İslam ’da batıni farzlar nelerdir?ZÂhirî farzların yanında; guzel ahlÂk, ihlÂs, takvÂ, ihsan, huşû, merhamet, comertlik, adÂlet, tevÂzu, edep, iffet, hay ve sabır gibi nice bÂtınî farzlar da vardır.
Mesel Rabbimiz, kendisiyle mulÂkat olan namazı îf ederken kulunun huşû icerisinde bulunmasını emreder. ZekÂt, sadaka ve infÂkı muhtÂca verirken; başa kakmadan, gonul incitmeden, teşekkur edÂsıyla ve nezÂketle takdim etmeyi şart koşar. Butun ibadetlerde yalnızca rızÂ-yı ilÂhîyi hedeflemeyi, yani ihlÂs sırrına riÂyeti emir buyurur. Butun bu emirler, bÂtınî farzlara birer misaldir.
Bir mu ’minin şahsiyeti de, ancak zÂhirî ve bÂtınî butun emir ve nehiylere riÂyet etmekle kemÂl bulabilir.
NiyÂzî-i Mısrî Hazretleri ne guzel soyler:
Savm u salÂt u hac ile,
Sanma biter zÂhid işin.
İnsan-ı kÂmil olmaya,
LÂzım olan irfÂn imiş!
Nitekim CenÂb-ı Hak, insanın yaratılış gayesini “لِيَعْبُدُونِ : Bana kulluk etmeleri icin” diyerek ifÂde buyurmuştur.[1] Mufessirler ise bu ifÂdeyi; “لِيَعْرِفُونِ : Ben ’i tanımaları, mÂrifetullÂha ermeleri, irfan sahibi olmaları icin” şeklinde tefsir etmişlerdir.
MÂrifetullah, CenÂb-ı Hakk ’ı kalpte tanıyabilmektir. Bu ise ancak kalbin inkişÃ‚fı ile olur. Kalbin inkişÃ‚fı icin de ibadetlerin zÂhirî tarafına dikkat edildiği gibi, bÂtınî tarafına da dikkat edilmesi şarttır. Nitekim Yunus Emre Hazretleri ibadetlerde zÂhirî şartlara riÂyet etmekle birlikte bÂtınî edebe de bîgÂne kalmamak gerektiğini îkaz sadedinde şoyle der:
Ak sakallı pîr hoca,
Bilemez hÂli nice,
Emek yimesun hacca,
Bir gonul yıkar ise!..
İmÂm-ı RabbÂnî Hazretleri de şoyle der:
“ZÂhirimizi şer‘î olculere uygun şekilde tezyîn ettikten sonra, amellerimize gaflet bulaşmaması icin bÂtınımıza yonelmeliyiz. Zira bÂtın desteği olmadan, zÂhirimizi şer‘î hukumlere uygun hÂle getirmek, cok cetin bir iştir…
BÂtına ehemmiyet vermek, zÂhire de ehemmiyet vermeyi îcÂb ettirir. BÂtınla meşgul olurken zÂhiri ihmÂl eden kimse zındıktır. Onun elde ettiği bÂtınî hÂllerin hepsi istidracdır. BÂtınî hÂllerimizin sıhhatini gosteren en iyi olcu, zÂhirimizin şer ’î olculere gore tanzim edilmesidir. İstikÂmet yolu işte budur.”[2]
Unutmamak lÂzımdır ki ibadetleri, sadece sûretÂ, yani sırf şeklen ed etmekle kulluk tamam olmayacağı gibi; dînin zÂhirî emirlerine riÂyet etmeyip sadece “Benim kalbim temiz!” gibi, kendinden menkul fazîlet iddialarıyla kulluğu sadece ahlÂka hasretmekle de CenÂb-ı Hakk ’ın istediği kulluk kıvÂmı tahakkuk etmiş olmaz.
İSLAM ’DA BATINİ FARZLAR Gercek bir kulluk icin, hem zÂhir hem de bÂtının Hakk ’ın rızÂsına muvÂfık şekilde mezcedilmesi îcÂb eder. Hakk ’a yakınlıkta mesÂfe katetmek isteyen mu ’minin dikkat etmesi gereken bÂtınî farzların bir kısmı şoyledir:
Ÿ Guzel AhlÂk: BÂtınî emirlerin en muhimi, guzel ahlÂktır. Gercek bir îmÂnın ve makbul bir ibadet hayatının en muhim alÂmeti, kişinin ahlÂkî bakımdan da kemÂle ermesidir.
Bir hadîs-i şerîfte şoyle buyrulmaktadır:
“KıyÂmet gununde mu ’min kulun terÂzisinde guzel ahlÂktan daha ağır bir şey bulunmaz. Allah TeÂl cirkin hareketler yapan, cirkin sozler soyleyen kimseden nefret eder.” (Tirmizî, Birr, 62/2002)
CenÂb-ı Hak guzel ahlÂkın zirvesini, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in şahsında sergilemiştir. O ’nu Âlemlere rahmet olarak gondermiş, kıyÂmete gelecek butun insanlığa “usve-i hasene”, yani “emsalsiz bir ornek şahsiyet” olarak armağan etmiştir. Âyet-i kerîmede de:
“Ve Sen elbette yuce bir ahlÂk uzeresin.” (el-Kalem, 4) buyurarak O ’nun bu vasfını te ’yid etmiştir.
Nitekim Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de bir hadîs-i şerîflerinde:
“Ben başka bir maksatla değil, ancak guzel ahlÂkı tamamlamak icin gonderildim.” buyurmuşlardır. (Muvatta ’, Husnu ’l-Hulk, 8)
Dolayısıyla bize duşen, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in guzel ahlÂkını kendimize olcu almak ve bu hususta hÂlimizi sık sık sorgulamaktır.
Mesel ibadet hayatımızda ne kadar Allah Rasûlu ’ne benziyoruz?
Zira Nebiyy-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“Benden gorduğunuz gibi namaz kılınız.” buyuruyorlar. (BuhÂrî, EzÂn, 18)
MuÂmelÂt ve muÂşeretimizde ne kadar Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e benziyoruz?
CenÂb-ı Hakk ’ın bizlere ornek nesil olarak takdim ettiği ashÂb-ı kirÂm, tıpkı karda yuruyen bir insanın, onunden giden şahsın ayak izlerine basarak ilerlemesi gibi, adım adım Allah Rasûlu ’nu takip ettiler. Bir golgenin sahibine olan sadÂkatiyle, O ’nun izinden bir an bile ayrılmadılar. Zira sahÂbenin en buyuk arzu ve gayreti;
“Kişi sevdiği ile beraberdir.”[3] hadîs-i şerîfinin mujdesine nÂil olarak, Efendimiz ’le bu cihanda nasîb olan beraberliği, Âhirette de devam ettirebilmekti.
Bizler de dunyada hidÂyet rehberimiz, Âhirette şefaat melceimiz olan Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e yakın olabilmek icin O ’na olan muhabbetimizi artırmak mecburiyetindeyiz. Muhabbetin şartı ise itaat ve fedakÂrlıktır.
Nitekim Hasan-ı Basrî Hazretleri şoyle buyurur:
“Ey insanlar! «Kişi sevdiğiyle beraberdir.» hadîsini yanlış anlamayın! (Gucunuz nisbetinde) sÂlihlerin amelini işlemedikce, sÂlihlerden olamazsınız. Zira yahudî ve hristiyanlar da kendilerince peygamberlerini sevdiklerini iddi ederler. Fakat (hÂl, ahlÂk ve yaşayışları itibÂriyle) onlarla beraber değildirler.” (İhyÂ, c. II, s. 402)
Fudayl bin IyÂz Hazretleri de nefsini şoyle hesÂba cekerdi:
“Firdevs Cenneti ’nde peygamberler ve sıddîklarla bir arada bulunmayı istiyorsun ama, buna karşılık hangi ameli işledin? Hangi şehevî arzunu kırdın? Hangi hiddetini yendin? Sana gelmeyen hangi akrabÂna gittin? Kardeşinin hangi kusurunu bağışladın? Allah icin hangi yakınından uzaklaştın veya Allah rızÂsı icin hangi uzağındakine yaklaştın?..” (İhyÂ, c. II, s. 402)
O hÂlde biz de kendi hÂlimizi bir mîzÂn edelim:
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e benzeyebilme gayretimiz, O ’na itaatimiz ve O ’nun yolundaki fedakÂrlıklarımız hangi olcude? Unutmayalım ki Efendimiz ’e olan itaatimiz, AllÂh ’a duyduğumuz muhabbetin de seviyesini gosteren berrak bir ayna hukmundedir.
Nitekim Âyet-i kerîmede CenÂb-ı Hak şoyle buyurmaktadır:
“(Rasûlum!) De ki: Eğer AllÂh ’ı seviyorsanız bana uyunuz ki Allah da sizi sevsin ve gunahlarınızı bağışlasın. Allah son derece bağışlayıcı ve esirgeyicidir.” (Âl-i İmrÂn, 31)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz de:
“–İstemeyenler dışında, ummetimin tamamı Cennet ’e girer.” buyurmuştu. Bunun uzerine:
“–Ey AllÂh ’ın Elcisi! Cennet ’e girmeyi kim istemez ki?” denildi.
Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Bana itaat edenler Cennet ’e girer; bana karşı gelenler, Cennet ’i istememiş demektir.” buyurdular. (BuhÂrî, İ‘tisÂm, 2)
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’in terbiyesinde yetişip O ’nun ahlÂkıyla ahlÂklanan ve O ’nun gonul dokusundan hisseler alan bir sahÂbînin şu hÂli, Cennet yolcularına ne yuce bir ahlÂk ufku sergilemektedir:
Enes bin MÂlik -radıyallÂhu anh- şoyle nakleder:
Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ile beraber oturuyorduk. Buyurdular ki:
“–Şimdi yanınıza Cennetlik bir adam gelecektir.”
Bir de baktık ki EnsÂr ’dan, abdest suyu sakalından damlayan ve ayakkabılarını sol eline asmış bir adam cıkageldi. Ertesi gun olunca Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- yine evvelki gibi soyledi. Bu adam yine onceki gibi cıkageldi. Ucuncu gun olunca Rasûl-i Ekrem Efendimiz yine aynı sozu tekrar etti ve yine aynı adam ilk hÂliyle geldi. Rasûl-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- kalkınca Abdullah bin Amr -radıyallÂhu anh-, o adamı takip etti ve ona:
“–Ben babamla munÂkaşa ettim, uc gun onun yanına gitmeyeceğime yemin ettim. Bu zaman zarfında beni evinde misafir eder misin?” dedi.
Adam:
“–Olur.” dedi.
Daha sonra Abdullah bin Amr -radıyallÂhu anh- şoyle anlattı:
“Uc geceyi onunla bir arada gecirdik. Fakat gece kalktığını gormedim. Ancak sabah namazına kadar uyandıkca Allah TeÂl ’yı zikretti ve tekbir getirdi. Onun hayırdan başka bir şey soylediğini de işitmedim. Uc gun gecince sanki onun amelini kucumser gibi oldum ve dedim ki:
«–Ey AllÂh ’ın kulu! Babam ile benim aramda bir ihtilÂf vÂkî değildir. Fakat Rasûl-i Ekrem ’in senin icin uc kere; “Şimdi yanınıza Cennetlik bir adam gelecektir.” buyurduğunu işittim. Uc defa da sen cıkageldin. Ne gibi ameller işlediğini oğrenmek icin senin yanında kalmak ve seni ornek almak istedim. Fakat buyuk bir amel işlediğini de gormedim. Seni, Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in soylediği mertebeye ulaştıran amel nedir?»
O zÂt:
«–Şu gorduğunden başkası değildir.» dedi.
Ben ayrılmak icin donunce ardımdan seslendi ve dedi ki:
«–Benim amelim, senin gorduğunden başkası değildir. Ancak ben muslumanlardan hic kimseye kalbimde kin tutmam (gonlum butun muslumanlara muhabbetle doludur) ve AllÂh ’ın verdiği herhangi bir hayırdan dolayı da kimseye asl hased etmem.»
Bunun uzerine:
«–İşte seni o dereceye ulaştıran bu hÂlindir.» dedim.” (Ahmed, III, 166)
Ÿ Edep ve HayÂ: Edep, İslÂm nazarında o kadar ehemmiyetlidir ki, onu kısaca tÂrif etmek icin “Dîn, bir edepler butunudur.” denilebilir.
Akıl ve hikmet nazarıyla bakıldığında Kur ’Ân-ı Kerîm ’de en fazla uzerinden durulan mevzuun, edep ve hay olduğu gorulur. Ondaki tÂrihî kıssalar dahî edep ve hayÂyı, yani davranış mukemmelliğini ve Allah korkusu sebebiyle kotuluklerden sakınmayı telkin maksadıyla zikredilmiştir. MevlÂn Hazretleri bunu ne guzel ifÂde eder:
“Her kim edepten nasîbini almamışsa, o insan değildir. Cunku insanla hayvan arasındaki fark, edeptir.”
“Gozunu ac da AllÂh ’ın kelÂmına baştanbaşa bir bak! Âyet Âyet butun Kur ’Ân edep tÂliminden ibÂrettir!”
“«–Îman nedir?» diye aklıma sordum. Aklım da kalbimin kulağına eğilip; «–Îman edepten ibÂrettir...» diye fısıldadı.”
“CenÂb-ı Hak ’tan bizi edepli olmaya muvaffak kılmasını isteyelim. Cunku edebi olmayan kimse, AllÂh ’ın lûtfundan mahrum kalmıştır…”
“Dost yolunda lÂubÂlîlik eden, başkalarının da yolunu kesmiş olur. Boyle bir kimse nÂmerttir. Her kim bu yolda kustah olursa, onun Âkıbeti, uzuntu ve pişmanlık vÂdisinde boğulmaktır.”
“Felek, edebi sÂyesinde nûra burunmuş, melek de edebi yuzunden mÂsum ve temiz olmuştur.”
“İblis ’in ilÂhî kapıdan kovulması, CenÂb-ı Hakk ’ın karşısında edepsizce konuşmasındaki cur ’etindendir. Eğer şeytanın başını ezmek istersen, gozunu ac ve gor; şeytanı kahreden, edeptir.”
“İnsanoğlunda edep bulunmazsa, o gercekte insan değildir. Zira insan ile hayvan arasındaki fark, edeptir.”
Bir sultÂnın veya yuksek mevkî sahibi birinin huzûrunda olanlar, dışarıdaki gibi serbest davranamaz, bulundukları yer ve makÂma uygun olan edepli tavırlar sergilemeye gayret ederler. KÂmil mu ’minler de her an AllÂh ’ın huzûrunda bulundukları idrÂkiyle yaşadıklarından, edebe cok îtin gosterirler. Boylece edep hÂli, onların butun hayatlarına akseder. Yani onlar:
“…Her nerede olursanız olun, O (Allah) sizinle beraberdir...” (el-Hadîd, 4) sırrının ÂşinÂları olarak her anlarını AllÂh ile beraberlik şuuruyla yaşarlar.
İbn-i Mesut -radıyallÂhu anh- şoyle nakleder:
Bir gun Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Allah ’tan hakkıyla (gereği gibi) hay edin!” buyurdu. Biz:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! ElhamdulillÂh, Allah ’tan hay ediyoruz.” dedik. Bunun uzerine Efendimiz şu îzahta bulundu:
“–Soylemek istediğim, sizin anladığınız hay değildir. Allah ’tan hakkıyla hay etmek; başı ve uzerindeki ÂzÂları, bedeni ve ondaki ÂzÂları muhÂfaza etmeniz, olumu ve toprakta curumeyi hatırlamanızdır. Âhireti dileyen, dunyanın ziynetini terk edip Âhireti bu hayata tercih etmelidir. İşte kim bu soylenenleri yerine getirirse, Allah ’tan hakkıyla hay etmiş olur.” (Tirmizî, KıyÂmet, 24/2458)
Ÿ Tezkiye: CenÂb-ı Hak buyurur:
“Şuphesiz Allah, iclerinden kendilerine AllÂh ’ın Âyetlerini okuyan, onları tezkiye eden (kotuluklerden ve inkÂrdan temizleyen), Kitap ve hikmeti oğreten bir Peygamber gondermekle, mu ’minlere buyuk bir lûtufta bulunmuştur. HÂlbuki daha once onlar, apacık bir sapıklık icinde idiler.” (Âl-i İmrÂn, 164)
İc Âlemi menfîliklerden temizleyip arındırmak demek olan tezkiyenin başı; kufurden, nifaktan, buyuk ve kucuk şirkten temizlenmektir.
Zira CenÂb-ı Hakk ’ın kullarına emrettiği bÂtınî farzların en muhimi, O ’nun varlığına ve birliğine îman edip O ’na hicbir şeyi ortak koşmamaktır.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“AllÂh ’a ortak koşmadan olen, Cennet ’e girer; AllÂh ’a şirk koşarak olen de Cehennem ’i boylar.” (Muslim, ÎmÂn, 151)
İnsanlar once kufur, nifak ve şirkten temizlenmeli ki kendilerine gelen ilÂhî hakîkatleri kabul edebilsinler. Bu, once yaranın mikrobunu temizleyip sonra merhem surmek gibidir. Nitekim Mecelle kÂidelerinden birinde denildiği gibi; “Def ’-i mefÂsid, celb-i menÂfîden evlÂdır.” Yani kotu ve zararlı şeyleri bertaraf etmek, guzel ve faydalı şeyleri kazanmaktan daha oncelikli bir vazifedir. Kelime-i tevhîd de once “l ilÂhe” ile başlar. Yani kulu Allah ’tan uzaklaştıran her şeyi kalpten nefyedip ardından kalbin o arı-duru zemininde “illÂllah” yani “yalnızca Allah vardır” hakîkatini sÂbitlemekle tevhid kalbe nakşolur.
Tezkiye de ic Âlemi menfîliklerden te­miz­le­yip ko­tu­luk­ler­den ko­ru­duk­tan son­ra, îman, ir­fan, ilim, hik­met, ha­yır­lı duy­gu­lar, gu­zel huy­lar gi­bi tak­v has­let­le­riy­le tez­yîn etmektir.
Ta­sav­vuf­ta tez­ki­ye, nef­sin is­tek­le­ri­ni asgarîye indirerek onun be­den uze­rin­de­ki h­ki­mi­ye­ti­ni kır­mak ve bu sû­ret­le rû­hun hu­kum­ran­lı­ğı­na im­kÂn sağ­la­mak­tır. Bu da an­cak nef­se kar­şı ir­de­yi guc­len­di­re­cek olan “ri­y­zat” ve “mucÂhede” yo­luy­la mumkun olabilir. Yani aşırı isteklerine karşı nefse gem vurup onu istemediği birtakım hizmet, gayret ve fedakÂrlıklara zorlamakla temin edilebilir.
Nef­si, mut­lak sû­ret­te ber­ta­raf et­mek mum­kun ol­ma­dı­ğı gi­bi, esÂsen dînin boyle bir emri de yoktur. Tez­ki­ye, nef­s­nî te­m­yul­le­rin il­hî hudutlar ve meşrû olculer cer­ce­ve­sin­de diz­gin­le­nip ter­bi­ye edil­me­si de­mek­tir.
Tezkiye, butun mÂnevî kirlerin anası olan dunya ihtirÂsından kurtulmayı da ifÂde eder.
Tezkiye aynı zamanda artmak ve rûhen tekÂmul etmek mÂnÂlarına gelir. Bu mÂn cercevesinde tezkiye, esÂsen mÂnevî eğitimin butun seyrini ifÂde eder. CenÂb-ı Hak buyurur:
“Ger­cek­ten te­zkiye olan ve Rab­bi­nin is­mi­ni zik­re­dip O ’na kul­luk eden kim­se, şup­he­siz kur­tu­lu­şa er­miş­tir.” (el-A‘lÂ, 14-15)
“Nefse ve onu yaratılış maksadına uygun olarak şekillendirip fucûr ve takvÂsını (iyilik ve kotuluklerini) ilhÂm edene yemin ederim ki, nefsini kotuluklerden arındıran (maddî ve mÂnevî kirlerden temizleyen) mutlak kurtuluşa ermiş, onu kotuluklere gomen de elbette husrÂna uğramıştır.” (eş-Şems, 7-10)
Ÿ İhlÂs: Allah katında amellerin makbûliyetinin asıl şartı, ihlÂstır. İhlÂs, amelleri sırf rızÂ-yı ilÂhîyi kastederek îf etmek ve onlar uzerine dunyevî ve nefsÂnî gÂyelerin golgesini dahî duşurmemektir.
Beden icin ruh ne ise, amel icin ihlÂs da o mesÂbededir. İhlÂssız amel; ozden mahrum bir şekildir, dolayısıyla da kuru bir yorgunluktan ibÂrettir.
Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“Ameller, niyetlere goredir...” buyurmuşlardır. (BuhÂrî, ÎmÂn, 41)
Kullukta rızÂ-yı ilÂhîden gayri butun gÂyeleri gonulden sokup atmak, muslumanın en muhim vazifesidir. CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“(Ey Rasûlum!) Şuphesiz ki KitÂb ’ı Sana hak olarak indirdik. O hÂlde Sen de dîni AllÂh ’a has kılarak (ihlÂs ile) kulluk et!” (ez-Zumer, 2)
“De ki: Ben, dîni AllÂh ’a has kılarak ihlÂslı bir şekilde O ’na kulluk etmekle emrolundum.” (ez-Zumer, 11)
Zunnûn-ı Mısrî Hazretleri ’nin şu sozu pek meşhurdur:
“İnsanlar hep oludur, ancak Âlimler mustesnÂ! Âlimlerin hepsi uykudadır, ancak (bildikleriyle) amel edenler mustesnÂ! Amel sahiplerinin hepsi de gurura kapılıp aldanırlar, ancak AllÂh ’ın ihlÂsa erdirdiği kullar mustesnÂ! İhlÂs sahibi kullar da (bu dunyada her an) buyuk bir tehlike ile karşı karşıyadırlar.” (Beyhakî, Şuab, IX, 181)
Ÿ Tefekkur: İnsanoğlunu mÂnevî zirvelere goturecek en buyuk vÂsıtalardan biri de, sukûtun derinliklerine dalarak hakîkati tefekkur etmektir.
Vahyin aydınlığında gercekleşen bir tefekkur, bir îman anahtarıdır. İnsan, hayatı boyunca tefekkurle duygu derinliğinde ne kadar mesafe katederse, ilÂhî muhabbetten de o kadar nasîb alır ve ebedî Âlemdeki saÂdeti o nisbette fazla olur.
CenÂb-ı Hak, Âyet-i kerîmelerde kullarını tefekkure dÂvet ederek şoyle buyurur:
“Goklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gunduzun birbiri ardınca gelip gidişinde akl-ı selîm sahipleri icin gercekten acık ibretler vardır.” (Âl-i İmrÂn, 190)
“Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları uzerine yatarken (her vakit) AllÂh ’ı zikrederler, goklerin ve yerin yaratılışı hakkında derin derin tefekkur ederler (ve şoyle derler «Rabbimiz! Sen bunu boşuna yaratmadın. Sen ’i tesbîh ederiz. Bizi Cehennem azÂbından koru!»” (Âl-i İmrÂn, 191)
“(İnsanlar) devenin nasıl yaratıldığına, goğun nasıl yukseltildiğine, dağların nasıl dikildiğine, yeryuzunun nasıl yayıldığına bir bakmazlar mı?” (el-ĞÂşiye, 17-20)
Eşsiz bir hidÂyet ve saÂdet rehberi olan Kur ’Ân-ı Kerîm, ilk Âyetinden son Âyetine kadar, insanı surekli tefekkure dÂvet ederek, yaratılışındaki hikmetleri, kÂinattaki hÂrikulÂde nizÂmı ve Kur ’Ân-ı Kerîm ’in bir beyan mûcizesi olduğunu duşunmesini ister. Yine Kur ’Ân-ı Kerîm; “Akıl erdirmiyor musunuz, tefekkur etmez misiniz, ibret almaz mısınız?” gibi ifÂdelerle insanları îkÂz eder. Dolayısıyla insanlık haysiyetine lÂyık bir şekilde yaşamak, rûhen derinlik ve dirilik kazanmak isteyen herkes, Kur ’Ân-ı Kerîm ’in istikÂmetlendirdiği bu tefekkur dunyasına girmek mecburiyetindedir.
Bu yolda mu ’mine kolaylık sağlayacak uc muhim husus vardır. Bunlar:
1. Seherlerden mÂnen istifÂde edebilmek.
CenÂb-ı Hak, kendisine yakınlaşmak isteyen kullarının seherlerden istifÂde etmelerine işaret buyurmaktadır.[4] Zira seherler;
İstiğfÂrın en makbul zamanıdır. Kelime-i tevhîd ile îmÂnı yenilemenin, SalevÂt-ı şerîfelerle Peygamber Efendimiz ’e selÂm gonderip muhabbetlerimizi arz etmenin en feyizli vakitleridir. Havanın loş karanlığında tefekkur-i mevt ile Âdeta kabir iklimine girmenin bir on hazırlığıdır. 2. SÂdıklarla beraber olabilmek.
CenÂb-ı Hak; “Ey îmÂn edenler! Allah ’tan korkun ve sÂdıklarla beraber olun.” (et-Tevbe, 119) buyurmaktadır. SÂlih ve sÂdık kimselerden gonle musbet tesirler gelir. Dolayısıyla sÂlihlerle beraber olmaya calışan kişi sÂlihleşir, zÂlimlerle beraber olan ise zÂlimleşir.
3. HelÂl lokmalardan guc alabilmek.
HelÂl lokma, kişiyi hayra, haram lokma da şerre yonlendirir.
Şayet, bu uc hÂlin tersi olursa, yani;
- Seherler gaflet uykusunda ziyan edilirse,
- SÂlih ve sÂdıklarla beraber olmak yerine gÂfil ve zÂlimlerle beraber olunursa,
- Yenilen lokmanın da helÂliyetine dikkat edilmezse, kişi musbet enerji yerine menfî enerji alır. Bu da insanın tefekkurunu ifsÂd eder, kulluk vazifelerinde kişiye gaflet ve hantallık verir.
Ÿ TevÂzu: TevÂzu/alcak gonullu olmak; kulun evvel CenÂb-ı Hakk ’ın sonsuz kudret ve azameti karşısında hiclik, yokluk ve Âcizliğinin idrÂkine ermesi, diğer bir ifÂdeyle haddini bilmesidir.
Allah TeÂl Âhiret saÂdetini; dunyadayken haşmet ve azamet taslamayan, fesat cıkarmayan ve gonlu Allah korkusu ve muhabbetiyle dolu olanlara nasîb eyleyeceğini vaad etmiştir.[5] Zira tevÂzu nîmetinden uzaklaşıp gurur ve kibre kapılanlar, nefislerinin hev ve heveslerini putlaştırmaktan kurtulamamışlardır.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Size Cennetlikleri bildireyim mi? Onlar hem zayıf oldukları hem de halk tarafından zayıf goruldukleri icin kimsenin onemsemediği, fakat «şoyle olacak» diye yemin etseler, isteklerini AllÂh ’ın gercekleştireceği kimselerdir.
Size Cehennemliklerin kimler olduğunu soyleyeyim mi? Katı kalpli, kaba, cimri ve kurularak yuruyen kibirli kimselerdir.” (BuhÂrî, EymÂn 9, Tefsîr 68/1, Edeb 61; Muslim, Cennet, 47)
Bu itibarla CenÂb-ı Hak hem kendisine hem de kullarına karşı dÂim mutevÂzı olmamızı emretmiştir. Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Sana tÂbî olan mu ’minlere alcak gonullu davran!” (eş-ŞuarÂ, 215)
“RahmÂn ’ın kulları oyle kimselerdir ki, yeryuzunde vakar ve tevÂzu ile yururler, cÂhiller kendilerine (hoşa gitmeyecek) lÂflarla sataştığı zaman, «SelÂm!» derler (gecerler).” (el-FurkÂn, 63)
Yûsuf-i Esbat Hazretleri, tevÂzu hÂlini kÂmil mÂnÂda yaşamayı şoyle îzÂh eder:
“Sabahleyin evinden dışarı cıktığında kime rastlarsan, kendinden ustun goresin. TevÂzu odur ki, kim sana hak bir şey soylerse onu kabûl edesin ve senden aşağıdakileri kendinden ustun bilesin. Seni kotuleyenle medheden, katında eşit olsun…”
Nitekim Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz şoyle buyurmuşlardır:
“Allah TeÂl bana; «O kadar mutevÂzı olun ki, kimse kimseye boburlenmesin; kimse kimseye zulmetmesin!» diye emretti.” (Muslim, Cennet, 64)
“Kim Allah TeÂl ’nın rızÂsı icin (AllÂh ’ın kullarına karşı) bir derece tevÂzu gosterirse, bu sebeple Allah onu bir derece yukseltir...” (İbn-i MÂce, Zuhd, 16)
ŞÃ‚irin dediği gibi:
Mazhar-ı feyz olamaz duşmeyicek hÂke nebÂt
MutevÂzı olanı rahmet-i RahmÂn buyutur.
Yani:
“Tohum toprağa duşmedikce buyuyup bereketlenemez. Alcak gonullu olanı Allah merhametiyle buyutup yukseltir.”
Ÿ El-Emîn ve Es-SÂdık Olabilmek: Bir mu ’min, etrafına dÂim İslÂm şahsiyet ve karakterinin gerektirdiği huzuru tevzî etmelidir. Elinden, dilinden, her turlu fiiliyÂtından insanların emîn olduğu guvenilir kimse olmalıdır. Yalan dolan, kandırma, sahtekÂrlık ve hilekÂrlık gibi cirkin vasıflar, hayatının hicbir Ânında olmamalıdır.
Ebû Mûs -radıyallÂhu anh- şoyle der:
“–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Muslumanların en fazîletlisi kimdir?” diye sordum.
“–Dilinden ve elinden muslumanların emniyette olduğu kimse.” cevÂbını verdiler. (BuhÂrî, ÎmÂn 4, 5, Rikāk 26; Muslim, ÎmÂn, 64, 65)
Yine Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyururlar:
“Şuphesiz ki sozde ve işte doğruluk, hayra ve ustun iyiliğe yoneltir. İyilik de Cennet ’e iletir. Kişi doğru soyleye soyleye Allah katında sıddîk (doğru insan) diye kaydedilir. Yalancılık, (insanı) fucûra (yoldan cıkmaya) surukler. Fucûr da Cehennem ’e goturur. Kişi yalancılığı meslek edinince Allah katında kezzÂb (cok yalancı) diye yazılır.” (BuhÂrî, Edeb, 69; Muslim, Birr, 103-105)
Ÿ Sabır: Sabır; maddî ve mÂnevî bakımdan değişen şartlar karşısında dengeyi bozmamak, îtidÂli muhÂfaza etmek, iptilÂlara tahammul gostermek, acılara katlanmak, sıkıntı ve meşakkatlere mukÂvemet gostermek, başa gelen her turlu imtihan tecellîleri karşısında dîn ve îmandan tÂviz vermemektir.
Bu yonuyle sabır, guzel ahlÂkın ağırlık merkezi, îmÂnın yarısı, ferah ve saÂdetin anahtarıdır.
Sabrın ilk şartı, onu gerektiren hÂdiseyle ilk karşılaşıldığında gosterilmesidir. Vaktinde gosterilmeyen bir sabrın, fazla bir mukÂfÂtı yoktur.[6]
Sabrın dunyevî tarafı ne kadar acıysa, uhrevî tarafı o kadar parlak olacaktır. Sabrın acılarını sîneye cekebilenler; AllÂh ’ın rızÂsına, dolayısıyla da ebedî saÂdet yurdu olan Cennet ’e nÂil olurlar.
Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“Ey îmÂn edenler! Sabır ve namazla Allah ’tan yardım isteyin. Muhakkak ki Allah sabredenlerle beraberdir.” (el-Bakara, 153)
“Ey îmÂn edenler! Sabredin, sebat gosterin, hazırlıklı ve uyanık olun. Allah ’tan korkun ki kurtuluşa eresiniz.” (Âl-i İmrÂn, 200)
“…Sabredenlere, mukÂfatları elbette hesapsız odenecektir.” (ez-Zumer, 10)
Allah icin gosterilen sabrın mukÂfÂtının ancak Cennet olduğunu gosteren şu hÂdise ne kadar ibretlidir:
Abdullah bin AbbÂs -radıyallÂhu anhumÂ- bir gun At bin Ebî RebÂh ’a:
“–Sana Cennetlik bir kadın gostereyim mi?” dedi. O da:
“–Evet, goster!” deyince İbn-i AbbÂs şoyle dedi:
“–Şu siyah kadın var ya! İşte bu kadın, Fahr-i KÂinÂt Efendimiz ’e geldi ve:
«–Beni sara tutuyor ve ustum başım acılıyor. İyileşmem icin AllÂh ’a du eder misiniz?» dedi.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
«–Eğer sabredeyim dersen, sana Cennet vardır. Ama yine de sen istersen, şif vermesi icin AllÂh ’a du ederim.» buyurdu.
Bunun uzerine kadın:
«–Hastalığıma sabrederim. Ancak sara tuttuğu zaman ustumun başımın acılmaması icin du buyurunuz.» dedi. Rasûlullah -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de onun icin AllÂh ’a niyazda bulundu.” (BuhÂrî, MerdÂ, 6; Muslim, Birr, 54)
İşte başa gelen iptilÂlara AllÂh ’ın rızÂsını umarak gosterilen sabrın, Hak katındaki yuksek kıymeti…
Dipnotlar:
[1] Bkz. ez-ZÂriyÂt, 56.
[2] İmÂm-ı RabbÂnî, MektûbÂt, III, 87-88, no: 87.
[3] BuhÂrî, Edeb, 96.
[4] Bkz. Âl-i İmrÂn, 17; ez-Zumer, 9; el-FurkÂn, 64.
[5] Bkz. el-Kasas, 83.
[6] Bkz. BuhÂrî, CenÂiz, 32. Hadîs-i şerîfin metni icin bkz. sf. 174.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Ebediyet Yolculuğu, Erkam Yayınları


İslam ve İhsan
DORT ŞEY VARDIR Kİ ZÂHİRİ FAZÎLET BÂTINİ İSE FARZDIR
BATINİ FARZLAR NELERDİR?