İnsanlar fiillerde gercek bir irade hurriyetine sahiptirler. Cunku insan bu gerceği kendi icinde her an duymakta, yaptığı işlerde hur olduğunu hissetmektedir.Yuce Allah, insanların irade sahibi, dilediğini yapabilir bir varlık olmasını irade ve takdir buyurmuş ve onları bu guc ve kudrette yaratmıştır. Bu sebeple insanlar kendi istek ve iradeleriyle bir şey yapıp yapmamak gucundedirler, iki yonden birini tercih edip secebilirler. İnsanın sevabı ve cezayı hak etmesi, belli işlerden sorumlu olması bu hur iradesi sebebiyledir. Fiilin meydana gelişinde kulun hur iradesinin etkisi vardır. Fakat fiillerin yaratıcısı Allah TeÂlÂ'dır. Allah kulların iradeli fiillerini, onların iradeleri doğrultusunda yaratır. Bu, Allah'ın buna mecbur ve zorunlu olmasından değil, Âdetullah ve sunnetullah adı verilen ilÂhî kanununu yani kaderi bu şekilde duzenlemesindendir. Bu durumda fiili tercih ve secmek (kesb) kuldan, yaratmak (halk) Allah'tandır. Kul iyi veya kotu yonden hangisini secer ve iradesini hangisine yoneltirse Allah onu yaratır. Fiilde secme serbestisi olduğu icin de kul sorumludur. Hayır işlemişse mukÂfatını, şer işlemişse cezasını gorecektir.

OZGUR İRADE VAR MIDIR?

İnsanın hur bir iradeye sahip olduğunu ve bu iradesinden dolayı sorumlu ve yukumlu bulunduğunu gosteren Âyetler vardır:

"Nefse ve ona birtakım kabiliyetler verip de iyilik ve kotuluklerini ilham edene yemin ederim" (eş-Şems 91/7-8).

"Şuphesiz biz ona doğru yolu gosterdik. İster şukredici olsun, ister nankor" (el-İnsÂn 76/3).

"Kim iyi bir iş yaparsa lehine, kim de kotuluk yaparsa aleyhinedir. Rabbin kullara asla zulmedici değildir" (Fussilet 41/46).

O halde insanlar, Allah'ın kulları olarak sorumluluklarını bilip doğru, iyi, guzel, hayırlı şeyler işleyip, yanlış, kotu, cirkin ve şer davranışlardan uzaklaşmalılar, boylelikle Âhirette guzel karşılıklara ve mukÂfatlara ulaşmaya calışmalıdırlar.

Kaynak: İslam İlmihali 1, TDV Yayınları, 2002

KAZÂ VE KADERE İMAN NEDİR?
İslam ve İhsan