5510 sayılı Kanuna gore en az 5 yıl hizmeti olanların dul ve yetimlerine aylık bağlanmaktadır. Ancak bağlanan bu aylıklar, 5434'e gore daha duşuktur. Bunun nedenlerini acıklıyoruz DEVLET MEMURUNUN VEFATINDA DUL VE YETİMLERİN ASGARİ AYLIKLARI VE AYLIK YUZDELERİ NASILDIR
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa gore dul ve yetim aylık tutarları; 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa gore dul ve yetim aylık tutarları;
Her iki kanun memur aylıklarında olduğu gibi dul ve yetim aylık tutarlarında da farklılık getirmektedir. 5510 sayılı Kanun gereği dul ve yetim aylığı alanlar 5434 sayılı Kanun gereği dul ve yetim aylığı alanlara nazaran daha az aylık almaktadırlar.
Bu durum, eski memur, yeni memur ayrımı ile birlikte olum halinde dul ve yetimler icin de eski dul- yetim, yeni dulyetim durumunu da tartışmaya acmaktadır.
A- 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu hukumlerinde dul ve yetim aylık yuzdeleri;
1-Dul eş % 75,
2-Dul eş % 50 (Memur olan veya memur emekli aylığı alan dul eş)
3-Bir Dul eş, bir cocuk % 60, % 30
4-Bir Dul eş, iki cocuk % 50, % 25 er,

5-Bir Dul eş, uc ve daha fazla cocuk Eş aylığın yarısını % 50, cocuklarda kalan yarısını eşit paylaşmaktadırlar.
6-Tek cocuk % 50,
7-İki cocuk % 40 ar,
8-Uc ve daha fazla cocuk % 100 u gecmemek kaydıyla eşit paylaşmaktadırlar.
5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 19 hukmu;

"Ek Madde 19 -Bu Kanuna gore bağlanacak emekli, adi malulluk ve vazife malulluğua ylıklarının alt sınırı, bu kanuna bağlı gosterge tablosunun 14 uncu derecesinin 2 nci kademesi uzerinden 30 fiili hizmet yılı icin hesaplanacak emekli aylığıdır.
Dul ve yetimlere odenecek aylıklar, bu maddenin birinci fıkrasına gore hesaplanan alt sınır aylığının;
a)Dul ve yetim sayısı 3 ve daha fazla ise tamamından,
b)Dul ve yetim sayısı 2 kişi ise %90'ından,
c)Dul ve yetim sayısı 1 kişi ise %80'inden, az olamaz.

Vazife malulu erlerle, bunların dul ve yetimleri hakkında da yukarıdaki hukumler uygulanır.
Harp malulluğu zammı ayrıca nazara alınır.
HUKMUN YORUMU;
Devlet memuru emeklisi, hizmet suresi, yapmış olduğu kadro gorev unvanı ve intibakına gore emekli aylık bağlama sisteminde ortaya cıkan aylık tutarı şayet, belirtilen madde sistemine gore yapılan hesaplamadan az ise, az olan aylık bu maddeye gore yukseltilmekte ve alt sınır aylığı olarak odenmektedir.
Devlet memurunun olumu halinde de aynı sistem uygulanmaktadır. Olum halinde dul ve yetim aylıkları icin de odenmesi gereken alt sınır aylığı belirlenmiştir. Bu alt sınır aylığından az aylık odenmemektedir.
ORNEK; Devlet memuru hizmet yapmış olduğu gorev ve intibak sonucunda genel emekli aylığı hesaplanma sisteminde emekli aylık tutar 900, 950, 1000, 1080, 1100 TL.gibi (alt sınır aylığından az olan tutarlar) olursa, bu aylık odenmeden, aylık tutarı alt sınır aylık seviyesine (2014 yılı icin emekli kişilere odenen alt sınır aylık tutarına 1310 TL. ye) yukseltilmektedir.
ORNEK; 25 yıl hizmeti olan intibakı duşuk olan, tahsili ilkokul, ortaokul, lise mezunu olan ve duşuk ek gostergesi veya ek gostergesi olmayan, alt sınır aylığından emekli odemelerini alan bu devlet memuru vefat ettiğinde, dul ve yetim aylıkları da 900, 950, 1000, 1080, 1100TL.den değil, 1310 TL. den oranlarına gore aylık alabiliyorlar. Bu durumdaki devlet memuru ile hizmet suresi 5-10 yıl olan devlet memuru olduğunde 2014 yılı icerisinde;
Dul ve yetim sayısı en az 3 kişi ve daha fazla olması halinde aylık oranları 1310 TL.den,
Dul ve yetim sayısı iki kişi olduğunda 1180 TL.den,
Dul ve yetim sayısı bir kişi olduğunda da 1049 TL.den.
Aylık alabiliyorlar.
Emekli, dul ve yetim aylıkları memur maaş katsayısı, taban aylık katsayısı, vb. gibi artışlara gore yukseltilmektedir. Yasa koyucu aylık bağlama sistemini değiştirmektense, mevcut sistemde bağlanan aylığı en duşuk intibaktan hesaplayarak alt sınır aylık sistemini getirdiğini anlıyoruz.
Alt sınır aylığında neden 14 uncu derecenin 2 nci kademesi alınıyor, neden 1 inci derece 4 uncu kademe ve 800, 1100, 1600, 2200, 3000, 3600 vb. ek gosterge rakamları uygulanarak dikkate alınmıyor? Bu soruyu aşağıda geniş kapsamlı olarak değerlendireceğiz.
B- 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hukumlerine gore dul ve yetim aylıkları yuzdeleri
1-Dul eş % 50
2-Dul eş % 75 (Devlet memuru, sigortalı, bağ-kurlu veya yabancı ulke mevzuatı kapsamında calışmayan veya bu calışmalarından dolayı aylık veya gelir almayan)
3-Cocuklar % 25 (Devlet memuru, sigortalı, bağ-kurlu veya yabancı ulke mevzuatı kapsamında calışmayan veya bu calışmalarından dolayı aylık veya gelir almayan)
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Madde 55 hukmu;
Gelir ve aylıkların duzeltilmesi, yukseltilmesi, alt sınırı, odenmesi ve yoklama işlemleri
MADDE 55-...
Bu Kanuna gore bağlanan gelir ve aylıklar, her yılın Ocak ve Temmuz odeme tarihlerinden gecerli olmak uzere, bir onceki altı aylık doneme gore Turkiye İstatistik Kurumu tarafından acıklanan en son temel yıllı tuketici fiyatları genel indeksindeki değişim oranı kadar artırılarak belirlenir.
Bu Kanuna gore sigortalıya bağlanacak aylıklar ile olen sigortalının hak sahiplerinin aylıklarının hesabına esas tutar, calışma surelerindeki her yıl icin 82 nci maddeye gore tespit edilen prime esas gunluk kazanc alt sınırları dikkate alınarak, talep veya olum yılına ait Ocak ayı itibariyle 29 uncu maddenin ikinci fıkrasına gore belirlenen ortalama aylık kazancın % 35'inden, sigortalının bakmakla yukumlu olduğu eşi veya cocuğu varsa % 40'ından az olamaz. Hak sahibi kimselerin aylıkları; hak sahibi bir kişi ise bu fıkraya gore hesaplanan alt sınır aylığının % 80'inden, hak sahibi iki kişi ise % 90'ından az olamaz. Uluslararası sosyal guvenlik sozleşmeleri gereğince bağlanan kısmı aylıklar icin bu fıkra hukumleri uygulanmaz. ...
HUKMUN YORUMU;
5510 sayılı Kanuna gore emekli aylıkları, prime esas kazanclar uzerinden ortalama kazanclar esas alınarak bağlanmaktadır. Memur maaş katsayısı, taban aylık katsayısı vb. gibi artışlar bu aylıklarda dikkate alınmayacaktır. Olumlerinde de, dul ve yetimlerinde 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunundaki belirleme şeklinde bir altsınır aylık olmayacak, bağlanan aylık tutarı ne kadar ise dul ve yetim aylığını oranlarına gore alacaklardır.
Bağlanan aylıklar, tuketici fiyatları genel indeksindeki değişik oranı kadar artırılarak belirlenecektir.
Bu şekilde yapılan aylıklar, 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununa gore hesap edilen aylık tutarlarıyla ortuşmeyecek, tahminimizce daha az tutarda dul ve yetim aylığı alacaklardır.
ORNEK; 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu bir yetimin aylığını en az 1049 TL. iki yetimin aylığını en az 1180 TL., 3 ve daha fazla yetim aylığını da en az 1310 TL. olarak oduyor, (2014 yılı icin)
Ancak, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa gore yeni yetimlerin aylığında alt sınır aylığı bulunmamaktadır. Dul ve yetimlere bağlanan aylıklar vefat eden memurun ortalama kazanclarıyla direkt ilgili olmaktadır. Prime esas kazancların az olması aylık tutarının az olmasını, yuksek olması da aylığın yuksek tutarda olmasını etkilemektedir. Alt sınır olmadığından, 1049, 1180, 1310 TL. alamayacaklar, yeni yetimlerin aylıkları 5 hizmet veya 10 hizmet yılı arasında olan memurun vefat etmesi hali (Vefat eden memurun prime esas kazancları farklı olacağından hesaplama da değişken olmaktadır. Bu nedenden dolayı kusurat kullanılmadan aylık tutarlar tahmin edilmiştir);
Tek Eş aylığı tahmini olarak 650,700, 800, 900, 950 TL. gibi hizmet, prime esas kazancların az olması veya yuksek olmasına gore değişebilen aylık tutarları olabilir, 5434 sayılı Kanundaki gibi tek eş alt sınır aylığının (1049 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.
Bir eş bir yetim aylığı tahmini olarak 650, 700, 800,900, 1000 TL. gibi hizmet, prime esas kazancların az olması veya yuksek olmasına gore değişebilen aylık tutarları olabilir. 5434 sayılı Kanundaki gibi bir eş bir yetim alt sınır aylığının (1180 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.
Bir eş iki yetim aylığı tahmini olarak 650, 700, 750, 800,900, 1000 TL. gibi hizmet, prime esas kazancların az olması veya yuksek olmasına gore değişebilen aylık tutarları olabilir, 5434 sayılı Kanundaki gibi bir eş iki yetim alt sınır aylığının (1310 TL.) olamayacağını tahmin edebiliriz.
Sonuc Değerlendirmemiz;
5543 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununda alt sınır aylık sistemi olduğundan emekli ve dul ve yetimlere hesaplaması yapılan aylıklar alt sınır aylık sisteminde yukseltilmektedir. Emekli, Dul ve yetimler avantajlı olmaktadır.
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda alt sınır aylık sistemi olmadığından emekli ve dul ve yetimlere hesaplaması yapılan aylıklar alt sınır aylık sistemi olmadığından, hesaplanan TL. uzerinden odenmektedir. Emekli, Dul ve yetimlerin bu hesaplama sisteminde dezavantajlı olduklarını değerlendirmekteyiz.
BU BAĞLAMDA ALT SINIR AYLIK SİSTEMİ İCİN GENEL DEĞERLENDİRMEMİZ.
5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanununda Alt sınır aylığında neden 14 uncu derecenin 2 nci kademesi alınıyor, neden 1 inci derece 4 uncu kademe ve 800, 1100, 1600, 2200, 3000, 3600 vb. ek gosterge rakamları uygulanarak dikkate alınmıyor? 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda Alt sınır aylığı neden getirilmemiştir?
Değerlendirmemiz; 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda Devlet memurları icin ek gostergeler genelde 1 ila 4 uncu dereceler arasında belirlenmiştir. Teknik Hizmetler Sınıfı, Sağlık Hizmetleri Sınıfı vb. bazılarında da 1 ila 8 inci dereceler arasında belirlenmiştir. YARDIMCI HİZMETLER SINIFI icin ise hicbir belirleme yapılmamıştır.
Alt sınır aylığını 14 uncu derecenin 2 nci kademesi uzerinden belirlemek, ek gostergesi olmayan, duşuk bir intibak olanın maliyetinin az olması duşuncesinden olduğunu tahmin edebiliyoruz. Ve bu belirlemenin alt sınır aylık tutarlarını yuksek olarak belirlememek, soylediğimiz gibi mali kulfetten kacınmak olduğu izlenimini vermektedir. Hukumetin alt sınır aylığının belirlenmesinde cıta yukselterek, duşuk derece kademe yerine 1 inci derece 4 uncu kademeyi esas alan ve tahsiline gore ek gosterge uygulanarak (yardımcı hizmetler sınıfı icin de ek gosterge belirleyerek) alt sınır aylık sistemini değiştirmesini, alt sınır aylıkların da 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 70 hukmune benzer bir gruplandırma yaparak değiştirilebileceğini değerlendirmekteyiz.
5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 70 hukmu;
- Ek gostergesi 8400 ve daha yuksek olanlarda % 240 ına
- Ek gostergesi 7600 (dahil)8400 (haric) arasında olanlarda % 200 une
- Ek gostergesi 6400 (dahil)7600 (haric) arasında olanlarda % 180 ine
- Ek gostergesi 4800 (dahil)6400 (haric) arasında olanlarda % 150 sine
- Ek gostergesi 3600 (dahil)4800 (haric) arasında olanlarda % 130 una
- Ek gostergesi 2200 (dahil)3600 (haric) arasında olanlarda % 70 ine
- Diğerlerinde % 40 ına
5510 sayılı Kanuna gore aylık bağlama sistemi, prime esas kazancların farklı olması, aylık tutarlarının cok değişken olmasından, alt sınır aylık sisteminin kanuna konulmamış olduğunu değerlendirmekteyiz. Cok farklı aylık, cok farklı dul ve yetim aylığı ortaya cıkması sebebiyle de alt sınır aylık sisteminin yuruyemeyeceğinin duşunulmuş olacağını da soyleyebiliriz.
Ancak yine de, 5510 sayılı Kanuna gore yetim aylıklarında da alt sınır aylık olmasını sağlayacak bir değişiklik zaruri bir ihtiyac olarak gorunmekte, yapılması durumunda eski yetim yeni yetim ayrımını da ortadan kaldıracak koklu bir değişiklik olacağını belirtebiliriz.
Alt sınır aylık sisteminin değerlendirmesini yaptığımız şekilde değiştirilmesi, 657 sayılı Devlet Memurları Kanununda 1995 yılından yaklaşık 20 yıldır yapılmayan ek gosterge artış değişikliklerinin de yapılmasını zorlayacağını tahmin etmekteyiz.