Kısa bir sure once, benden bir fizik sınavı puanlamasında hakemlik yapmamı isteyen meslektaşımdan cağrı aldım. Meslektaşım, fizik sınavındaki bir soruya verdiği yanıt nedeniyle oğrencilerinden birine "sıfır" puan takdir etmişti. Oğrencisi de, eğer puan yontemi adil olsaydı en yuksek puanı alacağını, iddia etmekteydi. Meslektaşım ve oğrencisi sonunda verilen yanıtı, tarafsız bir hakeme puanlatmak icin anlaşmaya varmışlardı. Hakem olarak da beni secmişler. Arkadaşımdan cağrıyı alır almaz, kendisine uğradım ve sınavda sorulan soruyu okudum:

Soru şuydu:


"Barometre yardımıyla bir binanın yuksekliğinin ne şekilde saptanacağını gosterin."

Oğrencinin yanıtı da şoyleydi:

"Barometreyi binanın en ust katına cıkarırız. Barometrenin ucuna bir ip bağlar ve yukarıdan caddeye sarkıtırız. Tekrar ipi yukarı ceker ve ipin uzunluğunu olceriz. İpin uzunluğu bize binanın yuksekliğini verir."

Yanıt cok ilgincti, fakat oğrenciye bunun icin puan verilebilir miydi?

Oğrencinin bu sorudan tam puan almak icin guclu bir nedene sahip olduğunu anladım. Diğer taraftan oğrenciye tam puan verilecek olursa, oğrenci fizik dersinden iyi bir notla gececekti. İyi bir not ise oğrencinin fizik dersiyle ilgili davranışları kazandığının gostergesiydi. Fakat sorunun yanıtı onun fizik bildiğini ortaya koymuyordu. Bunun uzerine oğrenciye aynı soruyu bir daha yanıtlamasını onerdim. Anlaşmaya vardıktan sonra, oğrenciye soruyu yanıtlaması icin altı dakikalık bir sure tanıdım ve yanıtın icinde onun fizik dersinde kazandığı davranışları ortaya koyması gerektiğini soyledim. Beş dakika gecmesine karşın, oğrenci hicbir şey yazmamıştı. Başka bir sınıfta dersimin başlamak uzere olduğunu soyleyerek yanıt vermekten vazgecip gecmediğini somdum; fakat oğrencinin cevabı,

"Hayır, vazgecmedim" şeklindeydi.

Bu soruya verilebilecek pek cok yanıtı olduğunu, bunlardan en iyisini secmeye calıştığını, belirtti. Karıştığım icin ozur dileyip, soruyu cozmeye devam etmesini soyledim. Bir dakika sonra oğrenci yanıtını verdi:

"Barometreyi binanın en ustune cıkarırım ve catı katından aşağı eğilerek barometreyi bırakırım. Bırakır bırakmaz kronometreyle zaman tutmaya başlarım. Barometre yere carpar carpmaz kronometreyi durdurur ve "S= 1/2 at2" (S eşit bir bolu iki at kare) formulu ile binanın yuksekliğini hesaplarım." Bu yanıt karsısında, meslektaşıma devam etmek isteyip istemediğini sordum. Meslektaşım oğrenciye hak ettiği puanı vereceğini soyledi.

Tam yanlarından ayrılırken oğrencinin "pek cok yanıtı bulunduğunu" soylediğini hatırlayarak, diğer yanıtların neler olduğunu sordum.

"Evet, barometre yardımıyla yuksek bir binanın yuksekliğini bulmanın pek cok yolu vardır" dedi ve anlatmaya başladı,

"Orneğin, guneşli bir gunde dışarı cıkar, hem barometrenin golgesini hem de barometrenin boyunu, daha sonra da binanın golgesini olcerek, basit bir oranlamayla yuksekliğini bulabiliriz."

Cok guzel, dedim ve diğer yontemlerin neler olduğunu sordum.

Oğrenci gayet rahat bir şekilde konuşmaya başladı:

"Cok basit bir yontem daha var ki onu siz de beğeneceksiniz. Bu yontemde, barometreyi elimize alır ve binanın merdivenlerinden en ust kata doğru tırmanmaya başlarız. Merdivenleri tırmanırken barometrenin boyu kadar duvar boyunca işaretleyerek ilerleriz. Daha sonra işaretleri sayarız ve işaretlerin sayısı bize barometrenin birimi cinsinden binanın yuksekliğini verir. Bu yontem doğrudan olcmeye ornektir. Daha karmaşık bir yontem isterseniz, bunun icin barometreyi bir ipin ucuna bağlar ve sarkac gibi sallamaya başlarsınız. Boylece en alt katta ve binanın en ustunde ‘g‘ değerini saptayabilirsiniz. Bu iki ‘g‘ değerinin farkından ilke olarak binanın yuksekliğini bulabilirsiniz."

Sonunda oğrenci sozlerini şu şekilde tamamladı:

"Eğer cozum icin, fizikle bir sınırlama getirmezseniz daha pek cok yanıt bulunabilir. Orneğin, barometreyi alıp alt kattaki kapıcının odasına gidersiniz. Kapıcıya eğer binanın yuksekliğini size soyleyecek olursa barometreyi ona vereceğinizi bildirir ve binanın yuksekliğini oğrenebilirsiniz."

Ne diyeceğimi tamamen şaşırmıştım. Fizik oğretmeni arkadaşıma baktığımda onun tam bir şok icinde olduğunu gordum. İkimiz de oğrencinin zekÂsına ve hayal gucune hayran kalmıştık. Neticede ben ve arkadaşım oğrenciyi tebrik ederek başarılar diledik.