Kur ’an-ı Kerim ’e gore insanda 6 nefis mertebesi vardır.Mukerrem sıfatta yaratılan insanın nefsini tezkiye, kalbini tasfiye etmesi lÂzımdır. Kur ’Ân-ı Kerîm ’in beyÂnına nazaran insanda 6 nefis mertebesi vardır:
Nefs-i emmÂre. (Sûre-i Yûsuf ’ta) Nefs-i levvÂme. (Sûre-i KıyÂme ’de) Nefs-i mulheme. (Sûre-i Ve ’ş-şems ’de) Nefs-i mutmeinne. (Sûre-i Fecr ’de) Nefs-i rÂzıye. (Sûre-i Fecr ’de) Nefs-i merdıyye. (Sûre-i Fecr ’de) beyan olunmuşlardır. NEFSİN MERTEBELERİ Bunların tarifleri:
1. Nefs-i emmÂre
Hakk ’ın emirlerine uymayan, men ’ ettiklerini futursuzca yapan, şeytana uyan, keyfine, zevkine, gunaha duşkun nefistir. CuhelÂ, sufeh ve erbÂb-ı meÂsînin nefsidir.
2. Nefs-i levvÂme
Hakk ’ın emirlerine kısmen uymayan, men ’ ettiklerini bazen yapan ve yaptığı zaman da pişman olan, kendini zaman zaman kınayan, levm eden nefistir. HasenÂtıyla mesrûr, seyyiÂtıyla mahzun olan nefistir.
3. Nefs-i mulheme
Hakk ’ın emirlerine mumkun mertebe uyan, men ’ ettiklerinden mumkun mertebe sakınan ve bu hallerinden dolayı bazı ilÂhî ilhamlara nÂil olan nefistir.
4. Nefs-i mutmeinne
Hakk ’ın emirlerine tam uyan, men ’ ettiklerinden sakınan, kuvvetli îman ve itmi ’nan sahibi nefistir. Ârif-i billÂh olan, takv ve yakın ashabının nefsidir. Bunlar hitÂb-ı ilÂhiyeye mazhardırlar.
Âyet-i kerîmede:
“Ey itmi ’nÂna ermiş nefis! Sen Rabbinden, Rabbin de senden rÂzı olarak Rabbine don! Kullarımın arasına katıl! Ve cennetime gir!” buyrulmuştur.
Goruluyor ki, mutmeinne ’den aşağı derecedeki nefisler hıtÂb-ı ilÂhiye lÂyık olamamışlardır.
Ancak itmi ’nÂna ermiş olan nefs-i mutmeinne; rÂzıye ve merdıyye nefisleri, hitÂbullaha mazhar olmuşlardır. Ve Allah, mutmeinne nefis sahiplerini rÂzıye ve merdıyye makamlarına davet buyurmuştur. Bu davete icÂbet; insana tÂlim-terbiye ve seyr u sulûk gerektirir.
5. Nefs-i rÂzıye
Her vechile Hakk ’a yonelen, dÂima Allah ile olmak şuuruna eren, hikmetine ve hukmune rÂm olarak Hak ’tan rÂzı olan nefistir.
Âyet-i kerîmede:
“And olsun sizi biraz korku, biraz aclık; biraz da mallardan, canlardan ve mahsullerden yana noksanlaştırma ile imtihan edeceğiz. Sabr edenlere (rızÂmı) mujdele!” buyurulmuştur. (Bakara Sûresi, 155)
6. Nefs-i merdıyye
Butun mevcûdiyetiyle hakkÂnî durum ve tÂatta bulunan, boylece Hakk ’ın kendisinden rÂzı olduğu nefistir. İnsanın mukerrem olabilmesi icin, nefsini tezkiye etmesi şarttır. Nefsini tezkiye, insana farzdır. Nefsi tezkiyeye calışmak ve bu uğurda seyr u sulûke girmek cihÂd-ı ekberdir. Bu tÂbiri Peygamberimiz Hazret-i Muhammed Mustaf sallÂllÂhu teÂl aleyhi ve sellem Efendimiz “Tebuk Gazvesi”nden donuşlerinde bizzat kullanmışlar ve ashabına:
“– Şimdi kucuk cihaddan (muharebeden) en buyuk cihÂda (nefsi ıslÂh etmeye, kÂmil insan olmak cihÂdına) donuyoruz.” buyurmuşlardır. (Mahmud SÂmî Ramazanoğlu, Mukerrem İnsan, s.11)
Kaynak: Musahabe, Altınoluk Dergisi, Sayı: 401
İslam ve İhsan
NEFSİN MERTEBELERİ NELERDİR? - VİDEO