Turkiye'nin yonetim yapısında koklu değişiklikler ongoren kamu yonetimi reformu, 70 yıla yayılmış buyuk bir cokuntuyu de ortaya cıkardı. Turkiye'nin yonetim yapısında koklu değişiklikler ongoren kamu yonetimi reformu, 70 yıla yayılmış buyuk bir cokuntuyu de ortaya cıkardı. Coğunluğu 1930'lu yılların ihtiyaclarına gore hazırlanmış kanunlarla yonetilen kurumlarda israf altından kalkılamaz boyutlara ulaşırken, giderek buyuyen ve hantallaşan devlet yapısının yolsuzluk ureterek kamu kaynaklarını tukettiği belirlendi.
Hep tuketti, cozum yok
Reformun başlangıcını oluşturan kamu yonetimi tasarısı hazırlanırken, 70 yıllık yonetim aygıtları da sorgulandı. Surekli kaynak tuketip buna karşılık cozum uretemeyen idari yapının sık sık aşırı buyume, ekonomik krizler, yanlış yatırım ve rasyonel olmayan kararlarla sarsıldığı belirlendi.
Rapor acı dolu
Kamuda yeniden yapılanmanın genel gerekcelerini ortaya koyan 'Değişimin yonetimi icin yonetimde değişim' adlı rapor, Başbakanlık Musteşarı Omer Dincer başkanlığındaki 10 kişilik uzman ekip tarafından hazırlanarak kamuoyuna acıklandı. Raporda, toplumun AB'ye katılım yonundeki tercihi kamu reformunu hızlandıran etkenlerden biri olarak gosterildi. Raporda, idari yapıyı ve ekonomiyi cokme noktasına getiren şu etkenler ortaya konuldu:
Ekonomi hep kuculdu: 1954' te yuzde uc kuculen Turk ekonomisi, 1994-2001 doneminde tarihinin en buyuk kuculmesini yaşadı. 1994 ve 1999 yılında ulke ekonomisi yuzde 6.1, 2001'de yuzde 9.4 kuculdu. 1990'da 2 bin 661 dolar olan kişi başına gelir, 2001'de 2 bin 143 dolara duştu.
Yoksulluk onlenemedi: Dunya Bankası'nın verilerine gore Turkiye'de 1.5 milyon kişi gunde bir doların altında gelire sahip. 2001 kiriziyle birlikte nufusun yuzde 8'i mutlak yoksulluğa duşerken, yuzde 24'u ekonomik bakımdan yoksulluk riski altında yaşamaya başladı. Eğitimli gencler arasında işsizlik oranı yuzde 22.4
Merkez guclendi: 1950'li yıllardan sonra yerel yonetimlerin toplam kamu harcamaları icindeki payı giderek duştu. Halen yerel yonetim alanını duzenleyen 1580 sayılı kanun, 1930'da cıkarıldı. Cumhuriyet'in ilk yıllarının aksine merkezi idare giderek butun gorev, yetki ve kamu kaynaklarını kontrol etmeye başladı.
Dunyanın en geniş personel ağı: 2 milyon 600 bin civarındaki kamu calışanlarının yuzde 16'sı Ankara'da istihdam ediliyor. Sadece Ankara'da calışanların sayısı; Maliye Bakanlığı'nda 15 bin 200 kişi, Milli Eğitim'de 5 bin 800 kişi, İcişleri Bakanlığı'nda 2 bin 410 kişi, Başbakanlık'ta 2 bin 186 kişi, SSK'da 4 bin 417 kişi, MTA'da 2 bin 933 kişiye ulaştı. Devlet memuru sayısı 1981-2000 arasında yılda yuzde 2.67 oranında arttı.
Dağ-taş belediye dolu: 1980' li yıllarda hızla coğalan belediyelerin buyuk bolumunu nufusu 5 binden az olan beldelerde kurulu. Bunların toplam belediye sayısı icindeki oranı yuzde 67.2. Buyukşehir belediyelerine sağlanan vergiden pay alma imkÂnı nedeniyle, buyukşehir belediyesi olacak nufus buyukluğune ve sosyal-coğrafi imkÂnlara sahip olmayan bazı belediyeler de bu statuye gecti. İl sayısının giderek artması da ka mu kaynaklarını kuruttu. 1927'de 63 olan il sayısı 2000'de 81'e, 328 olan ilce sayısı 850'ye yukseldi.
Binlerce mufettiş: Kuruluşların teftiş kurulları, bakanlık teftiş kurulları, Başbakanlık, Yuksek Denetleme Kurulu, Devlet Denetleme Kurulu, Sayıştay, Maliye Bakanlığı, mulki mufettişler, İcişleri Bakanlığı kontrolorleri gibi kurumlarda toplam 23 bin 104 mufettiş var. Belediyelerdeki mufettişler ve KİT'lerdeki teftiş kurullarında gorev yapanlar bu sayıya dahil değil. Dev mufettiş kadrosuna rağmen, Turkiye'nin yolsuzluk notu hep ust sıralarda oldu.
Arac ve lojman saltanatı: 2003 yılı butcesi rakamlarına gore, sadece konsolide butce kapsamı icine giren kuruluşlarda 85 bin taşıt, 2 bin 645 sosyal tesis, 224 bin 401 lojman bulunuyor.
Proje copluğu: 1994-2000 doneminde kamu projelerinin ortalama tamamlanma sureleri yaklaşık iki katına cıktı. Sadece 2001 yılında 6 katrilyona ulaşan proje, yatırım programından cıkarıldı.
Aralarında şeker ve sut fabrikaları, spor tesisleri, havaalanları, kultur merkezleri, cezaevleri bulunan projeler gercek ihtiyactan cok, gundelik kararlarla kaynak tahsisi surecine sokulmuş. Aralarında 39 yıla yayılanların bulunduğu onlarca proje, şimdiye kadar 1 katrilyondan fazla para yedi.
Gelen para gitti
Bir batak da ozelleştirme: 1986-2003 doneminde Ozelleştirme İdaresi Başkanlığı, ozelleştirme kapsamına aldığı 221 kuruluştan 153'unu ozelleştirebildi. Bunun sonucunda kamuda 10 milyon 16 bin dolar gelir elde edilirken, bu gelirin yaklaşık 4 milyon 823 bin doları ozelleştirme kapsamındaki kuruluşlara sermaye aktarımı olarak kullanıldı. Aynı surede Hazine'ye aktarılan kaynak sadece 3 milyon 403 bin dolar.