Hesap gunu ile ilgili ayet ve hadisler nelerdir? Ahirette hesap nasıl olacak? Mahşerde nasıl hesaba cekileceğiz? Kıyamet gunu sorulacak sorular nelerdir? Mahşerde neler veya kimler şahitlik edecek? Hayvanların ve insanların hesabı nasıl gorulecek? Ayet ve hadislerle hesap gunu ve olacaklar. Allah tarafından insanların bu dunyada iken yaptıkları iyilik ve kotuluklerden dolayı Âhirette hesaba cekileceklerine dair dikkat cekilen gune “hesap gunu” denir.
AHİRETTE HAYVANLARIN HESABI NASIL OLACAK? Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir hadîs-i şerîflerinde hayvanÂtın dahî hesÂba tÂbî tutulacağını bizlere şoyle haber vermişlerdir:
“KıyÂmet gunu (uzerinize yuklendiğiniz) hakları mutlak (gercek) sahiplerine vereceksiniz. Hatt boynuzsuz koyun icin boynuzlu koyundan kısas alınacaktır.” (Muslim, Birr, 60; Tirmizî, KıyÂmet, 2/2420)
Nitekim bir gun Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in yanında iki koyun otlamaktaydı. O esnÂda koyunların biri diğerini boynuzladı ve yavrusunu duşurmesine sebep oldu. Bu hÂdiseyi muşÃ‚hede eden Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz tebessum buyurdular. Kendisine:
“‒Ey AllÂh ’ın Resûlu, nicin tebessum ettiniz?” diye sual edildiğinde ise şu mukÂbelede bulundular:
“‒Şu koyunun hÂline taaccub ettim! Canım kudret elinde olan ZÂt ’a yemin ederim ki, kıyÂmet gunu diğerine kısas yapılarak onun hakkı alınacak!” (Ahmed, V, 172)
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in bu beyanları, hem bu hÂdisenin zÂhirî mÂnÂsıyla hakikî olarak vukū bulacağının bir işaretidir, hem de bizler icin temsilî bir oğut mÂhiyetindedir. Yani hic kimsenin hakkının bir başkasında bırakılmayıp hayvanlar arasında vÂkî olan haksızlıkların bile eksiksiz bir sûrette karşılığını bulacak olması, bizleri ne kadar ciddî bir hesÂbın beklediğini tahayyul ve tefekkur etmemizi de gerekli kılmaktadır.
Dolayısıyla, verilen bu haberden kendimize ders cıkarmalı, kul ve hayvan haklarını ciğnemekten var gucumuzle kacınmalıyız. Hic kimsenin hakkını yememeye gayret etmeli, buna ilÂveten HÂlık ’ın şefkat nazarıyla mahlûkÂta bakış tarzı kazanarak butun yaratılanlara engin bir şefkat, merhamet ve muhabbetle yaklaşmalıyız.
Unutmamalıyız ki butun mahlûkÂt, insana hizmet ve ibret olarak yaratılmış ve yine insana emÂnet edilmiştir. Bu sebeple onlara merhametle yaklaşmak ve onların hukukunu korumak, insan icin bir vicdan borcudur. Hayvanlara haksızlık etmek ise kıyÂmette karşımıza cıkacak ağır bir vebÂldir.
Bir keresinde Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- VÂlidemiz hırcın bir deveye binmişti. Hayvanı sÂkinleştirmek icin onu sert bir şekilde ileri geri goturmeye başladı. Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, Hazret-i Âişe ’ye:
“−Hayvana yumuşak davran! Cunku yumuşaklık nerede bulunursa orayı guzelleştirir. Yumuşaklığın bulunmadığı her davranış cirkindir.” buyurdu. (Muslim, Birr, 78, 79)
Mahlukata Şefkat ve Merhamet EcdÂdımız Osmanlılar da, mahlûkÂta şefkat ve onların haklarına riÂyet hususunda ornek almamız gereken sayısız fazîlet misalleri sergilemişlerdir.
Nitekim ecdÂdımız, hayvanlara haddinden fazla yuk taşıtmayı kÂnunla yasaklamışlardır. Hatt bazı zÂbıta kuvvetleri, bu yasağı ihlÂl edenleri takip edip hayvanı dinlendirmek ve sahibine de cez olarak aynı yuku taşıtmakla vazifelendirilmiştir.
KÂnûnî Sultan Suleyman HÂn ’ın “SuleymÂniye CÂmii ve Kulliyesi” inşÃ‚ edilirken yuk taşıttırılan hayvanlar hakkındaki bir dizi fermÂnı da, bu hassÂsiyetin bir nişÃ‚nesidir. Bu fermanlar cercevesinde calıştırılan at, merkep ve katırların dinlenme ve cayırda otlama saatlerine riÂyet edilmiş, hicbir mahlûkÂtın hakkına tecÂvuz edilmemesine Âzamî gayret gosterilmiştir. KÂnûnî ’nin bu muazzam mÂbedin inşÃ‚sında kul ve hayvanÂt haklarına boylesine titizlik gostermesi, belki de SuleymÂniye CÂmii ’ndeki o k‘bına varılmaz rûhÂniyetin temel sÂiklerinden biridir.
Karınca Huzura Varınca Yine bir gun KÂnûnî Sultan Suleyman, sarayın bahcesindeki armut ağaclarını kurutan karıncaların oldurulebilmesi icin ŞeyhulislÂm Ebu ’s-Suûd Efendi ’den aşağıdaki beyitle fetv ister:
Dırahta ger ziyÂn etse karınca,
Zararı var mıdır Ânı kırınca?
HunkÂrın bu fetv talebi uzerine, Ebu ’s-Suûd Efendi de bir beyitle şoyle cevap verir:
Yarın Hakk ’ın dîvÂnına varınca,
Suleyman ’dan hakkın alır karınca!
Hayvanların Mahşerde Hesaplaşması Nasıl Olacak?
İbn-i AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ-; “Vahşî hayvanlar toplanıp bir araya getirildiğinde.” (et-Tekvîr, 5) Âyet-i kerîmesiyle ilgili olarak;
“Her şey haşredilecek, hesap icin Mahşer meydanına toplanacak, hatt sinekler bile!” buyurmuştur.[1]
Butun mahlûkat Mahşer meydanında toplandıktan sonra hesaplar gorulmeye başlanacaktır. LÂkin hayvanlar arasındaki dÂvÂlar, insanlardan evvel hukme bağlanacaktır. Bu hesaplaşmanın neticesinde butun hayvanat tekrar toprak olacaktır.
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Yeryuzunde yuruyen hayvanlar ve (gokyuzunde) iki kanadıyla ucan kuşlardan ne varsa, hepsi ancak sizin gibi topluluklardır. Biz o kitapta hicbir şeyi eksik bırakmadık. Nihayet (hepsi) toplanıp Rab ’lerinin huzûruna getirileceklerdir.” (el-EnʻÂm, 38)
Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh- bu Âyet-i kerîme hakkında şoyle buyurur:
“KıyÂmet gunu butun mahlûkat Mahşer meydanına toplanır. Hayvanlar, bocekler, kuşlar ve her şey… AllÂh ’ın adÂleti tam olarak tahakkuk eder, hatt boynuzsuz koyunun hakkı bile kendisine zarar veren boynuzlu koyundan alınır. Sonra CenÂb-ı Hak hayvanlara; «Toprak olun!» buyurur. İşte o zaman (bu hÂli goren) kÂfir kimse (hesÂba cekilecek olmanın dehşetinden); «Ah keşke ben de (şu hayvanat gibi) toprak olsaydım!»[2] diyecektir.” (HÂkim, Mustedrek, II, 345/3231. Krş. HÂkim, IV, 619/8716)
Hic şuphesiz ki bu hÂl, o gunku pişmanlık, utanc ve korkunun ne raddeye varacağını gostermektedir!
Hayvanların Hakları Hayvanların haklarının bile birbirlerinden inceden inceye alınacak olması, insanoğlunu ne derin bir tefekkure dÂvet etmektedir!
Nitekim Osmanlı ŞeyhulislÂmlarından KadızÂde şoyle der:
“İnsan, haksızlık yaptığı kimselerle dunyada helÂlleşmediyse, Âhirette hak sahibi hakkını ister. Ustelik hak sahibi hayvan veya kÂfir ise iş daha da zordur. Zira hayvana ve kÂfire mu ’minin sevaplarından verilmez. KÂfirin gunahı da mu ’mine yuklenmez. Dolayısıyla bu ikisinden bilhassa sakınmak ve kacınmak lÂzımdır.”[3]
MAHŞERDE İNSANLARA NASIL HESAP SORULACAK? Mahşerde insan icin en korkulu an, hesÂba cekileceği zamandır. Zira o an, imtihan dershÂnesi olan şu fÂnî dunyada yapmış olduğu butun her şeyden hesÂba cekilecek ve boylece ebedî hayatının istikÂmeti belirlenecektir. Bu sebeple insan, hesap esnÂsında tedirginlik, endişe ve sıkıntının zirvesine cıkar.
Bir kimse Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh- ’a gelerek:
“‒Mahşer yerinde olanların hepsine aynı anda nasıl hesap sorulur?” diye sormuştu.
Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh- bu suÂle şu hikmet dolu cevapla mukÂbelede bulundu:
“‒Allah TeÂl nasıl hepsine aynı anda rızık veriyorsa, kıyÂmet gunu de aynı şekilde hepsine birden hesap sorar!”[4]
Ahirette İnsanlar Tek Tek mi Hesaba Cekilecek? RivÂyete gore toplu hesaplar, ferdî hesaplardan once gorulecektir. Yani Mahşer yerinde insanlara; “Ey şu gunahı işleyenler!” diye nid edilecek, o gunahı işlemiş olanlar ayağa kalkacak ve Mahşer halkının bakışları altında rezil-rusv olacaklardır.
TÂbiînden meşhur zÂhid ve hakîm Ebû HÂzim el-Aʻrac da buradan hareketle kendisini sık sık sorgular ve nefsini şu ifÂdelerle hesÂba cekermiş:
“Ey Ebû HÂzim! KıyÂmet gunu; «Ey şu gunahı işleyenler!» diye nid edilecek, sen o gunahı işleyenlerle beraber ayağa kalkacaksın! Sonra başka bir gunah icin nid edilecek, sen o zaman da ayağa kalkacaksın! Oyle zannediyorum ki ey Aʻrac, sen her gunah ehliyle birlikte tekrar tekrar ayağa kalkmak istiyorsun!” (Ebû Nuaym, Hilye, III, 230; İmÂm ŞÃ‚rÂnî, Olum KıyÂmet Âhiret, s. 152-153)
Toplu hesaplar bittikten sonra da insanlar tek tek hesÂba cekileceklerdir.
Kim Hesaba Cekilirse... İbn-i Ebî Muleyke -radıyallÂhu anh- şoyle nakletmektedir:
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in zevce-i tÂhiresi Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- bilmediği bir şey duyduğunda hemen onu araştırır, kaynağına murÂcaat ederek hÂdisenin hakîkatini iyice oğrenirdi. Bir gun Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Kim hesÂba cekilirse azÂba uğramış olur!” buyurmuşlardı.
Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ-:
“–Peki, y ResûlÂllah! Allah TeÂlÂ; «O vakit kitabı sağ eline verilen kimse kolay bir hesap ile muhÂsebe olunur.»[5] buyurmuyor mu?” diye sordu.
Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Bu Âyette bahsedilen husus «arz»dır. LÂkin kim inceden inceye hesÂba cekilirse o helÂk olur!” buyurdular. (BuhÂrî, İlim 36, Rikāk 49; Muslim, Cennet, 79, 80; Ebû DÂvûd, CenÂiz, 1/3093)
Ashab-ı Emin Kimlerdir? Hadîs-i şerîfte zikredilen “arz”dan maksat, amellerinin tartılması icin insanların MîzÂn ’a arz edilmesi veya amellerin sahiplerine arz edilmesidir. Arz gunundeki hesÂbın, “AshÂb-ı Yemîn” denilen sÂlih insanlar icin pek kolay gececeği Kur ’Ân-ı Kerîm ’de ifÂde buyrulmaktadır.[6] Ehl-i Yemîn, hesÂba mÂruz kaldıkları gun, af ile mujdelenmiş olacak ve amelleri kendilerine arz edildiğinde, kusurlarıyla birlikte, nÂil olacakları buyuk nîmetleri de goreceklerdir. Bu sebeple onlar hesap esnÂsında fazla sıkıntı cekmeyeceklerdir. Af mujdesi alamayan insanların hesÂbı ise cok ağır olacaktır. Hesap esnÂsında, hasenattan zannedilen nice amellerin kabul edilmediği ortaya cıkacağından, bu munÂkaşa kişiyi azÂba goturecek veya başa baş nihÂyete erse bile bu munÂkaşanın kendisi azÂb olacaktır.[7]
Ahirette Husrana Duşenler HasenÂt zannedilen nice ameller vardır ki, haram para ile yapılmış olması veya riy gibi cirkin hÂllerle kirletilmiş bulunmasından dolayı ind-i ilÂhîde kabul gormeyecektir. Bu sebeple de sevÂbına ermeyi uman sahibi icin bu ameller, Âhirette buyuk bir husran ve nedÂmet yaşamasına sebebiyet verecektir.
Âyet-i kerîmelerde CenÂb-ı Hak şoyle buyurmaktadır:
“Calışmış fakat boşuna yorulmuştur. Kızışmış bir ateşe atılır!” (el-ĞÂşiye, 3-4)
“De ki: Size, (yaptıkları) işler bakımından en cok ziyana uğrayanları bildirelim mi? (Bunlar) iyi ve guzel işler yaptıklarını sandıkları hÂlde, dunya hayatındaki cabaları boşa giden kimselerdir.” (el-Kehf, 103-104)
Bu sebeple, mesel kişinin sağlığındayken yaptırdığı cÂmi, Kur ’Ân kursu veya diğer hayır muesseselerine -nÂmını surdurmek gayesiyle- kendi ismini vermesi; riyÂ, kibir ve şohrete kapı acacağından, doğru bir davranış olarak gorulmemiştir. Cunku riy -nebevî tÂbiriyle- “kucuk şirk”tir.[8] HÂlbuki tevhîd akîdesinin ortaklığa asl tahammulu yoktur. LÂkin hayır sahibinin vefÂtından sonra, duÂlarla anılmasına vesîle olması niyetiyle o esere isminin verilmesinde -riy tehlikesi ortadan kalkmış olduğu icin- bir beis yoktur.
AHİRETTE İNSANIN YAPTIKLARINA ŞAHİTLİK EDECEK OLANLAR Kul, Âhirette hesÂba cekilirken, yanında şahitler de bulunacaktır. Zira kÂfirler ve fÂcirler, dunyada olduğu gibi huzûr-i ilÂhîde hesÂba cekilirken de inkÂr ve îtirazlarına devam ederler. O zaman CenÂb-ı Hak onların ağızlarına muhur vurur ve diğer ÂzÂlarına konuşmalarını emreder.
Organların Şahitliği İle İlgili Ayetler Âyet-i kerîmelerde şoyle buyrulur:
“O gun, (dunyada iken) yapmış olduklarına dilleri, elleri ve ayakları şahitlik eder.” (en-Nûr, 24)
“Bugun onların ağızlarını muhurleriz de yaptıklarını bize elleri anlatır ve ayakları da şahitlik eder.” (YÂsîn, 65)
“Nihayet oraya vardıklarında; kulakları, gozleri ve derileri, yaptıkları işler hakkında aleyhlerine şahitlik edecektir.” (Fussilet, 20)
“Onlar derilerine:
«‒Nicin aleyhimize şahitlik ettiniz?» derler.
Derileri de onlara:
«‒Her şeyi konuşturan Allah TeÂlÂ, bizi de konuşturdu. İlk defa sizi O yaratmıştır ve yine O ’na donduruluyorsunuz.» derler.” (Fussilet, 21)[9]
Organların Şahitliği İle İlgili Hadisler Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de bu hususta şoyle buyurmuşlardır:
“…KıyÂmet gunu Allah TeÂl kuluna:
«–Ben ’imle karşılaşacağını hic aklından gecirmiş miydin?» diye sorar. Kul:
«–Ey Rabbim! Sana, kitaplarına ve peygamberlerine inandım. Namaz kıldım, oruc tuttum, sadaka verdim!» der ve elinden geldiğince (Hak TeÂl hakkında) guzel medh u senÂlarda bulunur.
Allah TeÂlÂ:
«–Dur oyleyse! Şimdi senin aleyhine bir şahit gonderilecek!» buyurur.
Kul kendi kendine; «Benim aleyhime şahitlik yapacak da kim?» diye icinden gecirir. Kulun ağzı muhurlenir. Uyluğuna, etine ve kemiklerine:
«–Haydi, konuşun!» denir.
Uyluğu, eti ve kemikleri konuşup, onun amellerini haber verirler. Bu, ona, ileri surebileceği bir mÂzeret bırakmamak icindir. Bu kişi, AllÂh ’ın gazabına uğrayan munÂfıktır.” (Muslim, Zuhd, 16)
Diğer bir rivÂyette de şoyle buyrulmuştur:
“Kul der ki:
«–Ey Rabbim, Sen beni zulumden korumadın mı?» Allah TeÂlÂ:
«–Evet korudum!» buyurur.
Bunun uzerine kul:
«–Fakat ben bugun, kendime, kendimden başka bir kimsenin şahit olmasını asl istemiyorum.» der.
Hak TeÂlÂ:
«–Bugun sana tek şahit olarak nefsin, cok şahit olarak da KirÂmen KÂtibîn kÂfîdir!» buyurur.
Ağzına muhur vurulur ve diğer ÂzÂlarına; «Konuşun!» denilir. Onlar adamın amellerini haber verirler. Sonra adamın konuşmasına izin verilir. Adam ÂzÂlarına:
«–Yazıklar olsun size! Defolun buradan! Ben sizin icin mucÂdele ediyordum.» der.” (Muslim, Zuhd, 17)
Ahirette Uzuvların Şahitliği CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmede, insanın kendi ÂzÂlarının yanında, uzerinde yaşadığı yeryuzunun de şahitlik edeceğini şoyle bildirmektedir:
“O gun yeryuzu, butun haberlerini anlatır. Cunku Rabbin ona bunları vahyetmiştir.” (ez-ZilzÂl, 4-5)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz bir defasında bu Âyet-i kerîmeleri okudular ve ashÂbına:
“–Arz ’ın (yeryuzunun) anlatacağı haberleri nelerdir, biliyor musunuz?” diye sordular. Onlar:
“–Allah ve Rasûlu daha iyi bilir!” diye cevap verince Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“–Onun haberleri, kadın veya erkek her kulun Arz uzerinde işlemiş olduğu amellere şahitlik etmesi ve; «Şu gun, şu vakitte, şu şu işleri yaptı.» demesidir. İşte bunlar, yeryuzunun haberleridir.” buyurdular. (Tirmizî, KıyÂmet 7/2429; Tefsir 99/3353; Ahmed, II, 374; HÂkim, II, 281/3012)
Yine bir başka hadîs-i şerîfte şoyle buyrulmaktadır:
“Yeryuzunden sakının! Cunku o sizin annenizdir, yani icinde yaşadığınız ve sonunda donup varacağınız yerdir. Uzerinde işlenen iyi ya da kotu butun amelleri haber verecektir.” (Heysemî, I, 241)
İşte o gun insan, şaşkın bir vaziyette; “Ne oluyor bu yeryuzune! Nasıl butun haberleri anlatabiliyor?!” diyerek buyuk bir dehşet icinde kalacaktır.
İnsanlara Ahirette Kimler Şahitlik Edecek? O gun melekler ve insanlardan da şahitler vardır. Fakat şahitlerin en buyuğu, hic şuphesiz ki Yuce Rabbimiz ’dir.
Âyet-i kerîmede buyrulur:
“Herkes ne yaptıysa, karşılığı tastamam verilir. Allah, onların yaptıklarını en iyi bilendir.” (ez-Zumer, 70)
Eğer biz bu hakîkati gercek mÂnÂda idrÂk edebilir de, O ’ndan lÂyıkıyla hay ederek her turlu kotulukten vazgecebilirsek, kullarına cok merhametli olan Allah TeÂl ’dan başka hicbir şahide gerek kalmaz.
Bu hususta Şeyh Şiblî Hazretleri ’nin şu kıssası ne kadar hikmetlidir:
Bir vÂiz, kursude Âhiret ahvÂlini anlatmaktaydı. Cemaatin arasında Şeyh Şiblî Hazretleri de vardı. VÂiz efendi, CenÂb-ı Hakk ’ın Âhirette soracağı suallerden bahsederek:
“–İlmini nerede kullandın, sorulacak! Malını-mulkunu nereden kazanıp nereye harcadın, sorulacak! Omrunu nasıl gecirdin, sorulacak! İbadetlerin ne durumda, sorulacak! Harama-helÂle dikkat ettin mi, sorulacak!..”
Bunların ardından; “Şunlar şunlar da sorulacak!..” diye, hepsi de son derece muhim olan pek cok husus saydı. Fakat bu kadar tafsîlÂtlı îzÂha rağmen, meselenin ozune dikkat cekilmemesi uzerine, Şiblî Hazretleri yumuşak bir uslûpla vÂize seslendi:
“–Ey vÂiz efendi! Suallerin en muhimlerinden birini unuttunuz! Allah TeÂl esas şunu soracak:
«Ey kulum! Ben seninleydim, sana şah damarından daha yakındım; fakat sen kiminleydin?!»”
CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmelerde şoyle buyuruyor:
“…Nerede olursanız olun, O sizinle beraberdir...” (el-Hadîd, 4)
“…Biz ona (insana) şah damarından daha yakınız.” (Kāf, 16)
“…Şunu iyi bilin ki Allah, insan ile kalbi arasına girer…” (el-EnfÂl, 24)
“Kullarım Sana, Ben ’i sorduğunda (soyle onlara): Ben cok yakınım…” (el-Bakara, 186)
Yani zamandan ve mekÂndan munezzeh olan CenÂb-ı Hak her an biz kullarıyla beraber, her hÂlimize vÂkıf ve her amelimize şahit... Dolayısıyla mu ’minler olarak bu hakîkatin şuur ve idrÂki icinde, kulluk edebimize yakışmayacak hÂl ve tavırlardan titizlikle sakınmalıyız.
Peygamber Efendimizin Şahitliği O buyuk hesap gununde, İki Cihan Serveri Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de ummetine şahit olarak getirilecektir. Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle buyrulur:
“Her bir ummetten bir şahit getirdiğimiz ve Sen ’i de onlara şahit olarak gosterdiğimiz zaman hÂlleri nice olacak!” (en-NisÂ, 41)
Bu dunya hayatında dahî, bir kimsenin sevdikleri onunde işlediği bir suc dolayısıyla hesÂba cekilmesi gonlune girÂn gelmekte iken, duşunmek lÂzımdır ki, o gun peygamberler, onderler ve diğer şahitler huzûrunda hesÂba cekilen kimsenin hÂli nice olur? Zira bu dunyada gizlice işlediği gunahlar, orada pek cok şahidin onunde sergilenecek!..
Bu sebeple, Âlemlere rahmet olarak gonderilen ve ummetine cok merhametli olan Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, Ved Hutbesi ’nde bizlere şoyle seslenmiştir:
“…Haberiniz olsun ki; ben, onceden gidip Havz ’ın başında sizi bekleyeceğim! Diğer ummetlere karşı, sizin cokluğunuzla sevineceğim. Sakın, (gunah işleyerek) yuzumu kara cıkarmayınız!..”[10]
Bir Âyet-i kerîmede de Rabbimiz şoyle buyurmaktadır:
“Kufur yoluna sapıp Peygamber ’i dinlemeyenler, o gun yerin dibine batırılmayı temennî ederler ve Allah ’tan hicbir haberi gizleyemezler.” (en-NisÂ, 42)
VelhÂsıl bugun Allah ve Rasûlu ’nden uzak bir hayat yaşamak, insanı o buyuk hesap gununde kahredici bir utanca ve yerin dibine gecmeyi arzu ettirecek kadar şiddetli bir mahcûbiyete dûcÂr edecektir.
MAHŞER GUNU HESABIN ŞİDDETİ NASIL OLACAK? FÂnî hayatlarında hep hesapsız, sorumsuz ve Âhiretsiz bir dunya hayali kuran kÂfir, fÂsık ve gÂfiller, kıyÂmetin o dehşetli manzaralarıyla karşılaştıkları zaman, o cetin ve belÂlı gunun azÂbından kurtulmak icin dunyadayken sahip oldukları her şeylerini, hatt kat kat fazlasını fidye olarak vermeye rÂzı olacaklardır. LÂkin o gun, iş işten gecmiş, fırsat elden kacmış olacaktır. Bu hÂl, Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle bildirilmektedir:
“GunahkÂr kimse ister ki, o gunun azÂbından (kurtulabilmek icin), oğullarını, hanımını, kardeşini, kendisini koruyup barındıran butun ailesini ve yeryuzunde kim varsa hepsini fidye olarak versin de tek kendini kurtarsın!” (el-MeÂric, 11-14)
Nebiyy-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de ilÂhî hesÂbın şiddeti hakkında şu haberleri vermişlerdir:
“KıyÂmet gunu kÂfir getiri­lir ve ona:
«‒Ne dersin, şu anda dunya dolusu altının olsa, onları (şu azaptan kurtulmak icin) fidye olarak verir miydin?»[11] diye sorulur.
KÂfir (hic tereddut etmeden):
«‒Evet!» der.
Bunun uzerine ona:
«‒(Yalan soyledin! Dunyada) senden, bundan daha az ve kolay bir şey (yani tevhîd) is­tenmişti (de sen bundan kacınmıştın)!» denilir.” (BuhÂrî, Rikāk, 49; Muslim, MunÂfikûn, 52-53)
Diğer rivÂyette bu suÂlin, “Cehennem ehlinden azÂbı en hafif olana” sorulacağı beyÂn edilmektedir.[12]
Cehennem Ateşinden Koruyan Amel Adiy bin HÂtim -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“Allah Resûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir gun:
«‒Kendinizi Cehennem ateşinden koruyunuz!» buyurdular ve mubarek yuzlerini cevirip kendilerini geri cektiler... Bunu uc defa tekrarladılar. O zaman biz, Muhterem Efendimiz ’in Cehennem ’e bakarak konuştuklarını anladık. Sonra şoyle buyurdular:
«‒Bir hurmanın yarısıyla bile olsa kendinizi Cehennem ateşinden koruyunuz! Bunu da bu­lamayan, guzel bir sozle kendini ateşten korusun!»” (BuhÂrî, Rikāk, 49)
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz buna benzer bir hadîs-i şerîflerinde de şoyle buyurmuşlardır:
“…Her biriniz mutlak Allah TeÂl ’nın huzûrunda durdurulursunuz. CenÂb-ı Hak ile (kul) arasında ne bir perde ne de AllÂh ’ın kelÂmını tercume ede­cek bir tercuman bulunmaz. Allah TeÂl o kula:
«‒Ben sana mal vermedim mi?» diye sorar.
O da:
«‒Evet, verdin y Rabbi!» der.
Sonra Allah TeÂlÂ:
«‒Ben sana Rasûl gondermedim mi?» diye sorar.
Kul:
«‒Evet, gonderdin y Rabbi!» der.
O kimse sağına bakar, Cehennem ’den başka bir şey goremez; soluna bakar, Cehennem ’den başka bir şey goremez.
O hÂlde her biriniz bir hurmanın yarısı ile de olsa Cehennem ateşinden korunsun! Onu da bulamazsa guzel bir sozle kendisini Cehennem ate­şinden korusun!” (BuhÂrî, ZekÂt, 9)
İslÂm ’da mulk, AllÂh ’a Âittir. CenÂb-ı Hak, dînen zengin sayılan kulundan, kendisine ihsÂn ettiği -aslî ihtiyacların dışındaki- malın kırkta birini her sene “zekÂt” olarak istemektedir. Kişinin araştırıp bu miktarı yerine ulaştırması farzdır.
Bunun dışında Rabbimiz, kullarından bir de “sadaka ve infak”ta bulunmalarını arzu etmektedir. Nitekim Âyet-i kerîmede şoyle buyurmaktadır:
“Sevdiğiniz şeylerden infÂk etmedikce asl «birr»e (yani hayrın kemÂline) eremezsiniz! Her ne infÂk ederseniz, Allah onu hakkıyla bilir.” (Âl-i İmrÂn, 92)
Bu da infÂkın bizi CenÂb-ı Hakk ’a yaklaştıran en muhim vÂsıtalardan biri olduğuna delildir.
Yukarıdaki hadîs-i şerîfte bahsedilen “yarım hurma”, verecek başka hicbir şeyi olmayan icindir. İmkÂnı geniş olan biri tutup hurma dağıtır da kendisini infak mes ’ûliyetinden kurtardığını zannederse buyuk bir hatÂya duşmuş olur. Bu ifÂde bizlere, infÂkın, insanı Cehennem ’den kurtarma hususunda cok muhim bir yere sahip olduğunu ve aynı zamanda herkes icin zarurî bir ibadet olduğunu gostermektedir. Bir hurması olan kişiye bile yarısını vermesi emrediliyorsa, daha fazla imkÂnı olanların nasıl bir fedakÂrlık icinde bulunması gerektiği, buna kıyÂs edilerek anlaşılabilir.
Nitekim Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, ashÂbının fakirlerinden Ebû Zer -radıyallÂhu anh- Hazretleri ’ne:
“−Y Eb Zer! Corbana biraz daha su kat ve komşunu da gozet!” buyurmuşlardır. (Muslim, Birr, 142)
İnfÂkı emreden Âyet inince fakir sahÂbîler bile dağlara cıkıp odun kesmiş, pazara getirip satmış ve kazandıklarını Allah icin infÂk etmişlerdir.
CenÂb-ı Hak bu hususta bir olcu olarak şoyle buyuruyor:
“O (takv sahipleri) ki bollukta da darlıkta da Allah icin infÂk ederler…” (Âl-i İmrÂn, 134)
“...(Resûlum!) Sana (hayr u hasenÂt yolunda) neyi infÂk edeceklerini sorarlar. De ki: «İhtiyac fazlasını (verin)!..»” (el-Bakara, 219)
Kıyametteki Hesabın Şiddeti KıyÂmetteki hesÂbın şiddetiyle alÂkalı olarak yine Nebiyy-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“KıyÂmet gunu Âdemoğlu Âdeta bir kuzu gibi getirilip Allah TeÂl ’nın huzûrunda durdurulur. Allah TeÂl ona:
«–(Ey kulum!) Sana (hayat, sıhhat, Âfiyet, Âz gibi sayısız nîmetler) verdim, (evlÂt, hizmetciler, mal, makÂm gibi) bol bol ihsanlarda bulundum, (Kitap indirmek ve Peygamber gondermek gibi) buyuk inʻÂmlarda bulundum. Peki, butun bunlara mukÂbil sen ne yaptın?» buyurur.
Kul:
«–YÂ Rabbi, bana lûtfettiğin malları topladım, onları uretip artırdım ve olduğundan daha fazla bir hÂlde geride bıraktım. Beni dunyaya geri gonder[13] de onların hepsini (Sen ’in yolunda infÂk ederek) Sana getireyim.» der.
Allah TeÂlÂ:
«–Bana, onceden Âhirete gonderdiğin sÂlih amelleri goster!» buyurur.
Kul yine:
«–YÂ Rabbi, bana lûtfettiğin malları topladım, onları uretip artırdım ve olduğundan daha fazla bir hÂlde geride bıraktım. Beni dunyaya geri gonder de onların hepsini Sana getireyim.» der.
O, Âhiret icin hicbir sÂlih amel işlememiş bir kuldur ve derhÂl Cehennem ’e goturulur.” (Tirmizî, KıyÂmet, 6/2427. Krş. Muslim Zuhd, 16)
Hesaba Cekilecek İnsanların Durumu CenÂb-ı Hak hesÂba cektiği gÂfil insanların icine duştuğu muşkul hÂli Âyet-i kerîmede şu şekilde ifÂde buyurmaktadır:
“Onlar orada:
«–Ey Rabbimiz! Bizi cıkar, (tekrar dunyaya gonder de daha onceleri) yaptığımızın yerine sÂlih ameller yapalım!» diye feryÂd ederler.
(Onlara denir ki
«–Size duşunecek kimsenin duşunebileceği kadar bir omur vermedik mi? Size uyarıcı da gelmedi mi? (Nicin inanmadınız?) Şimdi tadın (azÂbı)! ZÂlimlerin yardımcısı yoktur.»” (FÂtır, 37)
Bu, uzerinde ciddiyetle tefekkur etmemiz gereken, cok ibretli bir Âyet-i kerîmedir. Şu fÂnî dunya hayatı, Âhirete kıyasla kısacık bir fasıl olmasına rağmen, duşunup ibret almak isteyen biri icin fazlasıyla yeterli bir zaman dilimidir. Yani bu dunyada hepimize duşunecek kadar bir zaman da verildi, bizi Âhiret azÂbından îkaz eden bir peygamber de geldi. Gunumuze kadar, O Peygamberʼi ve Oʼnun getirdiği KitÂbʼı îzah eden sayısız eser de kaleme alındı. Boylece CenÂb-ı Hakkʼa karşı butun mÂzeret kapılarımız kapanmış oldu.
O hÂlde bugun, yanlış hÂl ve davranışları terk edip sÂlih amellere yonelmekte gec kalmayalım! İlÂhî mîzanda hesÂba cekilmeden evvel kendimizi sık sık ve ciddiyetle hesÂba cekelim ki o gun vereceğimiz hesÂbımız kolay olsun...
MU ’MİNLERE RAHMET TECELLÎSİ Bir sıfatı da “ayıpları gizleyip orten” mÂnÂsında “SettÂru ’l-Uyûb” olan CenÂb-ı Hak, affedeceği gunahkÂr mu ’min kullarının bir kısmını, gunahları ortaya dokulup de mahcub olmasınlar diye, gizlice hesÂba cekecektir.
Nitekim SafvÂn bin Muhrız el-MÂzinî -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“Ben bir defasında Abdullah bin Omer -radıyallÂhu anh- ’ın elin­den tutmuş giderken birisi karşımıza cıktı ve İbn-i Omer Hazretleri ’ne:
«‒NecvÂ[14] hususunu Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’den nasıl işittiniz?» diye sordu.
İbn-i Omer -radıyallÂhu anh- da şoyle buyurdu:
«‒Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in şoyle buyurduklarını işittim:
“–Muhakkak ki Allah TeÂl kıyÂmet gunu mu ’mini yaklaştırır, uzerine perdesini indirerek onu orter (ve hic kimsenin gormediği bir vaziyette tek başına hesÂba ceker):
«‒FilÂn gunahı biliyor musun? Falan gu­nahı biliyor musun?» diye sorar.
Mu ’min de (buyuk bir nedÂmet icerisinde):
«‒Evet; biliyorum, biliyorum ey Rabbim!» der.
Bu şekilde gunahlarını ikrÂr edip (gunahlarının cokluğu sebebiyle) artık kesinlikle helÂk olacağına kanaat getirdiği bir anda CenÂb-ı Hak:
«‒Onları dunyada gizlemiştim (ortaya cıkarmamış ve başkalarına gostermemiştim), bugun de senin icin hepsini mağfiret ediyorum!» buyurur. Ve mu ’mine hasenat defteri verilir.
KÂfirlere ve munÂfıklara gelince; şahitler, onlar hakkında herkesin icinde:
«İşte bunlar, Rab ’lerine karşı yalan soyleyenlerdir, derler. Bilin ki, AllÂh ’ın lÂneti zÂlimlerin uzerinedir!»[15]” (BuhÂrî, MezÂlim 2, Tefsîr 11/4; Ahmed, II, 74)
Hak Dostunun İsteği Hesap esnÂsında mu ’min kulun Rabbiyle baş başa kalması, cok ayrı bir lûtuftur. Bu sebeple Hak Âşıklarının hesÂba bakışı farklı olmuştur. Nitekim BÂyezîd-i BistÂmî Hazretleri bir gun:
“‒Butun insanlar hesaptan kacarlar, ben ise CenÂb-ı Hak ’tan beni hesÂba cekmesini istiyorum.” buyurmuşlardı. Kendisine:
“‒Nicin?” diye sorulunca, şu muhteşem cevÂbı verdiler:
“‒Belki CenÂb-ı Hak, hesap esnÂsında bana; «‒Ey kulum!» diye hitÂb eder, ben de «‒Lebbeyk/buyur y Rabbi!» derim! O ’nun bana; «‒Ey kulum!» buyurması, benim icin dunya ve icindekilerden daha sevimlidir. Sonra bana dilediğini yapsın!”[16]
MAHŞERDE SORULACAK SORULAR Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ibadetlerden ilk sorulacak suÂlin, dînin direği olan “namaz” hakkında olacağını şoyle haber vermişlerdir:
“KıyÂmet gunu kulun hesÂba cekileceği ilk amel, namazdır. Eğer kul, namazlarını AllÂh ’ın istediği şekilde ed etmiş ise, felÂha erer ve maksûduna nÂil olur. Namazlarını ed etmemiş veya gafletle kılmışsa, kaybeder ve husrÂna uğrar.
Şayet farzlarından bir şey noksan olursa, Azîz ve Celîl olan Rabbimiz:
«Kulumun nÂfile namazları var mı, bakınız?» buyurur. Farzların eksiği nÂfilelerle tamamlanır.
Sonra kul, diğer amellerinden de bu minvÂl uzere hesÂba cekilir.” (Tirmizî, SalÂt, 188/413; NesÂî, SalÂt, 9/462)
Mahşerde Sorulacak İlk Soru Kul hakları icinde ise ilk olarak “haksız yere akıtılan kanların” hesÂbı sorulacaktır. Nitekim Nebiyy-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“KıyÂmet gunu insanlar arasında ilk gorulecek dÂvÂ, kan dokmekle alÂkalı olanlardır.” (BuhÂrî, DiyÂt, 1; Muslim, KasÂme, 28)
Kan dokmeyle alÂkalı gunahların hesapta en başa alınması, CenÂb-ı Hakk ’ın, haksız yere adam oldurme ve yaralamaya ne kadar cok gazaplandığını da ortaya koymaktadır.
Dunyevî bir meseleden dolayı adam oldurmek, buyuk gunahtır. LÂkin bir kimsenin, mu ’min olduğunu bildiği hÂlde bir başkasını oldurmesi, cok daha buyuk bir gunahtır. CenÂb-ı Hak boyle bir kimsenin cezÂsını Âyet-i kerîmede şoyle ifÂde buyurmaktadır:
“Kim bir mu ’mini kasten oldururse cezÂsı, icinde ebediyyen kalacağı Cehennem ’dir. Allah ona gazap etmiş, onu lÂnetlemiş ve onun icin buyuk bir azap hazırlamıştır.” (en-NisÂ, 93)
Mahşerde Sorulacak Sorular Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, kıyÂmet gunu hesÂbı verilecek diğer hususları ise hadîs-i şerîflerinde şoyle haber vermişlerdir:
“KıyÂmet gunu kula ilk (olarak hesÂbı) sorulacak nîmetlerden biri şudur:
Ona; «Biz senin bedenine sıhhat vermedik mi? Seni (sıcak gunlerde) soğuk suya kandırmadık mı?» denir!” (Tirmizî, Tefsîr, 102/3358)
“Hicbir kul, kıyÂmet gunu şu beş şeyden hesÂba cekilmeden bir adım dahî atamaz:
- Omrunu nerede tukettiğinden,
- İlmini nerede kullandığı ve onunla ne ameller işlediğinden,
- Malını nereden kazandığından,
- Malını nereye harcadığından ve
- Vucudunu (gencliğini) nerede yıprattığından.” (Tirmizî, KıyÂmet, 1/2417)[17]
Yaşadığımız Zaman “İlim asrı” denilen ve her turlu bilgiye ulaşmanın son derece kolaylaştığı bir zamanda yaşıyoruz. Oyle ki artık cehÂlet, neredeyse mÂzeret olmaktan cıktı. Dînini oğrenmek isteyen bir musluman; okumak, araştırmak ve sormak icin pek cok imkÂna sahip durumda. Bu buyuk nîmetin şukrunu ne kadar ed edebildiğimizden, akıl dağarcığımızı hangi bilgilerle doldurup gonullerimizi nelerle yoğurduğumuzdan da bir gun hesap vereceğimizi unutmamalıyız. En hayÂtî ve oncelikli tahsîlin, dînimizi doğru oğrenip takv uzere hayatımıza tatbik edebilmek olduğunu hatırımızdan cıkarmamalıyız.
Universiteyi bitirmiş, yuksek tahsil yapmış, bilgili, kulturlu nice gencler goruyoruz. Ne yazık ki Kur ’Ân ve Sunnet kulturunden haberleri yok. Yaptıkları tahsilin de, Kur ’Ân ve Sunnet ’te medhedilen ilim olduğunu zannediyorlar. HÂlbuki insanın zihnini ve kalbini AllÂh ’a goturmeyen, O ’nun kudret ve azamet-i ilÂhiyyesini idrÂke ulaştırmayan bilgiler, kişiye belki bu dunyada bir etiket ve apolet kazandırır, fakat onu ebedî bir husrÂna duşmekten kurtaramaz.
Yûnus ’un dediği gibi;
İlim ilim bilmektir,
İlim kendin bilmektir,
Sen kendini bilmezsen;
Bu nice okumaktır?
En buyuk ilim, CenÂb-ı Hakk ’ı tanıyabilmek, O ’na guzel bir kul olabilmektir. Kendimizi sık sık hesÂba cekerek Kur ’Ân-ı Kerîm ve Sunnet-i Seniyye ’ye dÂir ilimlerin hayatımızda ne kadar yer tuttuğuna iyi bakmalıyız. Zira yarın bunun da hesÂbını vereceğiz.
Ahirette İnsanlar Birbirinden Davacı Olacak CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmede şoyle buyuruyor:
“Sonra siz muhakkak kıyÂmet gunu Rabbinizin huzûrunda muhÂkemeye duracak (birbirinizden dÂvÂcı olacak)sınız.” (ez-Zumer, 31)
Bu Âyet-i kerîme nÂzil olunca ashÂb-ı kirÂmdan Zubeyr -radıyallÂhu anh-:
“‒YÂ ResûlÂllah! Dunyada dÂvÂlaştıktan sonra aramızdaki husûmet Âhirette de tekrarlanacak mı?” diye sordu.
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“‒Evet, (her hak sahibine hakkı verilinceye kadar devam edecek)!” buyurdular.
Zubeyr -radıyallÂhu anh-:
“‒O zaman iş cok ciddî ve cetin!” dedi. (Tirmizî, Tefsîr, 39/3236)
Zira o gun, mazlumun zÂlimden alınmadık hicbir hakkı bırakılmayacaktır.
Suyu Sutten Ayır AshÂb-ı kirÂm, kıyÂmet gunu hesÂbını veremeyecekleri bir işi yapmamaya buyuk titizlik gosterir, bu hususta gaflet ve ihmÂli olanları da îkaz ederlerdi.
Nitekim Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh-, bir gun sute su karıştırıp satan bir kişiye rastlamıştı. Ona, şu fÂnî hayatı değil de, sonsuz olan Âhiret yurdunu unutmadan hareket etmesi gerektiğini ifÂde sadedinde:
“‒KıyÂmet gunu sana; «Suyu sutten ayır bakalım!» denilirse hÂlin nice olur?!» buyurdu. (Beyhakî, Şuab, VII, 231/4927)
Ahirette Kurtaran Ameller Bir gun Resûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz devesinin uzerinde, arkadaşları da O ’nun onunde gidiyorlardı. MuÂz bin Cebel -radıyallÂhu anh-:
“–Ey AllÂh ’ın Elcisi! Sen ’i rahatsız etmeyeceksem, yanına yaklaşmama izin verir misin?” diye sordu. Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Yaklaş!” buyurdu. Hazret-i MuÂz O ’na yaklaştı, yan yana ilerlemeye başladılar. MuÂz -radıyallÂhu anh-:
“–Canım Sana fed olsun, y RasûlÂllah! CenÂb-ı Mevl ’dan niyÂzım, bizim (can) emÂnetimizi Sen ’den once almasıdır. Allah gostermesin, eğer Sen bizden once vefÂt edersen, Sen ’den sonra hangi ibadetleri yapalım?” diye sordu.
Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bu soruya cevap vermedi. Bunun uzerine MuÂz -radıyallÂhu anh-:
“–Allah yolunda cihÂd mı edelim?” diye sordu. Efendimiz şoyle buyurdu:
“–Allah yolunda cihÂd guzel şeydir; ama insanlar icin bundan daha hayırlısı vardır.”
“–Yani oruc tutmak, zekÂt vermek mi?”
“–Oruc tutmak, zekÂt vermek de guzeldir.”
MuÂz -radıyallÂhu anh-, bu minvÂl uzere insanoğlunun yaptığı butun iyilikleri sayıp doktu. Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- her defasında:
“–İnsanlar icin bundan daha hayırlısı vardır.” diyordu. Hazret-i MuÂz:
“–Anam, babam Sana kurban olsun, insanlar icin bunlardan daha hayırlı olan nedir?” diye sordu. Peygamber Efendimiz ağzını gosterdi ve:
“–Hayır konuşmayacaksa susmak.” buyurdu.
MuÂz -radıyallÂhu anh-:
“–Konuştuklarımızdan dolayı hesÂba mı cekileceğiz?” diye sordu.
Bunun uzerine Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-, MuÂz ’ın dizine hafifce vurdu ve ona şunları soyledi:
“–Allah hayrını versin ey MuÂz! İnsanları yuzustu Cehennem ’e surukleyen, dillerinin soylediğinden başka nedir ki?
Kim AllÂh ’a ve Âhiret gunune inanıyorsa, ya faydalı soz soylesin veya sussun, zararlı soz soylemesin! Sizler hayırlı soz soyleyerek kazanclı cıkınız; zararlı soz soylemeyerek rahat ve huzura kavuşunuz.” (HÂkim, IV, 319/7774)
Demek ki kıyÂmet gunu, dunya hayatımızda ağzımızdan cıkan butun sozlerin de hesÂbı sorulacaktır. Bu husustaki bazı istisnÂları da Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle bildirmişlerdir:
“Âdemoğlunun, iyiliği tavsiye edip kotulukten sakındırmak veya Allah TeÂl ’yı zikir hÂric, butun sozleri aleyhinedir, lehine değildir.” (Tirmizî, Zuhd, 63/2412)
Soylenmeyen Sozlerin Hesabı Ağızdan cıkan boş ve zararlı sozler gibi, soylemek gerekirken soylenmeyen sozlerin de hesÂbı vardır:
Ebû Hureyre -radıyallÂhu anh- şoyle anlatır:
“(Biz, ashÂb-ı kirÂm arasında şu hakîkati) duyardık:
KıyÂmet gununde bir kişinin yakasına, hic tanımadığı biri gelip yapışır. Adam şaşırır ve:
«–Benden ne istiyorsun? Ben seni hic tanımıyorum ki!» der.
Yakasına yapışan kişi ise:
«–Dunyada iken beni hat ve cirkin işler uzerinde gorurdun de îkaz etmez, beni o kotuluklerden alıkoymazdın.» diyerek ondan dÂvÂcı olur.” (Munzirî, et-Terğîb ve ’t-Terhîb, III, 164/3506; RudÂnî, Cem ’u ’l-FevÂid, V, 384)
Dolayısıyla tebliğ ve irşadda bulunma imkÂnımız varken ihmÂl ettiğimiz nice kimsenin Mahşer gunu yakamıza yapışıp;
“‒Sen, senden oncekilerin ihlÂslı gayretleri neticesinde İslÂm ile muşerref olmuştun. İslÂm nedir, îman nedir biliyordun. Bana nicin anlatmadın? Benim ateşten kurtulmam icin, nicin yardımını esirgedin?!” diyebileceğini unutmamalıyız.
Ebû Ali ed-DekkÂk Hazretleri haksızlık karşısında hak ve hakîkati tebliğden uzak durmanın bir îman zaafı olduğunu ifÂde sadedinde şoyle buyurmuştur:
“Hakkı soylemeyip sukût eden kişi, dilsiz şeytandır.” (Kuşeyrî, RisÂle, I, 245; Nevevî, EzkÂr, s. 335/1030)
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Sizden her kim bir kotuluk gorurse onu eliyle duzeltsin, buna gucu yetmezse diliyle duzeltsin, buna da gucu yetmezse kalbiyle buğz etsin ki bu, îmÂnın en zayıf hÂlidir.” (Muslim, ÎmÂn, 78)
HÂsılı insan, hayır veya şer nÂmına kucucuk bir zerrenin bile gozden kacmayacağı bir gunde her şeyin hesÂbını vereceğini aklından cıkarmamalıdır.
AHİRET HESABINI HAFİFLETEN AMELLER KıyÂmet gununun dehşet verici hesÂbından selÂmetle cıkabilmek icin bilhassa kul haklarından sakınıp hak sahipleriyle helÂlleşmek zarûrîdir. Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz, bu hususta ummetine pek cok tavsiyelerde bulunmuşlardır. Nitekim bir hadîs-i şerîfte şoyle buyrulur:
“Kimin uzerinde bir din kardeşinin ırzı, nÂmusu veya malıyla ilgili bir hak varsa, altın ve gumuşun bulunmayacağı kıyÂmet gunu gelmeden evvel o kimseyle helÂlleşsin!
Aksi hÂlde, kendisinin sÂlih amelleri varsa, yaptığı zulum miktÂrınca sevaplarından alınır (hak sahibine verilir). Şayet iyilikleri yoksa, zulmettiği kardeşinin gunahlarından alınarak onun uzerine yukletilir.” (BuhÂrî, MezÂlim 10, Rikāk 48)
Diğer bir hadîs-i şerîfte ise şoyle buyrulur:
“Ey insanlar! Kimin uzerinde bir (kul) hak(kı) varsa, onu hemen odesin, dunyada rezil-rusv olurum diye duşunmesin! İyi biliniz ki dunya rusvÂlığı Âhirettekinin yanında pek hafif kalır.” (TaberÂnî, Kebîr, XVIII, 280; İbn-i Esîr, el-KÂmil, II, 319; Heysemî, IX, 26)
Yine Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Âhiretteki hesÂbı kolaylaştırmak icin bu dunyada helÂlleşmenin elzem olduğunu ifÂde sadedinde; “Boyle yapan (helÂlleşen) kula Allah rahmet eylesin!” diye duÂda bulunmuşlardır. (Tirmizî, KıyÂmet, 2/2419)
Kul Hakkının Onemi Unutulmamalıdır ki hakk-ı ibÂd, yani kul hakkı cok muhimdir ve kıyÂmete kalan bir hÂdisedir. KıyÂmet gunune kul hakkı ile cıkmak da hadîs-i şerîfte buyrulduğu uzere kişiyi “muflis” durumuna duşurur.
Nitekim Allah Resûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz bir gun ashÂbına:
“–Muflis kimdir, biliyor musunuz?” diye sormuştu. Onlar da:
“–Bize gore muflis, parası ve malı olmayan kimsedir.” şeklinde cevap verdiler.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“–Şuphesiz ki ummetimin muflisi şu kimsedir:
KıyÂmet gunu namaz, oruc, zekÂt gibi ibadetlerden hÂsıl olan sevaplarla gelir. Fakat şuna kotu soz soylediği, buna zin isnad ve iftirasında bulunduğu, şunun malını yediği, bunun kanını doktuğu ve şunu dovduğu icin iyiliklerinin sevÂbı şuna-buna verilir. Uzerindeki kul hakları bitmeden sevapları biterse, hak sahiplerinin gunahları kendisine yukletilir ve neticede Cehennem ’e atılır.” (Muslim, Birr, 59; Tirmizî, KıyÂmet, 2/2418; Ahmed, II, 303, 324, 372)
İşte gercek iflÂs budur. Kul -Allah korusun- Cennet ’e gideceği yerde Cehennem yolcusu oluverir.
SufyÂn-ı Sevrî Hazretleri şoyle buyurmuştur:
“Allah -azze ve celle- Hazretleri ’nin huzûruna, O ’nunla senin arandaki yetmiş gunah ile cıkman, seninle kullar arasındaki bir gunah ile cıkmandan senin icin daha hafiftir.”
Bu sozle alÂkalı olarak, tefsir, hadis ve fıkıh Âlimi İmÂm Kurtubî şoyle der:
“Bu soz doğrudur. Zira Allah TeÂl ganî ve comerttir, Âdemoğlu ise fakir ve yoksuldur. İnsan o gun, uzerindeki gunahı uzaklaştıracak bir haseneye bile muhtactır ki, onunla MîzÂn ’ı ağır bassın, hayır ve sevÂbı cok olsun.” (Kurtubî, Tezkire, s. 726)
Peygamber Efendimize İndirilen Ağır Hukum Muhammed bin Cahş -radıyallÂhu anh- anlatıyor:
Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in yanında oturuyorduk. Başını semÂya kaldırdı, sonra elini alnına koyup:
“–SubhÂnallah! Ne kadar ağır bir hukum indirildi!” buyurdu.
Biz cok korktuk ve sukût ettik. Ancak ertesi gun:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! O indirilen ağır hukum neydi?” diye sorabildim.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:
“–Nefsim kudret elinde olan AllÂh ’a yemin ederim ki, bir kişi Allah yolunda oldurulse, sonra diriltilip tekrar oldurulse, sonra diriltilip tekrar oldurulse, uzerinde bir borc varsa, borcu odeninceye kadar Cennet ’e giremez.” (NesÂî, Buyû, 98/4681)
Diğer bir hadîs-i şerîfte de:
“Şehîdin, kul hakkı dışındaki butun gunahlarını Allah TeÂl mağfiret eder.” buyrulmaktadır. (Muslim, İmÂre, 119)
Kul hakkı hususunda, Âhirette peygamberlerden sonra en yuksek mertebelerde olan şehidlerin durumu bile boyle olursa, diğer insanların hÂlinin nice olacağını duşunmek gerekir!..
Anne Baba Hakkı En buyuk haklardan biri de anne-baba hakkıdır ve hicbir iyilikle odenemez. İslÂm ’da AllÂh ’a ve Rasûl ’une itaatten sonra ana-babaya itaat gelir. CenÂb-ı Hak Âyet-i kerîmede şoyle buyurur:
“Rabbin, sadece kendisine kulluk etmenizi, ana-babanıza da iyi davranmanızı kesin bir şekilde emretti. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, kendilerine «Of!» bile deme; onları azarlama; ikisine de guzel soz soyle.” (el-İsrÂ, 23)
Cunku anne-babamız, dunyaya geliş vesîlemiz ve velî-nîmetimizdir. CenÂb-ı Hak kendi rızÂsını, ana-babanın rızÂsına bağlamıştır. Bu hakîkati Resûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle haber vermişlerdir:
“Allah TeÂl ’nın rızÂsı, anne ve babayı hoşnut ederek kazanılır. Allah TeÂl ’nın gazabı da anne ve babayı ofkelendirmek sûretiyle celbedilir.” (Tirmizî, Birr, 3/1899)
Dolayısıyla anne-babalarımızın uzerimizdeki hakları, sayıya gelmeyecek kadar coktur. Hayatın fırtınalarında uzerimize toz konmasın diye butun varlıklarını seferber eden anne-babaların hakkını odeyebilmek, hic mumkun mudur? Hadîs-i şerîfte bu hakîkate şoyle bir teşbihle dikkat cekilmektedir:
“Hicbir evlÂt, babasının hakkını odeyemez. Şayet onu kole olarak bulur ve satın alıp ÂzÂd ederse, babalık hakkını (ancak o zaman) odeyebilmiş olur.” (Muslim, Itk, 25; Ebû DÂvûd, Edeb, 119-120; Tirmizî, Birr, 8/1906)
Anne-baba gayr-i muslim bile olsa, CenÂb-ı Hak onlarla iyi gecinmeyi, meşrû isteklerini yerine getirip gonullerini hoş etmeyi emreder. Ancak, AllÂh ’a isyan sayılacak hususları bunun dışında tutar.[18] Zira AllÂh ’a isyan hususunda hicbir kula itaat yoktur.
VelhÂsıl Cennet ’in yolu, anne-babanın rızÂsından gecer. CenÂb-ı Hak Cennet ’i sÂliha annelerin ayakları altına sermiş, babayı da Cennet ’in orta kapısı kılmıştır.[19] Artık dileyen onları memnun etsin, dileyen de kırıp incitsin!..
Anne-baba hakları bu kadar muhim olmakla birlikte, şayet bir anne-baba, evlÂdının mÂnevî terbiyesini ihmÂl eder veya onu AllÂh ’ın rÂzı olmadığı şekilde yetiştirip gunahkÂr bir kul olmasına sebebiyet verirse, bu defa kıyÂmet gunu evlÂt, anne-babasından dÂvÂcı olur. “YÂ Rabbi, bunlar bana hak ve hakîkati oğretmedi, guzel ornek olmadı, anne-babalık vazifelerini lÂyıkıyla yapmadılar!..” diyerek şikÂyetci olur. İşte o zaman ebeveynler, evlÂtlarından kacacak yer ararlar.
Dipnotlar:
[1] İbn-i Kesîr, Tefsîr, (et-Tekvîr, 5).
[2] Bkz. en-Nebe, 40.
[3] Bkz. Birgivî VasiyetnÂmesi KadızÂde Şerhi, s. 128.
[4] Birgivî VasiyetnÂmesi KadızÂde Şerhi, s. 126.
[5] el-İnşikāk, 7-8.
[6] Bkz. el-VÂkıa, 27-40, 90-91; el-Muddessir, 39-40.
[7] Ahmed Naîm Efendi, Tecrîd-i Sarîh Tercemesi, I, 100-101.
[8] Bkz. Ahmed, V, 428, 429.
[9] Bu mevzuyla ilgili hadîs-i şerîfler icin bkz. BuhÂrî, Tefsîr 41/1, 2, Tevhîd 41; Muslim, SıfÂtu ’l-MunÂfikîn, 5; Tirmizî, Tefsîr, 41/3248.
[10] Bkz. Heysemî, III, 271; HamîdullÂh, el-VesÂik, s. 367.
[11] Bkz. el-MÂide, 36; Yûnus, 54; er-Raʻd, 18; ez-Zumer, 47.
[12] Bkz. BuhÂrî, Rikāk, 51; Muslim, MunÂfikûn, 51.
[13] Bkz. es-Secde, 12; el-En‘Âm, 27-28; el-AʻrÂf, 53; el-Mu ’minûn, 99, 103-111; eş-ŞuarÂ, 94-102; FÂtır, 36-37; ez-Zumer, 55-59; el-Mu ’min, 10-12; eş-ŞûrÂ, 44-45.
[14] NecvÂ, iki kişinin gizlice konuşmasına denir. Burada murÂd, CenÂb-ı Hakk ’ın, mu ’min kulunu, hic kimseye duyurmadan baş başa ve gizlice hesÂba cekmesidir.
[15] Hûd, 18.
[16] İbn-i MulÂkkın, Tabakātu ’l-EvliyÂ, KÂhire 1415, sf. 399-400; HÂnî, HadÂik, s. 320.
[17] Ayrıca bkz. DÂrimî, Mukaddime, 45/543-545; İbn-i Ebî Şeybe, Musannef, VII, 125/34694; Beyhakî, Şuab, III, 278/1648.
[18] Bkz. Lokman, 15.
[19] Bkz. Tirmizî, Birr, 3. Ayrıca bkz. İbn-i MÂce, TalÂk, 36.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Ebediyet Yolculuğu, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
KIYAMET GUNU İLK SORULACAK SORULAR