Son yıllarda dunyanın her yerinde, gorulmemiş bir sıklıkta tabiî Âfetlere şÃ‚hit oluyoruz. Deprem nedir, nasıl oluşur? Depremlerin sebebi nedir? İnsanoğlu bu hÂdiseleri nasıl okumalı? Bu Âfetlerin “ozel” bir mÂnÂsı var mı; yoksa bunlar, sıradan tabiat hÂdiselerinin bir parcası mı?Yerkabuğu icindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya cıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak gectikleri ortamları ve yer yuzeyini sarsma hadisesine “deprem” denir.
DEPREMLERİN NEDENLERİ VE TURLERİ Depremler yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine basınc uygulamaları ve birbirlerini hareket ettirmeleri sonucu oluşur.
Dunyada uc deprem turu gorulur. Bunlar;
Birincisi; Tektonik depremler coğunlukla levha hareketleri sonucu oluşur. Turkiye ’de coğunlukla tektonik depremle meydana gelir.
İkincisi; Volkanik depremler, volkanların puskurmesi sonucu oluşur.
Ucuncusu; Cokuntu depremleri mağara gibi doğal oluşumların cokmesi sonucu oluşur. (Editorun Notları)
TABİATTAKİ HADİSELER İLÂHİ BİR CEZA MI, İKAZ MIDIR? Tabiattaki hicbir hÂdise sebepsiz ve hikmetsiz değildir. Zira her şeyi olduğu gibi, tabiat hÂdiselerini de yaratan, CenÂb-ı Hak ’tır. O ’nun butun işleri, idrÂk edilebilen veya edilemeyen nice hikmet ve sırlarla doludur. Bu hakîkat, Âyet-i kerîmede şoyle ifÂde buyrulur: “…O ’nun ilmi dışında bir yaprak bile duşmez. O, yerin karanlıkları icinde tek bir taneyi dahî bilir. Yaş ve kuru ne varsa, apacık bir kitaptadır.” (el-En ’Âm, 59)
KÂinatta bir yaprak bile O ’nun irÂdesi, bilgisi ve izni dışında duşemezken, koskoca beldelerin rastgele ve şuursuz bir şekilde sarsıldığını kabul etmek; akıl, idrÂk ve iz ’an dışıdır. KÂinatta meydana gelen her şey, sayısız sır ve hikmete mebnîdir. Yani tabiat da, diğer butun mahlûkat gibi, kÂinattaki ilÂhî nizam, denge ve Âhenge gore vazifesini icr etmektedir. CenÂb-ı Hak, kÂinattaki bÂzı hÂdiseleri periyodik bir akışa bağlamıştır.
Mesel ilÂhî bir takvim olan Guneş ’in ve Ay ’ın doğup batışı ve diğer hareketleri, bir saniye bile şaşmadan milyonlarca yıldır devam ediyor. Yine atmosferde %21 oksijen ve %77 azotun değişmeyen bir denge icinde mevcûdiyeti de bunun gibidir. Bunlar, CenÂb-ı Hakk ’ın tabiata koyduğu ekolojik denge unsurlarından yalnızca birkacıdır. Bunlar gibi sayısız şartın bir araya gelmesiyle mumkun olan bir hayat yaşamaktayız. Bunlardaki en ufak bir değişiklik, dunyanın altını ustune getirip insan hayatını imkÂnsız kılmaya kÂfîdir. Bu yuzden CenÂb-ı Hak, insan hayatının devamını murÂd ettiği muddetce, bu ekolojik dengeyi de surdurmektedir. Yani Guneş ve diğer yıldızlar gibi cesîm kutlelerden, bir atomun icindeki esrarlı ışınlara kadar kÂinattaki butun varlıklar, hayÂl otesi bir duzen icinde vazifelerini îf ediyor. İlÂhî irÂdenin programına her şey tÂbî durumda…
ADETULLAH VE SUNNETULLAH Bir îmansız dahî Guneş ’in sur ’atinin artması veya azalmasına, gunun 24 saatin altına inmesi veya ustune cıkmasına ihtimal vermez. VicdÂnen ilÂhî irÂde ve kudrete teslîm olur. Fakat gaflet ve nefsÂniyeti îcÂbı, bu ve benzeri hÂdiselerin ilÂhî takdîr ile olduğunu reddeder. Boylece kÂinattaki nizÂmı, “tabiat kanunları” diyerek kendiliğinden meydana gelen bir kuvvet ve hayat kaynağı şeklinde gorme gafletinde bulunur. Oysa kÂinattaki nizÂmı temin eden kÂide ve kÂnunlar, kısaca “ÂdetullÂh” veya “sunnetullÂh” denilen hakîkatlerdir.
DEPREMİN SEBEPLERİ VE HİKMETLERİ Deprem, sel, fırtına, yanardağ patlamaları, tsunami gibi bÂzı tabiat hÂdiseleri de, belli bir periyoda bağlı olmayan “ÂdetullÂh” tecellîleridir. CenÂb-ı Hakk ’ın bunları meydana getirişinde zÂhirî sebeplerin dışında, uc tane de bÂtınî sebep vardır. Bunları hikmet penceresinden değerlendirmek gerekirse:
BİRİNCİSİ; İLÂHÎ BİR ÎKAZDIR CenÂb-ı Hak, bu Âfet ve fel­ketlerle insanoğluna ne kadar da derin bir acziyet ve hiclik icerinde bulunduklarını ve bu cihandaki asıl vazifelerinin kulluk olduğunu hatırlatır. Ayrıca dunyanın fÂnîliğini, olumu ve esas hayatın Âhiret olduğunu bildirir. Bilhassa kıyÂmeti, yani kÂinat capındaki o buyuk infilÂkı hatırlatarak biz kullarını îkaz buyurur. Mesel fay hatları… Allah TeÂl toplumları, fay hattını harekete gecirmeden, yani zÂhirî bir sebep olmaksızın da helÂk edebilir. Ancak daha evvel bu fay hatlarını takdîr edip onları devamlı olarak kullarının gozleri onunde bulundurmak sûretiyle, kıyamet gunu mutlak gercekleşecek olan hakîkati her an îkÂz ediyor.
Boylece insanoğlunun Âhiret yurduna hazırlıkta gaflete duşmeyip uyanıklık hÂlinde olması icin bir nevî lûtufta bulunuyor. Elbette bu îkÂz-ı ilÂhîler fay hatlarından ibÂret değil… Sel, fırtına, tedÂvîsi mumkun olmayan bulaşıcı hastalıklar vs. hep bu kabildendir. Bu ilÂhî îkazlar olmasaydı, insanoğlu ansızın ve gÂfilÂne bir şekilde olumun pencesine duşer ve ebedî felÂkete dûcÂr olurdu. Bu itibarla, merhamet sahibi olan Allah TeÂlÂ, kullarının dikkatlerini mutlak gelecek olan hakîkatlere cekmek ve cok gec olmadan once mÂnen uyandırmak icin muhtelif hÂdiseleri bir “Âdetullah” olarak tahakkuk ettirmektedir.
İKİNCİSİ; İLÂHÎ BİR CEZÂDIR Bu nevî felÂketler, AllÂh ’a isyan edenlere bir kahır tecellîsidir. Toplumdaki fertlerin ekseriyeti nefsÂnî azgınlıklara meyletmişse, şer gÂlip olmuş, vicdanlar gunahlarla kirlenmiş, kalplerde isyan hatları teşekkul etmişse, bu hÂl, aslında rahmet olan yağmurların sel felÂketine donmesine veya tamamen kesilip kuraklığın vukū bulmasına, bÂzen de depremlerin zÂhirî sebebi olarak gosterilen fay hatlarının infilÂkına sebep olur. Bu tip acı hÂdiseler, insanların isyanları ve gunahları sebebiyle meydana gelir. Yani vicdanların kirlenmesiyle ruhlarda yaşanan mÂnevî depremin ardından, yeryuzunun felÂketleri tahakkuk safhasına girer.
Fay hatlarının ve yanardağların ilÂhî kÂnun îcÂbı zaman zaman patlaması zarûrîdir. Zira bu sûretle dunyanın merkezindeki bir ateş denizi olan “mağma” rahatlayacak, icinde biriken gazı atacaktır. Aksi hÂlde dunya birden infilÂk ederdi. LÂkin insanların musbet veya menfî durumuna gore bu fay hatları denizlerin veya okyanusların ortasında da kırılabilir, insanların yaşadığı beldelerde de…
Yani CenÂb-ı Hak, kalplerin duruma gore, bunu insanlara zarar verecek şekilde de tahakkuk ettirebilir, zararsız bir şekilde de… Bu, CenÂb-ı Hakk ’ın mağmaya ve yer kabuğuna koyduğu bir kÂidedir. Ayrıca ilÂhî kÂnunların tabiattaki tanzîmine gore bu ilÂhî îkaz tecellîleri; kimi mıntıkada deprem, kimisinde tsunami, kimisinde yanardağ patlamaları, bÂzı bolgelerde kuraklık, bÂzılarında ise sel gibi cok farklı şekillerde vukû bulmaktadır. Yani CenÂb-ı Hak, Dunya ’nın her tarafına koyduğu farklı kÂnun ve kÂidelerle kullarını îkaz ve imtihan etmektedir.
Âyet-i kerîmede buyrulur: “İnsanların bizzat kendi işledikleri yuzunden karada ve denizde fesat cıktı (duzen bozuldu), ki Allah yaptıklarının bir kısmını onlara tattırsın; belki de (tuttukları kotu yoldan) donerler.” (er-Rûm, 41)
UCUNCUSU İSE SÂLİH KULLARA BİR MAĞFİRET VE ECİR VESÎLESİDİR Hakîkaten, birtakım Âfetlerde, kurunun yanında yanan yaş ağaclar misÂli, mÂsum cocuklar ve sÂlih kimseler de vefÂt ederek hukmen şehîd olmaktadır. Bu iptilÂları CenÂb-ı Hak bÂzı kullarının gunahlarına keffÂret kılmakta, bÂzılarının ise mÂnevî derecelerini yukseltmeye vesîle etmektedir. Nitekim bu husustaki bÂzı hadîs-i şerîflerde şoyle buyrulur: “Bir kul kendisi icin (Cennet ’te) hazırlanmış olan makama ameliyle erişemeyecekse, Allah onun bedenine veya malına veya coluk-cocuğuna bir bel verir. Sonra (Allah) o kulu bu musîbete sabretmeye muvaffak kılar. NihÂyet (Allah) o kulu kendi katında hazırlamış olduğu makama eriştirir.” (Ebû DÂvûd, CenÂiz, 1/3090; Ahmed, V, 272) “Kulun Allah indinde bir mevkii vardır ki, ona ibadetle erişemez. O mevkiye erişinceye kadar Allah, onu hoşuna gitmeyen (iptil ve musîbetler)le imtihan eder.” (Heysemî, Mecmau ’z-ZevÂid, II, 292)
VelhÂsıl, meydana gelen Âfet ve musîbetleri materyalist bir dunya goruşuyle seyretmek ve sırf zÂhirî sebeplerinde takılıp kalmak, meselenin hikmet ve hakîkatinden gÂfil kalmaya sebep olur. Bir musluman, bu tip hÂdiseleri mÂnevî perspektiften de tahlil ederek îmÂnî ve İslÂmî olculerle değerlendirmekten gÂfil kalmamalıdır.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Genc Dergisi Sayı: 78
İslam ve İhsan