MÂnevî hayat ve tasavvufî duşunce, bÂzı kimselerin iddi edegeldikleri uzere sonradan îcÂd edilerek dîne ilÂve olunmadı.
Artık yeniden îtikÂdî ve amelî hukumler vaz edilemeyeceği icin Ce­nÂb-ı Allah, Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- ’in ardından Kur ’Ân-ı Kerîm ’in tahrif ve tağyîre uğramaması husûsunda ilÂhî bir teminat bahşetmiştir. Bunun icin Kur ’Ân-ı Kerîm ’in muhtevÂsını, beşerin kıyÂmete kadar butun ihtiyaclarını karşılayabilecek mustesn ve eşsiz bir kemÂle sahip kılmıştır.

EVLİYALAR ENBİYALARIN VARİSLERİDİR
Ayrıca Hazret-i Peygamber ’den sonra tebliğ ve irşad va­zi­fesini yurutecek ulemÂyı da muteselsil bir sû­ret­te beşeriyetin hizmeti icin lûtfetmiş ve edecektir. Buna ilÂveten Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- ’in en buyuk va­zi­felerinden biri olan nefisleri tezkiye ve kalpleri tasfiye va­zi­fesini de inkıtÂya uğratmamış, bu mÂnevî sahayı verese-i enbiy olan evliyÂullÂha tevdî buyurmuştur.

TASAVVUF, DİNE SONRADAN İLAVE OLMAMIŞTIR
Dolayısıyla mÂnevî hayat ve tasavvufî duşunce, bÂzı kimselerin iddi edegeldikleri uzere sonradan îcÂd edilerek dîne ilÂve olunmuş değildir. Zira peygamberlerin tebliğ faÂliyeti iyice tedkîk edildiğinde gorulur ki onların idrÂk, iz ’Ân ve mÂnevî feyiz itibÂriyle yuksek istîdat sahibi bÂzı kimselere yaptıkları tebliğlerdeki seviye, herkese mahsus olandan cok farklıydı.

Bundan dolayıdır ki tarîkat silsileleri, Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e rûhî yakınlık bakımından ashÂb arasında cok farklı bir durumda olan Hazret-i Ebû Bekir veya Hazret-i Ali ’ye dayandırılır.

Diğer taraftan “ehl-i suffe” denilen ve hayal otesi bir sû­ret­te zuhd u takv icinde yaşayan bÂzı sahÂbîler de, Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- ’in husûsî terbiyesi ile zirveleşerek ummete numûne olmuşlardır. Tebuk seferi gibi en buyuk ve en meşakkatli bir gazveden donulurken Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- ’in beyÂn ettiği:

“Şimdi kucuk cihaddan buyuk cihÂda donuyoruz!” tarzındaki hikmet de, nefisle uğraşmanın hem gucluğunu ve ehemmiyetini, hem de onun zarûretini ifÂde etmektedir. Tasavvufta sÂlike kazandırılmak istenen de, fÂnî dun­yaya karşı tavır, nefse galebe ve kalbin mÂsivÂdan korunmasıdır.

PEYGAMBERİMİZİN İFÂ ETTİĞİ BAŞLICA 3 VAZİFESİ

Burada RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in bu Âlemde îf ettiği va­zi­felerin başlıcalarını umûmî bir nazarla hatırlatmak gerekir:


AllÂh ’ın Âyetlerini okumak, KitÂb ’ı ve hikmeti oğretmek, yani
Allah TeÂl ’dan aldığı vahiyleri şerh ve îzÂh etmek; gerektiğinde icti­had­da bulunmak,
AllÂh ’ın emir ve nehiylerini icr etmek ve ettirmek,
Kalpleri tasfiye ve nefisleri tezkiye etmek, bu vesîleyle ruhlarda tasarrufta bulunmak.

Bir de bunlara ilÂveten Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sel­lem- ’in husûsî bir va­zi­fesi daha vardır ki, bu da CenÂb-ı Hak ’tan ahkÂm tebelluğ etmektir.

İslÂm Âlimleri, Hazret-i Peygamber ’in zÂtına mahsus olan Allah ’tan ahkÂm tebelluğ etmek va­zi­fesinin dışındaki uc va­zi­feyi de onun haleflerinde bir meşrûluk şartı olarak gorurler. Boyle bir halîfenin hilÂfetine de “hilÂfet-i kÂmile” adını verirler.

Ancak bu uc va­zi­fenin ucunu birden gercekleştirmenin, ancak sohbet-i Peygamberî bereketiyle mumkun olabileceğini ifÂde ederek bunların hepsini kendilerinde cem edemeyenlerin hilÂfetine ise, “hilÂfet-i sûriyye”, yani “şeklî hilÂfet” adını verirler.

Gercek mÂnÂda hilÂfet-i kÂmileyi de, hulefÂ-i rÂşidîn diye vasıflandırılan ilk dort halîfeye tahsîs ederler. Onlardan sonra bu uc va­zi­fenin bir kişide toplanmasının mumkun olamayacağı noktasından hareketle, ictihÂdın zÂhir ulemÂsına, icrÂın devlet reisine, nefisleri tezkiye ile ruhlarda tasarrufun ise meşÃ‚yıha tevdî edildiği şeklinde bir tasnif yaparlar. Bunu da, maslahat sebebiyle meşrû kabûl ederler.

OSMANLI, MANEVİ TERBİYE İŞİNİ MURŞİDLERE VERMİŞTİR
Bu tasnif dolayısıyladır ki Osmanlı Devleti, şerîat işlerini yurutmeyi şeyhulislÂma, icrÂını pÂdişÃ‚ha ve mÂnevî terbiyeyi de murşid-i kÂmillere vermiştir. Boylece Hazret-i Peygamber -sal­lÂl­l­hu aleyhi ve sellem- ’in yapmış olduğu va­zi­feleri uclu bir sacayağına oturtarak ulvî bir tevhîd ile i‘lÂ-yı kelimetullah yolunda muazzam bir hizmet yurutebilmiştir.

Diğer taraftan ifÂde etmek gerekir ki, hukumlerin herkese Âit olanlarının ıstılÂhî adı, kısaca “şerîat”tır. Şerîat, zÂhirle uğraşır ve muhÂtabın zÂhirî ahvÂlini duzeltmeye calışır.

Ancak fiillere yon veren coğu kere akıl ve idrÂkten ziyÂde hisler ol­du­ğundan, aklın şer ’î olculerle terbiye ve kontrolu kadar hislerin de İs­lÂm ’ın ozuyle yoğrulması bir zarûrettir. Bu da, aklî faÂliyetler kadar kalbî faÂliyetlerin de duzenlenmesini gerektirir.

İşte tarîkat, şerîate rÂm olmuş bir akılla zÂhirini duzeltebilmiş olanların “mukemmel bir mu ’min” olabilmek icin hislerinin de terbiye edilip yonlendirilmesi ihtiyÂcının eseridir. Bu demektir ki şerîat, zÂhiri; tarîkat ise, bÂtını duzeltme vÂsıtasıdır.

ŞERİATSIZ TARİKAT OLMAZ
Dolayısıyla “şerîatsiz tarîkat olmaz” sozu, bu yolun kÂmil erbÂbı tarafından her vesîleyle tekrar edilegelmiştir. Bilinen bir tÂbirle; “pergelin sÂbit ayağı şerîat, seyyar ayağı ise tarîkat” olarak ifÂde edilmiştir.

Va­zi­fesi itibÂriyle tarîkat, insanların kalp Âlemiyle meşgûl olduğu icin, kÂinÂtın yaratılış sÂikı olan muhabbeti de tabiî olarak kullanmaya mecburdur.

Bu yuzden o, “aşk ve muhabbet yolu” olarak da vasıflandırılmıştır. Aşk, bir coşkunluk olduğundan irÂdenin erimesi ve ayağın kolayca kayması gibi bir tehlikeyi de beraberinde getirir. Bundan korunabilmek icin, zÂhirî ilimler ile mÂnevî hayatı birleştirmiş olan kimselerin rehberliğinde yurumek lÂzımdır.

Bununla beraber irşad va­zi­fesiyle mukellef olanlar, zÂhirî ilimlerde luzumlu bir kudret ve seviyeye ulaşmadığı takdirde aşk ve muhabbet yolundaki tehlike yine buyuktur.

BAZI TARİKATLAR ŞERİATIN DIŞINA CIKABİLİYOR
Bunun bertarÂfı icin “Tarîkat-i Nakşibendiyye”, murşidlerini zÂhirî ilimleri hazmetmiş insanlardan secme usûlunu tercih etmiştir. Boylece işÃ‚ret edilen tehlikeden kendisini muhÂfaza edebilmiştir. BektÂşîlik ve Mevlevîlik gibi bÂzı tarîkatlerde ise cezbe ve coşku sebebiyle gorulen ayak kaymalarının, insanı zaman icinde şerîate muhÂlif birtakım davranışlara goturduğu de muşÃ‚hede edilmektedir.

Bunun icin Osmanlılar, şerîat hukumlerini gercekleştirmeyi devletlerine temel gÂye edinmeleri yanında, akıl ve irÂdeleri kadar kalplerini de terbiye etmeyi va­zi­fe bilmelerinden dolayı -bilhassa son devir ulem ve devlet ricÂlinde gorulduğu uzere- Nakşî tarîkatini diğerlerine nazaran daha cok tercih etmişler ve boylece bu tarîkat, Devlet-i Aliyye bunyesinde geniş bir sahaya yayılmıştır.

NAKŞİLİK MUSTESNA BİR VAZİFE GORDU
19. yuzyılda pozitivizmin neticesinde dinden uzaklaşan Avrupa ’nın tesiriyle memleketimizde de şer ’î hassÂsiyetler ve mÂnevî duygular zayıflamaya başlamıştı. İşte bu zamana tesÂduf eden HÂlidîliğin yayılması, başlayan bu menfî cereyanlara engel olma husûsunda pek mustesn bir va­zi­fe gormuştur. İşte MevlÂn HÂlid Hazretleri, boylesine muhim ve hassas bir mevsimde hizmet etmiş bulunan murşid-i kÂmillerin başında gelir.

O, yuzlerce halîfe yetiştirerek yolunu Osmanlı coğrafyasında daha da şumûllendirip olgun muslumanların adedini coğaltma husûsunda pek buyuk ve kıymetli bir hizmet yurutmuştur. Belki de millî tarihimizin buhranlarını buyuk olcude geciktiren Âmillerin başında bu rûhÂnî yayılma ve genişleme gelir ki, bu da, halkın mÂneviyÂtının korunmasında buyuk bir Âmil olmuştur. Din, bid ’atlerden muhÂfaza edilmiştir.

Kaynak: Osman Nuri Topbaş / Osmanlı, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan