İnsanın fiilleri, zorunlu (ıztırar&#238 fiiller ve ihtiyarî (iradeli) fiiller olmak uzere ikiye ayrılır. Nefes alışımız, kalp atışımız, midemizin sindirimi gibi zorunlu ve refleks hareketlerimizin oluşturduğu fiillere ıztırarî fiiller adı verilir. Bunların oluşumunda insan iradesinin herhangi bir rolu yoktur. Dolayısıyla da insan bu fiillerden sorumlu değildir.Yazı yazmak, oturup kalkmak, namaz kılmak veya kılmamak, hayır veya şer, iyi veya kotu bir şey işlemek gibi hur irademizle secerek yaptığımız fiiller ise iradeli fiillerimizdir. İradeli fiillerimizin oluşumunda herhangi bir baskı ve zorlama altında değilizdir. Her ne şekilde olursa olsun bizi ve yaptıklarımızı yaratan Allah TeÂl olduğu icin, bizim her iki ceşit fiilimizi yaratan da Allah TeÂlÂ'dır.

Ehl-i sunnet'e gore kulların fiillerini onların iradeleri doğrultusunda yaratan Allah olduğu icin, yaratma sıfatı Allah'tan başka bir varlığa verilemez. Bu sebeple kulun, fiilini kendisinin yarattığı ileri surulemez. Cunku bir Âyette "Allah her şeyin yaratıcısıdır..." (ez-Zumer 39/62) buyurulmuştur. İnsanın fiili de şey kapsamındadır. Şey somut varlığı olan demektir. O halde insan fiilinin yaratıcısı da Allah TeÂlÂ'dır.

Buna gore insan, hur iradesi ile fiili secer, gerekli gucu sarfeder, Allah da onun neyi sececeğini ezelî ilmi ile bilir, bu ilmine gore irade ve takdir buyurur ve bu iradesi doğrultusunda yaratır.

Kaynak: İslam İlmihali 1, TDV Yayınları, 2002

KAZÂ VE KADERE İMAN NEDİR?
İslam ve İhsan