Kabir azabı var mı? Kabir azabınının delilleri nelerdir? Kabir azabının sebepleri nelerdir? Kabir azabından kurtulmak icin okunması gereken sure hangisidir? Kabir azabı ile ilgil ayet var mıdır? Kabir sorgusu olacak mı? Kabir sorgusu nasıl olacak? Kabir azabı ve kabir sorgusu ile ilgili hadis-i şerifleri sizler icin derledik?Doğum gibi olumde haktır. İslam'da her olen musluman İslam ahkamına uygun bir şekilde kabiri kazılarak defnedilir ve o andan yani olumden sonra kabir hayatı başlar. Peki kabir hayatında azap var mıdır? Kısacası kabir azabı var mıdır? Kuran ve Sunnet'te delilleri nelerdir?
Duyu organları ve akıl yoluyla idrÂk edilemeyen, ancak vahiy yoluyla sÂbit olan gaybî mevzûlardan biri de “kabir azÂbı”dır. Kabir azÂbı; AllÂh ’ın emirlerine uymayan insanın olumunden kıyÂmete kadar gececek olan bekleme safhasında goreceği azaptır. Bazı hadîs-i şerîflerde bu azaptan, “kabir fitnesi” tÂbiriyle de bahsolunmaktadır.
Nitekim Sa‘d ibn-i Ebî Vakkas t ’ın rivÂyetine gore Rasûlullah Efendimiz (s.a.v) namazlardan sonra şu duÂyı okuyarak AllÂh ’a sığınmışlardır:
“AllÂh ’ım! Korkaklıktan, cimrilikten Sana sığınırım. Erzel-i omurden (ihtiyarlık bunamasından) Sana sığınırım. Dunya fitnesinden Sana sığınırım. Kabir fitnesinden Sana sığınırım.” (BuhÂrî, CihÂd 25, DeavÂt 37, 41, 44)
KABİR AZABI İLE İLGİLİ AYETLER Kabir azabı ile ilgili ayetleri acıklamalarıyla birlikte sizler icin derledik...
Kabir azÂbıyla alÂkalı olarak CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“…O zÂlimler, olumun (boğucu) dalgaları icinde, melekler de pencelerini uzatmış, onlara; «Haydi canlarınızı kurtarın! AllÂh ’a karşı doğru olmayanı soylemenizden ve O ’nun Âyetlerinden kibirlenerek yuz cevirmenizden oturu, bugun aşağılayıcı bir azap ile cezalandırılacaksınız!» derken onların hÂlini bir gorsen!” (el-EnʻÂm, 93)
“O zÂlimlere, Âhiret azÂbından evvel başka bir azap daha vardır; lÂkin pek coğu bilmez.” (et-Tûr, 47)
“Cevrenizdeki bedevî Araplardan ve Medîne halkından birtakım munÂfıklar vardır ki, munÂfıklıkta mahÂret kazanmışlardır. Sen onları bilmezsin, Biz biliriz onları. Onlara iki kez azÂb edeceğiz, sonra da onlar buyuk bir azÂba itileceklerdir.” (et-Tevbe, 101)
Ehl-i sunnet Âlimlerine gore; Firavun ve taraftarlarının sabah-akşam ateşe arz edileceğini, kıyÂmet gununde de en şiddetli azÂba mÂruz bırakılacaklarını[1] ve Nuh kavminin suda boğulmasının ardından ateşe atıldığını[2] bildiren Âyet-i kerîmeler, kabir azÂbına Âit delillerdendir.
Hadîs-i şerîflerde de; gıybet ve dedikodu yapmanın,[3] oluye ağıtlar yakarak ağlamanın,[4] borclu olarak olmenin,[5] yalan soylemek, zin etmek, fÂiz yemek ve icki icmek[6] gibi haram fiillerin, kabir azÂbına sebep olduğu bildirilmektedir.
[1] Bkz. el-Mu ’min, 46.
[2] Bkz. Nûh, 25.
[3] Bkz. Musned, I, 225; BuhÂrî, CenÂiz, 88.
[4] Bkz. BuhÂrî, CenÂiz, 33; Muslim, CenÂiz, 16-28.
[5] Bkz. İbn-i MÂce, Sadakat, 12.
[6] BuhÂrî, CenÂiz 92, TÂbir 48.
Kabir AzÂbına DelÂlet Eden Âyetler ve Tefsirleri Kabir azÂbının varlığını acıkca ortaya koyan Âyet yoktur” diyerek ve sunnetteki delilleri de yok sayarak kabir azÂbını inkÂra kalkışmak kimseye bir şey kazandırmayacaktır. Zira, bırakınız kabir azÂbını, daha olum anında bile kula azÂb edildiğini ortaya koyan Âyet-i kerîmeler bulunmaktadır.
Mesel En ’am sûresi ’nin 93. Âyeti şu mealdedir: “O zÂlimler olumun boğucu dalgaları icinde, melekler de pencelerini uzatmış, onlara haydi canlarınızı kurtarın, Allah ’a karşı gercek olmayanı soylemenizden ve onun Âyetlerine karşı kibirli davranmanızdan oturu, bugun alcaklık azÂbı ile cezalandırılacaksınız ’ derken onların hÂlini bir gorsen!” Yine Muhammed sûresi ’nin 27. Âyeti de şu mealdedir: “Melekler onların yuzlerine ve sırtlarına vurarak canlarını alırken durumları nasıl olacak?”


Tevbe Suresi "Cevrenizdeki bedevî Araplardan ve Medine halkından birtakım munafıklar vardır ki, munafıklıkta maharet kazanmışlardır. Sen onları bilmezsin, biz biliriz onları. Onlara iki kez azap edeceğiz, sonra da onlar buyuk bir azaba itileceklerdir." (Tevbe Suresi 101)
Tevbe Suresi 101. Âyetin Tefsiri Hz. Peygamber cevresindeki bazı kişilerin gercekte iman etmedikleri halde inanmış gibi davrandıklarını biliyordu. Âyette onun da bilmediği ve iki yuzluluğu Âdeta sanat haline getirmiş kimseler bulunduğu, onların daha ağır cezaya carptırılacakları haber verilmektedir. Boylece bir taraftan Resûlullah ve muminler, cevrelerindeki insanların gercek niyetleri konusunda daha ihtiyatlı davranmaları icin uyarılmış, diğer taraftan da tehditkÂr bir ifadeyle bu gibi kimselerin akıllarını başlarına almaları istenmiştir.
İlk donem mufessirlerinden, bu kimselerin iki defa cezalandırılacaklarına ve sonra cok buyuk bir azaba itileceklerine ilişkin ifadeyi acıklayan değişik yorumlar nakledilmiştir. Bunların bir kısmında “iki defa” kaydı dunyadaki cezalarla ilgili kabul edilmiştir. Bu yorumların başlıcaları şoyledir: Once muslumanların başarılarını gormenin ıstırabını yaşayarak derin bir acı tadacaklar veya munafıklıkları ortaya cıkıp herkese karşı rezil olacaklar yahut aclığa, esarete mÂruz kalacaklar, oldurulecekler; sonra da –asıl Âhiret azabından evvel– kabir azabına carptırılacaklardır; once kotu emellerine kavuşamamanın ve rezil rusv olmanın bunalımını yaşayacaklar, sonra olum gelip cattığında bağışlanmaz gunahlar işlemiş olduklarını anlayıp onun ağırlığı altında ezilerek cehenneme sevkedileceklerdir.
“İki defa” kaydındaki ikinci defayı Âhiret azabı olarak anlayanlar ise, “…ayrıca cok buyuk bir azaba itilecekler” ifadesini Âhirette cehennemin en dibine atılacakları yani ağırlaştırılmış bir azap gorecekleri veya once diğer inkÂrcılardan ayrı ozel bir azaba carptırılacakları şeklinde acıklamışlardır (Taberî, XI, 9-12; ŞevkÂnî, II, 454; Reşîd RızÂ, XI, 19).
Mu'minun Suresi "Sonra Mûs ve kardeşi HÂrûn'u mucizelerimizle ve apacık bir delille Firavun ve ileri gelenlerine peygamber olarak gonderdik de (onlar) buyukluk tasladılar ve kendilerini buyuk gorup boburlenen bir topluluk oldular. Bu yuzden, "Kavimleri bize kul kole iken, bizim gibi iki insana mı inanacağız" dediler. Boylece ikisini de yalanladılar, bu yuzden de helak edilenlerden oldular." (Mu'minun Suresi 45-48)

Mu'minun Suresi 45-48. Âyetlerinin Tefsiri Mûs ve kardeşi HÂrûn ’un getirdikleri “Âyetler ve apacık delil” ile genellikle Hz. Mûs ’nın gosterdiği, bazılarının Hz. HÂrûn ’la da ilgisi bulunan mûcizeler kastedilmiştir (farklı acıklamalar icin bk. RÂzî, XXIII, 101).
İsrÂiloğulları, Hz. Mûs kendilerini Mısır ’dan cıkarmadan once dort asırdır Mısır ’da yaşıyor, burada ikinci sınıf vatandaş muamelesi goruyorlardı. İşte 47. Âyette Firavun ve cevresinin bu sebeple onları kendi koleleri gibi gordukleri, dolayısıyla aynı kavimden olan Mûs ve HÂrûn ’un dinlerini kabul etmenin kendileri icin onur kırıcı olacağını ileri surdukleri, boylece azgınlara ve sapkınlara yaraşır bir kibir ve gurur orneği sergiledikleri, bunun da onları helÂke goturduğu bildirilmektedir. Boylece gerek Kur ’an ’ın ilk muhatapları olan Mekkeli putperestlere gerekse butun insanlara, doğru ve yanlışı makam-mevki, mal-mulk, soy-sop gibi olculerle ayırmaya kalkışmaları halinde bunun bedelinin cok ağır olacağı uyarısında bulunulmaktadır
İbrahim Sûresi "Allah, iman edenleri hem dunya hayatında hem de ahirette sabit bir sozle sağlamlaştırır, zalimleri ise saptırır. Ve Allah dilediğini yapar." (İbrahim Sûresi 27)
İbrahim Sûresi 27. Ayetin Tefsiri “Sağlam soz” diye cevirdiğimiz el-kavlu ’s-sÂbit tamlaması 24. Âyette gecen “guzel soz” ile eş anlamlı olarak “kelime-i tevhid” veya “kelime-i şehÂdet” mÂnasında kullanılmıştır. Nitekim Hz. Peygamber de bu sozu “kelime-i şehÂdet” olarak acıklamıştır (bk. BuhÂrî, “Tefsîr”, 14/2). Allah TeÂlÂ, iman edenlerin kalbine bu sağlam sozu sarsılmaz bir bicimde yerleştirir ve onları hem bu dunya hayatında hem de Âhirette iman uzerinde kararlı ve sabit kılar.
Muminler imanın verdiği şuurla dunyada dengeli ve mutlu bir hayat yaşarlar, fitne, fesat ve kotuluklerden kendilerini korurlar; Âhirette ise kurtuluşa erip bahtiyar olurlar. Bir goruşe gore Âyette bildirilen dunya hayatından maksat, kabir hayatıdır; cunku oluler yeniden dirilinceye kadar dunyadadırlar. Âhiretten maksat ise hesap zamanıdır. Bir başka goruşe gore ise dunya hayatından maksat kişinin kabirde sorguya cekildiği andır; nitekim Hz. Peygamber de buna işaret buyurmuştur (BuhÂrî, “Tefsîr”, 14/2).
Âhiret hayatından maksat da kıyamet gununde sorguya cekildiği zamandır (ŞevkÂnî, III, 122). Allah TeÂl inananları hem dunyada hem de Âhirette iman uzere sabit kılarak mutlu ederken, zalimleri de inkÂrcılıktaki ısrarları sebebiyle kendi hallerine bırakır; doğru yolu bulamazlar. Boylece onlar hem dunyada hem de Âhirette bedbaht olurlar. Allah hidayete ermek isteyenleri hidayete erdirir, sapkınlıkta ısrar edenleri de kendi hallerine bırakır.
KABİR AZABI İLE İLGİLİ HADİSLER Kabir azabı ile ilgili hadisi şerifleri sizler icin derledik...
Kabir azabından Allah'a (c.c) sığınırdı. Hazret-i Âişe (r.a) VÂlidemiz şoyle buyurmuştur:
“Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ’in, namaz kılıp da kabir azÂbından AllÂh ’a sığınmadığını hic gormedim.” (BuhÂrî, CenÂiz, 87)
Kabirlerinde azap goruyorlar. AshÂb-ı kirÂmdan Ebû Cuhayfe, Ber bin Âzib ve Ebû Eyyûb el-EnsÂrî (r.a) şoyle buyurmuşlardır:
“Bir gun Nebiyy-i Ekrem (s.a.v) Efendimiz, Guneş battıktan sonra (Medîne hÂricine) cıkmıştı. Bir ses işitti ve:
«‒Yahudîler, kabirlerinde azap goruyorlar.»” buyurdu. (BuhÂrî, CenÂiz, 88; Muslim, Cennet, 69)
Burada şoyle bir sual akla gelebilir:
“Biz kabrinde azap goren bir olude hicbir iz ve emÂre gormuyoruz! Mesel o kabrinde nasıl oturtuluyor, kendisine nasıl suÂl soruluyor ve bazılarına demirden bir cekicle nasıl azap ediliyor?”
Buna cevÂben denilebilir ki:
“Bu asl imkÂnsız değildir. Zira dunyada da bunun bir benzeri vardır. Nitekim uyuyan kişi ruyasında gorduğu şeylere gore lezzet veya elem duyar ama yanındaki kimse onun yaşadığı bu elem ve lezzetten hicbir şey hissetmez. Aynı şekilde uyanık olan bir kişi, işittiği bir soz veya icinden gecen bir duşunce sebebiyle heyecan veya uzuntu duyar ama yanındaki arkadaşı bunu muşÃ‚hede edemez.”[1]
Cehennem ve kabir azabından Allah'a (c.c) sığınırım. Zeyd bin SÂbit (r.a) anlatıyor:
“Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz NeccÂroğulları ’na ait bir bahcede bulunuyordu. Katırının uzerindeydi. Biz de yanındaydık. Katır Âniden urktu, neredeyse Efendimizi sırtından yere atacaktı. Bir de baktık ki onumuzde altı, beş veya dort tane kabir var.
Allah Rasûlu (s.a.v):
«‒Bu kabirlerin sahiplerini kim biliyor?» diye sordular.
Orada bulunan sahÂbîlerden biri:
«‒Ben biliyorum!» deyince, Efendimiz (s.a.v):
«‒Ne zaman oldu onlar?» diye suÂl ettiler. SahÂbî:
«‒Şirk devrinde olduler.» dedi.
Efendimiz (s.a.v):
«‒Bu ummet, kabirlerinde iptilÂya mÂruz kalacak (hesap ve azap gorecek)! Birbirinizi defnetmeyeceğinizden korkmasaydım, işitmekte olduğum kabir azÂbını size de duyurması icin AllÂh ’a du ederdim!» buyurdular.
Sonra mubÂrek yuzuyle bize donup:
«‒Cehennem azÂbından AllÂh ’a sığının!» buyurdular.
AshÂb-ı kirÂm:
«–Cehennem azÂbından AllÂh ’a sığınırız!” dediler.
Allah Rasûlu (s.a.v):
«‒Kabir azÂbından AllÂh ’a sığının!» buyurdular.
AshÂb-ı kirÂm:
«–Kabir azÂbından AllÂh ’a sığınırız!» dediler.
Allah Rasûlu (s.a.v):
«‒Fitnelerin acığından ve gizlisinden AllÂh ’a sığının!» buyurdular.
AshÂb-ı kirÂm:
«–Fitnelerin acığından ve gizlisinden AllÂh ’a sığınırız!» dediler.
Allah Rasûlu (s.a.v):
«‒DeccÂl ’in fitnesinden AllÂh ’a sığının!» buyurdular.
AshÂb-ı kirÂm:
«‒DeccÂl ’in fitnesinden AllÂh ’a sığınırız!» dediler.” (Muslim, Cennet, 67)
Kabir azabına sebep olan gunahlar işleyen iki kişi. İbn-i AbbÂs (r.a) şoyle anlatır:
“Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz Medîne-i Munevvere ’nin bahcelerinden birinden cıktığı esnÂda kabirlerinde azap goren iki kişinin sesini işitti. Bunun uzerine:
«Bu ikisi, kendilerince buyuk olmayan birer gunah sebebiyle azap goruyorlar. Aslında gunahları gercekten buyuk idi. Biri idrarından sakınmaz, diğeri de soz taşır, dedikodu yapardı.» buyurdular.
Sonra yaş bir hurma dalı istediler. Onu iki parcaya ayırıp, birini bir kabrin, diğerini de obur kabrin başına diktiler ve:
«Kurumadıkları muddetce azaplarının hafifletilmesi umulur.» buyurdular.” (BuhÂrî, Edeb 49, Vudû 55-56, CenÂiz 82)[2]
SahÂbeden Ebu ’d-Derd t ’ın buyurduğu gibi:
“Ey kabir! Dışın ne kadar sessiz, fakat icin ne dehşet verici korkularla dolu!..”
Ya Cennet ya cehennem cukurudur. Hz. Peygamber (asm) diğer bir hadislerinde şoyle buyururlar:
"Kabir ya cennet bahcelerinden bir bahcedir veya cehennem cukurlarından bir cukurdur." (Tirmizî, Kıyamet, 26).
Kabir once sıktı sonra genişlik verdi. CÂbir bin Abdullah (r.a) anlatıyor:
“Saʻd bin MuÂz (r.a) vefÂt ettiğinde Rasûlullah (s.a.v) ile beraber gittik. Peygamber Efendimiz (s.a.v) cenÂze namazını kıldırdıktan sonra Saʻd kabrine kondu ve uzeri toprakla ortulup duzeltildi. Bundan sonra Rasûlullah (s.a.v) tesbihatta bulundu. Biz de O ’nunla birlikte uzun muddet tesbihatta bulunduk. Sonra tekbir getirdi. Biz de tekbir getirdik. Daha sonra:
«‒YÂ RasûlÂllah! Nicin tesbih ettiniz ve tekbir getirdiniz?» diye sorulunca:
«‒Allah ona genişlik verinceye kadar, kabir şu sÂlih kulu sıktı da sıktı!» cevÂbını verdiler.” (Ahmed, III, 360, 377)
İbn-i Abbas (r.a) da şoyle nakleder:
“Saʻd bin MuÂz (r.a) defnedildiği gun Peygamber Efendimiz (s.a.v) onun kabri başında otururken şoyle buyurdular:
«Kabrin fitnesinden veya suÂlinden kurtulacak biri olsaydı, Saʻd bin MuÂz kurtulurdu. Ancak kabir onu once sıktı, sonra da Allah TeÂl ona genişlik lûtfeyledi».” (TaberÂnî, el-Muʻcemu ’l-Kebîr, X, 334; Heysemî, III, 46)
Hangi Gunahlar Kabir Azabına Neden Olur? Ne tur kabir azapları var? Hangi gunahın, kabirde kişiyi nasıl bir azÂba dûcÂr edeceğini beyÂn eden bir hadîs-i şerîfi, Semure bin Cundeb (r.a) şoyle rivÂyet etmektedir:
Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz ashÂbına:
“Ruy goreniniz var mı?” diye sorup, “gordum” diyenin ruyÂsını, AllÂh ’ın dilediği şekilde tÂbir ederlerdi. Bir sabah bize şoyle buyurdular:
“Bu gece ruyamda iki kişi (CebrÂîl ile MîkÂîl) gelerek beni kaldırdılar ve; «Haydi gidiyoruz.» dediler. Ben de onlarla beraber gittim. Yanı uzerine yatmış bir adamın yanına vardık. Başka biri de elinde kocaman bir kaya ile onun başında duruyordu. Kayayı, yatan adamın kafasına vurup eziyor, taş bir tarafa yuvarlanınca arkasından gidiyor ve taşı alıp getiriyordu. O gelinceye kadar diğerinin kafası da iyileşerek eski hÂline geliyordu. Adam, once yaptığını aynen tekrarlayarak yerde yatanın başını her defasında ezip duruyordu. Meleklere:
«–SubhÂnallÂh! Bunların hÂli nedir?» dedim.
«–Yuru, yuru hele!» dediler. Yuruduk. Derken sırt ustu yatmış bir adamın yanına vardık. Başucunda da, elinde demir cengel bulunan bir başkası duruyordu. Bu adam, yatan kişinin bir tarafına gecip elindeki cengelle avurdunu, burnunu ve gozunu t ensesine kadar yarıyor, sonra obur tarafına gecip orasını da aynı şekilde parcalıyordu. Bir tarafını parcalarken diğer tarafı eski hÂline geliyor, adam da surekli aynı şekilde parcalamaya devam ediyordu. Ben:
«–SubhÂnallah! Bu hÂl nedir?» dedim.
«–Hic sorma, devam et!» dediler. Yuruduk. Fırın gibi bir yapıya vardık. Orada ne soylenildiği anlaşılamayan cığlıklar, feryatlar birbirine karışıyordu. O yapının icinde cıplak bir suru erkek ve kadınların bulunduğunu anladık. Altlarından alevler yukseldikce, onlar cığlık atıyor, feryat koparıyorlardı.
Ben:
«–Bunlara ne oluyor?» dedim.
«–Yuru, yuru hele!» dediler. Yuruduk. Nihayet kandan bir nehre vardık. Nehrin icinde yuzen bir adam, kıyısında da yanına bircok taş yığmış başka bir adam vardı. Nehirdeki adam cıkmak isteyince, kıyıdaki onun ağzına bir taş atıyor ve onu yerine geri ceviriyordu. Cıkmak icin kenara her gelişinde aynı şeyi yapıyor, ağzına taş atıyor, o da geri donuyordu. Ben, yanımdaki iki kişiye:
«–Bu ikisinin hÂli nedir?» dedim.
«–Hic sorma, yuru hele!» dediler. Yuruduk. Cirkin bir adamın -gorduğunuz insanların en cirkini de diyebilirsiniz- yanına vardık. Adam, surekli ateş yakıyor ve ateşin etrafında dolanıp duruyordu. Ben:
«–Bu adam kim?» dedim.
«–Yuru, yuru hele!» dediler. Yuruduk. İcinde baharın butun ciceklerinin bulunduğu geniş ve yemyeşil bir bahceye vardık. Bahcenin ortasında gayet uzun boylu bir adam vardı. O kadar ki, goğe uzanan başını neredeyse goremeyecektim. Adamın etrafında, hayatımda hic gormediğim kadar cok cocuk bulunuyordu. Ben:
«–Bu adam ve bu cocuklar kimlerdir?» dedim.
«–Yuru, yuru hele!» dediler. Yuruduk. Gide gide buyuk bir ağaclığa vardık ki, ben onun gibi guzel ve geniş bir ağaclık gormuş değilim. Beni goturenler; «Gir oraya!» dediler. Birlikte girdik ve bir tuğlası altın, bir tuğlası gumuşten orulmuş bir şehirle karşılaştık. Şehrin kapısına varıp acılmasını istedik. Kapı acıldı, iceri girdik. Bizi, vucutlarının yarısı bugune kadar gorduklerinizin en guzeli, diğer tarafı da bugune kadar gorduklerinizin en cirkini birtakım adamlar karşıladı. Yanımdaki iki kişi onlara:
«–Gidip şu nehre girin!» dediler. Bir de ne goreyim; suyu sut gibi bembeyaz, enine doğru akan bir nehir. Adamlar gidip nehre girdiler sonra cıkıp yanımıza geldiler. Cirkinlikleri tamamen gitmiş, hepsi de son derece guzelleşmişti.
Beni goturen iki kişi:
«–Burası Adn Cenneti ’dir, şurası da Sen ’in konağındır.» dediler. Başımı kaldırıp baktım, bir de ne goreyim; beyaz buluta benzeyen bir koşk.
«–İşte burası Sen ’indir.» dediler. Ben onlara:
«–Allah size buyuk hayırlar ihsÂn eylesin, bırakınız da oraya gireyim.» dedim.
«–Hayır, şimdi değil! Sen oraya daha sonra gireceksin.» dediler. Bunun uzerine ben:
«–Bu gece boyunca hayret verici şeyler gordum. Gorduklerimin mÂnÂsı nedir?» dedim. Onlar da:
«–Anlatalım.» dediler:
«–İlk once yanına vardığın, kafası taşla ezilen adam var ya; o, Kur ’Ân ’ı oğrendiği hÂlde terk eden ve uyuyarak farz namazın (bilhassa sabah namazının) vaktini geciren kimsedir.
Avurdu, burnu ve gozleri demir cengelle yarılan adam, evinden cıkıp etrafa yalanlar yayan kişidir.
(Diğer rivÂyette şoyle buyrulur:
«O bir yalancı idi, dunyada devamlı yalan soylerdi. Onun yaydığı yalanlar ÂfÂkı sarardı. İşte bu yalancı, kıyÂmet gunune kadar bu şekilde azap gorecektir.&#187
Fırın icindeki cıplak erkek ve kadınlar, zin eden erkek ve kadınlardır.
Nehirde yuzup yuzup de taş yutan adam, fÂiz yiyen kişidir.
Yanındaki ateşi surekli yakarak etrafında dolaşıp duran cirkin gorunuşlu kişi, Cehennem bekcisi MÂlik ’tir.
Bahcedeki uzun boylu adam, Hazret-i İbrahim ’dir. Etrafındaki cocuklar da İslÂm fıtratı uzere olen kucuk yavrulardır.»”
Muslumanlardan biri:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Muşrik cocukları da bunlara dÂhil mi?” diye sordu.
Rasûlullah r:
“–Muşriklerin cocukları da dÂhildir.” buyurdu ve devam etti:
“–Vucutlarının yarısı guzel, yarısı cirkin olan adamlara gelince; bunlar, sÂlih amellerin yanında kotu işler de yapan kimselerdir. (Ancak) Allah onları affetmiştir.” (BuhÂrî, Ta‘bîr 48, CenÂiz 93, Teheccud 12, Buyû‘ 2, CihÂd 4, Bed ’u ’l-Halk 6, Enbiy 8, Tefsir 9/15, Edeb 69; Tirmizî, Ru ’yÂ, 10/2295)
Yani Allah TeÂlÂ, gunahkÂr kullarından dilediklerini affederek onlara azÂb etmez veya bir muddet sonra azaplarını sona erdirebilir. Ancak musluman, hicbir zaman affedileceğinden emîn olamaz. Cunku CenÂb-ı Hak, peygamberler dışında kimseye garanti vermemiştir. Bu sebeple kul, dÂim tevbe ve istiğfÂr hÂlinde bulunup gunahlardan uzaklaşmaya ve sÂlih amellerle hayır işlerine koşmaya gayret etmelidir.
Kabir azabından emin olmuş kimse. Meymûn bin Mihran anlatıyor:
Omer bin Abdulazîz (r.a) ile bir mezarlığa doğru gittik. Mezarları gorunce huzunlendi. Sonra bana donerek:
“–Ey Meymûn! Bunlar atalarımın mezarlarıdır. Sanki dunyaya hic karışmamışlar gibidir. Baksana, nasıl toprak altında kaldılar, mezarları eskidi, bedenlerini de toprak yedi bitirdi.” dedi.
Ardından da nemli gozlerle bir mezara bakarak:
“–VallÂhi, şu mezara girip de azaptan emin olan kimseden daha buyuk bir nîmete kavuşmuş bir kimse duşunemiyorum.” dedi. (İhyÂ, IV, 868)
[1] Bkz. Tıybî, el-KÂşif an Hakāikı ’s-Sunen, Mekke-i Mukerreme, 1417, II, 590.
[2] Ayrıca bkz. Muslim, TahÂret, 111; Ebû DÂvûd, TahÂret, 11; Tirmizî, TahÂret, 53; NesÂî, TahÂret, 26; CenÂiz, 116; İbn-i MÂce, TahÂret, 26.
Acıklamalarıyla Hadis-i Şerifler Ebû Hureyre radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Biriniz namazda tahiyyÂtı bitirdiği zaman, dort şeyden Allah ’a sığınarak şoyle desin: AllÂhumme innî eûzu bike min azÂbi cehennem ve min azÂbi ’l-kabr ve min fitneti ’l-mahy ve ’l-memÂt ve min şerri fitneti ’l-mesîhi ’d-deccÂl: Allahım, cehennem azÂbından ve kabir azÂbından, hayat ve olum fitnesinden, kor deccÂlin fitnesine uğramaktan sana sığınırım.” (Muslim, MesÂcid 128. Ayrıca bk. Muslim, MesÂcid 130-134)
Hadis-İ Şerifin Acıklaması Resûlullah Efendimiz selÂm verip namazdan cıkmadan once şu dort şeyden Allah ’a sığınmakla, bize hem nasıl dua edeceğimizi oğretmekte hem de bizim icin buyuk tehlike teşkil eden hÂdiseleri haber vermektedir.
Cehennem AzÂbı Kur'Ân-ı Kerîm ’de ve onun tefsiri olan hadîs-i şerîflerde bircok defa cehennem azÂbından bahsedilmiş, oradaki korkunc sahneler tasvir edilmiş ve boylece insanlar cehennem azÂbını gerektirecek bir hayat tarzından sakındırılmıştır. Resûlullah Efendimiz bu duasıyla, cehennem azÂbından insanın ancak Allah ’a sığınarak kurtulabileceğine işaret etmektedir.
Kabir AzÂbı Hz. Âişe kabir azÂbının olup olmadığını Resûl-i Ekrem ’e sorduğunu, onun da “Evet, kabir azÂbı haktır.” buyurduğunu ve kıldığı her namazda kabir azÂbından Allah ’a sığındığını soylemektedir (NesÂî, Sehv 64). Hz. Osman bir kabre baktığı zaman sakalları ıslanıncaya kadar ağlar, sonra da Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem ’in, kabri Âhiret yolculuğunun ilk menzili olarak kabul ettiğini, buradan kurtulan kimse icin sonrasının daha kolay olacağını, buradan kurtulamayan icin de sonrasının daha cetin olacağını belirttiğini soylerdi (Ahmed İbni Hanbel, Musned, I, 63). Kabir azÂbı, Allah ’ın buyruklarına uymayan insanın olumunden kıyamete kadar gececek olan uzun bekleyiş safhasında goreceği bir tur işkencedir. MÂhiyetini tam olarak bilemediğimiz bu azÂba tÂbi tutulmak icin insanın mutlaka kabirde bulunması da gerekmemektedir.
Hayatın Fitnesi İnsan hayatta ceşitli sıkıntılara uğrar. Zira bu dunya imtihan yeridir. Bizzat kendisi veya yakınları bedenî rahatsızlıklara yakalanabilir. Bunlara sabretmeyip isyan etmek, Allah ’ın verdiğine razı olmamak hayatın fitnesidir. Ceşitli zaaflar ve tutkular sebebiyle dunyadaki imtihanı kaybetmek veya Allah ’ın istediği gibi bir hayat tarzına sahip olamamak da yine hayatın fitnesidir. Asıl bel belÂyı vereni bilmemektir.
Olumun Fitnesi İnsan hayata busbutun ved etmeden once, henuz can cekiştiği sırada şeytanın onu imanından etmek uzere hazırladığı tuzaklar veya meleklerin kabirdeki cetin imtihanları olumun fitnesidir. Bu imtihanı kaybedenler icin kabir azÂbı başlayacaktır. Resûlullah Efendimiz hem olum fitnesinden hem de kabir azÂbından ayrıca Allah ’a sığınmıştır.
DeccÂlin fitnesi Peygamber Efendimiz kendi zamanında deccÂlin cıkmayacağını bildiği halde, onun cıkacağı zamanda yaşayacak ummetini uyarmak maksadıyla deccÂlin hilelerinden soz etmiş ve bu felÂketin bir musluman icin en buyuk bel olduğunu haber vermiştir. Resûl-i Ekrem ’in deccÂl fitnesinden Allah ’a sığınmasını, belki de CenÂb-ı Hak ’tan ummetini bu belÂdan korumasını niyÂz etmesi şeklinde anlamak gerekecektir. Boylece butun ummetine onun şerrinden Allah ’a sığınmalarını da oğutlemiş olmaktadır.
Hadislerde deccÂl, mesîhu ’d-deccÂl şeklinde gecmektedir. DeccÂl hile anlamına gelen decel kelimesinden turemiştir. HilekÂr, duzenbaz demektir. Mesîh de silmek anlamına gelen mesh kelimesinden turemiştir. DeccÂle mesîh denmesi, kendinden hayrın silinip alınması veya bir gozunun, hic yokmuş gibi tamamen silinmesi yani yuzunun bir tarafının dumduz ve dolayısıyla kor olması, bazılarına gore ise cok seyahat etmesi sebebiyledir. Hz. Îs ’ya da mesîh denmiştir. Bunun sebebi de onun mubarek elini hastalara surerek (meshederek) iyileştirdiği icindir.
KABİR SORGUSU VAR MIDIR? Kabir sorgusu olacak mı? Kabir sorgusu nasıl olacak? Kabir sorgusu ile ilgili hadis-i şerfleri sizler icin derledik?
Ber İbni Âzib radıyallahu anhum ’dan rivayet edildiğine gore Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Musluman kabirde sorguya cekildiği zaman, Allah ’dan başka ilÂh olmadığına ve Muhammed ’in Allah ’ın resûlu olduğuna şehÂdet eder. İşte bu şehÂdet, Kur ’Ân–ı Kerîmdeki “Allah, kendisine iman edenleri hem dunyada hem de Âhirette sağlamlaştırır “ [İbrÂhim sûresi (14), 27] Âyetinin delÂlet ettiği mÂnÂdır.” (BuhÂrî, CenÂiz 87, Tefsîru sûre (14), 2; Muslim, Cennet 73)
Hadis-i Şerifin Acıklaması Herkesin dunyadan sadece bir kefenle donebileceği kabir, insanlar icin hesaba cekilme yeri ve neticeye gore muamele gorme mahallidir. Kabir azÂbının olmadığı ya da sadece kafirler icin soz konusu olabileceği konusunda, Mûtezile ve HÂricîler ’den cok az sayıda kimse goruş beyan etmişse de, Ehl-i sunnet ve anılan mezheblerin buyuk coğunluğu kabir azÂbının varlığı hususunda goruş birliği icindedirler.
Kabir azÂbına delÂlet eden Âyetler [Tevbe sûresi (9), 101; Mumin sûresi (40), 45] yanında kabir azÂbı hakkında bir cok sahih hadis bulunmaktadır. Hadisimizde gecen İbrahim sûresinin 27. Âyetinin, kabir azÂbı hakkında nÂzil olduğuna dair BuhÂrî ve Muslim ’de rivayetler bulunmaktadır (bk. BuhÂrî, CenÂiz 87; Muslim, Cennet 74). Butun bunlara rağmen,“ Kabir azÂbının varlığını acıkca ortaya koyan Âyet yoktur” diyerek ve sunnetteki delilleri de yok sayarak kabir azÂbını inkÂra kalkışmak kimseye bir şey kazandırmayacaktır.
Zira, bırakınız kabir azÂbını, daha olum anında bile kula azÂb edildiğini ortaya koyan Âyet-i kerîmeler bulunmaktadır. Mesel En ’am sûresi ’nin 93. Âyeti şu mealdedir: “O zÂlimler olumun boğucu dalgaları icinde, melekler de pencelerini uzatmış, onlara haydi canlarınızı kurtarın, Allah ’a karşı gercek olmayanı soylemenizden ve onun Âyetlerine karşı kibirli davranmanızdan oturu, bugun alcaklık azÂbı ile cezalandırılacaksınız ’ derken onların hÂlini bir gorsen!” Yine Muhammed sûresi ’nin 27. Âyeti de şu mealdedir: “Melekler onların yuzlerine ve sırtlarına vurarak canlarını alırken durumları nasıl olacak?”
Hadisimiz kabir sorgusu gerceğini tesbit etmekte, orada kelime-i şehÂdet getirmenin, dunyada bu inanc icinde olan muminlere nasip olacağını bildirmekte ve bunun “Allah, kendisine iman edenleri hem dunyada hem de Âhirette sağlamlaştırır” Âyetinde belirtildiği gibi bir ilÂhî ikrÂm olduğu haberini ve mujdesini vermektedir. Hadisimiz taşıdığı bu mujdeden dolayı Nevevî merhum tarafından rec konusunda zikredilmiştir. Goruluyor ki, mu ’minler icin Âhiret yolculuğu demek olan hayatın her safhasında gercekten umitli olmak icin ilÂhî mujdeler bulunmaktadır.
Hadisten Oğrendiklerimiz Kabir azÂbı ve kabir sorgusu haktır, mutlaka vuku bulacaktır. Kabirdeki sorgulamada mu ’minler, Allah TeÂl ’nın ikrÂmı sonucu dunyada soyleyegeldikleri kelime-i şehÂdeti okuyarak imanlarını isbat edeceklerdir. Bu durum kabir azÂbından kurtuluş mujdesi ve bu konuda buyuk bir umit kaynağıdır. Başka bir hadis-i şerifte Ebû Abdullah veya Ebû Leyl kunyeleriyle de bilinen Ebû Amr Osman İbni AffÂn radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore şoyle demiştir:
Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem bir olu defnedildikten sonra kabri başında durdu ve şoyle buyurdu:
“ Kardeşinizin bağışlanmasını isteyiniz ve Allah ’tan ona başarılar dileyiniz. Cunku o şu anda sorgulanmaktadır”. (Ebû DÂvûd, CenÂiz 69)
KABİR AZÂBINDAN KORUYAN SURE Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz buyurdular:
“Mulk sûresi kabir azabına karşı bir engel ve bir kurtarıcıdır, insanı kabir azabından kurtarır.” (Tirmizî, FezÂilu ’l-Kur ’an 9)
Başka bir hadiste Ebû Hureyre radıyallahu anh ’den rivayet edildiğine gore, Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şoyle buyurdu:
“Kur ’an ’da otuz ayetten ibaret bir sûre bir adama şefaat etti; neticede o kişi bağışlandı. O sûre: TebÂrekellezî biyedihi ’l-mulk ’dur.” (Ebû DÂvud, SalÂt 327; Tirmizî, FezÂilu ’l-Kur ’Ân 9.)
Tebareke Suresi (Mulk Suresi) TebÂreke sûresi, Kur ’an ’ın 67 ’nci sûresi olup 30 Âyetten ibarettir. Bu sûre Mulk sûresi diye anılır ve Kur ’an ’daki adı boyledir. Ancak ona MÂnia, Munciye, VÂkiye gibi isimler de verilmiştir. Bu sûre Mekke ’de nÂzil olmuştur. Mulk sûresinin fazileti hakkında ceşitli hadisler vardır. Onlardan birinde bildirildiğine gore, Peygamber Efendimiz, Secde ve Mulk sûrelerini her gece yatmadan once okurlardı (Tirmizî, FezÂilu ’l-Kur ’Ân 9). Bunu mukîm iken de, yolculukta olduğu sıralarda da bırakmadıkları nakledilir. Resûlullah ’ın bu sunnetinden hareketle muslumanlar da hem bu sûrenin hem de sunnete uymanın bereketini umarak her gece Mulk sûresini okumayı guzel bir Âdet edinmişlerdir. Bunun mendup sayılan davranışlardan biri olduğu kabul edilir.
Surenin Şefaat Etmesi Bu sûrenin bir adama şefaat etmesi ve bu vesileyle onun mağfirete nÂil olup bağışlanması, onu surekli okuması ve kadrini kıymetini bilmesi sebebiyledir. Bu şekilde davrananları CenÂb-ı Hak kabir azÂbından koruyacak veya kıyamet gununde kendilerini bağışlayıp affedecektir. Hatt sûreye “MÂnia” ve “Munciye” adlarının verilmesinin sebebi, onun mÂna ve mÂhiyetini kavrayarak ve inanarak okuyanın kabir azÂbı gormesine engel olacağı ve kurtuluşuna da vesile teşkil edeceği icindir. Sûreye bu iki ismi bizzat Efendimiz vermişlerdir (Bk. Tirmizî, FezÂilu ’l-Kur ’Ân 9). Peygamberimiz ’in bu hadisleri TebÂreke sûresinin surekli okunmasına teşvik mahiyetinde kabul edilmelidir.
HADİSTEN OĞRENDİKLERİMİZ TebÂreke sûresi, Kur ’an ’ın ozellikli ve faziletli sûrelerindendir. TebÂreke sûresinin ezberlenmesi ve her gece yatmadan once surekli okunması Peygamberimiz ’in sunnetlerindendir. TebÂreke sûresini surekli okumak, onun şefaatine nÂil olmanın ve bağışlanmanın vesilesidir. Bu şefaat, kabir azÂbından korunmak olabileceği gibi, kıyamet gununde bağışlanmak da olabilir. MULK SURESİ OKU VE DİNLE - FATİH COLLAK
KABİR AZABINDAN KURTULMAK İCİN OKUNACAK DUA Rasûlullah (s.a.v) Efendimiz, duÂlarında:
اَللّٰهُمَّ إِنّ۪ي أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَمِنْ عَذَابِ النَّارِ
وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَحْيَا وَالْمَمَاتِ وَمِنْ فِتْنَةِ الْمَسِيحِ الدَّجَّالِ
Turkce okunuşu:
“YÂ Rabbi! Kabir azÂbından, Cehennem azÂbından, hayatın ve olumun iptilÂlarından ve kor DeccÂl ’in fitnesine uğramaktan Sana sığınırım!”[1]
[1] BuhÂrî, CenÂiz, 88; Muslim, MesÂcid, 128-134.
Zira kabir Âleminde herkes, yanında sadece bu dunyada yapmış olduğu amelleri bulacaktır. Bu sebeple kotu ameller, kişi icin buyuk bir zillet; sÂlih ameller ise sahibi icin guzel bir dost ve muhÂfızdır.
Nitekim Peygamber Efendimiz (s.a.v) bir hadîs-i şerîflerinde şoyle buyurmuşlardır: “İnsan kabre girdiğinde -mu ’min ise- namaz, oruc gibi amelleri etrafını sarar. Melek, namazın olduğu taraftan gelmek istediğinde namaz onu geri cevirir; orucun tarafından geldiğinde oruc onu geri cevirir. Melek uzaktan seslenerek; «Kalk!» der. O da yattığı yerden kalkıp oturur…
Kabirdeki, fÂcir veya kÂfir biri ise melek yanına gelir. Olu ile (azap) meleği arasında, (azap) meleğini engelleyecek (ibadet ve sÂlih amellerden herhangi) bir şey yoktur…” (Ahmed, VI, 352. Krş. Heysemî, III, 51-52)
“Kişi kabre konulduğunda (azap meleği) gelir. Baş tarafından gelirse, onu Kur ’Ân tilÂveti uzaklaştırır. Elleri tarafından gelirse, zekÂt ve sadakası uzaklaştırır. Ayak tarafından gelirse, cÂmilere yurumesi onu uzaklaştırır. Sabır da kenarda buyuk bir kalkandır. Melek; «Eğer bir boşluk bulsaydım, olunun yanına varırdım!» der.” (Heysemî, III, 52)
CÂbir (r.a) şoyle buyurur:
“Nebiyy-i Ekrem r Efendimiz;
«الۤمۤ . تَنْز۪يلُ» (Secde) ve «تَبَارَكَ الَّذ۪ي بِيَدِهِ الْمُلْكُ» sûrelerini okumadan uyumazlardı.” (Tirmizî, FedÂilu ’l-Kur ’Ân [SevÂbu ’l-Kur ’Ân], 9/2892)
TÂbiîn nesli ulemÂsından TÂvûs bin Keysan şoyle der:
“Bu iki sûre, Kur ’Ân ’ın diğer sûrelerinin her birinden 70 hasene daha ustundur.” (Tirmizî, FedÂilu ’l-Kur ’Ân [SevÂbu ’l-Kur ’Ân], 9/2892)
Bununla birlikte olum hastalığında cokca İhlÂs Sûresi ’ni okumanın, kişiyi kabir azÂbından kurtaracağı da nakledilmektedir.[2]
[1] Bkz. Tirmizî, FedÂilu ’l-Kur ’Ân, 9/2890; HÂkim, II, 540/3839; Heysemî, VII, 128.
[2] İmÂm ŞÃ‚rÂnî, Olum KıyÂmet Âhiret, Bedir Yay. s. 102, 130.
KABİR NİMETLERİ NELERDİR? FÂnî dunya hayatını, AllÂh ’ın emirleri istikÂmetinde yaşayarak ebedî saÂdet sermayesi hÂline getirebilen sÂlih mu ’minler, kabirde Allah TeÂl ’nın bildiği ve dilediği şekilde nîmetler icinde bulunacaklardır.
Nitekim At el-HorasÂnî şoyle buyurmuştur:
“AllÂh ’ın kuluna en fazla merhamet ettiği vakit, kabre konup yakınlarının kendisinden ayrıldığı andır.” (Kurtubî, Tezkire, s. 345)
Mu ’minin kabrinde nÂil olacağı nîmetler hususunda şunları zikretmek mumkundur:
Mu ’minin kabri genişletilir, nîmetlerle doldurulur ve orası Cennet bahcelerinden bir bahce hÂline getirilir. Mu ’mine Cennet ’teki makÂmı gosterilir. Peygamberler ve şehidler ise hemen Cennet rızıklarıyla merzuk olmaya başlarlar.
Allah Rasûlu (s.a.v) Efendimiz, peygamberlerin kabirlerinde canlı olup orada namaz kıldıklarını haber vermişlerdir.[1] İsr ve Mîrac esnÂsında Hazret-i Mûs (a.s), Hazret-i Îs (a.s) ve Hazret-i İbrahim (a.s) ’ı namaz kılarken gorduğunu, namaz vakti gelince peygamberlere imam olup cemaatle namaz kıldırdığını beyan buyurmuşlardır. (Bkz. Muslim, ÎmÂn, 278)
Hadîs-i şerîflerde buyrulur: “Nebîler, kabirlerinde canlıdırlar, orada namaz kılmaktadırlar.” (Heysemî, VIII, 211)
“İsr gecesi kızıl kum tepesinin yanında bulunan Hazret-i Mûs ’ya uğradım. O, kabrinde kalkmış namaz kılıyordu.” (Muslim, FedÂil, 164)
Mu ’minlerden de bu lûtfa mazhar olan kişiler vardır. Nitekim Şeyban bin Cisr, babasından şoyle nakleder:
“Kendisinden başka ilÂh olmayan AllÂh ’a yemin ederek soyleyeyim ki; (Hazret-i Enes ’e 40 sene talebelik yapmış olan) SÂbit el-BunÂnî ’yi kabrine ben koymuştum. Yanımda Humeyd et-Tavîl veya başka biri de vardı. Kabrin ustunu tuğlayla ormuştuk. O esnada bir tuğla duşuverdi. Bir de ne goreyim; SÂbit, kabrinde namaz kılıyordu. Yanımdakine:
«‒Baksana!» dedim. O da:
«‒Sus!» dedi.
Kabrini duzeltip işimizi bitirince SÂbit ’in kızına gittik:
«‒Baban hayatta en cok hangi ameli işlerdi?» diye sorduk:
«‒Ne gordunuz?» dedi. Gorduklerimizi anlattık. Bunun uzerine SÂbit ’in kızı şunları soyledi:
«‒Babam elli senedir gece kalkıp teheccud namazı kılar. Seher vakti olunca du eder, bu esnÂda da şunları soylerdi:
AllÂh ’ım! Kullarından birine kabirde namaz kılma imkÂnı bahşettiysen, bunu bana da ihsÂn eyle!..»” (Ebû Nuaym, Hilye, II, 319; İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, III, 263)
VefÂt eden bir kimsenin artık herhangi bir mukellefiyeti kalmadığı hÂlde, peygamberlerin ve bazı sÂlih kulların kıldıkları bu namaz, AllÂh ’a ibadet aşkından kaynaklanan ve mÂnevî bir zevkle ed edilen bir namazdır.
Yine muhtelif hadislerde bildirildiğine gore Allah Rasûlu (s.a.v) bazı peygamberlerin telbiye getirerek hacca geldiğini, KÂbe ’yi tavaf ettiğini gormuştur.[2]
Kabir nîmetlerinin bir diğeri de, hayatta iken Kur ’Ân ile meşgûliyetin bir neticesi olarak tecellî edecektir. Nitekim Ebû Saîd el-Hudrî (r.a) şoyle buyurur:
“Kim Kur ’Ân ’ı okur da (samimiyetle istediği hÂlde) ezberleyemeden vefÂt ederse, ona bir melek gelerek kabrinde oğretir ve o kul, AllÂh ’ın huzûruna Kur ’Ân ’ı ezberlemiş olarak cıkar.”[3]
[1] Bkz. Muslim, Îman, 278. Krş. Ebû Nuaym, Hilye, II, 319; İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, III, 263.
[2] BuhÂrî, LibÂs, 68; Muslim, Îman, 268; Ahmed, I, 232; HÂkim, II, 638/4123.
[3] Suyûtî, Buşra ’l-Keîb bi-Likāi ’l-Habîb, Dımaşk 1425, s. 48.
İslam ve İhsan
KABİR AZABINA SEBEP OLAN DURUMLAR - VİDEO
KABİRDE İLK GECE NASIL OLACAK - VİDEO
KABİR AZABI NEDİR? - VİDEO