İslÂm her hususta adÂlete riÂyeti emretmiştir. İnsanlar adÂleti hÂkim kıldıklarında, AllÂh ’ın rÂzı olduğu huzurlu ve rûhÂnî bir kulluk hayÂtı yaşarlar. Boylece dunya ve Âhiretin butun hayırlarını kazanarak ebedî saÂdete nÂil olurlar.Hazret-i MevlÂn -kuddise sirruh- buyurur:

“AdÂlet nedir? AdÂlet, meyve ağaclarını sulamaktır. Zulum nedir? Dikenleri sulamaktır. AdÂleti bilmeyen kişi, kurt yavrusunu emziren keciye benzer (ki besleyip buyuttuğu zÂlim, gun gelir onu da paramparca eder.)”

AdÂlet sahibi ve adÂletin t kendisi mÂnÂlarına gelen “el-Adl” ism-i şerîfi, Allah TeÂl ’nın esmÂ-i husnÂʼsındandır. (Tirmizî, DeavÂt, 82/3507)

ADÂLETİN ONEMİ NEDİR?

AdÂlet o kadar muhimdir ki ona riÂyet eden kimse, kÂfir bile olsa dunyada madden yukselir ve one gecer. AdÂlete muhÂlif davranan kişi de mu ’min bile olsa dunyada geri kalır, maddî ve mÂnevî sıkıntıların zebûnu olur. Âhirette de ayrıca adÂletsizliği sebebiyle azÂba dûcÂr olur. Nitekim “Kufr ile pÂyidÂr olunur, fakat zulm ile olunmaz!” denilmiştir.

AdÂlet ortadan kalktığında, dunya uzerinde hak, hukuk, insaf ve dengeden bahsetmek mumkun olmaz. TÂrih boyunca insanlar zulme sapıp toplumda işler cığırından cıkmaya başladıkca CenÂb-ı Hak, adÂleti ikāme etmek icin peygamberler gondermiştir. Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:

“Ey îmÂn edenler! AdÂleti titizlikle ayakta tutan; kendiniz, anne babanız ve akrabanızın aleyhinde bile olsa Allah icin şÃ‚hitlik yapan kişiler olun! (Haklarında şÃ‚hitlik yaptığınız kişilerin) zengin veya fakir olmasına bakmayın, zira Allah onlara (sizden) daha yakındır. Nefsin arzularına tÂbî olmayın ki haktan donmeyesiniz ve adÂlet uzere hareket edebilesiniz! (ŞÃ‚hitliği) eğip buker yahut ondan tamamen yuz cevirirseniz, (biliniz ki) Allah yaptıklarınızdan hakkıyla haberdardır.” (en-NisÂ, 135)

Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurmuştur:

“KıyÂmet gununde insanların Allah TeÂl ’ya en sevgili olanı ve O ’na en yakın yerde bulunanı, adÂletli idÂrecidir. KıyÂmet gununde insanların Allah TeÂl ’ya en sevimsiz olanı ve O ’na en uzak mesÂfede bulunanı da zÂlim idÂrecidir.” (Tirmizî, AhkÂm, 4/1329; NesÂî, ZekÂt, 77)

GOLGEYE KOŞAN SÂBİKÛN KİMDİR?
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bir gun:

“–KıyÂmet gunu (harÂretin şiddetinden ve sıkıntılardan kurtulmak uzere ilk once) golgeye koşan sÂbikûn kimdir biliyor musunuz?” buyurdu. AshÂb-ı kirÂm:

“–Allah ve Rasûlu daha iyi bilir.” dediler.

Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:

“–Onlar, kendilerine hak verildiğinde onu kabul eden, hak istendiğinde bunu comertce veren ve insanlar hakkında hukmederken kendilerine hukmediyormuş gibi davranan kişilerdir.” buyurdu. (Ahmed, VI, 67, 69)

Bir musluman, sadece hukum verirken değil, olcup tartarken, şÃ‚hitlik yaparken, hÂsılı her zaman ve her hususta Âdil davranmalıdır. Ofkeliyken de sÂkinken de adÂletten ayrılmamalıdır.[1]

YILDIRIM BÂYEZİD HAN VE KALE KAPILARI

Yıldırım BÂyezid Han, ordusuyla Konya onlerine geldiğinde, şehrin kapıları kapatılmıştı. Harman vakti olduğundan, Konya ovasının her tarafı arpa ve buğday yığınlarıyla doluydu. Halk, telÂşla kaleye sığındığı icin mahsullerini iceri alamamıştı. Bu esnÂda Osmanlı ordusunun arpa ve buğdaya ihtiyacı oldu. Askerler, hisar dibine yaklaşarak Konya halkına seslendiler:

“–Ey ahÂlî! Ordumuzun ihtiyacı var, gelip bize arpa ve buğday satar mısınız?!”

Halk bu teklife cok şaşırdı ve birkac kişi;

“–Bakalım dedikleri doğru mu?” diye denemek icin kaleden cıktı. BÂyezid Han, her ihtimÂle karşı askerlerine şu tÂlimÂtı verdi:

“–Bunlar bizim musluman kardeşlerimizdir. Sakın ola kimseye zulmetmeyin! Kul hakkına riÂyetkÂr olun; arpa sahipleri, kendi gonul rızÂlarıyla satsınlar!..”

Boylece gelenler, kendi arzuları istikÂmetinde ve talep ettikleri fiyata satış yaptılar. Akcelerini alarak buyuk bir hayranlık ve memnûniyet icinde kaleye donduler.

Konya halkı, bu goz yaşartıcı adÂlet ve insanlığı gorunce, şehrin kapılarını kendi istekleriyle ardına kadar actı ve Osmanlı ’yı iceriye buyur etti. Bu hÂdiseyi duyan etraftaki diğer bÂzı şehirler de, elciler gonderip Osmanlı ’yı beldelerine davet ettiler:

“–Buyrun, gelin! Şehirlerimizi siz idÂre edin!” dediler.

EN KOTU ADÂLET, GEC TECELLÎ EDENDİR

Diğer taraftan adÂlet kesinlikle geciktirilmemelidir. Zira en kotu adÂlet, gec tecellî edendir. Sonunda, hukum isÂbetli olsa bile, geciken adÂlet de, bir nevî zulumdur.

BÂzı insanlar, guzel konuşmaları ve keskin zekÂları sÂyesinde, yaptıkları zulmu ortbas edebilirler. Fakat onlar, hakîkatte hicbir zaman kurtulamazlar.[2] Bu dunyada beşerî adÂletten binbir hîle ile yakayı kurtaranlar, bir gun “HÂkimlerin HÂkimi” olan Allah TeÂl ’nın huzûrunda cÂresizce boyun bukup hesap vermek zorunda kalacak ve neticede husrÂna uğrayacaklardır.

Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ummetini bu hususta şoyle îkÂz eder:

“Kimin uzerinde din kardeşinin ırzı, nÂmusu veya malıyla ilgili bir zulum varsa, altın ve gumuşun bulunmayacağı kıyÂmet gunu gelmeden evvel o kimseyle helÂlleşsin! Yoksa kendisinin sÂlih amelleri varsa, yaptığı zulum miktarınca sevaplarından alınıp hak sahibine verilir. Şayet iyilikleri yoksa, zulum yaptığı kardeşinin gunahlarından alınarak onun uzerine yukletilir.” (BuhÂrî, MezÂlim 10, RikÂk 48)

Ummu Seleme -radıyallÂhu anhÂ- şoyle der:

“Peygamber Efendimiz ’in son vasiyetlerinden biri şu oldu:

“Aman namaza dikkat ediniz! Aman namaza dikkat ediniz! Emriniz altındaki kişilerin haklarına riÂyet ediniz!”

Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- bu sozleri o kadar tekrarladı ki, mubÂrek dili soyleyemez hÂle gelince bile, bunları icten ice soylemeye devam etti. (Ahmed, VI, 290, 315)

ÂZÂD OLAN KOLELER

SahÂbeden biri Allah Rasûlu ’nun huzûruna gelip:

“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Benim hizmetcilerim var. Durmadan yalan soyluyor, ihÂnet ediyor ve baş kaldırıyorlar. Ben de onları azarlıyor ve dovuyorum. Benim hÂlim ne olacak?!” dedi.

Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:

“–Onların yaptığı hıyÂnet, isyan ve yalanlar ile senin verdiğin cezalar hesaplanacak. Eğer senin verdiğin cezalar onların sucuna eşit olursa senin lehine ya da aleyhine bir şey yoktur. Eğer senin verdiğin cezalar, onların sucundan az ise, bu senin lehine bir fazîlet olacaktır. Şayet verdiğin cezalar, onların sucunu aşarsa o fazlalığı odemek zorunda kalacaksın. Bu senden kısas yoluyla alınacaktır.”

Adam bir kenara cekilerek hungur hungur ağlamaya başladı. Bunun uzerine Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurdu:

“–Allah TeÂl ’nın; «Biz, kıyÂmet gunu icin adÂlet terÂzileri kurarız. Artık kimseye, hicbir şekilde haksızlık edilmez. (Yapılan iş) bir hardal tanesi kadar dahî olsa, onu (adÂlet terÂzisine) getiririz. Hesap goren olarak Biz yeteriz.»[3] kavl-i celîlini okumuyor musun?”

Adam bunun uzerine şoyle dedi:

“–VallÂhi y RasûlÂllah, hem kendim hem de onlar icin birbirimizden ayrılmaktan daha hayırlı bir yol kalmadı. ŞÃ‚hid olunuz, onların hepsini ÂzÂd ediyorum.” (Tirmizî, Tefsîr, 21/3165)

HACCÂCIN HAKKI

Bir kimse Hak dostlarından birinin yanında zÂlim HaccÂc ’a hakÂrette ileri gitmişti. Hak dostu ona şu dersi verdi:

“–Ona hakÂrette o kadar ileri gitme! Zira CenÂb-ı Hak, malına ve canına kıydığı kimselerden dolayı HaccÂc ’a ceza verecektir. Fakat iş bu kadarla kalmaz. Diğer taraftan CenÂb-ı Hak, HaccÂc ’ın hakkını alarak onun haysiyetine tecÂvuz edenlere de cezalarını verir.”

Yani bir kul zulme uğrar, sonra kendisine zulmedene o kadar hakÂret eder ve kotu şeyler soyler ki, o zÂlimin gunahı seviyesine cıkar. Hatt daha da ileri gittiği icin zÂlimin ondan alacağı olur ve bu sebeple mazluma kısas yapılır.[4]

CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:

“Eğer ceza verecekseniz, size yapılan eziyet kadar karşılık verin! Ama sabrederseniz, elbette o, sabredenler icin daha hayırlıdır.” (en-Nahl, 126)

VelhÂsıl zulum, her ne kadar parlak gibi gorunse de sonu zifiri karanlıktır. AdÂlet de ne kadar zor gorunurse gorunsun, nihÂyeti nurlu ve huzurludur. Her zaman, her yerde ve herkese karşı Âdil olan bir musluman, AllÂh ’ın ve Oʼnun sevdiği kullarının sevgisini kazanır, iki cihanda da azîz ve bahtiyÂr olur.

1528 senesinde yapılan Mohac MuhÂrebesi ’nde Osmanlılara esir duşen ve kurtulduktan sonra Turklerin Gelenek ve Gorenekleri isimli bir kitap yazan Macar asıllı Bartholomaus Georgievic şoyle der:

“…Musluman hÂkimler fark gozetmezler, herkese aynı adÂleti tatbik ederler. Olduren oldurulur. Yol kesip hırsızlık yapan veya zorla bir şey alan asılır. Hatt pazarda bir kadından sut alıp icen ve parasını odemeyen bir yeniceri de adÂlet uzere cezalandırıldı. Ben buna Şam ’da şÃ‚hid oldum.”[5]

Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Hakk'a Adanmış Genclik , Erkam Yayınları



[1] Bkz. Heysemî, I, 90.

[2] Bkz. BuhÂrî, ŞehÂdÂt 27, Hıyel 10, AhkÂm 20; Muslim, Akdiye 4.

[3] el-EnbiyÂ, 47.

[4] BabanzÂde Ahmed Naîm, İslÂm AhlÂkının Esasları, İstanbul 1963, s. 86.

[5] Onur Bilge Kula, Alman Kulturunde Turk İmgesi, s. 165.
İslam ve İhsan