“–Kardeşim sen necissin[37], sen cunuplukten kurtulmak icin gusul abdesti almaz ve temizlenmezsin.[38] Buna (Kur ’Ân yazılı sahifeye) ise temiz olanlardan başkası dokunamaz.[39] Kalk, guslet![40]” demiş, o da kalkıp guslettikten sonra kız kardeşi kendisine, okudukları sahifeyi vermiştir.[41]
Hz. Ali (r.a) şoyle buyurmuştur:
“Rasûlullah (s.a.v) ’i Kur ’Ân okumaktan cunupluk hÂli dışında hicbir şey alıkoymazdı.”[42]
“Rasûlullah (s.a.v) her hÂl uzere Kur ’Ân okurdu, ancak cunub iken okumazdı.”[43]
“Hayızlı ve cunub olan kişi Kur ’Ân ’dan bir harf bile okuyamaz!”[44]
Saîd bin Cubeyr (r.a) şoyle der:
“Hayızlı ve cunub olan kişi Âyetin başını okuyabilse de sonuna kadar tamamlayamaz.”[45]
İbrahim en-Nahaî (r.a) şoyle der:
“Hayızlı ve cunub olan kişi bir Âyet bile olsa Kur ’Ân okuyamaz! Okuyabilecek olsaydı namaz da kılabilirdi.”[46]
Dort hak mezhep de, Mushaf ’a abdestsiz el surmenin haram olduğu goruşunde ittifak etmişlerdir.[47] Ancak MÂlikî Âlimlerinden birisine nisbet edilen bir goruşe gore, Âdet doneminin uzun surmesi hÂlinde, unutma soz konusu olabileceğinden, hÂfızlık yapan Âdetli kadının, Kur ’Ân-ı Kerîm ’i okumasına cevaz verildiği soylenmektedir.[48] MÂlikîlere gore “kıraat”te, okuyanın kendi sesini duyması şart değildir. Yani zihinden gecirmek, mırıldanmak, kendisinin dahi duyamayacağı bir şekilde dudak hareketleri ile okumak, MÂlikîlerin ekseriyetine gore caizdir ve bu, “kıraat” diye isimlendirilir. Boyle bir kıraat ile yani sessiz okuma ile kılınan namaz da cÂizdir. MÂlikîlere nisbet edilen goruş bu mÂnÂda ise o zaman ihtilaf kalmaz. Zira diğer mezheblere gore de hayızlı kadın Kur ’Ân ’ı kalbinden gecirip zihnen tekrÂr edebilir.
MÂlikî mezhebinin imamı olan İmÂm MÂlik (r.a) ise kitabında şoyle demektedir:
“TÂhir/abdestli olmayan kimse, Mushaf ’ı kılıfıyla veya yastık uzerinde dahi olsa taşıyamaz, mekruhtur… Bu, Kur ’Ân ’a ikram ve tÂzîm sebebiyledir.”[49]
Rasûlullah Efendimiz ’den itibÂren 1400 kusur senedir bu hukum boyle tatbik edilegelmiştir. Hatta İmÂm MÂlik (r.a), Kur ’Ân ’a gosterdiği tÂzim ve hurmeti, hadîs-i şerîflere de gostermiştir. Nitekim o, hadis rivÂyet etmek istediğinde, imlÂ[50] meclisine cıkmadan once tıpkı namaza hazırlanır gibi abdest alır, en guzel elbiselerini giyer, fesini giyip sarığını sarar ve sakalını tarardı. Bunun sebebi kendisine sorulduğunda da, “Ben boyle yapmakla Rasûlullah (s.a.v) ’in hadisine hurmet gostermiş oluyorum!” buyururdu.[51]
DırÂr bin Murra, “SahÂbe ve tÂbiîn, abdestsiz olarak hadis rivÂyet etmekten hoşlanmazlardı” demiştir.[52] KatÂde de “Hadislerin ancak temiz/abdestli iken okunması mustehap gorulmuştur” demiştir.[53]
Kur ’Ân ’a temiz bir beden ve temiz bir kalple yaklaşılırsa ondan daha fazla istifade edilir. Ona doyum olmaz.[54] Gunah karanlıklarının kapladığı bir kalpte ise Kur ’Ân durmaz. Nitekim mufessir DahhÂk (v. 105/723): “Bir kişi Kur ’Ân ’dan bir bolum ezberler de onu unutursa bu mutlaka bir gunah sebebiyle olmuştur” demiş ve “Başınıza gelen her musibet, sizin ellerinizle işledikleriniz yuzundendir. Bununla beraber Allah, kusurlarınızın pek coğunu da affeder”[55] Âyetini okumuştur. Sonra da, “Kur ’Ân ’ı unutmaktan daha buyuk hangi musibet vardır ki!” demiştir.[56]
Demek ki kalbî hastalıklar, insanın Kur ’Ân-ı Kerîm ’le doğru bir şekilde buluşmasına engel olur. MevlÂn Hazretleri şoyle der:
“Kur ’Ân ’ın mÂnÂsını, ancak hev ve hevesini ateşe verip kul etmiş, boylece Kur ’Ân ’ın onunde eriyip kurban olmuş ve rûhu Kur ’Ân kesilmiş kimseler anlar.”
Yuce Rabbimizin şu îkÂzına kulak verelim ve kibir hastalığıyla Kur ’Ân ’ın anlaşılamayacağını, haksız yere buyuklenenlerin cehÂletle zelil kılınacağını[57] idrak edelim:
“Yeryuzunde haksız yere boburlenenleri Âyetlerimden mahrum edeceğim…” (el-A‘rÂf 7/146)
Kur ’Ân-ı Kerîm ’i okumak ve onu elimize almak icin mÂnevî temizlikle birlikte maddî temizliğe de riayet etmeliyiz. Rasûlullah Efendimiz (s.a.v), her namaz oncesinde misvak kullanmayı, ağız temizliği yapmayı tavsiye ederlerdi. Kendisi gece teheccude kalktıklarında ve hÂne-i saÂdetlerine her girdiklerinde ilk once mubÂrek fem-i saÂdetlerini temizlerlerdi.[58] Bunun sebebi, namazda okunacak Kur ’Ân-ı Kerîm ’e hurmet ve yanımızdan hic ayrılmayan melekleri rahatsız etmeme nezÂketi olsa gerektir. TÂzimle ilgili olarak Rasûlullah (s.a.v):
“Misvak, ağzı temizler, Rabbin rızÂsını kazandırır”[59] buyurmuşlardır. Hikmet ehli de “Ağzınızı misvakla temizleyiniz! Zira ağzınız, Kur ’Ân ’ın yoludur” demişlerdir.[60]
Melekleri rahatsız etmeme meselesine gelince, onlar insanın Kur ’Ân okumasını yakından dinlemeyi cok sever ve ona yaklaşırlar. Bu sebeple namaz ve Kur ’Ân tilÂvetinden once guzel bir ağız ve beden temizliği yaparak melÂike-i kirÂmı rahatsız edecek kotu kokulardan uzak durmak lÂzımdır. Ebû Eyyûb el-EnsÂrî (r.a) şoyle anlatır: “Bir gun Rasûlullah (s.a.v), bizim yanımıza cıktılar ve:
«‒Ummetimden mutehallilûn ne guzel insanlardır» buyurdular. AshÂb-ı kirÂm:
«‒Mutehallilûn kimdir ey Allah ’ın Rasûlu?» diye sordular. Efendimiz (s.a.v) şoyle îzÂh ettiler:
«‒Onlar, abdest alırken ve yemekten sonra hilalleme yapanlardır. Abdestteki hilalleme; ağzı, burnu, parmakların ve tırnakların arasını iyice yıkamaktır. Yemekten sonra hilallemek ise, ağzı ve dişleri guzelce temizlemektir. İnsanın yanında bulunan iki meleğe, o kişi namaza durduğunda dişlerinin arasında yemek kalıntısı gormelerinden veya ağzından yemek kokusu gelmesinden daha ağır gelen başka bir şey yoktur».”[61]
BÂyezîd-i BistÂmî Hazretleri şoyle buyurmuştur:
“Otuz senedir devam ettiğim bir Âdetim vardır: Ne zaman CenÂb-ı Hakk ’ı zikretmek istesem, O ’nun zikrini tÂzîm icin ağzımı ve dilimi iyice yıkarım.”[62]
2.2. Kur ’Ân ’ı Huşû ile Okumak Kur ’Ân-ı Kerîm ’den hakkıyla istifÂde edebilmek, onu kalben ve huşû ile okuyabildiğimiz nisbette gercekleşir. KelÂmullah ’ı okuyan insan Allah TeÂl ’nın huzurunda olduğunu ve O ’nunla konuştuğunu bilmeli, buna uygun bir hÂl ve tavır icine girmelidir. Kalbinde yer eden huşû, uzuvlarına, cehresine ve sesine yansımalıdır. Nitekim Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’e:
“–Kur ’Ân tilÂveti icin hangi ses ve kıraat daha guzeldir?” diye sorulmuştu. Efendimiz (s.a.v) şu cevÂbı verdiler:
“–Kur ’Ân okuyuşunu duyduğunda, Allah ’tan korktuğunu hissettiğin kimsenin sesi ve kıraati.”[63]
SahÂbe-i kirÂm Kur ’Ân ’ın kıymetini, nasıl okunması gerektiğini, hukumlerine nasıl uyulacağını ve ona nasıl hurmet edileceğini bizzat Efendimiz ’den gorerek oğrenmişlerdi. Bu sebeple de Kur ’Ân ’dan apayrı bir istifÂde hÂlindeydiler. Kur ’Ân-ı Kerîm ’i derin bir huşû ile okurlardı. Onların Kur ’Ân-ı Kerîm ’e duydukları eşsiz muhabbet ve huşû tablolarından biri şoyledir:
Allah Rasûlu (s.a.v) bir seferden Medîne ’ye donerken bir yerde konaklamışlardı. AshÂbına donerek:
“–Bu gece bizi kim bekleyecek?” diye sordular. MuhÂcirlerden AmmÂr bin YÂsir ve EnsÂr ’dan AbbÂd bin Bişr (r.a) hemen:
“–Biz bekleriz y RasûlÂllah!” dediler. AbbÂd (r.a), Hz. AmmÂr ’a:
“–Sen gecenin hangi kısmında; başında mı yoksa sonunda mı nobet tutmak istersin?” diye sordu. AmmÂr (r.a):
“–Son kısmında beklemek isterim!” dedi ve yanı uzerine uzanıp uyuyuverdi. AbbÂd da namaz kılmaya başladı. Kehf Sûresi ’ni okuyordu. O sırada bir muşrik geldi. Ayakta duran bir karaltı gorunce gozcu olduğunu anladı ve hemen bir ok attı. Ok, AbbÂd ’a isÂbet etti. AbbÂd (r.a) oku cıkardı ve namazına devam etti. Adam ikinci ve ucuncu kez ok atıp isÂbet ettirdi. Her defasında da AbbÂd (r.a) ayakta sÂbit durarak okları cekip cıkarıyor ve namazına devam ediyordu. Derken rukû ve secdeye varıp selÂm verdikten sonra arkadaşını uyandırdı:
“–Kalk! Ben yaralandım!” dedi. AmmÂr (r.a) sıcrayıp kalktı. Muşrik, onları gorunce kendisini fark ettiklerini anlayarak kactı. Hz. AmmÂr, AbbÂd ’ın kanlar icinde olduğunu gorunce:
“–SubhÂnallah! İlk ok atıldığında beni neden uyandırmadın?!” dedi. AbbÂd (r.a) şu muhteşem cevÂbı verdi:
“–Bir sûre okuyordum, onu bitirmeden namazımı bozmak istemedim. Ama oklar peş peşe gelince, okumayı kesip rukûya vardım. Allah ’a yemin ederim ki, Allah Rasûlu ’nun korunmasını emrettiği bu mevkii kaybetme endişem olmasaydı, sûreyi yarıda bırakıp namazı kesmektense olmeyi tercih ederdim.”[64]
2.3. Kur ’Ân ’ı Tecvîd ve Tertîl Uzere Okumak Kur ’Ân okumanın bir takım usul ve kÂideleri vardır. Onu, harflerinin mahrec ve sıfatlarına riÂyet edip vakıf, vasıl, sekte vb. tilÂvet kÂidelerine uyarak guzel ve hatasız okumayı oğreten ilme “Tecvîd” ismi verilmiştir. Kur ’Ân-ı Kerîm nazmı ve mÂnasıyla birlikte indirildiğine gore onun nazmının aslî şekliyle muhafaza edilebilmesi icin tecvid ilminin oğrenilmesi farz-ı kifÂye kabul edilmiştir. Kur ’Ân ’ı tilÂvet ederken harflerin zÂt ve sıfÂt-ı lÂzımelerinin bozulmasıyla meydana gelen lahn-ı celîden (buyuk hatadan) sakınacak şekilde tecvid kÂidelerine riÂyet edilmesi ise farz-ı ayın veya vÂcip olarak gorulmuştur. Bu sebeple Kur ’Ân tilÂvetinin tÂlimi ilk gunden beri sem ve arz yoluyla ağızdan ağıza oğretilerek gunumuze kadar gelmiştir. “Sem”, bir hocanın Kur ’Ân ’ı okuması, talebesinin de onu dinlemesidir. “Arz” ise talebenin hocasına okumasıdır. Yani once talebenin hocasını dinlemesi, peşinden oğrendiklerini hocasına okuyarak arzetmesi esastır.[65]
Kur ’Ân-ı Kerîm ’i tane tane, yavaş yavaş, tefekkur ederek okumaya da “Tertîl” ismi verilir. Allah TeÂl şoyle buyurur:
“…(Ey Rasûlum!) Kur ’Ân ’ı tertîl uzere (tane tane) oku!” (el-Muzzemmil 73/4)
Vahyin ilk geldiği gunlerde Yuce Rabbimiz, Rasûlu ’ne Kur ’Ân ’ı okurken acele etmemesini emretmişti.[66] Bundan sonra onun kıraati artık acık acık, harf harf, cumle cumle bir okuyuş oldu. O, Kur ’Ân ’ı tertîl, tecvîd ve teennî ile en guzel şekilde tilÂvet ederdi. Harfleri, kelimeleri ve cumleleri birbirinden ayırarak acık bir şekilde okur, durulacak yerlere riÂyet ederdi. Neredeyse okuduğu harfler ve kelimeler sayılabilecek durumdaydı.[67] Ummu Seleme (r.a) vÂlidemize onun kıraati sorulduğunda;
“–Rasûlullah (s.a.v) kıraatini ayırırdı (tane tane, dura dura okurdu)” cevabını vermiştir.[68]
KatÂde (r.a) şoyle demiştir: “Hz. Enes ’e Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in okuyuşunu sorduğumda;
«–(Cekilmesi gereken harfleri) hakkıyla cekerlerdi» cevabını verdi.”[69] Yine Enes (r.a);
“–Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in kıraati medli idi” dedikten sonra besmeleyi ornek olarak zikretmiş ve onun “bismillÂh”ı, “er-RahmÂn”ı ve “er-Rahîm”i uzattığını soylemiştir.[70]
Huzeyfe (r.a) şoyle buyurur: “Bir gece kendileriyle birlikte namaz kılmak icin Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in yanına vardım. Namaza durup ne alcak ne de yuksek olmayan guzel bir kıraatle okumaya başladılar. Tertîl uzere (tÂne tÂne) okuyor ve kıraatlerini bize işittiriyorlardı…”[71]
Rasûlullah (s.a.v), Ebû Mûs el-Eş‘arî ve SÂlim Mevl Ebû Huzeyfe gibi Kur ’Ân ’ı guzel sesle okuyan ashÂbını takdir ve taltif etmişlerdir.[72]
Kur ’Ân ’ı en guzel şekilde tilÂvet ederek Allah ’ın rızÂsını, Rasûlu ’nun muhabbetini elde edebilmek icin onu her sene, bu husûsta ihtisas gormuş bir zÂta dinletmek tavsiye edilmektedir. Boylece tashîh-i hurûf yapılmış, Kur ’Ân bilgilerinin zayıflaması onlenmiş ve hatÂlar asgarîye indirilmiş olur. MukÂbele sunneti de zaten bunun icin ortaya konulmuştur.
2.4. Kur ’Ân ’ı Guzel Sesle Okumak Kur ’Ân ’a tÂzimin tezÂhurlerinden biri de onu vakÂr ve heybetle, guzel ve tok bir sesle okumaktır. Guzel ses Allah ’ın nimetlerinden biri olup tecvid kurallarına riÂyet ederek sesi Kur ’Ân ’la suslemek, sesi guzel olan bir kimseden Kur ’Ân okumasını istemek ve onu dinlemek mustehap kabul edilmiştir. Rasûlullah Efendimiz (s.a.v) şoyle buyurmuşlardır:
“Allah, guzel sesli bir peygamberin, Kur ’Ân ’ı tegannî ile yuksek sesle okumasından rÂzı olduğu kadar hicbir şeyden rÂzı olmamıştır.”[73]
Burada “teğannî”, sesi Kur ’Ân ’la guzelleştirip suslemek, Kur ’Ân okurken seste sevinc ve huznu belli etmek, onu tecvidine, kÂide ve kurallarına uygun bir şekilde tilavet etmektir. Kur ’Ân ’ı bu mÂnada tegannî ile okumak, Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in Sunnet ’ine ve yoluna uymak demektir. Nitekim Ber bin Âzib (r.a) şoyle demiştir:
“Nebiyy-i Ekrem (s.a.v) Efendimiz ’i yatsı namazında “Ve ’t-tîni ve ’z-zeytûni” sûresini okurken dinledim. Ondan daha guzel sesli bir kimse işitmedim.”[74]
Rasûlullah (s.a.v) şoyle buyurmuşlardır:
“Her şeyin bir susu vardır. Kur ’Ân ’ın susu de guzel sestir.”[75]
“Kur ’Ân ’ı seslerinizle guzelleştiriniz! Zira guzel ses, Kur ’Ân ’ın guzelliğine guzellik katar.”[76]
Burada “sesi guzelleştirmek”ten kasıt; neşe, zevk ve hazzı hatırlatan bir coşku değil, sesin biraz huzne meylettirilmesidir.[77] Yani Kur ’Ân okuyan insanın onunla duygulanması, hislenmesi ve acziyetini idrÂk ederek haşyete garkolması lÂzımdır. Rasûlullah (s.a.v) şoyle buyurmuşlardır:
“Şuphesiz bu Kur ’Ân, insanı huzunlendirecek hususlar indirmiştir. O hÂlde onu okuduğunuz zaman ağlayınız! Ağlayamazsanız ağlamaya calışınız! Onu okurken sesinizi guzelleştirmeye gayret ediniz. Kim Kur ’Ân ’ı guzel sesle okumaya gayret etmezse bizden değildir.”[78]
Kur ’Ân ’ı guzel okumanın bir tezÂhuru de onu tok bir sesle ve azametini hissettirerek (tefhîm ile) okumaktır. Demek ki Kur ’Ân ’ı huzunle, tÂzimle, duygu derinliği icinde ve bunların verdiği bir sesle guzelce okumaya calışmalıdır. Kur ’Ân ’ı insan sozlerinden ayırmalı, ona farklı bir ihtimam gostermelidir. Onu okurken beşer sozunden ayırma gayretinde olmayan kimseler icin Nebiyy-i Ekrem Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Kur ’Ân ’ı tegannî ile okumayan kimse bizden değildir.”[79]
Hadisin rÂvilerinden İbn-i Ebî Muleyke ’ye:
“–Okuyanın sesi guzel değilse ne dersin?” diye sorulunca:
“–Guc yetirebildiği kadar guzelleştirmeye gayret eder” demiştir.[80]
Guzel bir soz, guzel bir sesle daha guzel ve daha cÂzip hÂle gelir. Bu da okuyan ve dinleyenlerin kalbine daha cok fayda verir. Aynen bunun gibi guzel sesle ve usûlune uygun olarak tilÂvet edilen Kur ’Ân da kalplere daha fazla tesir eder. Bu şekilde bir Kur ’Ân okunduğunda insanlar onu daha şevkle dinler, kalpleri daha cabuk yumuşar ve ulvî duygulara dalarlar. Allah ’a muhabbetleri ve yakınlıkları artar, gunahlardan uzaklaşarak Allah ’a daha fazla itaat etme istekleri uyanır. Bir hadisten anlaşıldığı uzere melÂike-i kirÂm da boyle bir Kur ’Ân ’ı dinlemek icin daha fazla istekli olur ve insana daha fazla yaklaşırlar.[81]
Hic şuphesiz, Kur ’Ân kalbine indirilen Rasûlullah Efendimiz (s.a.v), onu en guzel okuyan kişi idi. Pek cok sahÂbî onun sesinin ve okuyuşunun son derece guzel olduğunu haber vermiştir. Bu durum, CenÂb-ı Hakk ’ın onu her yonuyle mukemmel bir şekilde yarattığının delillerinden biridir. Enes ibn-i MÂlik (r.a) şu hadisi nakleder:
“Allah her peygamberi guzel sesli ve guzel yuzlu olarak gondermiştir. Fakat sizin peygamberiniz onların, yuzu ve sesi en guzel olanıdır.”[82]
AshÂb-ı kiramın nakline gore Allah Rasûlu (s.a.v), devesinin uzerinde Mekke ’ye girerken, tercî yaparak yumuşak, kolay ve akıcı bir kıraatle Fetih Sûresi ’ni okumuşlardır.[83] Tercî ile kastedilen, sesi boğazda oynatarak nağme ile okumaktır. Efendimiz ’in bazen tercî yapmadan okudukları da olurdu.[84]
Ebû Hureyre (r.a.) şoyle buyurur: “Peygamber Efendimiz ’in (gece namazlarındaki) kıraati şu şekilde idi: (Duruma gore sesini) bazen yukseltir, bazen da kısardı.”[85]
Rasûlullah Efendimiz (s.a.v) geceleyin namazda pek kısık olmayan, pek de yuksek olmayan orta seviyede bir sesle okurlardı.[86] HÂne-i saÂdetlerinde yalnız bulundukları zaman seslerini odada bulunan birinin işitebileceği kadar yukseltirlerdi.[87] Odada uyu­yan bir kimse bulunacak olursa, onu rahatsız etmeyecek şekilde de seslerini kısarlardı. Ancak hic bir zaman denge ve itidÂlden ayrılmazlardı.
Rasûlullah (s.a.v) Kur ’Ân ’ı guzel sesle okuyan ashÂbını da buyuk bir zevkle dinlemişlerdir. Nitekim bir gun Ebû Mûs ’ya şoyle buyurmuşlardır:
“Dun gece senin okuyuşunu dinlerken beni bir gormeliydin! Şuphesiz DÂvûd (a.s) ’a verilen guzel seslerden bir nağme de sana verilmiştir.”[88]
Hz. Omer (r.a) da Ebû Mûs el-Eş ’arî ’yi gorduğunde:
“–Ey Ebû MûsÂ! Haydi, bize Rabbimizʼi hatırlat!” buyururdu. O da Hz. Omer ’in yanında Kur ’Ân-ı Kerîm okurdu.[89]
Hz. Ebû Bekir (r.a), rikkat-i kalbiyye sÂhibi, yufka yurekli bir zÂt olduğu icin Kur ’Ân-ı Kerîm ’i okurken huzunlenir, gozyaşlarına mÂnî olamazdı. O, Kur ’Ân-ı Kerîm okurken, muşriklerin cocukları ve kadınları başına toplanıp hayran hayran onun tilÂvetini dinlemeye başlarlardı.[90]
Bu tur rivayetlerden insanı aşka ve şevke getirecek şekilde guzel sesle Kur ’Ân okumanın mubah olduğu anlaşılmaktadır. Zira boyle bir okuyuş kalbi yumuşatıp inceltir, Allah korkusunu artırır ve insanları Kur ’Ân dinlemeye şevklendirir. Dolayısıyla Allah ’a olan tÂzim, saygı ve muhabbetimiz sebebiyle O ’nun kelÂmını okurken farklı bir gayret ve ihtimam gostermeli, onu daha dikkatli ve guzel okumaya calışmalıyız.
Ancak Kur ’Ân ’ı guzel okumaya gayret ederken onu mûsıkî kÂidelerine uydurup tecvîd kurallarının dışına cıkmak doğru değildir. Bir heceyi gereğinden fazla veya az uzatmak bile o kelimeye bir harf ilave etmek veya cıkarmak anlamına gelir ki bu, Kur ’Ân ’ın nazmını ve mÂnasını bozmak demektir.
Aynı şekilde Kur ’Ân dinlemeyi de sadece guzel ses ve nağme dinlemeye donuşturmemelidir. Zira Kur ’Ân ’ı okumak da, dinlemek de buyuk bir ibadettir. Bunu hicbir zaman unutmamak gerekir. Nevfel bin İyÂs el-Huzelî şoyle anlatır: “Omer ibnu ’l-HattÂb (r.a) zamanında biz Mescid ’de TerÂvih Namazı kılardık. Şuraya bir grup, buraya bir grup ayrılırdı. İnsanlar sesi daha guzel olan imama meyletmeye başladılar. Omer (r.a):
«–Oyle zannediyorum ki onlar Kur ’Ân ’ı mûsıkî edindiler. (Guzel nağmeye heves ediyorlar.) Ama vallahi eğer gucum yeterse bu hÂli değiştireceğim!» dedi. Daha uc gun gecmişti ki (kıraat ilmini ve fıkhı en iyi bilen) Ubeyy ibn-i Ka ’b ’a emretti, o da butun cemaate TerÂvih Namazı kıldırmaya başladı.[91] Omer (r.a) safların arkasından ayağa kalkıp:
«–Eğer bu bid‘at ise ne guzel bir bid‘at oldu!» buyurdu.”[92]
Rasûlullah (s.a.v) “İnsanlar uzerine oyle bir zaman gelecek ki Kur ’Ân ’ı teğannî vÂsıtası (mezÂmîr) edinecekler” buyurmuşlardır.[93]
Yine Âhirzamanda ortaya cıkacak fitnelerden bahsederken Kur ’Ân ’ı teğannî vÂsıtası edinen bir grup gencin ortaya cıkacağını, fıkhî bilgisi kendilerinden daha az olmasına rağmen insanların onlardan birini imamlığa gecireceğini, onun da insanlara teğannîde bulunacağını haber vermişlerdir.[94] Nebiyy-i Ekrem Efendimiz ’in sakındırdığı bu durum, sadece guzel sese onem vererek Kur ’Ân ’ı tefekkur etmeden ve hukumleriyle amel etmeye ihtimam gostermeden mûsikî zevki icin okuyup dinlemektir. İnsanlar Kur ’Ân tilÂvetinin ibadet tarafını geri plana atıp guzel sese meylettiklerinde Hz. Omer (r.a) bu durumdan hoşlanmamış ve onları kurr ve fukahÂnın onde gelenlerinden Ubey bin Ka‘b ’ın imametinde toplamıştır. Boylece Kur ’Ân tilÂvetinde ibadet, ilim ve amelin, guzel sesten daha once gelmesi gerektiğini hatırlatmıştır.
2.5. Kur ’Ân ’ı Huşû ve Huzûr İle Dinlemek Allah TeÂl şoyle buyurur:
“Kur ’Ân okunduğu zaman onu dinleyin ve susun ki size merhamet edilsin.” (el-AʻrÂf 7/204)
Kur ’Ân okunduğu zaman, Âyetlerinin mÂnÂsını anlamak, oğutlerinden istifade etmek ve o kelÂmın sahibine tÂzim ve muhabbetlerimizi arzetmek icin sukût edip gonlumuzu ona vermemiz ve huzurla dinlememiz gerekmektedir. Sukût etmeliyiz ki Âyetler uzerinde duşunup tefekkur edebilelim.[95] Bu hukum oncelikle namazda ve hutbede okunan Kur ’Ân icin gecerliyse de diğer zamanlarda okunduğunda onu dinlemek de kişiye kat kat sevap ve nur kazandıracak guzel bir hasenedir.[96] Bu ilÂhî emir aynı zamanda, insanın aklını ve fikrini Kur ’Ân ahkÂmının onune gecirmemesi gerektiğine işaret eder.
Kur ’Ân ’ı okurken ve dinlerken huşû hÂline burunup duygulanmak ve gozyaşı dokmek bizim Peygamberimiz ’in hÂli olduğu gibi onceki peygamberlerin de sunneti idi. Onların hepsi Allah ’ın kelÂmı okunduğunda bundan muteessir olup duygulanır, hemen secdeye kapanarak gozyaşı dokerlerdi. Âyet-i kerimede şoyle buyrulur:
“İşte bunlar, Allah ’ın kendilerine lutuflarda bulunduğu, Âdem ’in soyundan gelen peygamberlerden; Nûh ile birlikte (gemide) taşıdıklarımız, İbrÂhim ve İsrÂil ’in (Ya‘kūb) soyundan gelenler ve doğruya ulaştırdığımız ve seckin kıldığımız kimselerdendir. Onlara RahmÂn ’ın Âyetleri okunduğunda ağlayarak ve secde ederek yere kapanırlar.” (Meryem 19/58)
Rasûlullah (s.a.v) Mekke-i Mukerreme ’de muşriklerin yaptığı eziyet ve işkenceler sebebiyle buyuk bir uzuntu icinde idi. Bir cıkış yolu olarak Cafer b. Ebî Talib ve İbn Mesûd ’u bir grup sahabeyle birlikte Habeş NecÂşîsi ’ne gonderdi. Onlara:
“–O sÂlih bir kraldır; zulmetmez ve yanında kimseye zulmedilmez. Ona gidin. Umulur ki Allah bu şekilde muslumanlara bir ferahlık ve kurtuluş muyesser kılar” buyurdular. Cafer ve yanındakiler huzuruna varınca NecÂşî onlara ikramda bulundu ve:
“–Size indirilen Kur ’Ân ’dan bir şeyler biliyor musunuz?” diye sordu. Onlar, “Evet” dediler. NecÂşî:
“–O halde onlardan biraz okuyun” dedi. Etrafında papaz ve rahipler de vardı. Cafer (r.a) Meryem sûresini okumaya başladı. Her bir Âyeti okuduğunda burada zikredilen gercekleri tanıyıp bildikleri icin gozlerinden yaşlar suzulmeye başladı. Hatta NecÂşî, yerden bir ot parcası alarak:
“–Vallahi, Allah TeÂl ’nın İncil ’de Hz. Meryem ve Hz. İsa hakkında bahsettiği ile bu Âyetler arasında şu kadarcık bile bir fark yok” dedi. Cafer okumayı bitirinceye kadar da ağlamaya devam ettiler. Bu hÂdise uzerine şu Âyet-i kerimeler nÂzil oldu:
“O Âlim ve rahiplerin, Peygamber ’e indirilen Kur ’Ân ’ı dinledikleri zaman, kendi kitaplarında gorup tanıdıkları gerceği bunda bulmaları sebebiyle gozlerinin yaşla dolup taştığını gorursun! Onlar şoyle derler: «Rabbimiz! Biz iman ettik, artık bizi gerceğe şÃ‚hitlik edenlerle beraber yaz. Butun arzumuz, Rabbimizin bizi sÂlih kullar arasına katarak cennete koyması iken, Allah ’a ve bize gelen gerceğe nicin iman etmeyelim!» Bu sozlerinden dolayı Allah onları altlarından ırmaklar akan, icinde ebedî kalacakları cennetlerle mukÂfatlandırdı. İyilik yapanların mukÂfatı işte budur!” (el-MÂide 5/83-85)[97]
Kur ’Ân ’ı huşû ile dinleyip duygulanmak hakikî Âlimlerin de en başta gelen vasfıdır. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“De ki: «Kur ’Ân ’a ister inanın, ister inanmayın.» Daha once kendilerine ilim verilmiş olan oyleleri var ki, onlara Kur ’Ân okunduğu zaman derhal yuzustu secdeye kapanırlar ve şoyle derler: «Rabbimiz, şuphesiz sen her turlu noksanlıktan pak ve yucesin. Eğer Rabbimiz bir şey va‘detmişse, o mutlaka gercekleşir.» Yine ağlayarak yuzustu secdeye kapanırlar; kendilerine ne zaman Kur ’Ân okunsa, bu onların huşûlarını artırır.” (el-İsr 17/107-109)
İlim ehli olup da Kur ’Ân ile duygulanmayan kimseye ilm-i nÂfî verilmemiş demektir. O gercek bir Âlim sayılmaz. Zira Allah TeÂl yukarıdaki Âyet-i kerimede Âlimlerin sıfatını zikrederken Kur ’Ân okunduğunda huşûlarının arttığını, gozyaşları icinde secdeye kapandıklarını haber vermiştir. Bu vasfı kazanamayan kimse Allah katında Âlim sayılmıyor demektir. Zira ilim, haşyet ve takvÂdır. Allah ’ın huzurunda huşû icinde bulunmayı ve O ’na karşı takv sÂhibi olmayı gerektirir.[98] İnsan Kur ’Ân ’ı dinlerken ağlayamıyorsa bile o hÂle girmenin gayreti icinde olmalıdır.
Ebû Saîd HarrÂz ’a gore Kur ’Ân ’ı dinleme husûsunda huzur-i kalp uc şekilde olur:
Kur ’Ân ’ı Allah Rasûlu ’nden dinler gibi dinlemek. Kur ’Ân ’ı CebrÂîl (a.s) ’dan dinler gibi dinlemek. Kur ’Ân ’ı doğrudan Hak ’tan dinler gibi dinlemek. Kur ’Ân okunduğunda susup dinlemek, Allah ’a saygının en başta gelen tezÂhuru olduğundan insanların dinlemek icin musait olmadığı zaman ve mekÂnlarda Kur ’Ân ’ı acıktan okumamak gerekir ki insanlar Allah ’ın emrine muhÂlif duruma duşmesinler.
2.6. Kur ’Ân-ı Kerîm ’i Dunya Menfaatiyle Değişmemek Ebedî hayatın sermayesi olan ve insanların paha bicemediği Kur ’Ân hazinesini, basit ve gecici dunya menfaatlerine değişmek, cÂhilliğin ve ahmaklığın zirvesidir. Âhirete îmÂnı zayıf olan insanlar, her turlu vesileyi kullanarak sadece