Namazda imama uymanın gecerlilik şartları nelerdir?Cemaatle namaz kılınırken imama uymaya iktidÂ, imama uyan kimseye de muktedî denilir. Bir kimsenin imama uymasının fıkhen gecerli (sahih) olabilmesi icin bazı şartlar aranır.
1- Muktedî namaza dururken hem namaz kılmaya hem de imama uymaya niyet etmelidir.
2- Muktedî imamdan geride durup, hizasına veya onune gecmemelidir.
3- Kılınan namazın nevi itibariyle imam muktedîden aşağı olmamalıdır.
NÂfile kılan muktedî, farz kılmakta olan imama uyabildiği halde, farz namaz kılan (mufteriz) muktedî, nÂfile namaz kılan (muteneffil) imama uyamaz. Hanefîler'e ve MÂlikîler'e gore boyledir. Fakat ŞÃ‚fiîler'e ve Hanbelîler'e gore farz kılan kişi, nÂfile kılana uyabilir. Bunların gerekcelerinden birisi MuÂz'ın Hz. Peygamber'in arkasında yatsı namazını kıldıktan sonra, gidip kendi kavmine yatsı namazını kıldırdığına ilişkin rivayettir. ŞÃ‚fiîler'e gore bir vaktin farz namazını kılmış olan kimse, yeniden başkalarına aynı vakit icin imamlık yapabilir. Kendi kıldığı nÂfile olur.
Dort rek‘atlı bir farzın kazÂsı icin teşkil edilen cemaatte imam yolcu, muktedî mukim olursa, imam muktedîden durumca daha aşağı olmuş olur. Şoyle ki; iktidÂ, ya ilk iki ya son iki rek‘atta olacaktır. Birinci şıkka gore ka‘de hususunda, ikinci şıkka gore kıraat hususunda, farz kılan nÂfile kılana iktid etmiş olur.
4- İmam ve muktedî, aynı farzı kılıyor olmalıdır. Mesel biri oğle namazının farzını kaz ediyor, oteki ikindi namazının farzını eda ediyor ise veya birisi bugunun oğle namazını, diğeri dunun oğle namazını kaz ediyor ise birbirlerine uyamazlar.
5- İmam lÂhik veya mesbûk olmamalıdır. Yani bir kimse, imama oğle namazının son rek‘atında uymuş olsa ve imam selÂm verdikten sonra geri kalan uc rek‘atı tamamlarken, bu durumdan habersiz birisi gelip kendi başına farz kıldığını zannederek ona uysa sahih olmaz. İktidÂnın sahih olması icin imamın imamlık yapmaya niyet etmesi şart olmadığı icin tek başına farz namaz kıldığı bilinen bir kişiye gidip iktid edilebilir. O kişi kendisine uyulduğunu ister farketsin ister farketmesin durum değişmez. Kendine iktid edildiğini farkederse sesini biraz yukseltmesi uygun olur. Farz kılmakta olduğunu belli etmek icin intikal tekbirlerini yuksek sesle almasında yarar vardır.
6- İmam ile muktedî arasında, kadın saffı bulunursa iktid sahih olmaz.
7- İmam ile muktedî arasındaki mesafenin mÂkul uzaklıkta olması gerekir. Aksi takdirde mesel aralarında bir ırmak veya yol bulunması gibi, aşırı uzaklıkta iktid sahih olmaz.
Farz dışındaki namazlar binek uzerinde kılınabildiği gibi cemaatle de kılınabilir. Farz olmayan bir namaz cemaatle kılınacaksa, birinin binek uzerinde otekinin yaya olması veya farklı bineklerde olması durumunda iktid sahih olmaz.
8- İmamın intikal tekbirlerini duymaya engel olacak bir perde, duvar bulunmamalıdır. Aradaki duvar, hoparlor ve aradaki aktarıcılar sayesinde imamın intikallerinden haberdar olmayı engellemiyorsa bu takdirde iktid konusunda herhangi bir problem olmaz.
9- Bir kimse başka mezhepten birine uyabilir. Onun kendi mezhebindeki şartlara aykırı bir davranış icinde bulunup bulunmadığını araştırması gerekmez. Olağan durum budur. Fakat uyduğu kişide, kendi mezhebine gore abdesti bozan bir durumun ortaya cıktığını bilen kişinin o imama uyması sahih olmaz. Mesel ŞÃ‚fiî bir imamın elinin kanadığını goren, daha sonra onun gidip abdest tazelemediğini de yakînen bilen kişinin o imama uyması sahih olmaz. Cunku kan akması ŞÃ‚fiî mezhebine gore abdesti bozmaz, fakat Hanefî mezhebine gore bozar. Bu durumu kesin olarak gorup bildikten sonra, ona uyması sahih olmaz. Uyacak kişi bu durumu yakînen bilmiyorsa, tahmine gore davranmayıp uyabilir. İsterse uyulan kişi, Hanefî mezhebine gore abdesti bozan bir şey yapmış olsun.
MÂlikî ve Hanbelî mezheplerine gore imamın namazı -kendi mezhebine gore- sahih olursa başka mezhepten olan ve ona uyarak namaz kılan cemaatin de namazı -kendi mezheplerine uymasa bile- sahih olur.
Abdestli kişinin teyemmumluye; abdest uzuvlarını yıkamış olan kişinin, mesel mest uzerine veya sargı uzerine meshetmiş olan kişiye; ayakta duranın oturan kişiye iktidÂsı da, bunun tersine bir iktid da sahihtir. NÂfile kılan farz kılana uyabilir, fakat aksi sahih değildir. İma ile namaz kılan kişiye, kendi durumunda olanlar uyabilirler.
Mukim ile seferînin (yolcu) cemaatle namaz kılmaları cÂiz olup mukimin imam olması daha uygundur. Yolcunun imam olması halinde, kendisinin seferî olduğunu soylemesi şart olmamakla birlikte, onların yanılmamaları icin onceden duyurması iyi olur.
Kaynak: İslam İlmihali 1, TDV Yayınları
İslam ve İhsan