İmanda kemale eren mu ’minlerin farik vasfı nedir? Allah korkusu ile ilgili ayet ve hadisler nelerdir? Allah korkusu, havf ve reca ile ilgili ornekler.Îmanda kemÂle eren mu ’minlerin fÂrik vasıflarından biri de onlardaki tÂzîm ve muhabbetten neş ’et eden AllÂh korkusudur. EsÂsen AllÂh korkusu; Rabbimiz ’in biz kullarına olan nihÂyetsiz muhabbetini, rız ve hoşnutluğunu kaybetme korku ve endişesidir. Bu yuzden, îmanda kemÂle eren mu ’minlerin buyuk bir teyakkuz icindeki kalpleri, AllÂh zikredildiği zaman buyuk bir haşyetle urperip titrer. Bu hÂl, mu ’minlerin AllÂh ’a karşı sÂhip olmaları gereken edep, ihlÂs ve takv gibi yuksek hÂlleri de beraberinde getirir.
ALLAH KORKUSU İLE İLGİLİ AYET VE HADİSLER CenÂb-ı Hak şoyle buyurur:
“Mu ’minler ancak, AllÂh zikredildiği zaman yurekleri titreyen, kendilerine AllÂh ’ın Âyetleri okunduğunda îmanlarını artıran ve yalnız Rab ’lerine dayanıp guvenen kimselerdir.” (el-EnfÂl, 2)
“...(Ey Nebî!) O mutevÂzı, itaatkÂr ve samîmî insanları mujdele! Onlar ki AllÂh anıldığı zaman kalpleri titrer…” (el-Hac, 34-35)
Bir kimsenin AllÂh hakkındaki bilgi, mÂrifet ve muhabbeti ziyÂdeleştikce, AllÂh korkusu da o nisbette artar. Nitekim Fahr-i KÂinÂt -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“Ben AllÂh ’ı en iyi bileniniz ve O ’ndan en cok korkanınızım.” buyurmuştur. (BuhÂrî, Edeb, 72; Muslim, FedÂil, 127)
Yine bir gun RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz ’e:
“–Kur ’Ân tilÂveti icin hangi ses ve kıraat daha guzeldir?” diye sorulmuştu. Allah Rasûlu şu cevÂbı verdi:
“–Kur ’Ân okuyuşunu duyduğunda Allah ’tan korktuğunu hissettiğin kimsenin sesi ve kıraatidir.” (DÂrimî, FedÂilu ’l-Kur ’Ân, 34)
Allah ’tan hakkıyla korkanlar, başka hicbir şey karşısında korku duymazlar. AllÂh korkusu, kalplerin saÂdet ışığıdır.
Rab ’lerinden korkan mu ’minler, AllÂh ’ın kendilerinden, kendilerinin de Allah ’tan rÂzı olduğu kimselerdir.[1] CenÂb-ı Hak boyle kullarına, iki cennet vaad etmektedir.[2]
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şoyle buyurur:
“Sinek başı kadar bile olsa, gozunden AllÂh korkusuyla yaş cıkan ve bu yaşı yanaklarına değecek kadar akan hicbir mu ’min yoktur ki, AllÂh onu (ebed&#238 ateşe harÂm etmesin!” (İbn-i MÂce, Zuhd, 19)
“AllÂh korkusu sebebiyle ağlayan kişi, (sağılan) sut memeye donmedikce cehenneme girmeyecektir. AllÂh yolunda kaldırılan toz ile cehennem dumanı asl bir araya gelmez.” (Tirmizî, Zuhd, 8/2311)
“AllÂh katında iki damla ve iki izden daha sevimli bir şey yoktur: İki damla; haşyetullÂh sebebiyle akan gozyaşı ile AllÂh yolunda akıtılan kan damlasıdır. İki iz de; AllÂh yolunda (cihÂd ederken) bırakılan iz ile AllÂh ’ın farzlarından birini ed esnÂsında bırakılan izdir.” (Tirmizî, FedÂilu ’l-CihÂd, 26/1669)
Mu ’minlerin AllÂh korkusuyla doktukleri gozyaşları, fÂnî gecelerin ziyneti, kabir karanlıklarının kandilleri, cennet bahcelerinin şebnemleridir. CenÂb-ı Hak, Kur ’Ân-ı Kerîm ’in hikmet ve esrÂrı karşısında duygulanmayan yurekten ve AllÂh korkusuyla yaşarmayan gozden cumlemizi muhÂfaza buyursun.
Zîr Allah TeÂlÂ, haşyetullÂhtan mahrûm olan katı kalpli kimseleri zemmederek şoyle buyurmaktadır:
“...(Ne var ki) bunlardan sonra yine kalpleriniz katılaştı. Artık kalpleriniz taş gibi yahut daha da katıdır. Cunku taşlardan oylesi var ki, icinden ırmaklar kaynar. Oylesi de var ki, yarılır da ondan su fışkırır. Taşlardan bir kısmı da AllÂh korkusuyla yukarıdan aşağı yuvarlanır. AllÂh yapmakta olduklarınızdan gÂfil değildir.” (el-Bakara, 74)
Habîb-i Ekrem -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- Efendimiz:
“AllÂh ’ım, faydasız ilimden, korkmayan kalpten, doymayan nefisten ve icÂbet edilmeyen duÂdan Sana sığınırım.” niyÂzıyla bu hÂlden Rabbine iltic etmiştir. (Muslim, Zikir, 73)
Allah ’tan korkmayan kimse, hayvanÂttan ve cemÂdÂttan daha aşağı seviyededir. Nitekim atalarımız, “Kork, Allah ’tan korkmayandan!” demişlerdir. Hakîkaten onların Âkıbeti korkulacak bir Âkıbettir. Zîr onlardaki kalp katılığı, gaflet karanlığı ve hissizlik, cansız varlıklarda bile yoktur.
Nitekim pek cok ilÂhî beyÂna gore cansız zannedilen varlıklar bile AllÂh korkusu ile hÂlden hÂle girmektedir. Bu gerceği ifÂde eden bir Âyet-i kerîmede şoyle buyrulur:
“Biz bu Kur ’Ân ’ı bir dağa indirseydik AllÂh korkusundan onu baş eğmiş, parca parca olmuş gorurdun. Bu misalleri insanlara duşunsunler diye veriyoruz.” (el-Haşr, 21)[3]
Mu ’minlerin kalbinde, AllÂh ’ın rız ve muhabbetinden mahrum kalıp gazabına dûcÂr olma korkusuyla; O ’nun sonsuz rahmet ve merhametine nÂil olabilme umîdi dÂim bir arada bulunmalıdır. YÂni mu ’minin kalbi, korku ile umit kutupları arasında kulluk heyecÂnı icinde titremelidir. Korku ile umit duyguları arasındaki bu muvÂzene; “beyne ’l-havfi ve ’r-rec” şeklinde tÂbir olunmuştur. Mu ’min, dÂimî bir duÂ, hiclik ve iltic hÂlinde bulunup, yakîn (olum) gelinceye kadar bu kalbî Âhengi muhÂfaza etmelidir. Âyet-i kerîmelerde buyrulur:
“...AllÂh ’a, korkarak ve (rahmetini) umîd ederek du edin. Muhakkak ki ihsan sÂhiplerine AllÂh ’ın rahmeti cok yakındır.” (el-A ’rÂf, 56)
“...O ’nun rahmetini umarlar ve azÂbından korkarlar. Cunku Rabbinin azÂbı, sakınılacak bir azaptır.” (el-İsrÂ, 57)
Peygamber Efendimiz -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de şoyle buyurmuştur:
“Eğer mu ’min, AllÂh ’ın azÂbının şiddet ve keyfiyetini bilseydi, cennet umîdine kapılmazdı. KÂfir de AllÂh ’ın rahmetini tam olarak idrÂk edebilseydi, O ’nun cennetinden asl umîdini kesmezdi.” (Muslim, Tevbe, 23)
“Cennet, her birinize ayakkabısının bağından daha yakındır. Cehennem de aynen oyledir.” (BuhÂrî, Rikàk, 29)
Bu bakımdan, ebedî saÂdet ve selÂmetin yolu, AllÂh ’a duyulan korku ve umit duygularını kalpte Âhenk icinde muhÂfaza etmekten gecer. Zîr seven, dÂim sevdiğini incitme korkusuyla ve onun muhabbetini kaybetme endişesi ile yaşar. Mu ’min de AllÂh ’ın muhabbetini kaybetmekten korkmalı, fakat O ’nun rahmetinden de umitvÂr olmalıdır.
ALLAH KORKUSU, HAVF VE RECA HAKKINDA ORNEKLER Hazret-i Enes -radıyallÂhu anh- anlatıyor:
“RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şu duÂyı cok yapardı:
«Ey kalpleri cekip ceviren AllÂh ’ım! Kalbimi dinin uzerine sÂbit kıl!»
Ben (bir gun kendisine):
«–Ey AllÂh ’ın Rasûlu! Biz Sana ve Sen ’in getirdiklerine inandık. Sen bizim hakkımızda korkuyor musun?” dedim. Bunun uzerine bana şoyle cevap verdi:
“–Evet! Kalpler, RahmÂn ’ın iki parmağı arasındadır. Onları istediği gibi cevirir.” (Tirmizî, Kader, 7/2140)
Yapmakta Oldukları İşleri Kalpleri Urpererek Yapanlar Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- diyor ki:
“Rab ’lerine donecekleri icin yapmakta oldukları işleri kalpleri urpererek yapanlar var ya, işte hayır işlerine koşan ve hatt bunun icin yarışanlar onlardır.” (el-Mu ’minûn, 60-61) Âyetleri nÂzil olunca Allah Rasûlu ’ne:
“–Âyette zikredilenler, zinÂ, hırsızlık ve icki gibi haramları işleyenler midir?” diye sormuştum. O da:
“–Hayır ey Sıddîk ’ın kızı! Âyette anlatılmak istenenler, namaz kıldığı, oruc tuttuğu ve sadaka verdiği hÂlde, bu ibÂdetlerinin kabûl olup olmama endişesiyle korkanlardır.” buyurdu. (Tirmizî, Tefsîr, 23/3175; İbn-i MÂce, Zuhd, 20)
Musluman, amellerine ve yaptığı iyiliklere guvenmemelidir. AllÂh ’ın rahmetine sığınmaktan başka bir cıkar yol yoktur.
Suheyl bin Amr ’ın Hutbesi Suheyl bin Amr, Kureyşlilerin hatîbi idi. Sozun ziyÂdesiyle tesirli olduğu bir devirde, devamlı İslÂm aleyhine konuşurdu. Bu zÂt Bedir Gazvesi ’nde esir alındı. Hazret-i Omer:
“–YÂ RasûlÂllah! MusÂade buyur, Suheyl ’in on dişlerini sokeyim de dili dışarı sarksın! Bundan sonra hicbir zaman ve hicbir yerde Sen ’in aleyhinde hutbe îrÂd edemesin.” dedi.
Allah Rasûlu -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem-:
“–Bırak onu ey Omer! Ben, onun uzuvlarına boyle bir zarar veremem. ŞÃ‚yet bunu yapacak olursam, peygamber olmama rağmen, AllÂh da aynısını bana yapar. Acele etme, gun gelir o, senin medhedip hoşlanacağın bir makamda konuşma yapar ve seni sevindirir.” buyurdu. (İbn-i HişÃ‚m, II, 293)
Peygamber Efendimiz bu davranışıyla, dÂim Allah ’tan korkup, O ’nun gazabını celbedecek bir davranışta bulunmaktan son derece sakınmak gerektiğini tÂlîm etmiş oldu.
Nitekim Allah Rasûlu ’nun vefÂtından sonra, insanlar arasında irtidat hareketlerinin başgosterdiği bir hengÂmede, Suheyl bin Amr -radıyallÂhu anh-, Allah Rasûlu ’nun haber verdiği o medhe şÃ‚yan konuşmasını yapmıştır. Ezcumle şoyle diyordu:
“…VallÂhi, ben iyi biliyorum ki bu dîn, guneşle ayın doğuşu ve batışı devÂm ettikce, dipdiri ayakta kalacaktır…”
Suheyl bin Amr -radıyallÂhu anh-, hutbesini bitirdiğinde halk teskin oldu. Omer -radıyallÂhu anh-, Hazret-i Suheyl ’in bu konuşmasını işittiğinde, Allah Rasûlu ’nun sozunu hatırladı ve:
“–Sen ’in, AllÂh ’ın Rasûlu olduğuna bir kez daha şehÂdet ederim (y RasûlÂllah)!” demekten kendini alamadı. (İbn-i HişÃ‚m, IV, 346; VÂkıdî, I, 107; BelÂzurî, I, 303-304; İbn-i Abdilberr, II, 669-671; HÂkim, III, 318/5228)
Peygamber Efendimizi Sevindiren Hava Durumu Hazret-i Âişe -radıyallÂhu anhÂ- ’nın naklettiğine gore, havanın aşırı ruzgarlı olduğu anlarda veya gokyuzunde siyah bir bulut gorulduğunde, Peygamber Efendimiz ’in yuzunun rengi değişir, bÂzen o buluta karşı durur bakar, bÂzen geri doner, eve girer cıkardı. Yağmur yağdığında ise sevinirdi. Bu tavırlarının sebebi sorulduğunda, Âd Kavmi ’ne gelen azÂbın kendi ummetinin başına gelmesinden endişe ettiğini soylerdi. (Muslim, İstiskÂ, 14-16)
Efendimiz ’in ummetine olan merhameti, bir anne-babanın evlÂdına duyduğu merhametten daha ziyÂdedir. CenÂb-ı Hak bunu şoyle haber verir:
“Andolsun size kendinizden oyle bir Peygamber gelmiştir ki, sizin sıkıntıya uğramanız O ’na cok ağır gelir. O size cok duşkun, mu ’minlere karşı cok şefkatlidir, merhametlidir.” (et-Tevbe, 128)
Allah Rasûlu, hicbir beşerin kendisi kadar korkutulmadığını, ez ve meşakkat gormediğini, aclığa mÂruz kalmadığını beyÂn etmiştir.[4] Bu meşakkatler, AllÂh ’ın kullarını AllÂh ’ın yoluna dondurme uğruna cekilmişti. Peygamber Efendimiz bundan asl şikÂyetci değildi. O ’na gore bir tek insanın kurtarılması bile, uzerine Guneş ’in doğup battığı her şeyden daha ustundu. TÂif ’te taşlanmış, ayakları kan revÂn icinde kalmıştı, lÂkin bir kolenin hidÂyete ermesi, Allah Rasûlu ’nun gonlunu ferahlatmıştı.
Kim Bir Kotuluk Yaparsa... Ebûbekir Sıddîk -radıyallÂhu anh- şoyle buyurur:
“Ben RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in yanında iken O ’na şu Âyet-i kerîme nÂzil oldu:
«Kim bir kotuluk yaparsa cezÂsını gorur ve Allah ’tan başka ne bir dost ne de bir yardımcı bulabilir.» (en-NisÂ, 123)
Peygamber Efendimiz:
«–Ey Ebûbekir! Bana indirilen bir Âyeti sana okutayım mı?» buyurdu. Ben:
«–Tabiî ki y RasûlÂllah!» dedim.
Bana bu Âyeti okuttu. Sanki belimin kırılıp ayrıldığını hissettim ve oylece kasılıp kaldım. Peygamber -aleyhissalÂtu vesselÂm-:
«–Neyin var, ne oldu ey Ebûbekir?» diye sordu.
«–Anam babam Sana fed olsun y RasûlÂllah! Hangimiz kotuluk işlemez ki? Şimdi biz işlediklerimiz yuzunden muhakkak cezÂlandırılacak mıyız?» diye uzuntumu ifÂde ettim.
RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- şu îzahta bulundu:
«–Ebûbekir! Sen ve mu ’minler, hatÂlarınız sebebiyle dunyÂda (bÂzı sıkıntı ve meşakkatlere uğratılarak) cezÂlandırılırsınız. Oyle ki sonunda AllÂh ’a gunahsız olarak kavuşursunuz. Diğerlerine gelince onların yaptıkları biriktirilir ve cezÂları kıyÂmet gunu verilir.»” (Tirmizî, Tefsîr, 4/3039)
Hz. Ebubekir ’in Allah Korkusu Ebûbekir -radıyallÂhu anh- ’ın AllÂh korkusunu aksettiren şu misal ne kadar ibretlidir:
Ebûbekir -radıyallÂhu anh- berrak bir havada dışarı cıkmıştı. SemÂya bakıyor, Allah TeÂl ’nın kullarına ibret icin sergilediği bin bir turlu kudret akışlarını seyrediyordu. Gozu bir kuşa takıldı. Ağacın dalına konmuş, guzel sesiyle tatlı tatlı otuyordu. Hazret-i Ebûbekir icini cekti. Gıpta ve hasretle kuşa şoyle seslendi:
“–Ne mutlu sana ey kuş! VallÂhi ben de senin gibi olmak isterdim. Ağacın uzerine konuyorsun, meyvelerinden yiyorsun, sonra da ucup gidiyorsun. Ne hesap var ne de azap!
VallÂhi Rabbimin huzûrunda hesÂba cekilecek bir insan olmaktansa, yolun kenarında bir ağac olmayı, bir devenin gelip beni ağzına alarak ezmesini ve yiyip yutmasını ne kadar isterdim!” (İbn-i Ebî Şeybe, VIII, 144)
Hz. Ebubekir ’in Tefekkuru Yine Ebûbekir -radıyallÂhu anh- bir gun kıyÂmeti, mîzÂnı, Cennet ’i, Cehennem ’i, meleklerin saf saf dizilmesini, goklerin durulmesini, dağların savrulmasını, guneşin durulmesini, yıldızların sacılmasını hatırladı, bunlar uzerinde tefekkure daldı. Sonra da AllÂh korkusuyla:
“–İsterdim ki, şu yeşillikler gibi bir yeşillik olaydım ve bir hayvan gelip beni yeseydi de yok olup gitseydim.” dedi. Bunun uzerine:
“Rabbinin mÂkamında durup hesap vermekten korkan kimseye iki Cennet vardır.” (er-RahmÂn, 46) Âyet-i kerîmesi nÂzil oldu. (Suyûtî, LubÂbu ’n-Nukûl, II, 146; Âlûsî, XXVII, 117)
AshÂb-ı kirÂm, CenÂb-ı Hakk ’ın:
“Ey îmÂn edenler! Allah ’tan O ’na yaraşır şekilde korkun ve ancak Muslumanlar olarak can verin.” (Âl-i İmrÂn, 102) îkÂzını hicbir zaman akıllarından cıkarmıyor ve hep bu duygular icinde yaşıyorlardı.
Hz. Ebubekir ’in Zekat Taksimi Ebûbekir -radıyallÂhu anh- bir cuma gunu cıkıp insanlara:
“–Yarın toplanın da zekÂt develerini taksîm edelim; ancak hic kimse izin almaksızın huzûrumuza girmesin!” dedi.
Ertesi gun, bir kadın kocasının eline bir yular vererek:
“–Şunu al git; kim bilir, belki Allah TeÂl bize bir deve nasîb eder.” dedi. Adam elinde yularla develerin dağıtıldığı yere varınca Hazret-i Ebûbekir ile Hazret-i Omer ’i zekÂt develerinin bulunduğu ağılda buldu ve izin almaksızın yanlarına vardı. Onu goren Ebûbekir -radıyallÂhu anh-:
“–Buraya nasıl girdin?” diyerek elindeki yuları aldı ve ona îkaz sadedinde hafifce vurdu. LÂkin yaptığı bu harekete de cok uzuldu. Develerin taksîmini bitirdiğinde, o kişiyi cağırarak yuları kendisine verdi ve:
“–Al, sen de bana vur, kısas yap!” dedi. Bunun uzerine Hazret-i Omer:
“–AllÂh ’a yemin ederim ki boyle bir şey olmayacaktır. Sen bunu kendinden sonrakiler icin bir Âdet olarak bırakma!” dedi. Ebûbekir -radıyallÂhu anh-:
“–Peki o hÂlde kıyÂmet gununde beni AllÂh ’ın gazabından kim kurtaracak?” dedi. Bunun uzerine Hazret-i Omer:
“–Oyleyse onun gonlunu al!” tavsiyesinde bulundu. Hazret-i Ebûbekir, hizmetcisine, adam icin culuyla birlikte bir deve getirmesini ve ayrıca beş dinar vermesini emretti. O zÂt da Ebûbekir -radıyallÂhu anh- ’ı affetti. (Ali el-Muttakî, V, 595-596/14058)
Allah Bize Lutfetti, O Kavuran Ateşten Korudu KÂsım bin Muhammed -rahimehullÂh- şoyle anlatır:
“Sabahleyin evimden cıktığımda once halam Hazret-i Âişe ’nin evine uğrar ve kendisine selÂm verirdim. Bir gun yine evine gittiğimde, nÂfile namaz kılıyor ve:
«(Muttakîler şoyle derler: Şukurler olsun ki) AllÂh bize lûtfetti de bizi, o kavuran ateşten korudu.» (et-Tûr, 27) Âyetini okuyordu. KıyÂmda du ediyor, ağlıyor ve bu Âyeti tekrar edip duruyordu. Yoruluncaya kadar bekledim, daha sonra da bÂzı ihtiyaclarımı karşılamak uzere carşıya gittim. İşlerimi bitirip donduğumde Âişe -radıyallÂhu anhÂ- aynı vaziyette ayakta duruyor, namaz kılıyor ve ağlıyordu.” (İbnu ’l-Cevzî, Sıfatu ’s-Safve, II, 31)
Ashabın Korkusu İbn-i Ebî Muleyke -rahimehullÂh- şoyle demektedir:
“RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in ashÂbından otuz kişiye ulaştım. Onların hepsi kendi nefsi icin nifaktan korkuyorlardı. Onların hicbirisi Cibrîl ve MîkÂîl ’in îmÂnı gibi bir îmÂna sÂhip olduğunu soyleyemiyordu.” (BuhÂrî, ÎmÂn, 36)
Ebu Hanzala ’nın (r.a.) Nefs Muhasebesi Ebûbekir -radıyallÂhu anh-, bir gun Hanzala -radıyallÂhu anh- ’a rastladı. HÂl ve hatırını sordu. Hanzala -radıyallÂhu anh- buyuk bir teessur ve endişe icinde:
“–Hanzala munÂfık oldu, ey Sıddîk!” dedi. Hazret-i Ebûbekir:
“–SubhÂnallÂh! Bu nasıl soz boyle?” deyince, Hanzala -radıyallÂhu anh- şoyle devÂm etti:
“–Biz, Hazret-i Peygamber ’in sohbetinde iken, O bize Cennet ve Cehennemi hatırlatıyor, hatt onları gozumuzle goruyormuş gibi bir hÂle burunuyoruz. RasûlullÂh -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- ’in huzûrundan cıkıp coluk-cocuğumuz ve dunyevî maîşetimizle meşgul olmaya dalınca da, duyduklarımızın pek coğunu unutuveriyoruz. (O ’nun sohbetindeki feyz ve rûhÂniyetimizi kaybediyoruz.)” dedi. Hazret-i Ebûbekir:
“–VallÂhi, buna benzer hÂller bizde de oluyor.” dedi.
Bunun uzerine ikimiz kalkıp doğru RasûlullÂh Efendimiz ’in huzûruna vardık ve durumu kendisine arz ettik. Hazret-i Peygamber -sallÂllÂhu aleyhi ve sellem- de:
“–Canım kudret elinde olan AllÂh ’a yemin ederim ki, benim yanımdaki hÂlinizi devamlı muhÂfaza edip, zikr-i dÂimî uzere olabilseydiniz, yatakta yatarken de, yollarda yururken de melekler sizinle musÂfaha ederlerdi. (Uc defa tekrarlayarak):
«–YÂ Hanzala! BÂzen oyle, bÂzen de boyle olur!»” buyurdu. (Muslim, Tevbe, 12)
Gorulduğu uzere ashÂb-ı kirÂm, devamlı bir nefs muhÂsebesi hÂlinde yaşamışlardır. HayÂtın butun meşakkatlerine rağmen asıl endişeleri, kalbî hayatlarında bir zaafa mahal vermemek olmuştur.
Hz. Omer ’i Hasta Duşuren Ayet Bir gun Hazret-i Omer, bir evin onunden gecerken, hÂne sÂhibinin, evin dışına taşacak kadar yuksek bir sesle Tûr sûresini okuduğunu işitti. Adam:
“Rabbinin azÂbı hic şuphesiz vukû bulacaktır, onu defedecek hicbir şey de yoktur.” (et-Tûr, 7-8) Âyet-i kerîmesine gelince, Hazret-i Omer bineğinden indi, bir muddet duvara yaslanarak dinledi. Sonra bu Âyetin îkÂzındaki şiddetin tesiriyle evinde bir muddet hasta yattı.[5]
Muminlerin Halet-i Ruhiyesi Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- şoyle demiştir:
“Gokten gelen bir ses; «–Ey insanlar! Sadece bir kişi Cehennem ’e girecek.» dese, acab o kimse ben miyim diye korkarım. «–Ey insanlar! Sadece bir kişi Cennet ’e girecek.» dese, o zaman da acab o kişi ben miyim diye umîd ederim.” (Ali el-Muttakî, XII, 620/35916. Ayrıca bkz. İbn-i Receb el-Hanbelî, et-Tahvîf, s. 15)
İşte mu ’minlerin bu hÂlet-i rûhiye icinde, yÂni havf ve rec arasında olması, Âyet-i kerîmede de şoyle emredilir:
“(O muttakîler, geceleri namaz kılmak ve istiğfÂr etmek icin) yanlarını (tatlı) yataklarından ayırırlar. Rab ’lerinin azÂbından korkarak ve rahmetini umarak du ederler. Kendilerine verdiğimiz rızıklardan da hayır yollarına infÂk ederler.” (es-Secde, 16)
Allah Huzurunda Hesap Verme Zorluğu Hazret-i Omer -radıyallÂhu anh- bir defÂsında Allah TeÂl ’nın huzûrunda hesap vermenin zorluğunu duşunerek yerden bir saman copu almış ve:
“Âh! Şoyle bir saman copu olsaydım, dunyÂya hic gelmeseydim, anam beni doğurmasaydı, busbutun unutulup gitseydim.” diye hayıflanmıştır. (İbn-i Sa ’d, III, 360-361)
Muminin Yuzunun Rengini Değiştiren Şey Hazret-i Ali -radıyallÂhu anh- ’a:
“–Ey mu ’minlerin emîri! Namaz vakti gelince nicin yuzunuzun rengi değişiyor ve titremeye başlıyorsunuz?” diye sordular. Şoyle cevap verdi:
“–Yerin ve goğun kaldıramadığı, dağların taşımaktan Âciz kaldığı bir emÂneti ed etme zamanı gelmiştir. Onu kusursuz olarak yapabilecek miyim, yapamayacak mıyım, bilemiyorum.”
Hz. Hasan ’ın Abdest Aldıktan Sonraki Hali Hazret-i Hasan -radıyallÂhu anh-, abdest aldıktan sonra Âdeta rengi değişirdi. Bunun sebebi sorulduğunda ise şoyle buyururdu:
“–Yuce Arş ’ın sahibi olan AllÂh ’ın huzûruna cıkmak isteyen kişinin hakkı, renkten renge girmektir.” (İbn-i HallikÂn, VefeyÂtu ’l-A‘yÂn, II, 69)
Mezîd bin Havşeb şoyle der:
“Hasan bin Ali ve Omer bin Abdulaziz -radıyallÂhu anhumÂ- ’dan daha fazla (Allah ’tan) korkan iki insan gormedim. Sanki Cehennem o ikisinden başkası icin yaratılmamıştı!” (İbn-i Sa‘d, V, 398)
Hak Dostunun Oğlunun Korkusu Ebûbekir VerrÂk Hazretleri ’nin kucuk bir oğlu vardı. Kur ’Ân-ı Kerîm oğrenmek icin bir hocadan ders okumaktaydı. Bir gun mektepten benzi sararmış bir vaziyette, titreyerek ve erkenden dondu. Ebûbekir VerrÂk Hazretleri, bu duruma şaşırarak sordu:
“–Hayırdır evlÂdım, bu hÂlin ne, nicin mektepten erken dondun?”
Oğlu, o kucucuk yureğine yerleşmiş bulunan AllÂh korkusu netîcesinde sonbahar yaprağına donen bir cehre ile:
“–Ey babacığım! Bugun hocamız bana Kur ’Ân ’dan bir Âyet oğretti, onun mÂnÂsını idrÂk edince korkumdan bu hÂle geldim!” dedi. Bu def babası:
“–EvlÂdım, o hangi Âyet-i kerîmedir?” dedi. Kucuk cocuk okumaya başladı:
“Eğer inkÂr ederseniz, cocukları ak saclı ihtiyarlara cevirecek o gunden kendinizi nasıl koruyacaksınız?” (el-Muzzemmil, 17)
Daha sonra kucuk yavru, bu Âyetin dehşet ve heybetinden hasta olup olum doşeğine duştu, cok gecmeden de rûhunu teslîm etti.
Babası bu hÂdise karşısında cok duygulandı. Oyle ki, sık sık oğlunun kabrine gider ve ağlayarak kendi kendine şoyle derdi:
“–Ey Ebû Bekir! Senin oğlun, Kur ’Ân ’dan bir Âyet oğrendi de AllÂh korkusundan rûhunu teslîm etti. Sen ise bunca zamandır Kur ’Ân-ı Kerîm okursun, hÂl hukûk-ı ilÂhîden bir cocuk kadar dahî korkmazsın!”
Şuphesiz ki bu hÂdise, CenÂb-ı Hakk ’ın, kalbine rikkat ihsÂn ettiği kucuk bir yavrunun îman hassÂsiyetini sergilemektedir. Fakat AllÂh ’ın kelÂmını nasıl bir tefekkur ve kalbî rikkat ile okumamız gerektiğiyle birlikte azamet-i ilÂhiye karşısında burunmemiz gereken kalbî tavıra, yÂni haşyetullÂh ’a da işÃ‚ret etmektedir. Bu hÂle ulaşmanın yolunu CenÂb-ı Hak Kur ’Ân-ı Kerîm ’de şoyle beyan buyurur:
“Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibÂdet eden, Âhiret azÂbından sakınan ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o inkÂrcı gibi) midir? (Rasûlum!) De ki: «HİC BİLENLERLE BİLMEYENLER BİR OLUR MU?» Ancak akl-ı selîm sahipleri ibret ve oğut alır.” (ez-Zumer, 9)
Buna gore Hak katında gercek ilim, kulu AllÂh karşısında takv ve haşyet duygularına sevk eden bir ilimdir, yÂni mÂrifetullÂhtır. Bu ilme vÂsıl olabilmek icinse, Âyet-i kerîmede bildirildiği uzere şu hususlara riÂyet etmek îcÂb eder:
Geceleri secde ve kıyÂm hÂlinde olarak CenÂb-ı Hak ’la kalbî beraberliği temin edebilmek. Her an, her hÂl ve her davranışımızda Âhiretteki hesÂbın endişesi icinde olarak fÂnîliği unutmamak. Rabbimiz ’in merhametini umîd ederek dÂim O ’na du ve iltic hÂlinde bulunmak. Zîr buyuk ruhlar, dÂim du hÂlinde yaşarlar. Cehennem Ayetlerinden Birini İşitince Ağlayarak Dua Eden Kimse Mansûr bin AmmÂr şoyle anlatır:
Bir gece sabah oldu zannıyla dışarı cıktım. Ancak henuz sabah olmadığını gordum. Bir evin onunden gecerken iceride birisinin dertli dertli ağlayarak şu duÂyı yaptığını işittim:
“İlÂhî, cok gunah işledim. Kendime yazık ettim. Maksadım Sen ’in sozunu imtihan etmek değildi. Ben kendi nefsime yenik duştum. Hem gordum ki ne kusur işlesem Sen bir şey yapmıyorsun, Sen ’in SettÂr sıfatına aldandım. İşlediğim gunahları cÂhilliğimden işledim. Hat ettiğimi şimdi anladım. Bana azÂb etsen hÂlim nice olur! Vay bana, vay bana! Y Rabbi! Kullarına SırÂt ’ı gecmelerini emrettiğin gun kimisi Cehennem ’e duşecek, kimisi cennete gececek. Acab bu miskin kulun hangi gruptan olur?!”
Bu arada Cehennem ’den bahseden bir Âyet işitildi. İcerde munÂcÂtta bulunan genc, bir kez “Âh!” etti ve iniltisi kesildi.
“Acab ne oldu ki sesi kesildi?” diye merak ettim. Evin yerini iyice tespit ettikten sonra evime dondum. Sabah geldiğimde o kapı onunde bir cenÂze vardı. Ne olduğunu sorduğumda annesi bana şunları anlattı:
“–Bu olen oğlumdur. Peygamber Efendimiz ’in soyundandır. Gece olunca namazgÂhında sabaha kadar ağlardı. Gunduz kazandıklarını fakirlere infÂk ederdi. Cehennem Âyetlerinden birini işitince dayanamadı, ağlaya ağlaya duştu ve rûhunu Hakk ’a teslîm eyledi.”
Ben de kendisine:
“–Ey hanım, oğlun cennete girdi. Cunku AllÂh korkusundan ağlayan, cehenneme girmez. Bu hÂlde canını teslîm eden hic cehenneme girer mi? AllÂh ’a şukret!” dedim.[6]
Yavuz Sultan Selim ve Zenbilli Ali Efendi Yavuz Sultan Selîm Han, yapılan hat ve gÂfilÂne hareketlere karşı son derece celÂlli bir pÂdişahtı. Ancak bu celÂli de, cemÂli gibi AllÂh ’ın emirleri dÂiresinde Âdeta eriyip yok olmuştu. Ondaki AllÂh korkusu her şeyin uzerindeydi. Bir seferinde, hazinedeki ihmallerinden dolayı vÂkî olan hırsızlık sebebiyle yaklaşık kırk kişinin oldurulmelerini emretmişti. Durumu oğrenen ŞeyhulislÂm Zenbilli Ali Efendi, karar icr edilmeden buna mÂnî olabilmek icin alelacele ve destur bile almadan Yavuz ’un yanına vardı. HÂdisenin aslını bir de Sultan ’dan dinledi. Yavuz:
“–Efendi Hazretleri! Duyduklarınız doğrudur, ancak sizin devlet işlerine karışmaya hakkınız yoktur...” şeklinde sert bir cevap verdi.
Bunun uzerine ŞeyhulislÂm Zenbilli Ali Efendi, aynı sertlikle şu mukÂbelede bulundu:
“–Sultanım! Ben size şer ’î hukumleri bildirmeye geldim. Zîr bizim vazîfemiz sizin Âhiretinizi korumaktır...”
Yuce İslÂm ’ın kıldan ince, kılıctan keskin olcusu karşısında sÂkinleşen Yavuz Sultan Selîm Han:
“–Umûmî ahvÂlin duzelmesi icin bir fırkanın oldurulmesine cevaz yok mudur?” diye sordu.
Zenbilli Ali Efendi:
“–Bunların oldurulmesi ile Âlemin duzelmesi arasında bir alÂka yoktur. Suclarına gore cez gerekir...” dedi.
Koca orduları dize getiren pÂdişah, başını onune eğdi ve kararını geri aldı. Bundan son derece memnûn olan Zenbilli, tam huzûrdan ayrılıyordu ki, tekrar geri dondu. Kendisine merakla bakan Yavuz ’a:
“–Sultanım! Birinci talebim, dînimizin hukmunu teblîğden ibÂretti. İkinci bir talebim daha var ki, bu da sÂdece bir ricÂdır...” dedi ve ilÂve etti:
“–Sultanım! Bu mucrimlerin sucları kendilerine Âittir. Ancak onlar, hapisteyken mÂsum Âilelerine kim bakacak? Dolayısıyla sizden ricam, verilecek cez bitene kadar bu mucrimlerin Âilelerine nafaka bağlamanızdır.”
Bu ikinci talebi de yerine getiren Yavuz, hic şuphesiz ki farkında olduğu ilÂhî mes ’ûliyetin îcÂbını îf ediyordu.[7]
Zenbilli Ali Efendi ’nin Sultana İkazı Yine buna benzer bir mes ’elede Zenbilli Ali Efendi, SultÂn ’ı îkÂz etmişti. Fakat Sultan, verdiği kararda kendisini haklı gorduğunden ŞeyhulislÂm ’a evvelki gibi:
“–Sizin vazîfeniz devlet işlerine karışmak değildir!..” demişti.
Bu tehditkÂr hitÂba karşı Zenbilli Ali Efendi de pervÂsız bir şekilde:
“–Sultanım! Bunlar Âhiret işlerindendir ve bizim mudÂhale etmeye hakkımız vardır. ŞÃ‚yet verdiğiniz yanlış karardan vazgecmezseniz, rûz-i mahşerdeki şiddetli azÂba hazır olunuz!..” dedi.
ŞeyhulislÂm, bu sozlerinden sonra SultÂn ’a selÂm bile vermeden donup gitti. O sıra sefer uzre olan Yavuz Sultan Selîm Han, hic kimseden gormediği bu tavır karşısında biraz hiddetlendi ise de, hakîkati anladı ve ŞeyhulislÂm ’ın îkÂzını kabûl edip ona gore kararını değiştirdi. Zenbilli Ali Efendi ’ye de ozur dileyen bir mektup bıraktı.
Cihan pÂdişÃ‚hı da olsa, kalbindeki AllÂh korkusu, Yavuz ’u kendi arzusuna gore hareket etmekten alıkoymuştur. ŞeyhulislÂm ’ın AllÂh korkusu ise ona buyuk bir cesÂret vermiş, her şeyi goze alarak Yavuz gibi sert bir pÂdişÃ‚hı bile hic korkmadan ikÂza sevk etmiştir.
Mutasavvıfın Korkusu Zamanın vezirlerinden biri, buyuk mutasavvıf Zunnûn-ı Mısrî Hazretleri ’yle goruştu ve:
“–Bana himmet buyur, gece-gunduz pÂdişÃ‚hın hizmetiyle meşgulum, iyiliğini umuyorum, fakat darılıp azarlamasından korkuyorum.” dedi.
Zunnûn Hazretleri ağladı ve:
“–Eğer ben, senin pÂdişahtan korktuğun kadar Allah ’tan korksaydım sıddîklar zumresinden olurdum.” dedi.
HER HAYRIN VE HİKMETİN BAŞI VelhÂsıl, “Her hayrın başı AllÂh sevgisi, hikmetin başı da AllÂh korkusudur.”
AllÂh ’ı seven ve tanıyan bir kimse O ’nun muhabbetine lÂyık olamama ve azÂbına dûcÂr olma korkusuyla dÂim dikkatli davranır, hayÂtını ihsan kıvÂmında yaşar.
Kul, Allah ’tan hakkıyla korkarsa hayÂtına İslÂm muhtevÂsında bir istikÂmet verir ve butun duny ve Âhiret korkularından emîn olur. Nitekim Âlemlerin Efendisi şoyle buyurur:
“Uc şey vardır ki munciyÂttandır, insanı kurtarır: Gizli ve acıkta Allah ’tan haşyet duymak, yÂni korkmak, rız ve gazap hÂlinde adÂleti sağlamak, fakirlik ve zenginlik Ânında iktisatlı olmak. Şu uc şey de muhlikÂttan, helÂk edici şeylerdendir: Kendisine tÂbî olunan hevÂ, cimrilik ve kişinin kendisini beğenmesi.” (MunÂvî, III, 404/3471)
Duny ve Âhirette huzur ve saÂdete kavuşabilmek icin, bu fÂnî Âlemde Allah ’tan lÂyıkıyla korkarak, rukû ve secdelerimizi, du ve niyazlarımızı, gozyaşlarımızla yoğurmalı, CenÂb-ı Hakk ’ın rahmet ve mağfiretine nÂiliyet umîdiyle O ’na iltic etmeliyiz.
Dipnotlar:
[1] el-Beyyine, 8.
[2] er-RahmÂn, 46.
[3] Bu Âyette verilen temsilden maksat, Kur ’Ân ’ın muhtevÂsının ehemmiyetini ve ona muhÂtap olan insanın ne buyuk mes ’ûliyet altında bulunduğunu tebÂruz ettirmektir. Burada şu mÂnÂyı anlamak da mumkundur: ŞÃ‚yet bir dağa insandaki gibi şuur verilmiş olsaydı, o heybet timsali eğilmez dağ bile AllÂh ’ın sıfatlarını bilmenin ve mes ’ûliyet hissinin netîcesinde; O ’nun azameti, kudreti ve kÂinÂttaki mutlak hÂkimiyeti karşısında sonsuz bir haşyet ve tÂzîmle eğilirdi. Bununla da kalmaz, AllÂh ’a kulluk etmek icin kendini parcalardı. İnsanlar ise umûmiyetle omuzlarındaki yuku hissetmemek icin direnmekte ve gaflet icinde omurlerini tuketmektedirler. İnsanın, AllÂh korkusundan ve muhabbetinden nasip alabilmesi icin de ic Âlemini fucurdan uzaklaştırıp takv hayÂtı ile tezyîn etmesi zarûrîdir.
[4] Tirmizî, KıyÂmet, 34/2472.
[5] İbn-i Receb el-Hanbelî, et-Tahvîf mine ’n-NÂr, Dımaşk 1979, s. 30.
[6] Bkz. Darir Mustafa Efendi, Yuz Hadis Yuz HikÂye, haz. Selahaddin Yıldırım - Necdet Yılmaz, İst. 2001, s. 74-75.
[7] Bkz. Mustafa Nûri Paşa, NetÂicu ’l-VukûÂt, Ankara 1987, c. I-II, s. 90-91.
Kaynak: Osman Nuri Topbaş, Faziletler Medeniyeti 1, Erkam Yayınları


İslam ve İhsan