Sozlukte “bir topluluk karşısında yapılan etkileyici konuşma” anlamına gelen hutbe, Cuma ve bayram namazı farzlarından once okunur. Cuma namazı hutbesini dinlemek farz mıdır? Cuma namazı hutbesinin hukmu nedir? CUMA NEDİR? CUMA NAMAZI NEDİR? CUMA NAMAZI NASIL KILINIR? Cuma Âyetindeki “Allah ’ın zikrine koşunuz” ifadesindeki “Allah ’ın zikri”nden maksat, Cuma namazı ve hutbedir. Hz. Peygamber hutbesiz hicbir Cuma namazı kıldırmamıştır. Hutbe şart olmasaydı kimi zaman onu terkederek farz olmadığını gosterirdi. İbn Omer ve Hz. Âişe ’den Cuma namazının hutbe sebebiyle iki rekÂt kılındığı nakledilmiştir.( Serahs&#238 Hutbe, birilerine hitap etmek ve bir şeyler soylemek demektir.
Hutbenin amacı, Allah ’ın yuceliğini ve ustunluğunu dile getirme yanında, haftada bir gun bir yerde toplanmış olan mu ’minlerin, o yorede en ust duzey yonetici ya da bilgin bir imam tarafından din ve dunya işleri konusunda bilgilendirilmesidir. Buna gore, vakit girdikten sonra, en az bir kişinin huzurunda hutbe okunması gereklidir. Hutbe sırasında hicbir cemaat bulunmayıp da daha sonra namazda bulunacak olsa namazları caiz olmaz.
Cemaatin hutbeyi işitmeleri şart değildir. Mutlak hazır bulunmaları yeterlidir. Hutbe sırasında yolcu bile olsa, bir mukellef erkeğin bulunması yeterli gorulmektedir.
CUMA HUTBESİNİN RUKNU Ebû Hanife ’ye gore hutbenin ruknu Allah TeÂl ’yı zikretmekten ibarettir. Bu yuzden hutbe niyetiyle yalnız “elhamdulillÂh” veya “subhÂnallÂh” yahut “l ilÂhe illallÂh” demek suretiyle hutbe şartı yerine getirilmiş olur. Cunku “Allah ’ı zikretmeye koşun” Âyet-i kerimesinde, zikrin azı ile coğu arasında bir ayırım yapılmamıştır. Hz. Osman ’ın halife olunca ilk Cuma hutbesinde “elhhamdulillÂh” dedikten sonra dili tutulmuş ve minberden inerek Cuma namazını kıldırmıştır. Ancak bu kadarla yetinmek yaygın uygulama ile celişeceği icin mekruh olur.
Ebû Yusuf ve İmam Muhammed ’e gore, hutbe denecek kadar uzun bir zikrin yapılması gerekir. Bu da “tahıyyÂt duası” kadar hamd ve salavÂt ile muslumanlara duayı icine almalıdır.
Hanefîlere gore hutbe hamd, salavat ve dua yanında, oğudu de kapsadığı icin bunun Arapca olması şart değildir. Her toplumun kendi anladığı dilde irad edilmeli ki insanlar verilen bilgi ve oğutleri anlayabilsinler. ŞÃ‚fiî ve MÂlikîler ’e gore ise hutbenin Arapca olması gecerlilik şartıdır.
İmam ŞÃ‚fiî ’ye gore hutbenin beş ruknu vardır: Her iki hutbede Allah ’a hamdetmek, Hz. Peygamber ’e salavat getirmek, takvÂyı tavsiye etmek, tercihen birinci hutbede bir Âyet okumak ve ikinci hutbede mu ’minlere dua etmektir. Sonuncu madde dışında Hanbelîler ’e gore de hutbenin rukunleri ŞÃ‚fiîler gibidir.
CUMA HUTBESİNİN VÂCİPLERİ İmam MÂlik ’e gore hutbenin ruknu, mu ’minler topluluğuna hitaben mujdeli veya sakındırıcı ifadeler taşımasıdır. Hutbenin vÂcipleri şunlardır:
a) Hutbeyi ayakta ve insanlara karşı yonelerek okumak,( Ebû DÂvud, SalÂt, 21 9-222 .)
b) Kucuk ve buyuk abdestsizlikten temizlenmiş olmak,( BuhÂrî, Cum ’a, 1-6)
c)Avret yeri kapalı bulunmak.
CUMA HUTBESİNİN SUNNETLERİ Hutbeyi ikiye ayırmak, bunların arasında bir tesbih veya uc Âyet okunacak kadar oturmaktır. Bu yuzden buna iki hutbe denir. Bu iki hutbeden her biri hamd ’i, şehadet kelimesini, salat-u selÂmı ihtiva etmeli ve birinci hutbe, bir Âyet-i kerime tilÂvetiyle bir oğudu, ikinci hutbe de mu ’minler hakkında duayı icine almalıdır.( Muslim, Cum ’a, 33, 60; Tirmizî, Cum ’a, 11 , H. No: 506) Bu ikinci hutbede hatibin sesi birinci hutbedekinden daha alcak bulunmalıdır. Bunlar da hutbenin sunnetlerindendir.
Her iki hutbeyi uzatmamak da sunnettir. TıvÂl-i Mufassala ’dan, yani “HuccurÂt” sûresiyle “Burûc” sûresine kadar olan sûrelerin herhangi birinden uzunca okumak ozellikle kış mevsiminde mekruhtur. Cemaati nefret ettirmemek gerekir.( KÂsÂnî, a.g,e, I, 26 3 vd; İbnu ’l-HumÂm, age, I, 421 ; İbn Âbidîn, age, I, 758, vd; el-FetÂv ’l-Hindiyye, I,146)
Hatip minbere cıkıp oturduğu zaman, onun onunde bir muezzinin ezan okuması gerekir. Hz.Peygamber doneminde okunan ezan budur. SÂib İbn Yezzîd (r.a) şoyle demiştir: “Hz Peygamber, Hz. Ebûbekir ve Omer donemlerinde Cuma gunu okunan ezan ilk ezandı. Hz. Osman, halife secilip nufus da coğalınca,Medine carşısında Zerv denilen yerde ikinci bir ezan daha ilave etti. Hz. Peygamber ’in kıldırdığı namazlarda bir kişi muezzinlik yapıyordu.” (NesÂî, Cum ’a, 15, H. No: 1390; ŞevkÂnî, age, III, 262)
Hatip ilk ezandan sonra ayağa kalkar,( Cum ’a, 62 /11 ; NesÂî, Cum ’a, 18) gizlice eûzu okuyarak, acıktan Allah ’a hamd ve senÂda bulunur, hutbesini cemaate karşı sunar. Guc kullanarak alınan bir beldede hatip sol elinde tutacağı bir kılıca dayanarak hutbesini okur. Bu durum İslÂm ’ın kuvvet ve hakimiyetinin sembolu olup, İslÂm mucahidlerinin dayandıkları gucu gosterir. Hutbe bitince kÂmet getirilir. Bunlar da hutbenin sunnetlerindendir.
Hutbenin sunnetlerini terk etmek mekruh olduğu gibi, hutbe okunurken konuşmak ve konuşanı uyarmak da mekruhtur. Yine hutbe dinleyenlerin sağa sola bakması, selÂm verip alması da mekruh sayılmıştır. Ebû Hureyre ’den rivayete gore, Nebî (s.a.s), “Cuma gunu imam hutbe okurken arkadaşına “sus” diyen kimse boş konuşmuş olur.” (NesÂî, Cum ’a, 22 ; Ebû DÂvud, SalÂt, 22 8, 22 9, H. No: 1112 ; İbn MÂce, İkÂme, 86, H. No: 111 0; Tirmizî, Cum ’a, 16 , H. No: 512 .) buyurmuştur. SelmÂn (r.a), Nebî (s.a.s) ’in kendisine şoyle buyurduğunu nakletmiştir: “Cuma gunu, emrolunduğu gibi iyice temizlenen, sonra evinden cıkıp Cuma namazına giden ve namaz kılıncaya kadar susan hicbir kimse yoktur ki bu ameli, onceki Cuma ile aradaki gunahlarına keffaret olmasın.” (NesÂî, Cum ’a, 23) Ebû Hureyre ’nin rivayetinde, bu kişinin iki Cuma arası ve ek uc gunde işlediği gunahlarının bağışlanacağı belirtilir. (Muslim, Cum ’a, 26 ; İbn MÂce, İkÂme, 81, H. No: 1090)
Kaynak: Prof. Dr. Hamdi Donduren, İslÂm İlmihali, Erkam Yayınları
İslam ve İhsan
PEYGAMBERİMİZ CUMA HUTBESİNİ FARZDAN SONRA MI OKUMUŞTUR? - VİDEO