Karar Sayısı : 2009/15137
3/12/2008 tarihli ve 5825 sayılı Kanunla onaylanması uygun bulunan ekli ?Engellilerin Haklarına İlişkin Sozleşme?nin onaylanması; Dışişleri Bakanlığının 13/5/2009 tarihli ve HUMŞ/619 sayılı yazısı uzerine, 31/5/1963 tarihli ve 244 sayılı Kanunun 3 uncu maddesine gore, Bakanlar Kurulu'nca 27/5/2009 tarihinde kararlaştırılmıştır.
ENGELLİLERİN HAKLARINA İLİŞKİN SOZLEŞME
Giriş
İşbu Sozleşme'ye Taraf Olan Devletler,
(a) Birleşmiş Milletler Şartı'nda ilan edilmiş olan ve insanlık ailesinin tum mensuplarının doğuştan sahip oldukları onuru, değeri, eşit ve devredilmez hakları dunyada ozgurluğun, adalet ve barışın temeli olarak kabul eden ilkeleri anımsayarak,
(b) Birleşmiş Milletler'in, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ve Uluslararası İnsan Hakları Sozleşmeleri ile tanınan hak ve ozgurluklere herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın herkesin sahip olduğunu kabul ve ilan ettiğini goz onunde bulundurarak,
(c) Tum insan haklarının ve temel ozgurluklerin evrensel, bolunmez, birbiriyle bağlantılı ve karşılıklı bağımlı olma niteliği ile engelli bireylerin bu haklardan herhangi bir ayrımcılığa uğramaksızın yararlanmalarının guvence altına alınması gerekliliğini tekrar teyit ederek,
(d) Ekonomik, Sosyal ve Kulturel Haklara İlişkin Uluslararası Sozleşme'yi, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sozleşme'yi, Her Turlu Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sozleşme'yi, Kadınlara Karşı Her Turlu Ayrımcılığın Onlenmesine İlişkin Uluslararası Sozleşme'yi, İşkence ve Diğer İnsanlık Dışı veya Kucultucu Muamele veya Cezaya Karşı Sozleşme'yi, Cocuk Hakları Sozleşmesi'ni ve Uluslararası Gocmen İşcilerin ve Aile Bireylerinin Korunması Sozleşmesi'ni akılda tutarak,

(e) Engelliliğin gelişen bir kavram olduğunu ve engellilik durumunun, sakatlığı olan kişilerin topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını engelleyen tutumlar ve cevre koşullarının etkileşiminden kaynaklandığı gerceğini kabul ederek,
(f) Engelliler icin Dunya Eylem Programı ve Engelliler icin Fırsat Eşitliğinin Sağlanmasına Yonelik Standart Kurallar'da yer alan ilke ve politika onerilerinin engellilere fırsat eşitliği sağlanmasına yonelik ulusal, bolgesel ve uluslararası duzeyde politikaların, planların, programların ve eylemlerin geliştirilmesi, tasarlanması ve değerlendirilmesine katkısını goz onunde bulundurarak,
(g) Engelliliğe ilişkin konuların surdurulebilir kalkınmayla ilgili stratejilerin ayrılmaz bir parcası olarak ele alınmasının onemini vurgulayarak,
(h) Bir kişinin engelli olduğu icin ayrımcılığa maruz kalmasının her bireyin doğuştan sahip olduğu insanlık onuru ve değerinin de ihlal edilmesi anlamına geldiğini de kabul ederek,
(i) Bunun yanısıra engelli bireylerin ceşitliliğini kabul ederek,

(j) Daha yoğun desteğe ihtiyacı olan engelliler dahil olmak uzere, tum engellilerin insan haklarının guclendirilmesi ve korunmasının gerektiğini kabul ederek,
(k) Ceşitli arac ve yukumluluklerin varlığına rağmen engelli kişilerin topluma eşit bireyler olarak katılmaları onundeki manilerin halen varolmaya devam ettiği ve dunyanın her yerinde engelli bireylerin insan hakları ihlallerine maruz kaldıkları gerceğinden endişe duyarak,
(1) Ozellikle gelişmekte olan ulkeler başta olmak uzere tum ulkelerde engellilerin yaşam koşullarının geliştirilmesinde uluslararası işbirliğinin oneminin bilincinde olarak,
(m) Engellilerin toplumun refah ve ceşitliliğine yaptıkları ve yapabilecekleri olumlu katkıları ve engellileri insan haklarını ve temel ozgurlukleri tam kullanmaya ve topluma tam katılmaya teşvik etmenin onların toplumsal aidiyetlerine, toplumun insani, sosyal ve ekonomik yonden kalkınmasına ve yoksulluğun azalmasına katkıda bulunacağını kabul ederek,
(n) Kendi secimlerini yapma ozgurluğu de dahil olmak uzere engellilerin bireysel varlıklarının ve bağımsızlığının onemini kabul ederek,

(o) Engellilerin kendilerini doğrudan ilgilendirenler de dÂhil olmak uzere politika ve programlarla ilgili karar alma sureclerine etkin olarak katılabilmeleri gerektiğini dikkate alarak,
(p) Irk, ten rengi, cinsiyet, dil, din, siyasi veya başka fikir, ulusal, etnik veya toplumsal koken, mulkiyet, doğum, yaş veya başka bir statu bakımından bircok nedene dayalı olarak ve bu nedenle daha ağırlaştırılmış bir ayrımcılığa maruz kalan engellilerin karşılaştığı zor koşullardan kaygı duyarak,
(q) Engelli kadınların ve kızların hem ev icinde hem de ev dışında şiddete uğramaya, yaralanmaya veya istismara, ihmale, ihmalkar muameleye, kotu muameleye veya istismara karşı daha buyuk bir risk altında oldukları gerceğinin farkında olarak,
(r) Engelli cocukların diğer cocuklarla eşit koşullar altında tum insan haklarından ve temel ozgurluklerden tam olarak yararlanması gereğini kabul ederek ve bu bağlamda Cocuk Hakları Sozleşmesi'ne Taraf Devletlerin ustlendiği yukumlulukleri yeniden hatırlatarak,
(s) Engellilerin insan temel hak ve ozgurluklerinden tam yararlanmasını teşvike yonelik cabalara cinsiyet eşitliği perspektifinin de eklenmesi gerektiğini vurgulayarak,
(t) Engellilerin coğunluğunun yoksulluk koşullarında yaşadığının altını cizerek ve bu bakımdan, yoksulluğun engelliler uzerindeki olumsuz etkisine dikkat cekmenin kritik onemini kabul ederek,
(u) Birleşmiş Milletler Şartı'nda yer alan amac ve ilkelere saygı uzerine kurulu barış ve guvenlik ortamının ve yururlukteki insan hakları belgelerine riayet edilmesinin ozellikle silahlı catışma ve işgal koşullarında engellilerin korunması icin vazgecilmez olduğunu akılda tutarak,
(v) Fiziksel, sosyal, ekonomik ve kulturel cevreye, sağlık ve eğitim hizmetlerine, bilgiye ve iletişime erişimin engellilerin tum insan haklarından ve temel ozgurluklerden tam yararlanmasını sağlamadaki onemini kabul ederek,
(w) Diğer bireylere ve ait olduğu topluma karşı gorevleri bulunan bireyin Uluslararası İnsan Hakları Sozleşmesi'nde tanımlanan hakların guclendirilmesi ve bu haklara riayet edilmesi icin caba gosterme yukumluluğu altında olduğunun farkında olarak,
(x) Ailenin toplumun doğal ve temel birimi olduğu ve toplum ve devlet tarafından korunması gerektiğinin ve engellilerin tum insan haklarından tam ve eşit olcude yararlanabilmesinin sağlanabilmesi icin engelliler ile aile bireylerinin gerekli koruma ve desteği alması gerektiğine inanarak,
(y) Engellilerin haklarını ve onurunu guclendiren ve koruyan kapsamlı bir uluslararası sozleşmenin engellilerin ağır sosyal dezavantajlarının ortadan kaldırılmasına ve onların medeni, siyasi, ekonomik, sosyal ve kulturel ortamlara eşit fırsatlarla katılımının teşvik edilmesine, hem gelişen hem de gelişmekte olan ulkelerde onemli bir katkı sağlayacağına ikna olarak,
Aşağıdaki hukumler uzerinde anlaşmaya varmışlardır:
Madde 1
Amac
Bu Sozleşme'nin amacı, engellilerin tum insan hak ve temel ozgurluklerinden tam ve eşit şekilde yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve insanlık onurlarına saygıyı guclendirmektir.
Engelli kavramı diğer bireylerle eşit koşullar altında topluma tam ve etkin bir şekilde katılımlarının onunde engel teşkil eden uzun sureli fiziksel, zihinsel, duşunsel ya da algısal bozukluğu bulunan kişileri icermektedir.
Madde 2
Tanımlar
İşbu Sozleşme'nin amacları acısından;
"İletişim" erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojisi dahil dilleri, metin gosterimini, Braille alfabesi kullanarak ve dokunarak iletişimi, buyuk harflerle baskıyı, yazılı, işitsel ve erişilebilir coklu medyayı, sade dili, işitsel okumayı, beden dilini, diğer tur, bicem ve araclarla gercekleşen iletişimi icermektedir;
"Dil" sozlu dili, işaret dilini ve sozlu olmayan diğer dilleri kapsamaktadır;
"Engelliliğe dayalı ayrımcılık" siyasi, ekonomik, sosyal, kulturel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel ozgurluklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması onunde engelliliğe dayalı olarak gercekleştirilen her turlu ayrım, dışlama veya kısıtlamayı kapsamaktadır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık makul duzenlemelerin gercekleştirilmemesi dahil her turlu ayrımcılığı kapsar.
?Makul duzenleme?, engellilerin insan haklarını ve temel ozgurluklerini tam ve diğer bireylerle eşit şekilde kullanmasını veya bunlardan yararlanmasını sağlamak uzere belirli bir durumda ihtiyac duyulan, olcusuz veya aşırı bir yuk getirmeyen, gerekli ve uygun değişiklik ve duzenlemeleri ifade eder.
"Evrensel tasarım" urunlerin, cevrenin, programların ve hizmetlerin ozel bir ek tasarıma veya duzenlemeye gerek duyulmaksızın, mumkun olduğunca herkes tarafından kullanılabilecek şekilde tasarlanmasıdır. "Evrensel tasarım" gerek duyulduğu takdirde bazı engelli grupları icin ihtiyac duyulan yardımcı cihazların tasarımı zorunluluğunu da dışlamayacaktır.
Madde 3
Genel İlkeler
İşbu Sozleşme'nin dayandığı ilkeler şunlardır:
(a) Kendi secimlerini yapma ozgurlukleri ve bağımsızlıklarını da kapsayacak şekilde, kişilerin insanlık onuru ve bireysel ozerkliklerine saygı gosterilmesi;
(b) Ayrımcılık yapılmaması;
(c) Engellilerin topluma tam ve etkin katılımlarının sağlanması;
(d) Farklılıklara saygı gosterilmesi ve engellilerin insan ceşitliliğinin ve insanlığın bir parcası olarak kabul edilmesi;
(e) Fırsat eşitliği;
(f) Erişilebilirlik;
(g) Kadın-erkek eşitliği;
(h) Engelli cocukların gelişim kapasitesine ve kendi kimliklerini koruyabilme haklarına saygı duyulması.
Madde 4
Genel Yukumlulukler
1. Taraf Devletler engelliliğe dayalı herhangi bir ayrımcılığa izin vermeksizin tum engellilerin insan hak ve temel ozgurluklerinin eksiksiz olarak yaşama gecirilmesini sağlamak ve engellilerin hak ve ozgurluklerini guclendirmekle yukumludur. Bu amac doğrultusunda Taraf Devletler;
(a) Bu Sozleşme'de tanınan hakların uygulanması icin gerekli tum yasal, idari ve diğer tedbirleri almayı;
(b) Yururlukte mevcut, engelliler aleyhinde ayrımcılık teşkil eden yasalar, duzenlemeler, gelenekler ve uygulamaları değiştirmek veya ortadan kaldırmak icin gerekli olan, yasama faaliyetleri dahil uygun tum tedbirleri almayı;
(c) Tum politika ve programlarda engellilerin insan haklarının korunmasını ve guclendirilmesini dikkate almayı;
(d) Bu Sozleşme'yle bağdaşmayan eylemler veya uygulamalardan kacınmayı ve kamu kurum ve kuruluşlarının bu Sozleşme'ye uygun davranmalarını sağlamayı;
(e) Kişiler, orgutler veya ozel teşebbuslerin engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarını engellemek icin gerekli tum uygun tedbirleri almayı;
(f) Standartlar ve rehber ilkelerin geliştirilmesinde Sozleşme'nin ikinci maddesinde tanımlandığı gibi evrensel tasarımdan yararlanılması ve engellilerin ozel ihtiyaclarını karşılamak uzere evrensel olarak tasarlanmış ve mumkun olduğunca az değişikliği ve duşuk maliyeti gerektiren urunler, hizmetler, ekipman ve tesislerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi;
(g) Maliyeti karşılanabilir teknolojilere oncelik vererek bilgi ve iletişim teknolojileri, hareket kolaylaştırıcı araclar, yardımcı teknolojiler gibi engellilere yonelik yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi;
(h) Engellilere yeni teknolojiler dahil hareket kolaylaştırıcı araclara, yardımcı teknolojilere ve bunların beraberindeki diğer yardımcı ve destekleyici hizmetler ile tesislere ilişkin erişim bilgilerinin sağlanmasını,
(i) Engellilerle calışan meslek sahipleri ve işyeri personelinin bu Sozleşme'de tanınan haklara ilişkin eğitiminin geliştirilmesi ve boylece bu haklarla guvence altına alınan destek ve hizmetlerin iyileştirilmesini
taahhut eder.
2. Taraf Devletler ekonomik, sosyal ve kulturel haklarla ilgili olarak kaynakları olcusunde azami tedbirleri almayı ve gerektiğinde uluslararası işbirliği cercevesinde engellilerin bu haklardan tam olarak yararlanmasını aşamalı olarak sağlamak icin işbu Sozleşme'de yer alan ve uluslar arası hukuka gore derhal uygulanması gereken yukumlulukleri yerine getirmeyi taahhut eder.
3. Taraf Devletler işbu Sozleşme'nin uygulanmasını sağlayacak yasalar ve politikaların geliştirilmesi ve yaşama gecirilmesi ile engellilere ilişkin diğer karar alma sureclerinde engelli cocuklar da dahil olmak uzere engellilere onları temsil eden orgutler aracılığıyla surekli danışacak ve etkin bir şekilde bu surece dahil edeceklerdir.
4. Bu Sozleşme'deki hicbir hukum engelli kişilerin haklarının sağlanması bakımından daha elverişli nitelikte olan ve Taraf Devlet'in yasalarında veya Taraf Devlet'in uymayı taahhut ettiği uluslar arası hukuk kurallarında mevcut bulunan hukumleri etkilemeyecektir. Taraf Devletler'den herhangi birinin hukuka, sozleşmelere, hukuki duzenlemelere, geleneğe gore yururlukte bulunan temel insan haklarından herhangi birini işbu Sozleşme'nin bu hakları ongormediği veya daha dar kapsamlı olarak ongorduğu gerekcesiyle kısıtlaması veya kısmen değiştirmesi mumkun değildir.
5. Bu Sozleşme'nin hukumleri herhangi bir sınırlama veya istisnaya tabi olmaksızın federal devletlerin butun bolgelerinde uygulanır.
Madde 5
Ayrımcılık Yapılmaması ve Eşitlik
1. Taraf Devletler herkesin hukuk onunde ve karşısında eşit olduğunu ve ayrımcılığa uğramaksızın hukuk tarafından eşit korunma ve hukuktan eşit yararlanma hakkına sahip olduğunu kabul eder.
2. Taraf Devletler engelliliğe dayalı her turlu ayrımcılığı yasaklar ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkin bir şekilde korunmasını guvence altına alır.
3. Taraf Devletler eşitliği sağlamak ve ayrımcılığı ortadan kaldırmak uzere engellilere yonelik makul duzenlemelerin yapılması icin gerekli tum adımları atar.
4. Engellilerin fiili eşitliğini hızlandırmak veya sağlamak icin gerekli ozel tedbirler işbu Sozleşme amacları doğrultusunda ayrımcılık olarak nitelendirilmez.
Madde 6
Engelli Kadınlar
1. Taraf Devletler engelli kadınlar ile kız cocuklarının cok yonlu ayrımcılığa maruz kalmakta olduğunu kabul eder ve bu bakımdan onların tum insan hak ve temel ozgurluklerinden tam ve eşit koşullarda yararlanmalarını sağlamaya yonelik tedbirleri alır.
2. Taraf Devletler kadınların tam gelişimi, ilerlemesi ve guclenmesini ve bu Sozleşme'de belirtilen insan hak ve temel ozgurluklerini kullanmalarını ve bunlardan yararlanmalarını sağlamak icin gerekli tum tedbirleri alır.
Madde 7
Engelli Cocuklar
1. Taraf Devletler, engelli cocukların diğer cocuklarla eşit bir şekilde tum insan temel hak ve ozgurluklerinden tam olarak yararlanmasını sağlamak icin gerekli tum tedbirleri alır.
2. Engelli cocuklarla ilgili tum eylemlerde cocuğun en cıkarının gozetilmesine oncelik verir.
3. Taraf Devletler engelli cocukların kendilerini etkileyen her konuda diğer cocuklarla eşit koşullar altında goruşlerini serbestce ifade etme hakkına sahip olmalarını, yaşları ve olgunluk seviyelerine gore goruşlerine onem verilmesini ve onlara bu hakkın tanınması icin engeline ve yaşına uygun destek sunulmasını sağlar.
Madde 8
Bilinclendirme
1. Taraf Devletler, aşağıdaki amacları gercekleştirmek icin acil, etkin ve uygun tedbirleri almayı taahhut eder:
(a) Aile dahil toplumun her kesiminde engellilere yonelik bilinci arttırmak ve engellilerin hakları ve insanlık onurlarına saygı duyulmasını teşvik etmek;
(b) Yaşamın her alanında engellilere yonelen klişeler, onyargılar, incitici uygulamalar ile cinsiyet ve yaş temelli ayrımcı davranışlarla mucadele etmek;
(c) Engelli bireylerin kapasiteleri ve katkılarına ilişkin bilinc yaratmak.
2. Bu amaca yonelik tedbirler aşağıdakileri icermektedir:
(a) Toplumda bilinc yaratmaya yonelik etkin kampanyaların tasarlanması, başlatılması ve surdurulmesi:
(i) Engelli bireylerin haklarının kabul edilebilirliği konusunda toplumun eğitimi;
(ii) Engellilere yonelik olumlu yaklaşımların ve toplumsal bilincin artırılması;
(iii) Engelli bireylerin becerileri, meziyetleri ve yeteneklerinin işyerlerine ve iş piyasasına katkısının toplumca tanınmasını teşvik etmek;
(b) Erken yaştan itibaren tum cocukların eğitim sisteminin her aşamasında engelli bireylerin insan haklarına saygıyla yaklaşmasını teşvik etmek;
(c) Tum kitle iletişim araclarında engellilerin işbu Sozleşme'nin amacına uygun bir yaklaşımla tanımlanmasını cesaretlendirmek;
(d) Engellilere ve haklarına ilişkin bilinci artırıcı eğitim programlarını desteklemek.
Madde 9
Erişebilirlik
1. Taraf Devletler engellilerin bağımsız yaşayabilmelerini ve yaşamın tum alanlarına etkin katılımını sağlamak ve engellilerin diğer bireylerle eşit koşullarda fiziki cevreye, ulaşıma, bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemleri dahil olacak şekilde bilgi ve iletişim olanaklarına, hem kırsal hem de kentsel alanlarda halka acık diğer tesislere ve hizmetlere erişimini sağlamak icin uygun tedbirleri alacaklardır. Erişim onundeki engellerin tespitini ve ortadan kaldırılmasını da iceren bu tedbirler diğerlerinin yanında, aşağıda belirtilenlere de uygulanır:
(a) Binalar, yollar, ulaşım aracları ve okullar, evler, sağlık tesisleri ve işyerleri dahil diğer kapalı ve acık tesisler;
(b) Elektronik hizmetler ve acil hizmetler de dahil olmak uzere bilgi ve iletişim aracları ile diğer hizmetler.
2. Taraf Devletler aşağıdakileri gercekleştirmek icin de uygun tedbirleri alacaklardır:
(a) Kamuya acık veya kamu hizmetine sunulan tesis ve hizmetlere erişime ilişkin asgari standart ve rehber ilkelerin geliştirilmesi, duyurulması ve bunlara ilişkin uygulamaların izlenmesi;
(b) Kamuya acık tesisleri işleten veya kamuya hizmet sunan ozel girişimlerin engellilerin ulaşılabilirliğini her acıdan dikkate almalarının sağlanması;
(c) İlgili kişilerin engellilerin karşılaştığı ulaşılabilirlik sorunlarıyla ilgili olarak eğitilmesi;
(d) Kamuya acık binalar ve diğer tesislerde Braille alfabesi ve anlaşılması kolay nitelik taşıyan işaretlemelerin sağlanması;
(e) Kamuya acık binalara ve tesislere erişimi kolaylaştırmak icin rehberler, okuyucular ve profesyonel işaret dili tercumanları dahil ceşitli canlı yardımların ve aracların sağlanması;
(f) Engellilerin bilgiye erişimini sağlamak icin onlara uygun yollarla yardım ve destek sunulmasının teşvik edilmesi;
(g) Engellilerin İnternet dahil yeni bilgi ve iletişim teknolojilerine ve sistemlerine erişiminin teşvik edilmesi;
(h) Erişilebilir bilgi ve iletişim teknolojileri ve sistemlerinin tasarım, geliştirme ve dağıtım calışmalarının ilk aşamadan başlayarak teşvik edilmesi ve boylece bu teknoloji ve sistemlere engelliler tarafından asgari maliyetle erişilebilmesinin sağlanması.
Madde 10
Yaşama Hakkı
Taraf Devletler her insanın yaşama hakkına sahip olduğunu yeniden onaylayarak engellilerin bu haktan etkin ve diğer bireylerle eşit koşullar altında yararlanmalarını sağlayacak gerekli tum tedbirleri alır.
Madde 11
Risk Durumları ve İnsani Bakımdan Acil Durumlar
Taraf Devletler silahlı catışma halleri, acil insani durumlar ve doğal afetler de dahil olmak uzere risk durumlarında engellilerin korunması ve guvenliğinin sağlanması icin insancıl hukuk ve uluslararası insan hakları hukuku dahil uluslararası hukuk cercevesindeki yukumluluklerini yerine getirmek icin gerekli tum tedbirleri alır.
Madde 12
Yasa Onunde Eşit Tanınma
1. Taraf Devletler, engellilerin bulundukları her yerde kişi olarak tanınma hakkına sahip olduklarını yeniden onaylar.
2. Taraf Devletler engellilerin tum yaşam alanlarında diğer bireylerle eşit koşullar altında hak ehliyetine sahip olduğunu kabul eder.
3. Taraf Devletler engelli bireylerin hak ehliyetlerini kullanırken gereksinim duyabilecekleri desteği alabilmeleri icin uygun tedbirleri alır.
4. Taraf Devletler hak ehliyetinin kullanımına ilişkin tum tedbirlerin uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak istismarı onleyici uygun ve etkin bir şekilde guvenceler sağlamasını temin eder. Sozkonusu guvenceler hak ehliyetinin kullanımına ilişkin tedbirlerin kişinin haklarına, iradesine ve tercihlerine saygılı olmasını, cıkar catışmasından bağımsız olmasını, kişinin iradesine haksız bir mudahalede bulunmamasını, kişinin icinde bulunduğu koşullar ile orantılı olmasını ve bu koşulları gozetmesini, mumkun olan en kısa sure icinde uygulanmasını, yetkili, bağımsız ve tarafsız bir merci veya yargı organı tarafından surekli olarak gozden gecirilmesini sağlamalıdır. Bu guvenceler soz konusu tedbirlerin kişinin hak ve cıkarlarını etkilediği derecede olculu olmalıdır.
5. Taraf Devletler işbu Madde cercevesinde engellilerin mulk edinmek veya mirasa hak kazanmak, mali işlerini kontrol etmek ve banka kredileri, ipotekleri ve diğer mali kredilere erişim acısından diğer bireylerle eşit haklara sahip olmasını sağlamak icin uygun ve etkin bir şekilde tum tedbirleri almalı ve engellilerin mulklerinden keyfi olarak mahrum bırakılmamasını sağlar.
Madde 13
Adalete Erişim
1. Taraf Devletler engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında adalete etkin bir şekilde erişimini sağlamalıdır. Bunun icin usule ve yaşa uygun duzenlemeler yapılmalı ve soruşturma ve diğer hazırlık aşamaları ve tanıklık dahil tum hukuki işlemlere doğrudan ve dolaylı katılımları kolaylaştırılmalıdır.
2. Taraf Devletler engellilerin adalete etkin bir şekilde erişimini sağlamak icin polis ve cezaevi personeli dahil adalet sistemi calışanlarının gerekli eğitimi almalarını sağlamalıdır.
Madde 14
Kişi Ozgurluğu ve Guvenliği
1. Taraf Devletler engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında aşağıdaki haklardan yararlanmasını sağlar:
(a) Kişi ozgurluğu ve guvenliği hakkından yararlanma;
(b) Ozgurluklerinden hukuka aykırı veya keyfi bir şekilde mahrum bırakılmamaları, ozgurluğun kısıtlandığı hallerin hukuka dayalı olması ve engelliliğin, hicbir koşulda ozgurluğun kısıtlanmasının gerekcesi olarak gosterilmemesi.
2. Taraf Devletler engelli kişiler eğer herhangi bir surec sonunda ozgurluklerinden mahrum edildiyse; bunun diğer bireylerle eşit koşullar altında yapılmasını; engellilerin uluslararası insan hakları hukukuna uygun olarak guvencelere sahip olmasını ve makul duzenlemeye ilişkin hukumler dahil olmak uzere Sozleşme'nin hedefleri ve ilkeleriyle uyumlu muamele gormesini sağlar.
Madde 15
İşkence, insanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Maruz Kalmama
1. Hic kimse işkence veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya maruz kalmamalıdır. Ozellikle, hic kimse rızası alınmaksızın tıbbi veya bilimsel deneye tabi tutulmamalıdır.
2. Taraf Devletler engellilerin işkence veya zalimane, insanlık dışı veya aşağılayıcı muameleye veya cezaya karşı diğer bireylerle eşit koşullar altında korunmasını sağlamak icin etkin bir şekilde tum yasal, idari, yargısal ve diğer tedbirleri alır.
Madde 16
Somuru, Şiddet veya İstismara Maruz Kalmama
1. Taraf Devletler engellilerin ev icinde ve dışında somuruye uğramasının, şiddete ve istismara maruz kalmasının, bu tutumların cinsiyete dayalı hali dahil her biciminden korumak icin uygun yasal, idari, sosyal, eğitsel ve diğer tum tedbirleri alır.
2. Taraf Devletler engellilere, ailelerine, onların bakımını sağlayanlara cinsiyetlerine ve yaşlarına uygun yardım ve desteği sağlayarak somuru, şiddet ve istismar vakalarının nasıl onleneceğine, tespit edileceğine ve bildirileceğine dair bilgi ve eğitim vererek somurunun, şiddetin ve istismarın her bicimini onleyici uygun tum tedbirleri alır. Taraf Devletler koruma hizmetlerinin yaş, cinsiyet ve engellilik konularına duyarlı olmalarını sağlar.
3. Taraf Devletler somurunun, şiddetin ve istismarın her bicimini onlemek icin engellilere hizmet etmeye yonelik tum tesislerin ve programların bağımsız merciler tarafından etkin bir şekilde denetlenmesini sağlar.
4. Taraf Devletler koruyucu hizmetlerin sunulması sırasında meydana gelenler de dahil olmak uzere somurunun, şiddetin veya istismarın herhangi bir biciminin mağduru olan engellilerin fiziksel, zihinsel ve psikolojik olarak tedavisi, rehabilitasyonu ve sosyal acıdan yeniden butunleşmesini sağlayıcı uygun tum tedbirleri alır. Sozkonusu iyileşme ve yeniden butunleşme, kişinin sağlığına, oz saygısına, onuruna, ozerkliğine kavuşmasını sağlar ve yaş ve cinsiyetiyle bağlantılı ozel ihtiyaclarını dikkate alır.
5. Taraf Devletler engellilere karşı somuru, şiddet ve istismar vakalarının tespiti, soruşturulması ve gerekli hallerde kovuşturulmasını sağlamak icin kadın ve cocuk merkezli yasa ve politikalar dahil etkili yasa ve politikaları yururluğe koyar.
Madde 17
Kişisel Butunluğun Korunması
Engelli her kişi, beden ve ruh butunluğune diğer bireylerle eşit bir şekilde saygı duyulması hakkına sahiptir.
Madde 18
Seyahat Ozgurluğu ve Uyrukluk
1. Taraf Devletler engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında seyahat ve yerleşim yerini secme ozgurluğune ve uyrukluk hakkına sahip olduğunu kabul eder ve engellilerin aşağıdaki haklarını sağlar:
(a) Uyrukluk kazanma ve değiştirme hakkı olması ve keyfi olarak veya engelli olması nedeniyle uyrukluktan mahrum bırakılmaması;
(b) Kişinin engelli olması nedeniyle uyrukluğuna veya kimliğine ilişkin diğer belgeleri elde etme, bu belgelere sahip olma ve bu belgeleri kullanma veya seyahat ozgurluğunden yararlanmasını sağlamak icin gerekli olabilecek gocmenlik işlemleri gibi surecleri yurutme olanağından mahrum bırakılmaması;
(c) Kendi ulkesi dahil herhangi bir ulkeden ayrılma ozgurluğunun olması;
(d) Kendi ulkesine girme hakkından engelli olmasına dayanılarak veya keyfi olarak mahrum bırakılmaması.
2. Engelli cocuklar doğum sonrasında derhal nufusa kaydedilmeli ve doğuştan isim edinme, uyrukluk kazanma ve mumkun olduğu olcude kendi ebeveynlerini bilme ve onlar tarafından bakılma hakkına sahip olmalıdır.
Madde 19
Bağımsız Yaşayabilme ve Topluma Dahil Olma
İşbu Sozleşmeye Taraf Devletler tum engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında toplum icinde yaşama hakkına sahip olduğunu kabul eder ve engellilerin bu haktan eksiksiz yararlanabilmeleri ve topluma tam katılımlarını kolaylaştırmak icin gerekli tedbirleri etkin bir şekilde alır. Bu cercevede aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir:
(a) Engelliler diğer bireylerle eşit koşullar altında ikametgahlarını ve nerede ve kiminle yaşayacaklarını secme hakkına sahiptirler ve ozel bir yaşama duzenine zorlanamazlar;
(b) Engellilerin kişisel destek dahil olmak uzere toplum icinde yaşamak ve topluma dahil olmak icin ihtiyac duydukları konut ici, kurum ici ve diğer toplumsal destek hizmetlerine erişimleri sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecridi ve ayrı tutulması onlenmelidir;
(c) Kamusal hizmet ve tesisler engellilere diğer bireylerle eşit şekilde acık olmalı ve onların ihtiyaclarına yanıt verebilmelidir.
Madde 20
Kişisel Hareketlilik
Taraf Devletler engellilerin olanaklar cercevesinde azami olcude bağımsız hareket edebilmesini sağlamak icin etkin bir şekilde gerekli tum tedbirleri alır. Bu tedbirler şunlardır:
(a) Engellilerin istedikleri şekil ve zamanda ve karşılanabilir bir maliyetle hareket edebilmelerinin kolaylaştırılması;
(b) Engellilerin hareketi kolaylaştırıcı kaliteli arac ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım sunan insanlara ve araclara karşılanabilir bir maliyetle erişiminin kolaylaştırılması;
(c) Engellilere ve engelli kişilerle calışan uzman personele engellilerin hareket becerilerinin geliştirilmesi konusunda eğitim verilmesi;
(d) Harekete yardımcı arac ve gereclerle yardımcı teknolojileri uretenlerin engellilerin her turlu ihtiyacını dikkate almaları hususunda teşvik edilmesi.
Madde 21
Duşunce ve İfade Ozgurluğu ile Bilgiye Erişim
Taraf Devletler engellilerin işbu Sozleşme'nin 2. Maddesinde tanımlanmış tum iletişim araclarını tercihe bağlı kullanabilmesi, bilgi ve fikir araştırma, alma ve verme ozgurluğu dahil duşunce ve ifade ozgurluğunden diğer bireylerle eşit koşullar altında yararlanabilmesi icin uygun tum tedbirleri alır. Bu tedbirler aşağıdakileri icermelidir:
(a) Kamuya sunulması amaclanan bilginin engellilerin erişebileceği bicimlerde ve farklı engelli gruplarına uygun teknolojilerle guncel olarak ve ek bir bedel alınmaksızın sunulması;
(b) Engellilerin resmi temaslarda işaret dillerini, Braille alfabesini, beden dilini ve tercih ettikleri diğer tum erişilebilir iletişim arac ve bicimlerini kullanmalarının kolaylaştırılması;
(c) Kamuya acık hizmet sunan ozel kuruluşların internet dahil olmak uzere, engellilerin erişilebileceği ve kullanılabileceği bicimde bilgi ve hizmet sunmalarının teşvik edilmesi;
(d) İnternet aracılığıyla bilgi sunanlar dahil olmak uzere kitle iletişim hizmeti sunan kurumların hizmetlerini engellilerin erişebileceği şekillerde sunmalarının teşvik edilmesi;
(e) İşaret dili kullanımının kabul ve teşvik edilmesi.
Madde 22
Ozel Hayata Saygı
1. İkametgahı ve yaşama bicimi ne olursa olsun hicbir engelli bireyin ozel hayatı, ailesi, konutu, haberleşmesi ve diğer iletişimlerine keyfi veya hukuka aykırı şekilde mudahale edilemez ve şeref ve haysiyetine yonelik hukuka aykırı uygulamalarda bulunulamaz. Engelliler soz konusu mudahale veya saldırılardan hukuken korunma hakkına sahiptir.
2. Taraf Devletler engellilerin kişisel, sağlık ve rehabilitasyon bilgilerinin gizliliğini diğer bireyler ile eşit koşullar altında korur.
Madde 23
Hane ve Aile Hayatına Saygı
1. Taraf Devletler evlilik, aile, ebeveynlik ve ozel ilişkilere dair meselelerde engellilere karşı ayrımcılığı ortadan kaldırmak icin uygun tedbirleri etkin bir şekilde ve engellilerin diğer bireylerle eşit olduğunu gozeterek alır. Bu cercevede aşağıda belirtilenler sağlanmalıdır:
(a) Evlilik cağına gelmiş engellilerin evlenme ve aile kurma hakkının tanınması ve bu hakkın evlenmek isteyen eşlerin serbest iradeleri ve rızaları doğrultusunda kullanılması;
(b) Engellilerin cocuklarının sayısına ve yaş aralığına, serbestce ve sorumluluğunu taşıyarak karar verme hakkının tanınması ve yaşlarına uygun bilgiye, ureme ve aile planlaması eğitimine erişim hakkının tanınması ile bu haklarını kullanmaları icin gereken aracların oluşturulması;
(c) Cocuklar dahil olmak uzere engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında doğurganlıklarından mahrum bırakılmaması.
2. Taraf Devletler, velayet, vesayet, kayyımlık, evlat edinme veya ulusal mevzuatta bu kavramların benzerlerinin yer aldığı kurumlar hususunda-her durumda cocukların yararlarının ustun tutulması şartıyla-engelli hakları ve sorumluluklarını guvence altına alır. Engelliler cocuklarının bakım sorumluluklarını yerine getirirken Taraf Devletler uygun desteği sunar.
3. Taraf Devletler, engelli cocukların aile yaşamlarıyla ilgili olarak diğer bireylerle eşit haklara sahip olmasını sağlar. Taraf Devletler bu hakları yaşama gecirmek ve engelli cocukların saklanması, terk edilmesi, ihmal edilmesi ve ayrı tutulmasının onune gecmek uzere engelli cocuklara ve ailelerine erken ve kapsamlı bilgi, hizmet ve destek sunar.
4. Taraf Devletler, bir cocuğun ailesinin istemi olmadan ailesinden ayrılmamasını sağlar. Bunun istisnası yargısal denetime tabi yetkili mercilerin cocuğun ustun yararı gereğince ailesinden ayrılmasının gerekli olduğuna uygulanan yasa ve usuller uyarınca karar vermesidir. Hicbir koşulda cocuğun veya ebeveynlerinden biri ya da hepsinin engelli olması nedeniyle cocuk anne ve babasından ayrı tutulamaz.
5. Taraf Devletler, engelli cocuğun cekirdek ailesinin cocuğa bakamaması durumunda, cocuğa geniş anlamda aile uyeleri, bunun mumkun olmadığı takdirde aile ortamını sağlayacak bir sosyal cevrede alternatif bakım sağlanması icin her turlu cabayı gostermeyi taahhut eder.
Madde 24
Eğitim
1. Taraf Devletler engellilerin eğitim hakkını tanır. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması icin eğitim sisteminin butunleştirici bir şekilde her seviyede engellileri icine almasını ve omur boyu oğrenim imkanı sağlar. Bunun icin aşağıdaki hedefler gozetilmelidir:
(a) İnsan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam gelişimi ve insan haklarına, temel ozgurluklere ve insan ceşitliliğine saygı duyulmasının guclendirilmesi;
(b) Engellilerin; kişiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarının, zihinsel ve fiziksel becerilerinin potansiyellerinin en ust derecesinde gelişiminin sağlanması;
(c) Engellilerin ozgur bir topluma etkin bir şekilde katılımlarının sağlanması.
2. Taraf Devletler bu hakkın yaşama gecirilmesi icin aşağıda belirtilenleri sağlar:
(a) Engelliler engelleri nedeniyle genel eğitim sisteminden dışlanmamalı ve engelli cocuklar engelleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve ortaoğretim olanaklarının dışında tutulmamalıdır;
(b) Engelliler yaşadıkları cevrede butunleştirici, kaliteli ve parasız ilk ve orta oğretime diğer bireylerle eşit olarak erişebilmelidir;
(c) Bireylerin ihtiyaclarına gore makul duzenlemeler yapılmalıdır;
(d) Engellilerin genel eğitimden etkin bir şekilde yararlanabilmeleri icin genel eğitim sistemi icinde ihtiyac duydukları desteği almalıdır;
(e) Engellilere yonelik bireyselleştirilmiş etkin destekleyici tedbirler, engellilerin tam katılımı hedefine uygun olarak, akademik ve sosyal gelişimi artırıcı ortamlarda sağlanmalıdır.
3. Taraf Devletler engellilerin toplumun eşit uyeleri olarak eğitime tam ve eşit katılımlarını kolaylaştırmak icin yaşamı ve sosyal gelişim becerilerini oğrenmelerini sağlar. Taraf Devletler bu amacla aşağıda belirtilen tedbirleri alır:
(a) Braille ve diğer bicimlerdeki yazıların okunmasının oğrenilmesi, beden dilinin ve alternatif iletişim aracları ve bicimleri ile yeni cevreye alışma ve bu cevrede hareket etme becerilerinin oğrenilmesi, akran desteği ve rehberlik hizmetlerinin kolaylaştırılması;
(b) İşaret dilinin oğrenilmesine, işitme ve konuşma engellilerin dilsel kimliğinin gelişimine yardımcı olunması;
(c) Gorme, işitme veya hem gorme hem işitme-konuşma engellilerin ozellikle cocukların eğitiminin en uygun dille, iletişim arac ve bicimleriyle, onların akademik ve sosyal gelişimini artırıcı ortamlarda sunulmasının sağlanması.
4. Taraf Devletler bu hakkın yaşama gecmesini sağlamak icin, engelli olanlar dahil olmak uzere, işaret dilini ve Braille alfabesini bilen oğretmenlerin işe alınması ve eğitimin her duzeyinde calışan uzmanların ve personelin eğitimi icin uygun tedbirleri alır. Sozkonusu eğitim engelliliğe ilişkin bilincin artırılmasını, alternatif iletişim arac ve bicimleri ile destekleyici eğitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanılmasını icermelidir.
5. Taraf Devletler engellilerin genel yuksek okul eğitimine, mesleki eğitime, erişkin eğitimine ve omurboyu suren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğer bireylerle eşit koşullar altında erişimini sağlar. Taraf Devletler bu amacla engellilerin ihtiyaclarına uygun makul duzenlemelerin yapılmasını temin eder.
Madde 25
Sağlık
Taraf Devletler engellilerin engelliliğe dayalı ayrımcılığa uğramaksızın ulaşılabilir en yuksek sağlık standardından yararlanma hakkını tanır. Taraf Devletler engellilerin sağlıkla ilgili olarak rehabilitasyon da dahil olmak uzere, cinsiyete duyarlı sağlık hizmetlerine erişimini mumkun kılmak icin uygun tum tedbirleri alır.
Taraf Devletler;
(a) Parasız veya karşılanabilir bir maliyetle sağlanan sağlık bakımı ve programlarının, engellilere diğer bireylerle aynı kapsam, kalite ve standartta sağlanmasını ve bu hizmetlerin cinsel ve ureme sağlığı ile halk sağlığı programlarını da icermesini sağlar;
(b) Engellilerin ozellikle engellilikleri nedeniyle gereksinim duyduğu sağlık hizmetlerini sağlar. Bu sağlık hizmetleri erken tanı ve mumkunse mudahaleyi, cocuklar ve yaşlılar dahil olmak uzere, engelliliğin azaltılmasını ya da artmasını onlemeyi hedefleyen hizmetleri kapsamalıdır;
(c) Sağlık hizmetlerini kırsal alanlar dahil olmak uzere mumkun olduğu kadar kişilerin yaşadıkları yerlerin yakınına goturulmesini temin eder;
(d) Sağlık profesyonellerinin engellilere sunduğu tıbbi bakımın diğer bireylere sundukları bakımla aynı kalitede olmasını ve bu bakımın hastaların bağımsız ve aydınlatılmış onaylarına dayanmasını sağlamak amacıyla diğer tedbirlerin yanısıra eğitim vererek, kamu kurumları ile ozel kurumlar tarafından sunulan sağlık bakımının etik standartlarını yayımlayarak engellilerin insan hakları, onuru, ozerkliği ve ihtiyacları hakkında bilinc yaratır;
(e) Ulusal mevzuatın sağlık ve yaşam sigortasını duzenlediği hallerde engellilerin bu sigortalardan yararlanmaları bakımından ayrımcılık yapılmasını yasaklar ve sigortanın adil ve makul olmasını sağlar;
(f) Engelliliğe dayalı olarak sağlık bakımı veya hizmetlerinin sunulmamasını veya yiyecek ve icecek verilmemesini onlemek uzere gerekli tedbirleri alır.
Madde 26
Habilitasyon ve Rehabilitasyon
1. Taraf Devletler engellilerin azami bağımsızlığını, tam fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki becerilerini elde etmelerini ve yaşamın her alanına tam katılımlarını sağlamak icin akran desteği dahil uygun tedbirleri etkin bir şekilde alır. Bu bakımdan Taraf Devletler ozellikle sağlık, istihdam, eğitim ve sosyal hizmetler alanlarında kapsamlı habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerini sunar; mevcut hizmetleri guclendirir ve genişletir. Bunun icin şoyle bir yol izlemelidirler:
(a) Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları mumkun olan en erken evrede başlamalıdır ve bireylerin ihtiyaclarının ve guclu olduğu yonlerin cok-disiplinli bir cercevede değerlendirilmesine dayanmalıdır;
(b) Engellilerin topluma katılımını ve toplumla butunleşmesini destekleyen habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programlarına katılmak rızaya dayalı olmalıdır ve bu hizmet ve programlar kırsal alanlar dahil olmak uzere, engellilerin yaşadıkları yerlerin mumkun olduğu kadar yakınında sunulmalıdır.
2. Taraf Devletler habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetlerinde calışan profesyoneller ve personel icin, temel ve surekli eğitim programları geliştirilmesini destekler.
3. Taraf Devletler engelliler icin hazırlanmış, habilitasyon ve rehabilitasyonla ilgili yardımcı cihazlar ve teknolojilerin erişilebilirliğini, bunlara ilişkin bilgiyi ve bunların kullanımını teşvik eder.
Madde 27
Calışma ve İstihdam
1. Taraf Devletler engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında calışma hakkına sahip olduğunu kabul eder. Bu hak, engellilerin, acık, butunleştirici ve erişilebilir bir iş piyasası ve calışma ortamında serbestce sectikleri bir işle hayatlarını kazanmaları fırsatını da icerir. Taraf Devletler calışırken engelli olanlar dahil olmak uzere tum engellilerin calışma hakkının yaşama gecmesini yasama calışmalarını da iceren uygun tum tedbirleri alarak guvence altına alır. Taraf Devletler bunların yanısıra;
(a) İşe alım ve istihdam edilme koşullarında, istihdamın surekliliği, kariyer gelişimi ve sağlıklı ve guvenli calışma koşulları dahil olmak uzere, istihdama ilişkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar;
(b) Fırsat eşitliği, eşit değerde işe eşit ucret ilkesi, tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi, guvenli ve sağlıklı calışma koşulları dahil olmak uzere diğer bireylerle eşit koşullar altında adil ve uygun calışma koşullarının sağlanmasına ilişkin olarak engellilerin haklarını korur;
(c) Engellilerin iş ve sendikal haklarını diğer bireylerle eşit koşullar altında kullana bilmelerini sağlar;
(d) Engellilerin genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştirme hizmetlerine, mesleki ve surekli eğitime diğer bireylerle eşit koşullar altında etkin bir şekilde erişimini sağlar;
(e) İş piyasasında engellilerin istihdam olanaklarının ve kariyer gelişiminin desteklenmesine ve engellilerin iş aramasına veya işe başlamasına, calışmaya devam etmesine ve işe geri donmelerine yardım eder;
(f) Serbest calışma, girişimcilik, kooperatif kurma ve kendi işini kurma konusundaki fırsatları geliştirir;
(g) Engellileri kamu sektorunde istihdam eder;
(h) Olumlu eylem programları, teşvikler ve diğer tedbirleri de icerebilecek uygun politika ve onlemlerle, engellilerin ozel sektorde istihdam edilmelerini destekler;
(i) Engellilerin calıştığı işyerlerinde makul duzenlemelerin yapılmasını sağlar;
(j) Engellilerin acık iş piyasasında iş deneyimi kazanmasını temin eder;
(k) Engelliler icin mesleki rehabilitasyon, işte kalma ve işe donuş programları yurutur.
2. Taraf Devletler engellilerin kolelik altında tutulmalarını engeller ve engellileri zorla veya mecburi calışmaya karşı diğer bireylerle eşit koşullar altında korur.
Madde 28
Yeterli Yaşam Standardı ve Sosyal Korunma
1. Taraf Devletler, engellilerin yiyecek, giysi ve barınma dahil kendileri ve aileleri icin yeterli yaşam standardı hakkını ve yaşam koşullarının surekli olarak iyileştirilmesi hakkını tanır. Taraf Devletler bu hakkın engelli olmaları nedeniyle ayrımcılığa uğramaksızın tanınmasını temin etmek icin gerekli adımları atar.
2. Taraf Devletler engellilerin sosyal korunma ve engelliliğe dayalı ayrımcılığa uğramadan bu haktan yararlanma hakkını tanır ve aşağıda belirtilen tedbirler dahil olmak uzere bahsekonu hakkın tanınmasını temin etmek ve geliştirmek icin gerekli adımları atar:
(a) Engellilerin temiz su hizmetlerine, uygun ve bedeli odenebilir hizmetlere eşit erişimlerini sağlamak ve engellilerin ihtiyaclarına ilişkin arac-gerec ve diğer yardımlara erişimlerini temin etmek;
(b) Ozellikle engelli kadın ve kızlar ve engelli yaşlılar dahil olmak uzere, engellilerin sosyal koruma programlarına ve yoksulluk azaltıcı programlara erişimini sağlamak;
(c) Yoksulluk koşullarında yaşayan engellilerin ve ailelerinin uygun eğitim, danışmanlık, mali yardım ve sureli bakım dahil engelliliğe ilişkin harcamalarında devlet yardımına erişimini sağlamak;
(d) Engellilerin toplu konut programlarına erişimini sağlamak;
(e) Engellilerin emeklilik fırsatları ve programlarına eşit erişimini sağlamak.
Madde 29
Siyasal ve Toplumsal Yaşama Katılım
Taraf Devletler, engellilerin siyasi haklarını ve diğer bireylerle eşit koşullar altında bunlardan yararlanma fırsatını guvence altına alır ve aşağıda belirtilenleri yerine getirir:
(a) Diğerlerinin yanısıra aşağıda belirtilenler yoluyla, engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında secme ve secilme hakları dahil olmak uzere siyasi ve kamusal yaşama etkin şekilde ve tam katılımını doğrudan veya serbestce secilmiş temsilciler aracılığıyla sağlamak,
(i) Secim usullerinin, tesislerinin, materyallerinin uygun, erişilebilir ve anlaşılması ve kullanılmasının kolay olmasını sağlamak,
(ii) Engellilerin, secimlerde ve referandumlarda baskıya uğramadan, gizli oy kullanarak, aday olma ve etkili bir mevkide gorev alma ve devletin tum kademelerinde tum kamu gorevlerini yerine getirme haklarını koruyarak, uygun olan yardımcı ve yeni teknolojilerin kullanılmasını kolaylaştırmak,
(iii) Engellilerin secmen olarak tercihlerini ozgurce ifade edebilmelerini guvence altına alarak ve bu amacla gerektiğinde, talep etmeleri durumunda oy kullanırken kendi sectikleri bir kişinin desteğini almalarına izin vermek,
(b) Engellilerin ayrımcılığa uğramadan, diğer bireylerle eşit koşullar altında, kamu işlerinin idaresinde etkin ve tam katılımlarının sağlanacağı bir ortamı yaratmak ve aşağıda belirtilenler de dahil olmak uzere, kamu işlerine katılımlarının cesaretlendirmek;
(i) Ulkenin kamusal ve siyasi yaşamı ile ilgili sivil toplum kuruluşları, dernekler ve siyasi partilerin etkinliklerine ve yonetimine katılım;
(ii) Engellileri uluslararası, ulusal, bolgesel ve yerel duzeylerde temsil eden engelli orgutlerinin kurulması ve engellilerin icinde yer almalarının sağlanması.
Madde 30
Kulturel Yaşama, Dinlenme, Boş Zaman Aktiviteleri ve Spor Faaliyetlerine Katılım
1. Taraf Devletler engellilerin diğer bireylerle eşit koşullar altında kulturel yaşama katılım hakkını tanır ve engellilerin aşağıda belirtilenlerden yararlanmasını sağlamak icin gerekli tum tedbirleri alır:
(a) Kulturel materyallere ulaşılabilir bicimleri aracılığıyla erişmek;
(b) Televizyon programlarına, filmlere, tiyatroya ve diğer kulturel etkinliklere ulaşılabilir bicimleri aracılığıyla erişmek;
(c) Tiyatro, muze, sinema, kutuphane ve turistik hizmetler gibi kulturel etkinliklerin yapıldığı veya hizmetlerin sunulduğu yerlere ve ayrıca mumkun olduğu olcude ulusal kultur acısından onemli anıtlar ve alanlara erişmek.
2. Taraf Devletler, sadece engellilerin yararı icin değil, toplumu zenginleştirmek amacıyla da engellilerin yaratıcı, sanatsal ve entelektuel kapasitelerini geliştirme ve kullanma imkanına sahip olmalarını sağlayıcı gerekli tedbirleri alacaklardır.
3. Taraf Devletler, uluslararası hukuka uygun olarak, fikri mulkiyet haklarını koruyan yasaların, engellilerin kulturel materyallere erişimine uygun olmayan veya ayrımcılık yaratan bir engel cıkarmaması icin tum uygun tedbirleri alır.
4. Engelliler, diğer bireylerle eşit koşullar altında, kendilerinin ozel kulturel ve dil kimliklerinin, orneğin işaret dilleri ve işitme engelliler kulturu, tanınması ve desteklenmesi hakkına sahiptir.
5. Taraf Devletler, engellilerin eğlence, dinlenme ve spor etkinliklerine diğer bireylerle eşit koşullar altında katılımını sağlamak amacıyla aşağıda yazılı tedbirleri alır:
(a) Engellilerin her seviyedeki genel spor etkinliklerine mumkun olduğunca tam katılımını cesaretlendirmek ve artırmak;
(b) Engellilerin, ozel spor ve eğlence etkinliklerini orgutleme, geliştirme ve bu etkinliklere katılma imkanına sahip olmasını temin etmek ve bu nedenle, diğer bireylerle eşit koşullar altında onlara uygun bilgi ve eğitimin verilmesini ve kaynakların sunulmasını sağlamak;
(c) Engellilerin spor, eğlence yerleri ile turistik alanlara erişimini sağlamak;
(d) Engelli cocukların, okullardaki etkinlikler dahil olmak uzere, oyun, eğlence, boş zaman aktiviteleri ve spor etkinliklerine eşit şekilde katılabilmelerini sağlamak;
(e) Eğlence, turistik, boş zaman aktiviteleri ve spor etkinliklerini organize edenlerin sunduğu hizmetlere engellilerin erişebilmesini sağlamak.
Madde 31
İstatistikler ve Veri Toplama
1. Taraf Devletler bu Sozleşmenin uygulanması acısından gerekli politikaları formule etmeleri ve geliştirmelerinde kendilerine yol gosterecek, istatistik veriler ve araştırmalar da dahil olmak uzere uygun bilgileri toplar. Bilgi toplama ve bilginin surdurulebilirliği icin aşağıdaki noktalar dikkate alınır:
(a) Verinin korunması, engelli kişilerin ozel yaşamlarına saygı ve gizliliğin sağlanmasına ilişkin yasal olarak oluşturulmuş guvenlik tedbirlerine uygun olmalıdır.
(b) İstatistiklerin toplanması ve kullanımında insan hakları, temel ozgurlukler ve etik ilkelerin korunması konularındaki uluslararası duzeyde kabul edilen normlara uygunluk aranmalıdır.
2. Bu Maddeye gore toplanan bilginin, uygun olması halinde, dağıtılması ve mevcut sozleşme kapsamında taraf devletlerin uygulamalarının değerlendirilmesi ve engellilerin haklarını kullanırken karşılaştıkları gucluklerin ortaya konulmasında kullanılması sağlanmalıdır.
3. Taraf Devletler topladıkları istatistiklerin dağıtılması konusunda sorumluluk almalı ve bu verilerin engelli kişiler ve diğerleri icin erişilebilir olmasını sağlamalıdır.
Madde 32
Uluslararası İşbirliği
1. Taraf Devletler bu sozleşmenin amac ve yukumluluklerinin yerine getirilmesine yonelik olarak ulusal cabaların desteklenmesi konusunda uluslararası işbirliğinin onemini kabul eder ve teşvik eder. Bu doğrultuda devletlerarası ve devletler duzeyinde, gerektiğinde ilgili uluslararası ve bolgesel orgutler ve sivil toplumla ozellikle engellilere yonelik orgutlerle işbirliğini sağlamak uzere gerekli tedbirleri alır. Bu tedbirler diğerlerinin yanı sıra şunları icerir:
(a) Uluslararası kalkınma programları da dahil olmak uzere uluslararası işbirliğinin, engellileri kapsamasını ve engelliler icin erişilebilir olmasını guvence altına almak,
(b) Bilgi, deneyim ve eğitim programları ve iyi uygulamaların değişimi ve paylaşımı aracılığıyla kapasite geliştirmeyi teşvik etmek ve desteklemek,
(c) Araştırma, bilimsel ve teknik bilgiye erişim konularında işbirliğini geliştirmek,
(d) Erişilebilir ve destek sağlayıcı teknolojilere ulaşımın sağlanması aracılığıyla ve teknoloji transferi yoluyla uygun gorulen teknik ve ekonomik yardımı sağlamak.
2. Bu Maddenin hukumleri, her taraf devletin mevcut sozleşmenin getirdiği yukumlulukleri yerine getirmesini gozardı etmez.
Madde 33
Ulusal Uygulama ve Denetim
1. Taraf Devletler kendi orgutlenme bicimlerine uygun olarak mevcut sozleşmenin uygulanmasıyla ilgili konular icin hukumet icinde bir veya daha fazla kilit nokta tahsis eder ve hukumet icinde farklı sektorler ve farklı duzeylerdeki konuyla ilgili faaliyetlerin teşvik edilmesi icin koordinasyon mekanizması kurar.
2. Taraf Devletler, kendi bunyeleri icerisinde, işbu Sozleşmeyi teşvik ve temin edip duzeltmek amacıyla kendi yasal ve idari sistemlerine uygun olan ve bir veya daha fazla bağımsız mekanizmayı iceren bir yapı bulundurur veya kurar ve bu yapıyı guclendirir. Taraf Devletler bu yapıyı kurarken, insan haklarının teşviki ve korunması icin ulusal kurumların statu ve işleyişine ilişkin ilkeleri de gozonunde bulundururlar.
3. Taraf Devletler, başta engelliler ve onları temsil eden kuruluşlar olmak uzere sivil toplumun denetim surecine tam katılımını sağlar.
Madde 34
Engelli Hakları Komitesi
1. İşbu Sozleşmede verilen gorevleri yerine getirmek uzere bir Engelli Hakları Komitesi kurulur (bundan sonra "Komite" olarak adlandırılacaktır).
2. Komite, işbu Sozleşme'nin yururluğe girdiği tarihte 12 uzmandan oluşur. 60 onay veya katılımdan sonra, Komite'nin uye sayısı altı kişi arttırılarak azami uye sayısı olan 18'e ulaşılır.
3. Komite uyel