5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun Ek Madde 59. maddesinde yer alan "Turk vatandaşlarıyla evlenmiş yabancı uyruklu karılara Turkiye'de ikamet ettikleri surece, mutekabiliyet esası da dikkate alınarak değişik 68 inci maddedeki oranlara gore aylık bağlanır." hukmu uyarınca, devlet memurunun olumunde yabancı uyruklu karısına dul aylığı bağlanmaktadır. Devlet memurunun olumunde yabancı uyruklu eşine aylık bağlanır mı? Bu konudaki değerlendirmelerimiz.
5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu Ek Madde 59 hukmu şu şekildedir:
"Turk vatandaşlarıyla evlenmiş yabancı uyruklu karılara Turkiyede ikamet ettikleri surece, mutekabiliyet esası da dikkate alınarak değişik 68 inci maddedeki oranlara gore aylık bağlanır."
Hukmun yorumu:
Hukum sadece Devlet memurları ile evlenen yabancı kadınları kapsamına almaktadır. Yabancı erkeklerle evlenen kadın devlet memurlarının vefatında yabancı uyruklu erkekler bu kapsama girmemektedir.
Yabancı uyruk kadınlara aylık bağlanması icin on koşul bunların Turkiyede ikamet etmeleri gerekiyor. İkamet etmedikleri surece dul aylıkları odenmiyor.
5434 sayılı Kanunun 68 inci maddesindeki oranlara gore dul kadınların aylık oranı % 75 olmaktadır. Tek dul eş olarak bu oran uzerinden aylık alabiliyorlar.
Ayrıca, maddede mutekabiliyet esasından bahsedilmektedir. Mutekabiliyet esasının ozu karşılıklılıktır. Yani bir ulke kendi yaptığı işlem benzerinin diğer ulkede de yapılmış olmasının aranması durumudur.
Ornek olarak; Turkiye sosyal guvenlik mevzuatı olan 5434 sayılı Kanundaki bu hukumde yabancı uyruklu kadınlara aylık bağlanmasındaki onkoşul Turkiye de ikamet şartıdır. Aynı şekilde yabancı ulkede gorev yapan birisi Turk asıllı kadınla evlenip kendi vefat ettiğinde o ulke sosyal guvenlik mevzuatında aylık bağlanması koşulu varmıdır yokmudur ona bakılır.

Ayrıca, sosyal guvenlik hususlarında ulkeler arası sozleşme hukumleri de bulunmaktadır. Ulkemiz ile sosyal guvenlik sozleşmesi yapılmış ulkelerde aynı durumlarda karşılıklılık esasından ziyade sosyal guvenlik sozleşmeleri uygulanır.
Sonuc olarak, yabancı uyruklu kadınlara Turkiyede ikamet ettiği surece vefat eden devlet memuru eşinden dolayı 5434 sayılı T.C.Emekli Sandığı Kanunu esasları dahilinde dul aylığı bağlanabilmektedir.
Bu uygulama 2008 yılı Ekim ayından once memur olanları kapsar. 2008 yılı Ekim ayından sonra ilk defa devlet memuru olanlar hakkında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu hukumleri uygulanır ve bu kanunda aynı hukum bulunmaz. Yani yabancı uyruklu eşlerin nufusa eş olarak tescil edilmeleri yeterli gorulur ve vefat eden devlet memuru eşinden dolayı yabancı uyruklu eşler hak sahipliği sayılırlar.