Gunlerdir konuşulan ve hakkında her gun bir haber cıkan yeni Anayasa taslağının metin hali nihayet ortaya cıktı. Tum hukuk camiasının yakından tanıdığı Prof. Dr. Ergun OZBUDUN'un başkanlığında hazırlanan taslak toplam 137 maddeden oluşuyor. Taslağın ayrıca genel gerekce, madde gerekceleri ve getirdiği yeniliklere dair bolumleri de bulunmaktadır. Turkiye Cumhuriyeti Anayasa onerisinin taslak halini gormek icin başlığa tıklayınız. Anayasa taslağının pdf hali icin tıklayınız.
Genel gerekce ve madde gerekceleri icin tıklayınız.
Yeni Anayasa taslağının getirdiği yenilikler icin tıklayınız.
TURKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI ONERİSİ
NOT:
Bu ?Turkiye Cumhuriyeti Anayasası Onerisi?;
8 Haziran 2007 gunu Başbakan ve ADALET ve KALKINMA PARTİSİ Genel Başkanı Sayın Recep Tayip ERDOĞAN'ın Prof. Dr. Ergun OZBUDUN'dan talebi uzerine, aşağıda isimleri yazılı kişilerden oluşan Komisyon tarafından hazırlanmış, 2 Ağustos 2007 gunu Başbakan ve ADALET ve KALKINMA PARTİSİ Genel Başkanı Sayın Recep Tayip ERDOĞAN'a sunuşu yapılmış ve 29 Ağustos 2007 tarihinde calışmalar tamamlanarak ADALET ve KALKINMA PARTİSİ Genel Başkan Yardımcısı Sayın Dengir Mir Mehmet FIRAT'a teslim edilmiştir.
Prof. Dr. Ergun OZBUDUN (Komisyon Başkanı)
Prof. Dr. Zuhtu ARSLAN

Prof. Dr. Yavuz ATAR
Prof. Dr. Fazıl Husnu ERDEM
Prof. Dr. Levent KOKER
Doc. Dr. Serap YAZICI
BAŞLANGIC

Herkesin insan haysiyetinden kaynaklanan evrensel hak ve hurriyetlere sahip olduğu inancıyla hareket eden, her turlu ayrımcılığı reddeden, farklılıklarımızı kulturel zenginliğimizin kaynağı olarak goren bir eşitlik anlayışına sahip biz Turk Milleti; insan haklarına ve hukukun ustunluğune dayanan demokratik ve lÂik Cumhuriyetin kurum ve kurallarını duzenleyen bu Anayasayı, egemen irademizin ve Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa KemÂl Ataturk'un cağdaş uygarlık hedefi ile ebedî barış idealine olan bağlılığımızın ifadesi olarak kabul ve teyid ederiz.
BİRİNCİ KISIM
Genel Esaslar
Devletin şekli
Madde 1- Turkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Cumhuriyetin nitelikleri
Madde 2- Turkiye Cumhuriyeti, insan haklarına dayanan, Ataturk milliyetciliğine bağlı, demokratik, lÂik ve sosyal bir hukuk devletidir.
Devletin butunluğu, resmî dili, bayrağı, millî marşı ve başkenti
Madde 3- (1) Turkiye Cumhuriyeti, ulkesi ve milletiyle bolunmez bir butundur.
(2) Resmî dili Turkcedir.
(3) Bayrağı, şekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
(4) Millî marşı ?İstiklÂl Marşı?dır.
(5) Başkenti Ankara'dır.
Devletin temel amac ve gorevleri
Madde 4- Devletin temel amac ve gorevi, insan haysiyetini korumak, kişilerin hak ve hurriyetlerini kullanmalarının onundeki butun engelleri kaldırmak ve halkın huzur, guvenlik ve refahını sağlamak suretiyle insanın maddî ve manevî varlığının gelişmesi icin gerekli şartları hazırlamaktır. haber7
Egemenlik
Madde 5- (1) Egemenlik kayıtsız ve şartsız Milletindir.
(2) Turk Milleti, egemenliğini, Anayasanın koyduğu esaslara gore, yasama, yurutme ve yargı organları eliyle kullanır.
(3) Egemenliğin kullanılması, hicbir surette hicbir kişiye, zumreye veya sınıfa bırakılamaz. Hicbir kimse veya organ kaynağını Anayasadan almayan bir Devlet yetkisi kullanamaz.
(4) Milletlerarası ve milletlerustu kuruluşlara uyelikten kaynaklanan sınırlamalar saklıdır.
Yasama yetkisi
Madde 6- Yasama yetkisi, Turk Milleti adına, Turkiye Buyuk Millet Meclisinindir. Bu yetki devredilemez. Kanun hukmunde kararnamelere ilişkin hukumler saklıdır.
Yurutme yetkisi ve gorevi
Madde 7- Yurutme yetkisi ve gorevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu tarafından, Anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.
Yargı yetkisi ve gorevi
Madde 8- Yargı yetkisi ve gorevi, Turk Milleti adına, bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır ve yerine getirilir.
Eşitlik
Madde 9- (1) Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî duşunce, felsefî inanc, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gozetilmeksizin kanun onunde eşittir.
(2) Hicbir kişiye, aileye, zumreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.
(3) Kadınlar, cocuklar, yaşlılar ve engelliler gibi ozel surette korunmayı gerektiren kesimler icin alınan tedbirler, eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz.
(4) Devlet organları ve idare makamları, butun eylem ve işlemlerinde kanun onunde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadır.
Anayasanın bağlayıcılığı ve ustunluğu
Madde 10- (1) Anayasa hukumleri yasama, yurutme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluşları ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır.
(2) Kanunlar Anayasaya aykırı olamaz.
İKİNCİ KISIM
Temel Haklar ve Hurriyetler
BİRİNCİ BOLUM
Genel Hukumler
Temel hak ve hurriyetlerin niteliği
Madde 11- Herkes, insan haysiyetinden kaynaklanan, kişiliğine bağlı, dokunulmaz, devredilmez ve vazgecilmez temel hak ve hurriyetlere sahiptir.
Temel hak ve hurriyetlerin sınırlanması
Madde 12- (1) Temel hak ve hurriyetler, sadece Anayasanın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplerle ve ancak kanunla sınırlanabilir. Bu sınırlamalar, Anayasanın sozune ve ruhuna, demokratik toplum duzeninin gereklerine ve olcululuk ilkesine aykırı olamaz. Kanun, temel hak ve hurriyetlerin ozune dokunamaz.
(2) Temel hak ve hurriyetler, yabancılar icin, milletlerarası hukuka uygun olarak kanunla sınırlanabilir. haber7
Temel hak ve hurriyetlerin kotuye kullanılamaması
Alternatif 1
Madde 13- Anayasa hukumlerinden hicbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hurriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkÂn verecek şekilde yorumlanamaz.
Alternatif 2
Madde 13- (1) Anayasada yer alan temel hak ve hurriyetlerden hicbiri, Devletin ulkesi ve milletiyle bolunmez butunluğunu bozmaya ve insan haklarına dayanan demokratik ve lÂik Cumhuriyeti ortadan kaldırmaya yonelik eylemler biciminde kullanılamaz.
(2) Anayasa hukumlerinden hicbiri, Devlete veya kişilere, Anayasayla tanınan temel hak ve hurriyetlerin yok edilmesine veya Anayasada belirtilenden daha geniş şekilde sınırlandırılmasına imkÂn verecek şekilde yorumlanamaz.
Temel hak ve hurriyetlerin kullanılmasının durdurulması
Madde 14- (1) Savaş, seferberlik, sıkıyonetim veya olağanustu hallerde, milletlerarası hukuktan doğan yukumlulukler ihlÂl edilmemek kaydıyla, temel hak ve hurriyetlerin kullanılması, durumun gerektirdiği olcude sınırlandırılabilir veya durdurulabilir veya bunlar icin Anayasada ongorulen guvencelere aykırı tedbirler alınabilir.
(2) Birinci fıkrada belirtilen durumlarda dahi, savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen olumler dışında, kişinin yaşama hakkına, maddî ve manevî varlığının butunluğune dokunulamaz; kimse dinî inanclarını, vicdanî kanaatlerini ve duşuncelerini acıklamaya zorlanamaz ve bunlardan dolayı suclanamaz; suc ve cezalara ilişkin hukumler gecmişe yurutulemez; sucluluğu kesinleşmiş mahkeme kararı ile sabit oluncaya kadar kimse suclu sayılamaz. haber7
İKİNCİ BOLUM
Kişinin Hakları ve Hurriyetleri
Yaşama hakkı
Madde 15- (1) Herkes yaşama hakkına sahiptir.
(2) Meşru mudafaa, yakalama veya tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, tutuklu veya hukumlunun kacmasının onlenmesi, ayaklanma veya isyanın bastırılması hallerinde silÂh kullanmanın kanunen zorunluluk haline gelmesi sonucunda meydana gelen oldurme fiilleri, birinci fıkra hukmu dışındadır.
İşkence ve kotu muamele yasağı
Madde 16- (1) Kimseye işkence ve kotu muamele yapılamaz. Kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tÂbi tutulamaz.
(2) Tıbbî zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin vucut butunluğune dokunulamaz; kimse rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tÂbi tutulamaz.
Zorla calıştırma yasağı
Madde 17- (1) Hic kimse zorla calıştırılamaz. Angarya yasaktır.
(2) Şekil ve şartları kanunla duzenlenen tutukluluk veya hukumluluk sureleri icindeki calıştırmalar; olağanustu hallerde vatandaşlardan istenecek hizmetler; ulke ihtiyaclarının zorunlu kıldığı alanlarda ongorulen vatandaşlık odevi niteliğindeki beden ve fikir calışmaları, zorla calıştırma sayılmaz.
Kişi hurriyeti ve guvenliği
Madde 18- (1) Herkes kişi hurriyeti ve guvenliğine sahiptir.
(2) Kişi hurriyeti, aşağıdaki durumlarda, kanunun ongorduğu esas ve usullere gore sınırlanabilir:
a) Mahkemelerce verilmiş hurriyeti kısıtlayıcı cezaların ve guvenlik tedbirlerinin yerine getirilmesi;
b) Mahkeme kararının veya kanunda ongorulen yukumluluğun yerine getirilmesi;
c) Kucuğun gozetim altında ıslahı veya yetkili merci onune cıkarılması icin verilen kararın yerine getirilmesi;
c) Toplum icin tehlike teşkil eden akıl hastası, uyuşturucu madde veya Âlkol tutkunu, serseri veya hastalık yayabilecek kişinin bir muessesede tedavi, eğitim veya ıslahı icin alınan tedbirlerin yerine getirilmesi;
d) Usulune aykırı şekilde ulkeye girmek isteyen veya giren kişinin ya da hakkında sınır dışı etme yahut geri verme kararı verilen kişinin sınır dışı edilmesi.
(3) Yakalama ve tutuklama hÂkim kararı ile olur. Tutuklama kararı, sucluluğu hakkında kuvvetli belirti bulunan kişiler hakkında ancak kacmalarını, delillerin yok edilmesini veya değiştirilmesini onlemek amacıyla verilebilir. HÂkim kararı olmadan yakalama, ancak sucustu halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, sucluluğu hakkında kuvvetli belirtiler bulunan kişiyi mahkeme onune cıkarmak amacıyla veya ikinci fıkranın (c), (c) ve (d) bentlerinde belirtilen kişilerle ilgili olarak onleme amaclı yapılabilir.
(4) Yakalama ve tutuklamanın usul ve esasları kanunla duzenlenir.
(5) Yakalanan veya tutuklanan kişiye, yakalama veya tutuklama sebepleri ve hakkındaki iddialar herhalde yazılı, bunun hemen mumkun olmaması halinde sozlu olarak derhÂl; toplu suclarda ise en gec hÂkim huzuruna cıkarılıncaya kadar bildirilir. Kişinin yakalandığı veya tutuklandığı yakınlarına derhÂl bildirilir.
(6) Yakalanan veya tutuklanan kişi, tutulma yerine en yakın mahkemeye gonderilmesi icin gerekli sure haric, en gec kırk sekiz saat, toplu olarak işlenen suclarda ise en cok dort gun icinde hÂkim onune cıkarılır. Kimse, bu sureler gectikten sonra hÂkim kararı olmaksızın hurriyetinden mahrum bırakılamaz. Bu sureler olağanustu hal, sıkıyonetim ve savaş hallerinde uzatılabilir.
(7) Tutuklanan kişilerin, makul sure icinde yargılanmayı ve soruşturma veya kovuşturma sırasında serbest bırakılmayı isteme hakları vardır. Serbest bırakılma, ilgilinin yargılama suresince duruşmada hazır bulunmasına veya hukmun infazını sağlamak icin bir guvenceye veya başka yukumluluklerin yerine getirilmesine bağlanabilir.
(8) Her ne sebeple olursa olsun, hurriyeti kısıtlanan kişi, kısa surede durumu hakkında karar verilmesini ve bu kısıtlamanın kanuna aykırılığı halinde hemen serbest bırakılmasını sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahiptir. Yargı merci kararını vermeden once hurriyeti kısıtlanan kişiyi dinler.
(9) Bu esaslar dışında bir işleme tÂbi tutulan kişilerin uğradıkları zarar, tazminat hukukunun genel prensiplerine gore Devletce odenir.
Ozel hayatın ve aile hayatının gizliliği ve korunması
Madde 19- (1) Ozel hayatın ve aile hayatının gizliliğine dokunulamaz.
(2) Millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın veya başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi sebepleriyle usulune uygun olarak verilmiş hÂkim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca, kimsenin ustu, ozel kÂğıtları ve eşyası aranamaz ve bunlara el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hÂkimin onayına sunulur. HÂkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar.
Kişisel bilgilerin korunması
Madde 20- (1) Herkes, kendisiyle ilgili kişisel bilgi ve verilerin korunması hakkına sahiptir.
(2) Bu bilgiler, ancak kişinin acık rızasına veya kanunla ongorulen meşru bir sebebe dayalı olarak kullanılabilir. Herkes, kendisi hakkında toplanmış olan veya kayıtlarda yer alan bilgilere erişme, bunlarda duzeltme yaptırma ve bu bilgilerin amacları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığını oğrenme hakkına sahiptir.
Konut dokunulmazlığı
Madde 21- (1) Kimsenin konutuna dokunulamaz.
(2) Millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın veya başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi sebepleriyle usulune uygun olarak verilmiş hÂkim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca, kimsenin konutuna girilemez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hÂkimin onayına sunulur. HÂkim, kararını el koymadan itibaren kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde el koyma kendiliğinden kalkar.
Haberleşme hurriyeti
Madde 22- (1) Herkes haberleşme hurriyetine sahiptir. Haberleşmenin gizliliği esastır.
(2) Millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın veya başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi sebepleriyle usulune uygun olarak verilmiş hÂkim kararı olmadıkca; yine bu sebeplere bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde kanunla yetkili kılınmış merciin yazılı emri bulunmadıkca, haberleşme engellenemez ve gizliliğine dokunulamaz. Yetkili merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hÂkimin onayına sunulur. HÂkim, kararını kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde karar kendiliğinden kalkar.
Yerleşme ve seyahat hurriyeti
Madde 23- (1) Herkes yerleşme ve seyahat hurriyetine sahiptir.
(2) Yerleşme hurriyeti, suc işlenmesini onlemek, sağlıklı ve duzenli kentleşmeyi gercekleştirmek, kamu mallarını korumak; seyahat hurriyeti ise suc soruşturma veya kovuşturması sebebiyle, genel sağlığı korumak yahut suc işlenmesini onlemek amaclarıyla sınırlanabilir.
(3) Vatandaş sınır dışı edilemez ve yurda girme hakkından mahrum bırakılamaz.
(4) Vatandaşın yurt dışına cıkma hurriyeti, vatandaşlık odevi ya da suc soruşturması veya kovuşturması sebepleriyle sınırlanabilir.
Din ve inanc hurriyeti
Madde 24- (1) Herkes din ve inanc hurriyetine sahiptir. Bu hak, tek başına veya topluca, alenen veya ozel olarak ibadet, oğretim, uygulama ve ayin yapmak suretiyle dinini veya inancını acıklama ve bunları değiştirebilme hurriyetini de icerir.
(2) Kimse ibadete, dinî ayin ve torenlere katılmaya, dinî inanc ve duşuncelerini acıklamaya zorlanamaz; dinî inanc, duşunce ve kanaatlerinden ve bunları değiştirmekten dolayı kınanamaz, suclanamaz ve farklı bir muameleye tÂbi tutulamaz.
(3) İbadet ve dinî ayin ve torenler, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın veya başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması amaclarıyla sınırlanabilir.
Alternatif 1
(4) Devlet, eğitim ve oğretim alanındaki gorevlerini yerine getirirken, eğitim ve oğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî inanclarına gore yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din eğitim ve oğretimi, kişinin kendisinin, kucuklerin ise kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır. Devlet bu taleplerin gereğini yerine getirmekle yukumludur.
Alternatif 2
(4) Devlet, eğitim ve oğretim alanındaki gorevlerini yerine getirirken, eğitim ve oğretimin ana ve babanın dinî ve felsefî inanclarına gore yapılmasını isteme hakkına riayet eder. Din kulturu ve ahlÂk oğretimi, ilk ve ortaoğretim kurumlarında okutulan zorunlu dersler arasında yer alır. Bu dersten muafiyet, kişinin kendisinin, kucuklerin ise kanunî temsilcisinin talebine bağlıdır.
Alternatif 1
(5) Din ve inanc hurriyeti, Devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel duzenini din kurallarına dayandırmaya yonelik eylemler biciminde kullanılamaz.
Alternatif 2
(5) Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyasî veya hukukî temel duzenini kısmen de olsa, din kurallarına dayandırma veya siyasî veya şahsî cıkar yahut nufuz sağlama amacıyla, her ne suretle olursa olsun dinî veya din duygularını yahut dince kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kotuye kullanamaz.
Alternatif 3
(5) Din ve inanc hurriyeti, anayasal duzeni din kurallarına dayandırmaya yonelik eylemler biciminde kullanılamaz.
Duşunce, vicdan ve kanaat hurriyeti
Madde 25- (1) Herkes duşunce, vicdan ve kanaat hurriyetine sahiptir.
(2) Her ne sebep ve amacla olursa olsun kimse, duşunce, vicdan ve kanaatlerini acıklamaya zorlanamaz; duşunce ve kanaatleri sebebiyle kınanamaz ve suclanamaz.
İfade hurriyeti
Madde 26- (1) Herkes, duşunce ve kanaatlerini soz, yazı, resim veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak acıklama ve yayma hurriyetine sahiptir. Bu hurriyet, resmî makamların mudahalesi olmaksızın haber veya fikir alma ya da verme serbestliğini de kapsar. Bu fıkra hukmu, radyo, televizyon, sinema veya benzeri yollarla yapılan yayınların izin sistemine bağlanmasına engel değildir.
(2) Herkes, bilim ve sanatı serbestce oğrenme ve oğretme, acıklama, yayma ve bu alanlarda her turlu araştırma hakkına sahiptir.
(3) Bu hak ve hurriyetlerin kullanılması; millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın, başkalarının şohret veya haklarının, ozel veya aile hayatının korunması, sucların onlenmesi, devlet sırrı olarak usûlunce belirtilmiş bilgilerin acıklanmaması, yargının bağımsızlık ve tarafsızlığının sağlanması, savaş kışkırtıcılığının engellenmesi, her turlu ayrımcılık, duşmanlık veya kin ve nefret savunuculuğunun onlenmesi amaclarıyla sınırlanabilir.
Basın ve yayın hurriyeti
Madde 27- (1) Basın hurdur, sansur edilemez.
(2) Basın hurriyeti 26 ncı maddenin ucuncu fıkrasında belirtilen sebeplerle sınırlanabilir.
(3) Yargılamanın amacına uygun olarak yerine getirilmesi icin kanunla belirtilecek sınırlar icinde hÂkim tarafından verilen kararlar saklı kalmak uzere, olaylar hakkında yayın yasağı konulamaz.
(4) Sureli veya suresiz yayın yapmak ve bu amacla basımevi kurmak, onceden izin alma ve malî teminat yatırma şartına bağlanamaz.
(5) Kanuna uygun şekilde basın işletmesi olarak kurulan basımevi ve eklentileri ile basın aracları, suc aleti olduğu gerekcesiyle zapt ve musadere edilemez veya işletilmekten alıkonulamaz. Sureli veya suresiz yayınların suc soruşturma veya kovuşturması sebebiyle zapt ve musaderesinde genel hukumler uygulanır.
(6) Sureli yayınların cıkarılması, yayın şartları, malî kaynakları ve gazetecilik mesleği ile ilgili esaslar kanunla duzenlenir. Kanunla haber, duşunce ve kanaatlerin serbestce yayınlanmasını engelleyici veya zorlaştırıcı şartlar konulamaz.
(7) Sureli ve suresiz yayınlar hÂkim kararıyla, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise kanunun yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir. Toplatma kararı veren yetkili merci, bu kararını en gec yirmidort saat icinde yetkili hÂkime bildirir. HÂkim bu kararı en gec kırksekiz saat icinde onaylamazsa, toplatma kararı hukumsuz sayılır. Sureli yayınların durdurulması da aynı hukumlere tÂbidir; ancak bu yayınların kapatılması sadece mahkeme kararıyla mumkundur. Toplatma, durdurma ve kapatmaya ilişkin şartlar ile usul ve esaslar kanunla duzenlenir.
(8) Masumiyet karinesinin ihlÂline yonelik yayın yapılamaz.
(9) Duzeltme ve cevap hakkı, ancak kişinin haysiyet ve şerefine dokunulması veya kendileriyle ilgili gerceğe aykırı yayınlar yapılması hallerinde tanınır. Duzeltme ve cevap yayınlanmazsa, yayınlanmasının gerekip gerekmediğine, hÂkim tarafından ilgilinin muracaat tarihinden itibaren en gec yedi gun icinde karar verilir.
(10) Radyo ve televizyon istasyonları kurmak ve işletmek, kanunla duzenlenecek şartlar cercevesinde serbesttir.
(11) Devletce kamu tuzelkişiliği olarak kurulan radyo ve televizyon kurumu ile kamu tuzelkişilerinden yardım goren haber ajanslarının ve radyo ve televizyon yayınlarını denetleyen kurumun ozerkliği ve tarafsızlığı esastır.
Mulkiyet ve miras hakkı
Madde 28- (1) Herkes, mulkiyet ve miras haklarına sahiptir.
(2) Bu haklar, kamu yararı sebebiyle sınırlanabilir.
Calışma, teşebbus ve sozleşme hurriyeti
Madde 29- (1) Herkes, dilediği alanda calışma, teşebbus ve sozleşme hurriyetlerine sahiptir.
(2) Calışma, teşebbus ve sozleşme hurriyetleri, millî guvenliğin, genel sağlığın, genel ahlÂkın veya başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması amaclarıyla sınırlanabilir.
Dernek kurma hurriyeti
Madde 30- (1) Herkes, onceden izin almaksızın dernek kurma, bunlara uye olma ve uyelikten ayrılma hurriyetine sahiptir.
(2) Dernek kurma hurriyeti millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın, başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi amaclarıyla sınırlanabilir.
(3) Dernekler, kanunun ongorduğu hallerde hÂkim kararıyla kapatılabilir veya faaliyetten alıkonulabilir. Ancak, gecikmesinde sakınca varsa millî guvenliğin, kamu duzeninin, suc işlenmesini veya sucun devamını onlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde, kanunla yetkili kılınan merci, derneği faaliyetten men edebilir. Bu merciin kararı yirmidort saat icinde gorevli hÂkimin onayına sunulur. HÂkim, kararını kırksekiz saat icinde acıklar; aksi halde karar kendiliğinden yururlukten kalkar.
(4) Birinci fıkra hukmu, Turk SilÂhlı Kuvvetleri ve genel kolluk mensuplarına, hÂkim ve savcılar ile bu meslekten sayılanlara ve gorevlerinin gerektirdiği olcude diğer kamu hizmeti gorevlilerine sınırlamalar getirilmesine engel değildir.
(5) Bu madde hukumleri vakıflarla ilgili olarak da uygulanır.
Toplantı, gosteri ve yuruyuş duzenleme hurriyeti
Madde 31- (1) Herkes, onceden izin almadan, silÂhsız ve saldırısız toplantı, gosteri ve yuruyuş duzenleme hurriyetine sahiptir.
(2) Toplantı, gosteri ve yuruyuş hurriyeti, millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, genel ahlÂkın, başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi amaclarıyla sınırlanabilir.
Hak arama hurriyeti ve adil yargılanma hakkı
Madde 32- (1) Herkes, meşru vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle, yargı mercileri onunde davacı veya davalı olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahiptir.
(2) Hic kimse, tabiî hÂkiminden başka bir merci onune cıkarılamaz ve bir kimseyi tabiî hÂkiminden başka bir merci onune cıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağanustu merciler kurulamaz.
(3) Hicbir mahkeme, gorev ve yetkisi icindeki davaya bakmaktan kacınamaz.
(4) Davalar, kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından makul bir sure icinde, hakkaniyete uygun ve alenî olarak gorulur. Ancak, millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel ahlÂkın, kucuklerin korunmasının veya davaya taraf olanların ozel hayatlarının gizliliğinin gerektirdiği veya davanın alenî olarak gorulmesinin yargılamanın selÂmetine zarar verebileceği ozel durumlarda, mahkemenin zorunlu goreceği olcude, duruşmalar tamamen veya kısmen basına ve dinleyicilere kapalı olarak surdurulebilir.
(5) Kucuklerin yargılanması hakkında ozel hukumler konulabilir.
(6) Her sanık aşağıda belirtilen haklara sahiptir:
a) Kendisine yoneltilen suclamanın niteliği ve sebebi hakkında en kısa zamanda, anladığı bir dille ve ayrıntılı olarak bilgilendirilmek,
b) Savunmasını hazırlamak icin gerekli zamana ve kolaylıklara sahip olmak,
c) Kendisini bizzat veya tayin edeceği bir mudafiin yardımından yararlanarak savunmak; mudafi tayini icin gereken malî imkÂnlardan mahrum bulunuyor ve yargılamanın selÂmeti gerektiriyorsa, mahkemece gorevlendirilecek bir mudafiin yardımından bedelsiz yararlanabilmek,
c) İddia tanıklarını sorguya cekmek veya cektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı şartlar altında dinlenmesini istemek,
d) Mahkemede kullanılan dili anlayamadığı veya konuşamadığı takdirde, bir tercumanın yardımından bedelsiz yararlanmak.
(7) Hukuka aykırı olarak elde edilmiş bulgular, delil olarak kabul edilemez.
(8) Mahkemelerin her turlu kararları gerekceli olarak yazılır.
Suc ve cezalara ilişkin esaslar
Madde 33- (1) Suc ile ceza ve ceza yerine gecen guvenlik tedbirleri ancak kanunla konulur. Kimse, işlendiği zaman yururlukte bulunan kanunun suc saymadığı bir fiili gercekleştirmesinden dolayı cezalandırılamaz ve kimseye sucu işlediği zaman kanunda o suc icin konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
(2) Suc ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkûmiyetinin sonucları konusunda da birinci fıkra uygulanır.
(3) Sucluluğu kesin mahkeme kararı ile hukmen sabit oluncaya kadar, kimse suclu sayılamaz.
(4) Hic kimse, kendisini ve kanunda gosterilen yakınlarını suclayan bir beyanda bulunmaya veya bu yolda delil gostermeye zorlanamaz.
(5) Ceza sorumluluğu şahsîdir.
(6) Hic kimse, yalnızca sozleşmeden doğan bir yukumluluğu yerine getirememesinden dolayı hurriyetinden alıkonulamaz.
(7) Olum cezası ve genel musadere cezası verilemez.
(8) Kamu İdaresi, kişi hurriyetinin kısıtlanması sonucunu doğuran bir mueyyide uygulayamaz. Turk SilÂhlı Kuvvetlerinin ic duzeni bakımından bu hukme kanunla istisnalar getirilebilir.
(9) Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yukumlulukler haric olmak uzere, vatandaş, suc sebebiyle yabancı bir ulkeye verilemez.
İspat hakkı
Madde 34- Kamu gorev ve hizmetinde bulunanlara karşı, bu gorev ve hizmetin yerine getirilmesiyle ilgili olarak yapılan isnatlardan dolayı acılan hakaret davalarında, sanık, isnadın doğruluğunu ispat hakkına sahiptir. Bunun dışındaki hallerde, ispat talebinin kabulu, ancak isnat olunan fiilin doğru olup olmadığının anlaşılmasında kamu yararı bulunmasına veya şikÂyetcinin ispata razı olmasına bağlıdır.
UCUNCU BOLUM
Siyasî Haklar ve Odevler
Vatandaşlık
Madde 35-
Alternatif 1
(1) Devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Turkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.
Alternatif 2
(1) Turkiye Cumhuriyetine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkese, din ve ırk farkı gozetilmeksizin Turk denir.
Alternatif 3
(1) Vatandaşlık temel bir haktır. Kanunun ongorduğu esaslara uygun olarak bu statuyu kazanan herkes Turkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.
(2) Turkiye Cumhuriyeti vatandaşı babanın veya ananın cocuğu Turkiye Cumhuriyeti vatandaşıdır.
(3) Vatandaşlık, kanunun gosterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir.
(4) Hicbir vatandaş, vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkca vatandaşlıktan cıkarılamaz.
Secme, secilme ve siyasî faaliyette bulunma hakları
Madde 36- (1) Vatandaşlar, kanunda gosterilen şartlara uygun olarak secme, secilme ve siyasî faaliyette bulunma haklarına sahiptir.
(2) Secimler ve halkoylaması serbest, eşit, gizli, tek dereceli, genel oy, acık sayım ve dokum esaslarına gore, yargı organının yonetim ve denetimi altında yapılır. Yurt dışında bulunan Turkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının oy hakkını kullanabilmelerini sağlayacak esaslar kanunla belirlenir.
(3) Onsekiz yaşını dolduran her vatandaş secme ve halkoylamasına katılma hakkına sahiptir.
(4) SilÂh altında bulunan er ve erbaşlar ile askerî oğrenciler ve taksirli suclardan hukum giyenler haric ceza infaz kurumlarında bulunan hukumluler oy kullanamazlar.
(5) Secim kanunlarında secim sistemine ilişkin olarak yapılan değişiklikler, yururluğe girdiği tarihten itibaren bir yıl icinde yapılacak secimlerde uygulanmaz.
Siyasî parti kurma hurriyeti
Madde 37- (1) Siyasî partiler, demokratik siyasî hayatın vazgecilmez unsurlarıdır.
(2) Vatandaşlar, onceden izin almaksızın, siyasî parti kurma ve partilere uye olma hakkına sahiptir. Parti uyesi olabilmek icin onsekiz yaşını doldurmuş olmak gerekir.
(3) HÂkim ve savcılar, bu meslekten sayılanlar, kamu kurum ve kuruluşlarının memur ve sozleşmeli personel statusundeki gorevlileri, Turk SilÂhlı Kuvvetleri mensupları ve ilk ve ortaoğretim oğrencileri siyasî partilere uye olamazlar.
(4) Yuksekoğretim elemanlarının ve oğrencilerinin siyasî partilere uye olmalarına dair esaslar kanunla duzenlenir.
(5) Devlet, siyasî partilere, yeterli duzeyde ve hakca malî yardım yapar. Partilere yapılacak yardımın, partilerin alacakları uye aidatının ve bağışların tÂbi olduğu esaslar kanunla duzenlenir.
Siyasî partilerin uyacakları esaslar
Madde 38- (1) Siyasî partilerin tuzuk ve programları ile fiilleri, insan haklarına, Devletin bağımsızlığı ve bolunmez butunluğune, demokrasiye, cumhuriyete ve lÂikliğe aykırı olamaz.
(2) Partiler yabancı devletlerden, milletlerarası kuruluşlardan ve Turk tÂbiyetinde olmayan gercek ve tuzel kişilerden maddî yardım alamazlar.
(3) Siyasî partiler ticarî faaliyette bulunamazlar.
(4) Bir siyasî partinin tuzuğunun veya programının birinci fıkra hukumlerine aykırı gorulmesi halinde, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının talebi uzerine, Anayasa Mahkemesince partiye ihtarda bulunulur. İhtarı izleyen iki ay icinde aykırılık giderilmediği takdirde, ilgili parti hakkında dava acılır.
(5) Bir siyasî partiye birinci fıkra hukumlerine aykırı fiillerinden oturu yaptırım uygulanmasına, ancak, onun bu nitelikteki fiillerin işlendiği bir odak haline geldiğinin Anayasa Mahkemesince tespit edilmesi halinde karar verilir. Bir siyasî parti, bu nitelikteki fiiller o partinin uyelerince yoğun, surekli ve ciddî tehlike oluşturacak bir şekilde işlendiği ve bu durum o partinin buyuk kongre veya genel başkan veya merkez karar veya yonetim organları veya Turkiye Buyuk Millet Meclisindeki grup genel kurulu veya grup yonetim kurulunca benimsendiği yahut bu fiiller aynı şekilde doğrudan doğruya anılan parti organlarınca kararlılık icinde işlendiği takdirde, soz konusu fiillerin odağı haline gelmiş sayılır.
(6) Anayasa Mahkemesi, birinci ve ikinci fıkra hukumlerine aykırılık nedeniyle Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı tarafından acılan davalarda, dava konusu fiillerin ağırlığına gore ilgili siyasî partinin Devlet yardımından kısmen veya tamamen mahrum bırakılmasına ya da kapatılmasına karar verebilir.
Alternatif 1
(7) Bir siyasî partinin kapatılmasına beyan veya fiilleriyle sebep olan kurucuları dahil uyeleri, Anayasa Mahkemesinin kapatmaya ilişkin kesin kararının Resmî Gazetede gerekceli olarak yayınlanmasından sonraki ilk milletvekilliği veya mahallî idareler secimlerinde aday olamazlar.
Alternatif 2
(7) Bu fıkranın tamamen cıkarılması.
(8) Siyasî partilerin malî denetimi Sayıştay tarafından yapılır.
(9) Siyasî partilerin kuruluş ve calışmaları, hukukî ve malî denetimleri ile adayların secim harcamaları demokratik esaslara uygun olarak kanunla duzenlenir.
Kamu hizmetlerine girme hakkı
Madde 39- (1) Her vatandaş, kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir.
(2) Hizmete alınmada, gorevin gerektirdiği niteliklerden başka hicbir ayırım gozetilemez.
(3) Yasama, yurutme ve yargı organları dahil olmak uzere, kamu hizmetinde gorev alanların mal bildiriminde bulunmaları ve bu bildirimlerin tekrarlanma sureleri kanunla duzenlenir.
Vatan hizmeti
Madde 40- Vatan hizmeti, her vatandaşın hakkı ve odevidir. Bu hizmetin Turk SilÂhlı Kuvvetlerinde veya kamu kesiminde ne şekilde yerine getirileceği veya getirilmiş sayılacağı kanunla duzenlenir.
Vergi odevi
Madde 41- (1) Herkes, kamu giderlerini karşılamak uzere, malî gucune gore vergi odemekle yukumludur.
(2) Vergi yukunun adaletli ve dengeli dağılımı, maliye politikasının sosyal amacıdır.
(3) Vergi, resim, harc ve benzeri malî yukumlulukler kanunla konulur, değiştirilir veya kaldırılır.
(4) Vergi, resim, harc ve benzeri malî yukumluluklerin muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hukumlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar icinde değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna; mahallî idareler tarafından tarh, tahakkuk ve tahsil edilenler icin ise ilgili mahallî idarenin secimle oluşan karar organına verilebilir.
Bilgi edinme, dilekce ve başvuru hakları
Madde 42- (1) Herkes bilgi edinme, dilekce ve başvuru haklarına sahiptir. Yabancılar icin bilgi edinme hakkı karşılıklılık esasına duzenlenir.
(2) Anayasa ile tanınmış hak ve hurriyetleri ihlÂl edilen herkes, yetkili makama başvurma hakkına sahiptir. Devlet, işlemlerinde, ilgili kişilerin hangi kanun yollarına ve mercilere başvuracağını ve surelerini belirtmek zorundadır.
DORDUNCU BOLUM
Sosyal ve Ekonomik Haklar
Ailenin korunması
Madde 43- Aile, toplumun temelidir; eşler arasında eşitliğe dayanır ve her turlu hukukî, ekonomik ve sosyal korunmadan yararlanır.
Cocuk hakları
Madde 44- (1) Her cocuk, kendi iyiliği icin gereken himaye ve bakımdan yararlanma hakkına sahiptir. Cocuklar goruşlerini serbestce acıklayabilir ve bu goruşleri kendilerini ilgilendiren konularda, yaşlarına ve olgunluklarına gore dikkate alınır.
(2) Kamu veya ozel kurum ve kuruluşlarca cocuklarla ilgili olarak yapılan eylem ve işlemlerde, cocuğun azamî iyiliği gozetilir.
(3) Her cocuk, kendi menfaatine acıkca ters duşmedikce, ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve surdurme hakkına sahiptir.
Eğitim ve oğrenim hakkı
Madde 45- (1) Kimse, eğitim ve oğrenim hakkından mahrum bırakılamaz.
(2) Eğitim ve oğretim, demokratik, lÂik, cağdaş bilim ve eğitim esaslarına gore, Devletin gozetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve oğretim yerleri acılamaz.
(3) Temel eğitim, butun vatandaşlar icin zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır.
(4) Ozel ilk ve ortaoğretim okullarının bağlı olduğu esaslar, Devlet okulları icin ongorulenler dikkate alınarak kanunla duzenlenir.
(5) Eğitim ve oğretim dili Turkcedir. Turkceden başka dillerde eğitim ve oğretim yapılması ile ilgili esaslar, demokratik toplum duzeninin gereklerine uygun olarak kanunla duzenlenir.
Alternatif 1
(6) Kılık ve kıyafetinden dolayı hic kimse yuksekoğrenim hakkından mahrum bırakılamaz.
Alternatif 2
(6) Yuksekoğretim kurumlarında kılık ve kıyafet serbesttir.
(7) Milletlerarası andlaşma hukumleri saklıdır.
Calışma ile ilgili esaslar
Madde 46- (1) Devlet, calışanların hayat seviyesini yukseltmek, calışanları ve işsizleri korumak, istihdamı artırmak ve calışma barışını sağlamak icin gerekli tedbirleri alır.
(2) Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gucune uymayan işlerde calıştırılamaz.
(3) Kucukler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar, calışma şartları bakımından ozel olarak korunurlar. Kadınlar ve erkekler arasında işe alınma, calışma şartları ve ucretler bakımından ayrımcılık yapılamaz.
(4) Calışanlar dinlenme, ucretli hafta ve bayram tatili ile yıllık izin haklarına sahiptir.
(5) Devlet, calışanların yaptıkları işe uygun adaletli bir ucret elde etmeleri icin gerekli tedbirleri alır.
(6) Asgarî ucretin tespitinde, calışanların gecim şartları ile ulkenin ekonomik durumu gozonunde bulundurulur.
Sendika kurma hakkı
Madde 47- (1) Calışanlar ve işverenler, onceden izin almaksızın sendikalar ve ust kuruluşlar kurma, bunlara serbestce uye olma ve uyelikten cekilme haklarına sahiptir. Aynı zamanda ve aynı iş veya hizmet kolunda birden fazla sendikaya uye olunamaz.
(2) Sendikaların ve ust kuruluşlarının kuruluş, yonetim ve işleyişleri demokratik esaslara aykırı olamaz.
(3) Sendika kurma hakkı, millî guvenlik, kamu duzeni, başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması ile suc işlenmesinin onlenmesi sebepleriyle sınırlanabilir.
Toplu iş sozleşmesi ve grev hakları
Madde 48- (1) İşciler, işverenlerle olan ilişkilerinde, ekonomik ve sosyal durumlarını duzeltmek amacıyla toplu iş sozleşmesi ve grev haklarına sahiptir. Aynı işyerinde aynı donem icin birden fazla toplu iş sozleşmesi yapılamaz. İşci niteliği taşımayan kamu hizmeti gorevlilerinin toplu goruşme hakları kanunla duzenlenir.
(2) Grev hakkının kullanılması ve istisnaları ile işverenlerin hakları ve lokavt kanunla duzenlenir.
(3) Toplu iş sozleşmesi ve grev hakları, millî guvenliğin, kamu duzeninin, genel sağlığın, başkalarının hak ve hurriyetlerinin korunması veya suc işlenmesinin onlenmesi amaclarıyla sınırlanabilir.
Sağlık ve sosyal guvenlik hakları ile sosyal yardım ve hizmet
Madde 49- (1) Herkes, sağlık ve sosyal guvenlik haklarına sahiptir.
(2) Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimlerini, malûl ve gazileri, engellileri, yaşlıları ve korunmaya muhtac cocuklar gibi kesimleri ozel olarak korur.
(3) Devlet, bu hakları sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilÂtı kurar.
Devletin sosyal ve ekonomik odevlerinin sınırları
Madde 50- Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen odevlerini, bu odevlerin amaclarına uygun oncelikleri gozeterek, malî kaynaklarının yeterliliği olcusunde yerine getirir.
UCUNCU KISIM
Cumhuriyetin Temel Organları
BİRİNCİ BOLUM
Yasama
BİRİNCİ ALT BOLUM
Turkiye Buyuk Millet Meclisi
Kuruluşu
Madde 51- (1) Turkiye Buyuk Millet Meclisi, genel oyla secilen beşyuzelli milletvekilinden oluşur.
(2) Milletvekillerinden dortyuzellisi kanundaki esaslara gore belirlenen secim cevrelerinden secilir. Yuz milletvekili ise siyasî partilerin ulke secim cevresi icin duzenleyeceği listelerden nispî temsil esasına gore secilir.
Secim donemi
Madde 52- (1) Turkiye Buyuk Millet Meclisinin secimleri dort yılda bir yapılır.
(2) Meclis, bu sure dolmadan secimin yenilenmesine karar verebilir. Suresi biten milletvekili yeniden secilebilir.
(3) Yenilenmesine karar verilen Meclisin yetkileri, yeni Meclisin secilmesine kadar surer.
Secimlerin ertelenmesi ve ara secimler
Madde 53- (1) Savaş sebebiyle secimlerin yapılmasına imkÂn gorulmezse, Turkiye Buyuk Millet Meclisi, secimlerin bir yıl ertelenmesine karar verebilir. Erteleme sebebi ortadan kalkmamışsa, aynı usule gore bu işlem tekrarlanabilir.
(2) Milletvekilliklerinde boşalma olması halinde, ara secime gidilir. Ara secim, her secim doneminde sadece bir defa yapılabilir. Boşalan milletvekilliği sayısı, uye tamsayısının yuzde beşini bulduğu takdirde uc ay icinde ara secim yapılır. Ancak, her halde, genel secimden iki yıl gecmedikce ve genel secimlere bir yıl kala ara secim yapılamaz.
Secimlerin Cumhurbaşkanınca yenilenmesi
Madde 54- (1) Yeni secilen Turkiye Buyuk Millet Meclisinde Başkanlık Divanının oluşmasından sonra veya Başbakanın istifası yahut Bakanlar Kurulunun guvensizlik oyu ile duşurulmesi hallerinde kırkbeş gun icinde yeni Bakanlar Kurulunun kurulamaması veya kurulduğu halde guvenoyu alamaması halinde Cumhurbaşkanı, Turkiye Buyuk Millet Meclisi Başkanına danışarak secimlerin yenilenmesine karar verebilir.
(2) Yenilenme kararı Resmî Gazetede yayınlanır ve secime gidilir.
Secimlerin genel yonetimi ve denetimi
Madde 55- (1) Secimler, yargı organının genel yonetim ve denetimi altında yapılır.
(2) Secimlerin başlamasından bitimine kadar, secimin duzen icinde yonetimi ve durustluğu ile ilgili butun işlemleri yapma ve yaptırma, secim suresince ve secimden sonra secim konularıyla ilgili butun şikÂyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlama ve milletvekillerinin secim tutanakları ile Cumhurbaşkanlığı secimi tutanaklarını kabul etme gorevi Yuksek Secim Kurulunundur.
(3) Yuksek Secim Kurulu, yedi asıl, dort yedek uyeden oluşur. Uyelerin altısı Yargıtay, beşi Danıştay Genel Kurullarınca kendi uyeleri arasından uye tamsayılarının salt coğunluğunun gizli oyu ile dort yıllığına secilir. Suresi bitenler yeniden secilebilir. Uyeler, salt coğunluk ve gizli oyla aralarından bir başkan ve bir başkanvekili secerler.
(4) Yuksek Secim Kuruluna Yargıtay ve Danıştaydan secilmiş uyeler arasından ad cekme ile ikişer yedek uye ayrılır. Yuksek Secim Kurulu Başkanı ve Başkanvekili ad cekmeye girmezler.
(5) Yuksek Secim Kurulunun kararları aleyhine başka bir mercie başvurulamaz.
(6) Yuksek Secim Kurulunun ve diğer secim kurullarının teşkilÂtı ile gorev ve yetkileri kanunla duzenlenir.
İKİNCİ ALT BOLUM
Milletvekilliği ile İlgili Hukumler
Milletin temsili
Madde 56- Milletvekilleri sadece secildikleri bolgeyi veya kendilerini secenleri değil, butun Milleti temsil ederler.
Milletvekili secilme yeterliliği
Madde 57- (1) Yirmibeş yaşını dolduran her vatandaş milletvekili secilebilir.
(2) Aşağıda sayılanlar milletvekili secilemezler:
a) En az ilkoğretim diploması olmayanlar,
b) Kısıtlılar,
c) Yukumlu olduğu askerlik hizmetini yapmamış olanlar,
c) Taksirli suclar haric, toplam bir yıl veya daha fazla hapis cezasına hukum giymiş olanlar; affa uğramış olsalar bile zimmet, irtikÂp, ruşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kotuye kullanma, hileli iflÂs, kacakcılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma suclarından birinden dolayı hukum giymiş olanlar.
(3) Aday olmak, memurluktan cekilme şartına bağlanamaz. Secim guvenliği bakımından hangi kamu hizmeti gorevlilerinin ne gibi şartlarla aday olabilecekleri kanunla duzenlenir. HÂkimler ve savcılar ile bu meslekten sayılanlar, Turk SilÂhlı Kuvvetleri ve genel kolluk mensupları, valiler, buyukelciler ve rektorler gorevlerinden cekilmedikce aday olamazlar.
Andicme
Madde 58- Milletvekilleri goreve başlarken aşağıdaki şekilde andicerler:
?Devletin bağımsızlığını, vatanın ve milletin bolunmez butunluğunu, milletin kayıtsız ve şartsız egemenliğini koruyacağıma; insan haklarına, hukukun ustunluğune, demokratik ve lÂik Cumhuriyete, Ataturk ilke ve inkılÂplarına bağlı kalacağıma; Anayasaya sadakattan ayrılmayacağıma; Turk milleti onunde namusum ve şerefim uzerine andicerim.?
Milletvekilliği ile bağdaşmayan işler
Madde 59- (1) Milletvekilleri, Devlet ve diğer kamu tuzelkişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda; Devletin veya diğer kamu tuzelkişilerinin doğrudan ya da dolaylı olarak katıldığı teşebbus ve ortaklıklarda; kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların ust kuruluşlarının ve katıldıkları teşebbus veya ortaklıkların yonetim ve denetim kurullarında gorev alamazlar, vekili olamazlar, herhangi bir taahhut işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
(2) Milletvekilleri yurutme organının teklif, inha, atama veya onamasına bağlı resmî veya ozel herhangi bir işle gorevlendirilemezler. Bir milletvekilinin belli konuda ve altı ayı aşmamak uzere Bakanlar Kurulunca verilecek gecici bir gorevi kabul etmesi, Turkiye Buyuk Millet Meclisinin kararına bağlıdır.
(3) Milletvekilliği ile bağdaşmayan diğer gorev ve işler kanunla duzenlenir.
Yasama sorumsuzluğu ve dokunulmazlığı
Madde 60- (1) Milletvekilleri, Meclis calışmalarındaki oy ve sozlerinden, Mecliste ileri surdukleri duşuncelerden, o oturumdaki Başkanlık Divanının teklifi uzerine Meclisce başka bir karar alınmadıkca bunları Meclis dışında tekrarlamak ve acığa vurmaktan sorumlu tutulamazlar.
(2) Secimden once veya sonra bir suc işlediği ileri surulen bir milletvekili, Meclisin kararı olmadıkca tutulamaz, sorguya cekilemez, tutuklanamaz ve yargılanamaz. Milletvekili hakkında seciminden once veya sonra verilmiş bir ceza hukmunun yerine getirilmesi, milletvekilliği sıfatının sona ermesine bırakılır ve milletvekilliği suresince zamanaşımı işlemez. Tekrar secilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, Meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
Alternatif 1
(3) Ağır ceza mahkemesinin gorevine giren suclarda sucustu hali dokunulmazlık kapsamı dışındadır. Ancak, bu halde yetkili makam durumu hemen Turkiye Buyuk Millet Meclisine bildirir.
Alternatif 2
(3) Ağır ceza mahkemesinin gorevine giren suclarda sucustu hali ile zimmet, irtikÂp, ruşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kotuye kullanma, hileli iflÂs, kacakcılık, ihaleye fesat karıştırma ve edimin ifasına fesat karıştırma suclarından dolayı bir milletvekilinin sorguya cekilmesi ve yargılanması icin Meclisin kararı aranmaz. Bu hallerde Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı, durumu hemen Turkiye Buyuk Millet Meclisine bildirir.
(4) Hakkında suc isnadı bulunan milletvekili, Meclis Başkanlığına başvurmak suretiyle, isnad edilen sucla ilgili olarak dokunulmazlığından feragat edebilir.
(5) Dokunulmazlık kapsamında olmayan sucları işleyen, dokunulmazlığı kaldırılan veya dokunulmazlıktan feragat eden milletvekillerinin yargılanmaları, tutuksuz olarak ve yasama calışmaları engellenmeyecek şekilde yurutulur.
(6) Turkiye Buyuk Millet Meclisindeki siyasî parti gruplarınca, yasama dokunulmazlığı ile ilgili goruşme yapılamaz ve karar alınamaz.
(7) Milletvekilleri hakkındaki ceza davaları Yargıtayda gorulur. Bu davalarla ilgili hazırlık soruşturmasının yurutulmesi, kamu davasının acılması, hukmun temyizi ve diğer yargılama esasları kanunla duzenlenir.
Milletvekilliğinin duşmesi
Madde 61- (1) İstifa eden milletvekilinin milletvekilliğinin duşmesine, istifanın gecerli olduğunun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesinden sonra, Genel Kurulca karar verilir.
(2) Milletvekilliğinin kesin hukum giyme veya kısıtlanma halinde duşmesi, bu husustaki kesin mahkeme kararının Genel Kurula bildirilmesiyle gercekleşir.
(3) 59 uncu maddeye gore milletvekilliğiyle bağdaşmayan bir gorev veya hizmeti surduren milletvekilinin milletvekilliğinin duşmesine, yetkili komisyonun bu durumu tespit eden raporu uzerine Genel Kurulca uye tamsayısının salt coğunluğunun gizli oyuyla karar verilir.
(4) Meclis calışmalarına ozursuz veya izinsiz olarak bir ay icinde toplam beş birleşim gunu katılmayan milletvekilinin milletvekilliğinin duşmesine, durumun Meclis Başkanlık Divanınca tespit edilmesi uzerine, Genel Kurulca uye tamsayısının salt coğunluğunun gizli oyuyla karar verilir.
(5) Partisinin kapatılmasına beyan ve fiilleriyle sebep olduğu Anayasa Mahkemesinin kapatmaya ilişkin kararında belirtilen milletvekilinin milletvekilliği, bu kararın Resmî Gazetede gerekceli olarak yayınlandığı tarihte sona erer. (NOT: Bu fıkra, ilgili madde olan 38/7'de benimsenen alternatife gore kalabilir de cıkabilir de.)
İptal istemi
Madde 62- Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya 61 inci maddenin ucuncu ve dorduncu fıkralarına gore milletvekilliğinin duşmesine karar verilmiş olması hallerinde, kararın alındığı tarihten itibaren yedi gun icinde, ilgili milletvekili, kararın Anayasaya veya İctuzuğe aykırılığı iddiasıyla iptali icin Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, iptal talebini onbeş gun icinde karara bağlar.
Odenek ve yolluklar
Madde 63- (1) Milletvekillerinin odenek, yolluk ve emeklilik işlemleri kanunla duzenlenir. Odeneğin aylık tutarı en yuksek Devlet memurunun almakta olduğu miktarı, yolluk da odenek miktarının yarısını aşamaz.
(2) Milletvekillerine odenecek odenek ve yolluklar, kendilerine bağlanan emekli aylığı ve benzeri odemelerin kesilmesini gerektirmez.
UCUNCU ALT BOLUM
Turkiye Buyuk Millet Meclisinin Gorev ve Yetkileri
Genel olarak
Madde 64- Turkiye Buyuk Millet Meclisinin gorev ve yetkileri şunlardır:
a) Kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak,
b) Bakanlar Kurulunu ve bakanları denetlemek,
c) Bakanlar Kuruluna belli konularda kanun hukmunde kararname cıkarma yetkisi vermek,
c) Butce ve kesin hesap kanun tasarılarını goruşmek ve kabul etmek,
d) Para basılmasına ve savaş ilÂnına karar vermek,
e) Milletlerarası andlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak,
f) Uye tam sayısının beşte uc coğunluğunun kararı ile genel ve ozel af ilÂnına karar vermek,
g) Anayasanın diğer maddelerinde ongorulen yetkileri kullanmak ve gorevleri yerine getirmek.
Kanunların teklif edilmesi ve goruşulmesi
Madde 65- (1) Kanun teklif etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir.
(2) Kanun tasarı ve tekliflerinin Turkiye Buyuk Millet Meclisinde goruşulme usul ve esasları İctuzukle duzenlenir. İctuzuk temel kanunların Genel Kurulda goruşulmesi bakımından ozel usuller kabul edebilir.
Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanması
Madde 66- (1) Cumhurbaşkanı, Turkiye Buyuk Millet Meclisince kabul edilen kanunları onbeş gun icinde yayınlar.
(2) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun bulmadığı kanunları bir daha goruşulmek uzere, bu hususta gosterdiği gerekce ile birlikte aynı sure icinde Turkiye Buyuk Millet Meclisine geri gonderir. Cumhurbaşkanınca kısmen uygun bulunmama durumunda, Turkiye Buyuk Millet Meclisi sadece uygun bulunmayan maddeleri goruşebilir. Butce kanunları bu hukme tÂbi değildir.
(3) Turkiye Buyuk Millet Meclisi geri gonderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun, Cumhurbaşkanınca uc gun icinde yayınlanır. Meclis, geri gonderilen kanunda değişiklik yaparsa, Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu ikinci fıkra hukumlerine gore tekrar Meclise geri gonderebilir.
(4) Cumhurbaşkanının onbeş gun icinde geri gondermediği veya yayınlamadığı kanunlar Meclis Başkanı tarafından yayınlanır.
Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma
Madde 67- (1) Turkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletlerarası veya milletlerustu kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Turkiye Buyuk Millet Meclisinin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
(2) Ekonomik, ticarî veya teknik ilişkileri duzenleyen ve suresi bir yılı aşmayan andlaşmalar, Devlet maliyesi bakımından bir yuklenme getirmemek, kişi hallerine ve Turkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının yabancı ulkelerdeki mulkiyet haklarına dokunmamak şartıyla, yayınlanma ile yururluğe konabilir. Bu takdirde bu andlaşmalar, yayınlarından başlayarak iki ay icinde Turkiye Buyuk Millet Meclisinin bilgisine sunulur.
(3) Milletlerarası bir andlaşmaya dayanan uygulama andlaşmaları ile kanunun verdiği yetkiye dayanılarak yapılan ekonomik, ticarî, teknik veya idarî andlaşmaların Turkiye Buyuk Millet Meclisince uygun bulunması zorunluğu yoktur. Ancak, bu fıkraya gore yapılan ekonomik, ticarî veya ozel kişilerin haklarını ilgilendiren andlaşmalar, yayınlanmadan yururluğe konulamaz.
(4) Turkiye Cumhuriyeti kanunlarında değişiklik gerektiren her turlu andlaşmaların yapılmasında birinci fıkra hukmu uygulanır.
(5) Usulune gore yururluğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hukmundedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
(6) Kanunlar, usulune uygun olarak yururluğe konulmuş temel hak ve hurriyetlere ilişkin milletlerarası andlaşmalara aykırı olamaz.
Kanun hukmunde kararname cıkarma yetkisi verme
Madde 68- (1) Turkiye Buyuk Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hukmunde kararname cıkarma yetkisi verebilir. Ancak, Anayasanın ikinci kısmının birinci, ikinci ve ucuncu bolumlerinde yer alan hak ve hurriyetler kanun hukmunde kararnamelerle duzenlenemez.
(2) Turkiye Buyuk Millet Meclisi, yetki kanununun konusunu, gecerlilik suresini ve bu sure icinde birden fazla kararname cıkarılıp cıkarılamayacağını gosterir.
(3) Kanun hukmunde kararnameler, kararnamede yayından sonraki bir tarih belirlenmemişse, Resmî Gazetede yayınlandıkları gun yururluğe girer ve aynı gun Turkiye Buyuk Millet Meclisine sunulur.
(4) Cumhurbaşkanı yayınlanmasını uygun gormediği kanun hukmunde kararnameleri Bakanlar Kuruluna gerekceleri ile birlikte onbeş gun icinde geri gonderebilir. Bakanlar Kurulu, geri gonderilen kanun hukmunde kararnameyi aynen kabul ederse kararname Cumhurbaşkanınca uc gun icinde y