İrade nedir veyahut ne demektir? İnsanın iradesi ve bu iradenin fiildeki rolu nedir?Sozlukte "secmek, istemek, yonelmek, tercih etmek ve karar vermek" anlamlarına gelen irade terim olarak, “Allah'ın veya insanın ilgili seceneklerden birini secip belirlemesi, tayin ve tahsis etmesi” diye tanımlanır.
Allah'ın iradesi ezelîdir, sonsuzdur, sınırsızdır, herhangi bir şeyle bağlantılı değildir ve mutlaktır. İnsanın iradesi ise sonlu, sınırlı, zaman, mekÂn vb. şeylerle bağlantılıdır. Evrende meydana gelen her olay ve varlık, Allah'ın tekvînî (oluşumla ilgili) iradesi ile meydana gelir. Kul da Allah'ın kendisine tanıdığı sınırlar icinde fiilini secer. Kulun fiilinde hur olması demek, hurriyetine inanması, fiili yaparken herhangi bir baskı altında olmadığını kabullenmesi demektir.
İNSANIN İRADESİ Ehl-i sunnet'in onemli iki kolu olan Eş‘arîler ve MÂturîdîler, insanın iradesi ve bu iradenin fiildeki rolu konusunda temelde goruş birliği icinde olmuşlardır. Ancak Eş‘arîler, Allah'ın iradesinin her şeyi kuşattığını dikkate alarak, bu iradeye kullî (genel) irade adını vermişler ve boyle bir nitelendirme ile onu, kulun iradesinden ayırt etmek istemişlerdir.
MÂturîdîler ise Allah'ın iradesine ilÂhî ve ezelî irade demişler, kullî ve cuz'î irade terimlerini kulun iradesinin iki yonunu belirtmekte kullanmışlardır. Kullî irade, Allah tarafından kula verilmiş olan, yapma veya yapmamayı tercihte aracı kabul edilen secme yeteneğidir. Cuz'î irade ise kullî iradenin, iki taraftan birine aktif bicimde yonelmesinden ibarettir. MÂturîdîler bu sebeple cuz'î iradeye, azm-i musammem (kesinleşmiş karar), ihtiyÂr (secim) ve kasıt (yonelme) adını da verirler.
Kaynak: İslam İlmihali 1, TDV Yayınları
İslam ve İhsan