Bazı durumlar vardır ki bunlar kendi arzu ve isteğimizin dışında gercekleşir ki, tamamen kader ve kazÂnın tecellîsinden ibarettir. Bunun aksine hareket asl mumkun değildir. Doğmak, olmek, dirilmek, uyumak, acıkmak, cesedî yapımız, omur suremiz ve benzerî durumlar hep kaderin bu kısmına dÂhildir. Bunlara kader-i mutlak da denir ki, insanoğlu zarûreten tÂbî olduğu bu fiillerden mes ’ûl değildir.AllÂh TeÂlÂ, insan icin takdîr buyurduğu fiilleri iki kısımda tecellî ettirmiştir:
1. Ef ’Âl-i ıztırÂriyye (zarûrî fiiller)
2. Ef ’Âl-i ihtiyÂriyye (tercihe bağlı fiiller)
İNSANIN İRADESİYLE KADER ARASINDAKİ İLİŞKİ Bunlar kendi arzu ve isteğimizin dışında gercekleşir ki, tamamen kader ve kazÂnın tecellîsinden ibarettir. Bunun aksine hareket asl mumkun değildir. Doğmak, olmek, dirilmek, uyumak, acıkmak, cesedî yapımız, omur suremiz ve benzerî durumlar hep kaderin bu kısmına dÂhildir. Bunlara kader-i mutlak da denir ki, insanoğlu zarûreten tÂbî olduğu bu fiillerden mes ’ûl değildir.
Kaderin bu kısmına dÂhil olan hususlarda kaz vakti gelince insanların goren gozu gormez, işiten kulağı duymaz olur. Hazret-i MevlÂn buyurur:
“Kaz gelip catınca, balıklar kendilerini denizden dışarı atarlar. Havada ucan kuşlar, yerde kendileri icin hazırlanan tuzaklara koşmaya başlarlar.”
“Boyle bir kader ve kazÂdan ancak yine kader ve kazÂya kacanlar kurtulabilir.”
Zîr AllÂh TeÂl buyurur:
“... AllÂh ’ın emri mutlaka yerine gelecek, yazılmış bir kaderdir.” (el-AhzÂb, 38)
Ancak kader deyince meydana gelen Âfet vesÂire anlaşılmamalıdır. Kader, bir mÂnÂda kÂinÂttaki dengeyi ve o dengenin ilÂhî olcusunu ifÂde eder. AllÂh TeÂl buyurur:
“Biz, her şeyi bir kadere/olcuye gore yarattık.” (el-Kamer, 49)
Onun icin kaderin hukmunu tenkit, bir cehÂlet, tabiri cÂizse bir hamÂkattir. Zîr onun hukmu, dÂim yerli yerincedir. Mesel icinde yaşadığımız Âlemde bir an ve bir milimetre dahî şaşmayan bir denge ile devamlı donen ve dunyÂmızı aydınlatan guneş hakkında onun keyfine gore davranıp da dunyÂdan uzaklaşacağı veya dunyÂya yaklaşacağı tarzında mu ’min-kÂfir kimsenin bir tedirginliği ve guvensizliği yoktur. Herkes inanır ki guneş, bir an dahî şaşmayan belirli bir nizÂm icinde hergun doğar ve batar. Bunun gibi musbet-menfî meydana gelen her hÂdisenin de hikmeti bilindiği takdirde bilÂ-istisn soylenecek yegÂne soz dÂim “En doğrusu bu!” ifadesinden, yÂni ilÂhî proğramı tasdîkten ibÂrettir. En munkir kÂfirler bile kendi bunyelerinde takdîr olunan ilÂhî tenÂsup, nizÂm ve cihazların işleyişi karşısında gayr-i ihtiyÂrî bu hakîkate hayrÂn olurlar. İlÂhî takdîr programından musÂade-i ilÂhî cercevesinde cozulebilen her sır, tenkit şoyle dursun kÂfir de olsa akl-ı selîm her beşeri, Âdet ebedî bir hayret ve şaşkınlık vadisinde dolaştırmaktadır. Bu hususta ileri geri konuşanlar, sadece takdîrin sırrından bî-haber olan, akıl ve idrÂk mahrûmlarıdır. Bunlar, hayır-şer, doğru-yanlış, hak-bÂtıl bilmeyen cehÂlet kurbanlarıdır.
Diğer taraftan mÂlûmdur ki kader ve kazÂ, bir mechûldur. Bu da, hakîkatte fÂnî bir varlık olan insan icin ilÂhî bir lutuftur. Zîr bir kimse başına gelecek menfî-musbet her şeyi bilse, artık o yaşayamaz bir hÂle gelir. Yemeden icmeden, calışmadan vs. her şeyden el ceker. Ancak CenÂb-ı Hakk, kader ve kazÂyı gizlediği icindir ki, insanoğlu olumle burun burunayken bile hayat umidi taşır ve hayatî faÂliyetlerden kopmaz. Bu da, duny hayatında yaşamayı mumkun kılan muazzam ve mukemmel bir ilÂhî nizÂmdır.
Şerrin de AllÂh ’tan olması meselesine gelince, hicbir şer onun murÂdı ile değildir. Ancak imtihÂn îcÂbı olarak O, şerre de izin ve musÂade vermiştir. Ustelik şerrin zuhûruna CenÂb-ı Hakk ’ın izin ve musÂade gibi tabiri cÂizse bir vize koyması, onun kullarına olan engin merhametinin bir tezÂhurudur. Zîr bu vize, her şerre izin vermemekte ve farkında olsak da olmasak da bizi maddî-mÂnevî nice felÂket ucurumlarından muhÂfaza etmektedir. Yoksa insanoğlu, nefis ve şeytanın iğvÂsıyla işlediği curum ve gafletlere kimbilir daha nicelerini ekleyecektir. Cunku o, bilerek ve bilmeyerek hayra olduğu kadar şerre de tÂliptir. Bu gerceği Hakk TeÂl Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle beyÂn buyurur:
“İnsan hayrı istediği kadar şerri de ister. İnsan pek acelecidir!” (el-İsrÂ, 11)
“Eğer AllÂh insanlara, hayrı carcabuk istedikleri gibi şerri de acele verseydi, elbette onların ecelleri bitirilmiş olurdu...” (Yûnus, 11)
İnsanoğlu ne denli kendini murÂkabe ederse bu Âyet-i kerîmenin îzÂhına o derecede vÂkıf olur. MeselÂ, bir yalancı muhÂtabını inandırmak icin «İki gozum kor olsun ki, doğru soyluyorum.» derken gozleri kor olmamakta ve kendisine verilen imtihÂn muhleti yine normal şartlarında devam etmektedir. Yine pek cok kimse: «Şoyle yaparsam ellerim kırılsın; şunu işlersem kafam kopsun; bunu yaptığım takdirde olumumu gor!” gibi o an icin samîmî bir niyetle gayet ciddî hukum dolu ifadeler sarfederler. Ancak an gelir bu dediklerine muhÂlif durumda kalırlar. Boyle olmasına rağmen ne elleri kırılır, ne kafaları kopar, ne de olurler. İnsan hayatında buna benzer nice misÂller vardır. İşte CenÂb-ı Hakk, boyle durumlarda merhameti muktezÂsı bu şer taleplerine Âdet vize koymakta ve onları gercekleştirmemektedir ki, yukarıdaki Âyet-i kerîmeler bu nukteyi ifÂde eder.
Dolayısıyla Ârif gonuller, CenÂb-ı Hakk ’ın bu rahmet ve merhametini idrÂk ile kaderin musbet-menfî her tecellîsi karşısında:
“Hoştur bana senden gelen,
Ya gonca gul yahud diken,
Ya hil ’at u yahud kefen,
Kahrın da hoş lutfun da hoş!” derler.
Zaten Hakk TeÂl da kullarına bu hÂli emretmektedir:
“(Ey Rasûlum!) De ki: AllÂh ’ın bizim icin yazdığından başkası bize asl erişmez. O bizim mevlÂmızdır. O hÂlde mu ’minler yalnız AllÂh ’a tevekkul etsinler.” (et-Tevbe, 51)
ŞÃ‚ir ne guzel demiş:
Ne kahrı dest-i a‘dÂdan ne lutfu ÂşinÂdan bil,
Umûrun Hakk ’a tefvîz et, CenÂb-ı Kibriy ’dan bil!..
ZîrÂ:
“Eğer AllÂh sana bir zarar dokundurursa, onu yine O ’ndan başka giderecek yoktur. Eğer sana bir hayır dilerse, O ’nun keremini geri cevirecek de yoktur. O, hayrını kullarından dilediğine eriştirir. Ve O, bağışlayandır, esirgeyendir.” (Yûnus, 107)
HÂsılı kalbin safÂsı, kadere rızÂda gizlenmiştir. Bunun aksi hicbir hareket, fayda getirmez. Hazret-i MevlÂn ne guzel buyurur:
“Sen, AllÂh ’ın verdiklerine rÂzı olmadıkca, rahat etmek ve kurtulmak umidi ile nereye kacarsan kac, orada karşına bir Âfet cıkar; gelecek olan bel gelir ve yine sana isÂbet eder.”
“Bilesin ki, bu fÂnî cihÂnın hicbir koşesi tuzaksız değildir. Hakk ’ı gonulde bularak ve ona sığınarak onun mÂnevî huzûrunda yaşamaktan başka kurtuluş ve rahat yoktur. Bak; bu fÂnî Âlemde en emin yerlerde yaşayanlar da en guclu zannedilenler de nihÂyet olumun tuzağına duşmuyorlar mı?”
“Sen fÂnî tuzaklardan emin olmaya değil, Hakk ’a sığınmaya bak! O dilerse senin icin zehri şif yapar, dilerse suyu zehir hÂline getirir!”
Kaynak: Osman Nûri Topbaş, İslam İman İbadet
İslam ve İhsan
"KADERE TESLİM OLAN SELÂMET BULUR"
İNSANIN KADERİNİ KİM BELİRLER?