YENİ ANAYASA ONERİSİNİN GETİRDİĞİ YENİLİKLER
(OZET OLARAK)
A. SİSTEMATİK BAKIMDAN
Yeni Anayasanın duzenlenmesinde sistematik bakımından da yeni bir yaklaşım benimsenmiştir. Bu cercevede;
1) Yeni Anayasanın sistematiğinde KISIM, BOLUM ve ALT BOLUM ayırımlaması kabul edilmiş ve 1982 Anayasasının anlaşılma gucluğu gosteren romen rakamı, harf ve numaralarla yapılan ayırımı da terkedilmiştir.
2) 2006 yılından bu yana uygulanmakta olan ve atıf yapma kolaylığı getirerek atıflardaki muğlaklığı kaldıran maddelerin fıkra ve bentlerinin numaralandırılması Yeni Anayasada da benimsenmiştir. Maddeler ve fıkralar daha sistematik bir şekilde yazılmıştır. Boylece, Avrupa ulkelerinde uygulanmakta olan bir sistemle de uyum sağlanmıştır.
3) Yine sistematik bakımdan daha uygun olacağı duşuncesiyle, hak ve hurriyetler; kişinin hakları ve hurriyetleri, siyasî haklar ve odevler ve sosyal ve ekonomik haklar şeklinde sıralanmış, ayrıca sosyal ve ekonomik haklar bolumunde yer alan ancak mahiyeti itibariyle kişi haklarından olan bazı hak ve hurriyetler bu bolume alınmıştır. Ayrıca, sosyal ve ekonomik haklar icinde yer verilen kamulaştırmaya, devletleştirmeye ve ozelleştirmeye ilişkin hukumler ise malî ve ekonomik hukumler kısmına taşınmıştır.
4) Onceki Anayasalarımızda, devletin malî imkÂnlarıyla sınırlı olan sosyal ve ekonomik haklar ve odevler bolumunde yer alan cevrenin korunması, tabiî servetler ve kaynakların korunması ve kullanılması, kıyıların korunması, tarih, kultur ve tabiat varlıklarının korunması gibi hukumler, ormanların korunmasına ilişkin duzenlemeyle birlikte ?Cevrenin Korunması ve Milli Servetlere İlişkin Hukumler? şeklinde ozel bir kısım olarak yeniden duzenlenmiştir. Boylece, cağımızın buyuk felÂketi olarak gorulen ve ulkemizi ciddî şekilde etkileyen kuresel ısınmanın onlenmesi cabalarının hayatî onem kazandığı bir donemde, cevrenin etkili bir şekilde korunması yonunde Anayasaya Devlete yonelik direktif bir hukum konulmuştur. Aynı yaklaşım, koruma kapsamındaki millî servetler icin de korunmuştur.
B. 1982 ANAYASASININ ALINMAYAN HUKUMLERİ

1982 Anayasasında duzenlenen ancak anayasa duzeyinde duzenlenmesine gerek olmayan bazı maddelere Yeni Anayasada yer verilmemiştir. Bu cercevede, aşağıda belirtilen 1982 Anayasasının maddeleri Yeni Anayasaya alınmamıştır.
1) Madde. 44, Toprak mulkiyeti,
2) Madde. 45, Tarım, hayvancılık ve bu uretim dallarında calışanların korunması,
3) Madde. 57, Konut hakkı,
4) Madde. 58, Gencliğin korunması,

5) Madde. 59, Sporun geliştirilmesi,
6) Madde. 62, Yabancı ulkelerde calışan Turk vatandaşları,
7) Madde. 107, Sanatın ve sanatcının korunması,
8) Madde. 107, Cumhurbaşkanı Genel Sekreterliği,
9) Madde. 108, Devlet Denetleme Kurulu,

10) Madde. 115, Tuzukler,
11) Madde. 133, Radyo ve Televizyon Ust Kuruluna ilişkin hukumleri,
12) Madde. 134, Ataturk Kultur, Dil ve Tarih Yuksek Kurumu,
13) Madde. 157, Askeri Yuksek İdare Mahkemesi,
14) Madde. 162, Butcenin goruşulmesi,
15) Madde. 163, Butcelerde değişiklik yapılabilme esasları,
16) Madde. 165, Kamu iktisadi teşebbuslerinin denetimi,
17) Madde. 166, Planlama,
18) Madde. 170, Orman koylusunun korunması,
19) Madde. 171, Kooperatifciliğin geliştirilmesi,
20) Madde. 173, Esnaf ve sanatkarların korunması.
C. BAŞLANGIC
Otoriter ve devletci felsefenin izlerini taşıyan 1982 Anayasasının Başlangıc kısmı tumuyle terk edilmiştir. Yeni oneride, Anayasanın metnine dahil edilmeyen Başlangıc kısmı, cok kısa ve ozlu bir anlatıma kavuşturulmuştur. İnsan hakları, hukukun ustunluğu, demokrasi, laiklik ve coğulculuk gibi evrensel değerlere vurgu yapılmış; Ataturk'un cağdaş uygarlık hedefi ile ebedî barış ideÂline olan bağlılık ifade edilmiştir.
D. GENEL ESASLAR
1) Cumhuriyetin nitelikleri arasında yer almayan, subjektif yorumlara elverişli bulunan ve insan hakları uzerindeki vurguyu zayıflatan ?toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı icinde? ibareleri cıkarılmış; insan hakları vurgusunun guclendirilmesi amacıyla, ?saygılı? kelimesi yerine, ?dayanan? kelimesi benimsenmiştir (m. 2).
2) ?Dili Turkcedir? cumlesinin yerine, aynı anlamı daha doğru ifade etmek uzere, ?Resmî dili Turkcedir? cumlesi kabul edilmiştir (m. 3/2).
3) Devletin temel amac ve gorevi, insan odaklı olarak tanımlanmış; insan ve onun haysiyeti merkezi bir oneme sahip kılınmıştır (m. 4).
4) Anayasada duzenlenen her kurul veya kurumun, kendisini, egemenliği kullanan yetkili organ olarak gormesini engellemek amacıyla, Turk milleti adına egemenliği kullanacak olan organlar tadadi olarak belirtilmiştir (m. 5/2). Ayrıca, Turkiye'nin milletlerarası ve milletlerustu kuruluşlara uyeliğinden doğabilecek muhtemel sorunları onlemek icin, ?milletlerarası ve milletlerustu kuruluşlara uyelikten kaynaklanan sınırlamalar saklıdır? hukmu eklenmiştir (m. 5/4).
5) Kanun hukmunde kararnamelerle ilgili olarak uygulamada ortaya cıkan bazı sorunlara son vermek amacıyla, yasama yetkisinin devredilmezliğine ilişkin ilkeye ?kanun hukmunde kararnamelere ilişkin hukumler saklıdır? hukmu getirilmiştir (m. 6).
6) Yargılama bir yetki olduğu kadar, aynı zamanda bir gorev olduğu icin, yargı yetkisi ve gorevinden soz edilmiş; bağımsızlık prensibinin yanı sıra, onun yonelik bulunduğu temel amac olan tarafsızlık prensibine yer verilmiştir (m. 8).
7) Eşitlik ilkesini guclendirmek amacıyla sadece kadınlar lehine değil, aynı zamanda toplumun ozel olarak korunması gereken başka kesimleri icin de pozitif ayrımcılık kuralı benimsenmiştir (m. 9/3).
E. TEMEL HAKLAR VE HURRİYETLER
1) Temel haklara yapılan vurguyu guclendirmek ve bu hakların korunmasının kural, sınırlanmasının ise istisna olduğuna ilişkin prensibe gecerlilik kazandırmak icin, ikinci kısım başlığındaki ?odevler? kelimesi cıkarılmıştır. Aynı amacla, 1982 Anayasasının 12 nci maddesinin ikinci fıkrasındaki temel hak ve hurriyetlerin kişinin topluma, ailesine ve diğer kişilere karşı odev ve sorumluluklarını da ihtiva ettiği hukmune yer verilmemiştir (m. 11).
2) Temel hak ve hurriyetleri kotuye kullanma yasağını genişletici ve bireylerin hurriyetlerini daraltıcı bir işlev goren 1982 Anayasasının 14 uncu maddesinin ilk fıkrası kaldırılmıştır (m. 13-Alternatif 1).
Temel hak ve hurriyetleri kotuye kullanma yasağı, ifade hurriyetinin keyfî şekilde sınırlandırılmasını onlemek amacıyla daraltılmış; bu cercevede, ?faaliyetler? ibaresi yerine ?eylemler? ibaresi konulmuştur (m. 13-Alternatif 2).
3) ?Sıkıyonetim veya olağanustu hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması? hali, yaşama hakkının istisnası olmaktan cıkarılmıştır (m. 15/2).
4) Kişi hurriyetiyle ilgili bir kurum olan ?onleme amaclı yakalama? anayasal duzenlemeye tabi tutulmuştur (m. 18/3).
5) Onceki anayasalarımızda yer almayan ?kişisel bilgilerin korunması hakkı?, anayasal guvenceye kavuşturulmuştur (m. 20).
6) Haberleşme hurriyetine, maddenin ikinci fıkrasında sayılan sınırlama sebepleri dışındaki bir sebeple sınırlama yapılmasına yol acabilecek nitelikte olan 1982 Anayasasının 22 inci maddesinin son fıkrasında ifade edilen ?İstisnaların uygulanacağı kamu kurum ve kuruluşları kanunda belirtilir? hukmune yeni duzenlemede yer verilmemiştir (m. 22).
7) Din ve inanc hurriyeti butun unsurlarıyla birlikte guvenceye kavuşturulmuş (m. 24/1-2); Devlete, cocukların eğitimi alanında ebeveynin dinî ve felsefî inanclarını dikkate alma yukumluluğu getirilmiş (m. 24/4); lÂiklik ilkesinin ve bu ilkenin onemli bir unsuru olan ?din ve inanc hurriyeti?nin bir gereği olarak, din kulturu ve ahlÂk oğretimi zorunlu olmaktan cıkarılmış, ancak talep halinde Devlete bunu yerine getirme yukumluluğu yuklenmiştir (m. 24/4-Alternatif 1).
1982 Anayasasının 24 uncu maddesinin son fıkrasında ?din ve vicdan hurriyeti? icin ongorulen ozel ?kotuye kullanma? (din istismarı) yasağı, subjektif ve keyfi değerlendirmelere acık unsurlardan arındırılmıştır (m. 24/5-Alternatif 1 ve 3).
8) Birleşmiş Milletler Uluslararası Kamusal ve Siyasal Haklar Sozleşmesinin 20 nci maddesine uyum sağlamak amacıyla, bu Sozleşmede yer alan ?savaş kışkırtıcılığının engellenmesi, her turlu ayrımcılık, duşmanlık veya kin ve nefret savunuculuğunun onlenmesi? sebepleri, ifade hurriyetinin sınırları arasında sayılmıştır (m. 26/3).
9) Basın hurriyetiyle bağdaşmaması sebebiyle, 1982 Anayasasının 28 inci maddesinde zikredilen ?tedbir yoluyla dağıtımın onlenmesi? usulune son verilmiştir. Ayrıca, ozellikle soruşturma ve kovuşturma aşamalarında kişilerin kimliklerinin acıklanarak haksız yere mağdur edilmelerini onlemek amacıyla, ?masumiyet karinesinin ihlaline yonelik yayın yapılamaz? hukmu getirilmiştir (m. 27).
10) Onceki anayasalarımızda bağımsız bir hak olarak kendinden soz edilmeyen adil yargılanma hakkına yer verilmiş; bu hak, Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesinin 6 ncı maddesi dikkate alınarak, hak arama hurriyetiyle birlikte yeniden duzenlenmiştir. Bu hak kapsamında, ?kanuni hÂkim? ilkesi yerine, ?tabii hÂkim? ilkesi kabul edilmiştir (m. 32).
11) Vatandaşlık kavramı etrafında yaşanan tartışmalara son vermek ve vatandaşlığın, din, mezhep, dil ve benzeri ayrımlar dikkate alınmaksızın her bireyin devlete olan siyasî aidiyeti ifade ettiğini tasrih etmek amacıyla, mer'i olana oranla daha kapsayıcı ve kuşatıcı bir vatandaşlık tanımına yer verilmiştir. Bu cercevede, ?Turk vatandaşlığı? kenar başlığı ?vatandaşlık? olarak değiştirilmiştir.
?Turk devleti? yerine, Turkiye Cumhuriyetini ifade etmek uzere ?Devlet? kelimesi tercih edilmiş ve ?Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Turkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır? ifadesi kabul edilmiştir (m. 35-Alternatif 1).
Anayasada karşılığı olmayan ?Turk devleti? ifadesi yerine, Anayasanın 1 inci maddesi uyarınca daha doğru bir ifade olan ?Turkiye Cumhuriyeti? ifadesi benimsenmiş; ?Turk? kelimesinin etnik bir kumeye referans icermediğine acıklık kazandırmak amacıyla, 1924 Anayasanın formulasyonuyla, ?Turkiye Cumhuriyetine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkese, din ve ırk farkı gozetilmeksizin Turk denir? tanımına yer verilmiştir (m. 35-Alternatif 2).
Vatandaşlığın temel bir hak olduğu belirtilmiş ve bu hakka ve statuye sahip olan herkesin Turkiye Cumhuriyeti vatandaşı olarak adlandırılacağı kabul edilmiştir (m. 35-Alternatif 3).
12) Yuksek oğretim elemanlarının, siyasî partilerin merkez organları dışında gorev alamayacaklarına ilişkin kısıtlayıcı hukum kaldırılmıştır (m. 37/4).
13) Siyasî partilerin kapatılmalarına yol acan yasaklar daraltılmış (m. 38/1-2) ve bu yasaklarla ilgili olarak 1961 Anayasasının 57 nci maddesindeki ifade esas alınarak partilerin kapatılması gucleştirilmiştir. Bu cercevede, bir partinin tuzuk veya programının insan haklarına, Devletin bağımsızlığı ve bolunmez butunluğune, demokrasiye, cumhuriyete ve lÂikliğe aykırı olması halinde doğrudan kapatma davası acılması yerine, Anayasa Mahkemesi tarafından ilgili partiye ihtar verilmesi esası kabul edilmiş (m. 38/4); siyasi partilerin ?odak? olmasının şartları ağırlaştırılmıştır (m. 38/5). Anayasa Mahkemesinin siyasî parti davalarında kapatmaya karar verilebilmesi, uye tamsayısının ucte ikisinin kapatma doğrultusunda oy kullanması şartına bağlanmıştır (m. 115/1).
Siyasi partilerin kapatılmalarına neden olan mensupları icin ongorulen mueyyide hafifletilmiştir (m. 38/7-Alternatif 1).
Siyasi partilerin kapatılmalarına neden olan mensupları icin ongorulen mueyyide kaldırılmıştır (m. 38/7-Alternatif 2).
Son olarak, siyasi partilerin mali denetimi, Anayasa Mahkemesi yerine Sayıştaya bırakılmıştır (m. 38/8).
14) Vergi ve benzeri malî yukumluluklerin muaflık, istisna, indirim ve oranlarına ilişkin hukumlerinde kanunun belirttiği sınırlar icinde değişiklik yapma yetkisi, Bakanlar Kurulunun yanı sıra, mahallî idareler tarafından tarh, tahakkuk ve tahsil edilenler icin mahallî idarelerin secimle oluşan karar organlarına da tanınmıştır (m. 41/4).
15) Bilgi edinme hakkı anayasal bir hak olarak tanınmıştır (m. 42).
16) Cocuk hakları, yeni bir hak kategorisi olarak anayasal guvenceye kavuşturulmuştur (m. 44).
17) Eğitim ve oğrenim hakkı, cağdaş hurriyetci demokrasi ilkeleriyle uyumlu bir hale getirilmiştir (m. 45/2). 1961 Anayasasının paralel maddesinde yer verilmeyen, ancak 1982 Anayasasında mevcut olan bazı sınırlayıcı hukumler madde metninden cıkarılmıştır. Ayrıca, bireysel hayat tarzının bir ifadesi niteliğindeki kılık-kıyafet tercihinin bu haktan yararlanmaya engel oluşturmaması amacıyla bir guvence hukmu getirilmiştir (m. 45/6).
F. YASAMA
1) Beşyuzelli milletvekilinden oluşan Turkiye Buyuk Millet Meclisinin dortyuzelli uyesinin secim cevrelerinden, yuz uyesinin ise ulke secim cevresinden secilmeleri esası benimsenmiştir (m. 51).
2) Turkiye Buyuk Millet Meclisinin secim donemi beş yıldan dort yıla indirilmiştir (m. 52).
3) Bir ilin veya secim cevresinin, Turkiye Buyuk Millet Meclisinde uyesinin kalmaması halinde ara secime gidilmesini ongoren 1982 Anayasasının 78 inci maddesinin beşinci fıkra hukmu cıkarılmıştır (m. 53).
4) Milletvekili andında yer alan ?toplumun huzur ve refahı, milli dayanışma ve adalet anlayışı icinde herkesin insan haklarından ve temel hurriyetlerden yararlanması ulkusunden? ibaresi madde metninden cıkarılmış; ?insan hakları?, milletvekillerinin uzerine and icecekleri değerler arasında sayılmıştır (m. 58).
5) Ozel gelir kaynakları ve ozel imkÂnları kanunla sağlanmış kamu yararına calışan derneklerin ve Devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların yonetim ve denetim kurulları uyelikleri ile bunlarla ilgili gorevler, milletvekilliği ile bağdaşmayan işler arasından cıkarılmıştır (m. 59/1).
6) Ağır ceza mahkemesinin gorevine giren suclarda sucustu hali yasama dokunulmazlığı kapsamı dışında tutulmuştur (m. 60/3-Alternatif 1).
Ağır ceza mahkemesinin gorevine giren suclarda sucustu hali ile zimmet, ihtilas ve irtikap gibi yuz kızartıcı suclar dokunulmazlık kapsamı dışında bırakılmış; bu hallerde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcına, durumu derhal Meclise bildirme zorunluluğu getirilmiştir (m. 60/3-Alternatif 2).
Milletvekillerinin dokunulmazlıktan feragat edebilmelerine imkÂn sağlanmış (m. 60/4); dokunulmazlık kapsamında bulunmayan sucları işleyen, dokunulmazlığı kaldırılan veya dokunulmazlıktan feragat eden milletvekillerinin yargılanmalarının tutuksuz olarak ve yasama calışmaları engellenmeyecek şekilde yurutuleceği hukme bağlanmış (m. 60/5) ve milletvekilleri hakkındaki ceza davalarının Yargıtayda goruleceği belirtilmiştir (m. 60/7).
7) Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanmasında yaşanabilecek gecikmeleri onlemek amacıyla, parlamenter rejimin kurallarıyla uyumlu iki yenilik getirilmiştir. Cumhurbaşkanınca Turkiye Buyuk Millet Meclisine tekrar goruşulmek uzere geri gonderilen kanunun Meclis tarafından aynen kabul edilmesi halinde, kanunun Cumhurbaşkanınca uc gun icinde yayınlanması esası kabul edilmiştir (m. 66/3). Ayrıca, Cumhurbaşkanının onbeş gun icinde geri gondermediği veya yayınlamadığı kanunların Meclis Başkanı tarafından yayınlanacağı benimsenmiştir (m. 66/4).
8) Temel haklara ilişkin milletlerarası andlaşmalarla ic hukukun catışması halinde, birey haklarına daha etkili bir korunma ve guvence sağlamak amacıyla, ?Kanunlar, usulune uygun olarak yururluğe konulmuş temel hak ve hurriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalara aykırı olamaz? hukmu getirilmiştir (m. 67/6).
9) Sıkıyonetim ve olağanustu hal kanun hukmunde kararnameleri hukuk sistemimizden cıkarılmıştır (m. 68/1). Kanun hukmunde kararnamelere ilişkin uygulamada yaşanan sorunları aşmak amacıyla, yetki kanununun sadece konusunu, gecerlilik suresini ve bu sure icinde birden fazla kararname cıkarılıp cıkarılamayacağını gostermesi benimsenmiştir (m. 68/2). Bakanlar Kurulunun, geri gonderilen kanun hukmunde kararnameyi aynen kabul etmesi halinde, kararnamenin Cumhurbaşkanınca uc gun icinde yayınlanması esası kabul edilmiştir (m. 68/4).
10) Turkiye Buyuk Millet Meclisinin toplantı halinde olmadığı bir donemde ulkenin ani bir silÂhlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silÂhlı kuvvet kullanılmasına derhal karar verilmesinin kacınılmaz olması halinde, Cumhurbaşkanının Turk SilÂhlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar verebilmesi, Başbakanın teklifi şartına bağlanmıştır (m. 69).
11) Turkiye Buyuk Millet Meclisinin toplantı yeter sayısı, her tur toplantı icin uye tamsayısının ucte biri (184) olarak belirlenmiştir (m. 73/1).
12) Gensoru onergesinin gundeme alınmasına karar verilmesi sonrasında yapılacak guven oylamasında Bakanlar Kurulunun duşurulmesi konusunda yapıcı guvensizlik ilkesi getirilmiş, Bakanlar Kurulunun duşurulmesi, Turkiye Buyuk Millet Meclisinin uye tamsayısının salt coğunluğuyla yeni bir Başbakan adayı secmesi şartına bağlanarak, hukumet istikrarının guclendirilmesi amaclanmıştır. (m. 76/5)
G. YURUTME
1) Cumhurbaşkanının parlÂmento tarafından secilmesinde yaşanan tıkanıklıklar dikkate alınarak, Cumhurbaşkanının, beşer yıllık azamî iki donem icin halk tarafından secilmesi yontemi kabul edilmiştir (m. 78). Cumhurbaşkanlığına secilebilmek icin yuksek oğrenim şartı kaldırılmış, Cumhurbaşkanı adaylarının yirmi milletvekilinden başka, ikiyuzbin secmence de gosterilmesi esası benimsenmiştir (m. 78-Alternatif 2).
2) Cumhurbaşkanının yetkileri, parlamenter rejim ilkeleri, yetki ve sorumluluğun paralelliği kuralı ve 1961 Anayasasınca benimsenen sistem esas alınarak yeniden duzenlenmiş; 1982 Anayasasının Cumhurbaşkanına tanımış olduğu yetkilerden, parlamenter rejimler icin de gecerli olanları korunmuş, diğer yetkileri ise kaldırılmıştır (m. 81/3). Bakanlar Kurulunun Genelkurmay Başkanı, vali ve buyukelcilerin atanmalarına ilişkin kararnamelerinin Cumhurbaşkanınca imzalanacağı, bunların dışında hangi kararnamelerin Cumhurbaşkanınca imzalanacağının ise kanunla belirleneceği kabul edilmiştir (m.81/2).
3) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı işlemler yargı denetimine acılmış ve Cumhurbaşkanının kişisel suclarından dolayı yasama dokunulmazlığı hukumlerine tÂbi olacağı hukme bağlanarak mevcut belirsizlik giderilmiştir (m. 82).
4) Genel secimlerden once Adalet, İcişleri ve Ulaştırma bakanlarının cekilmesine ve yerlerine Başbakanca bağımsız kişilerin atanmasına dair hukum kaldırılmıştır (m. 89/1).
5) Bakanlar Kurulunun tuzuk cıkarma yetkisi kaldırılmıştır.
6) Milli Guvenlik Kurulunun Başbakanın başkanlığında toplanması, Jandarma Genel Komutanının Kurul uyeliğinden cıkarılması ve Kurul gundeminin Başbakan tarafından belirlenmesi kabul edilmiş; Kurulun istişarî bir organ olduğu tasrih edilmiştir (m. 91-Alternatif 1).
Jandarma Genel Komutanı Kurul uyeliğinden cıkarılmış ve Kurulun istişarî bir organ olduğu tasrih edilmiştir (m. 91-Alternatif 2).
Bakanlar Kuruluna millî guvenlikle ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonun sağlanmasında yardımcı olmak uzere Millî Guvenlik Kurulunun kurulacağı ve bu Kurulun yapısının, teşkilÂtının, gorevlerinin ve işleyişine dair hususların kanunla duzenleneceği benimsenmiştir (m. 91-Alternatif 3)
7) İdarenin her turlu eylem ve işleminin yargı denetimine tabi tutulacağı kuralına herhangi bir istisna ongorulmemiş; bu bağlamda, 1982 Anayasasında yargı denetimi dışında tutulan Cumhurbaşkanının tek başına yapacağı işlemler, Yuksek Askeri Şura ile Hakimler ve Savcılar Yuksek Kurulu kararlarına karşı yargı yolu acık bırakılmıştır (m. 94).
8) Turkiye Buyuk Millet Meclisi secimlerinin dort yıla indirilmesine paralel olarak mahallî idarelerin secimlerinin de dort yılda bir yapılması esası benimsenmiştir (m. 96/3). Mahallî idarelerin secilmiş organlarının organlık sıfatını kazanma ve kaybetmeleri konusundaki denetim tumuyle yargı organına bırakılmış; İcişleri Bakanına 1982 Anayasası ile verilen bu organları veya bu organların uyelerini gecici olarak gorevden uzaklaştırma yetkisine burada yer verilmemiştir (m. 96/4). Boylece mahallî idareler uzerindeki merkezî denetimin sınırlandırılması amaclanmıştır.
9) Hukuk devleti ilkesinin gereği olarak, istisnasız, butun kamu hizmeti gorevlileri hakkında verilen disiplin kararları yargı denetimine acık tutulmuştur (m. 98).
10) Yuksekoğretim kurumlarının bilimsel ozerkliği ve oğretim elemanlarının akademik ozgurluğu guclendirilmiştir. Demokratik yonetim ilkesi gereği, rektorlerin doğrudan doğruya oğretim uyelerince secilmesi esası benimsenmiştir. Universite ve diğer yuksekoğretim kurumlarının yonetim ve denetim organları ile oğretim elemanlarının, ancak yetkili organlarınca gorevlerinden uzaklaştırılabileceği kabul edilmiştir (m. 100/4). Yuksekoğretim Kurulunun yetkisi koordinasyon ve planlama ile sınırlanmış; Yuksekoğretim Kurulu uyelerinin secimi ve gorev sureleri yeniden duzenlenmiştir (m. 101/1).
11) Olağanustu hal ve sıkıyonetim ilanı yetkisi, munhasıran Bakanlar Kuruluna bırakılmış, olağanustu haller ve sıkıyonetim icin ongorulen sureler kısaltılmıştır.(m. 104). haber7
H. YARGI
1) Yargı ile ilgili hukumlerde, yargının bağımsızlığı yanında, tarafsızlığı da vurgulanmıştır (m. 106, 111, 121, 122 ve 123).
2. HÂkimler ve Savcılar Yuksek Kurulu, demokratik esaslara ve yargı bağımsızlığı ilkesine daha uygun şekilde, yeniden duzenlenmiştir. Adalet Bakanının Kurulun başkanı ve uyesi olmasına son verildiği, Adalet Bakanlığı Musteşarının ise Kurulun tabii uyesi olarak kabul edildiği yeni duzenlemede, Kurulun onyedi uyeden oluşması ongorulmuştur. Kurulun secimle gelen onaltı uyesinden beşinin Turkiye Buyuk Millet Meclisi tarafından, beşinin Yargıtay ve Danıştay genel kurullarınca ve altısının da birinci dereceye ayrılmış adlî ve idarî yargı hÂkim ve savcılarınca secilmesi esası benimsenmiştir. Kurul uyelerinin gorev suresi dort yılla sınırlandırılmış ve Kurul kararları yargı denetimine acılmıştır (m. 109).
3) HÂkim ve savcıların denetimi, mahkemelerin bağımsızlığı ile hÂkimlik teminatı esaslarına uygun olarak, HÂkimler ve Savcılar Yuksek Kuruluna bırakılmıştır (m. 110).
4) Askeri yargının gorev alanı sivil kişilerin askeri mahkemelerde yargılanmalarını engelleyecek şekilde daraltılmıştır (m. 111).
5) Anayasa Mahkemesi uye sayısı onyediye cıkarılmış; uyelerden sekizinin Turkiye Buyuk Millet Meclisi, dordunun Yargıtay, dordunun Danıştay ve birinin de Sayıştay tarafından secilmesi esası benimsenmiştir (m. 113). Uyelik suresi dokuz yılla sınırlandırılmıştır (m. 114). Anayasa Mahkemesinin yetki kanunları ve kanun hukmunde kararnameler uzerindeki denetimine sınırlamalar getirilmiş ve Turkiye Buyuk Millet Meclisi İctuzuğunun ondenetim yoluyla denetlenmesi kabul edilmiştir (m. 115). Anayasa Mahkemesinin en az onuc uye ile toplanacağı ve katılanların salt coğunluğu ile karar vereceği ongorulmuştur (m. 116). İptal davası acma yetkisi, sadece Cumhurbaşkanına ve Turkiye Buyuk Millet Meclisi uye tamsayısının en az onda biri oranındaki milletvekillerine tanınmıştır (m. 117). İtiraz yolu ile denetimde, usulune gore yururluğe konulmuş temel hak ve hurriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalar bağımsız olcu norm olarak kabul edilmiş ve boylece soz konusu kanunların sadece ihmali değil, aynı zamanda iptali mumkun kılınarak, temel haklara ilişkin guvence guclendirilmiştir. Son olarak, itiraz yolunda Anayasa Mahkemesinin işin esasına girerek verdiği red kararından sonra aynı hukum hakkında on yıl icinde Anayasa aykırılık iddiasıyla başvurulamayacağı yasağı beş yıla indirilmiştir (m. 118). Anayasa Mahkemesine yururluğu durma kararı verebilme yetkisi acıkca zikredilmiş, ancak ucte iki coğunluk şartına bağlanmıştır (m. 119). haber7
6) Yuce Divan, Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Ceza Genel Kurulundan secilecek uyelerden oluşan bir mahkeme olarak yeniden duzenlenmiş ve Yuce Divan yargılamasının iki dereceli olarak işlemesi kabul edilmiştir (m. 120).
7) Yargıtay uyeliğine secilmede objektif kriterler getirilmiş ve uyelik dokuz yılla sınırlandırılmıştır. Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı ile Başsavcıvekilini secme yetkisi, mahkemelerin bağımsızlığı ilkesinin bir gereği olarak, Cumhurbaşkanından alınarak Yargıtay uyelerine bırakılmıştır (m. 121).
8) Danıştay uyeliğine secilmede de objektif kriterler ongorulmuş ve uyelik dokuz yılla sınırlandırılmıştır. Danıştayın gorev alanı dikkate alınarak, uyelerinin dortte birinin Bakanlar Kurulu tarafından, diğer uyelerin ise, HÂkimler ve Savcılar Yuksek Kurulunca secilmesi esası kabul edilmiştir. Bakanlar Kurulunun tuzuk cıkarma yetkisine son verilmesine paralel olarak, Danıştayın tuzuk tasarılarını inceleme gorevi kaldırılmıştır (m. 122).
9) Askeri Yargıtay uyelerinin Cumhurbaşkanınca secilmesi esası terk edilmiş ve uyelerin, Askeri Yargıtay Genel Kurulunca secilmesi kabul edilmiştir (m. 123).
10) Askeri Yuksek İdare Mahkemesi kaldırılmıştır.
11) Sayıştay, yuksek mahkeme olarak kabul edilmiş ve kamu kaynağı kullanan hicbir kurum ve kuruluşun Sayıştayın denetimi dışında tutulmaması sağlanmıştır (m. 124).
I. SON HUKUMLER
Anayasanın değiştirilmesi usulunde onemli değişiklikler ongorulmuştur (m. 135). Bunları şu şekilde sıralamak mumkundur:
1) Cumhurbaşkanının Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları, bir daha goruşulmek uzere Turkiye Buyuk Millet Meclisine geri gonderme yetkisi kaldırılmıştır.
2) Anayasa değişikliğinin, Turkiye Buyuk Millet Meclisi uye tamsayısının beşte uc veya daha fazla fakat ucte iki coğunluktan az bir coğunluğu ile kabul edilmesi halinde, bu değişikliğin yururluğe girmesi, ancak Meclisin bu Anayasa değişikliğini halkoylamasına sunması ve halkoylamasında kabul edilmesi şartına bağlanmıştır. Meclis değişikliği halkoylamasına sunmadığı takdirde, değişiklik teklifi hukumsuz kalmış olacaktır.
3) Anayasa değişikliğinin Turkiye Buyuk Millet Meclisi uye tamsayısının en az ucte iki coğunluğu ile kabul edilmesi halinde ise, Anayasa değişikliği hakkındaki kanunun yayınlanmak uzere Cumhurbaşkanına gonderilmesi kabul edilmiştir. Meclis, ucte iki coğunluğu ile kabul ettiği değişiklik kanununu isterse uye tamsayısının en az ucte iki coğunluğunun kararı ile halkoyuna da sunabilecektir. Bu durumda değişiklik kanunu, halkoyuyla kabul edildikten sonra kesinleşecektir.