İkinci turda Cumhurbaşkanlığı secimini kim kazanırsa kazansın, iş başına gelecek yeni iktidarın başlıca gundemi ekonomi olacak. Uzun suredir, halının altına supurulen tum problemler artık kacınılmaz olarak masaya yatırılacak. Ozellikle para piyasalarını altust eden Merkez Bankası'nın uyguladığı politikalar gecici olarak dovizdeki yukselişi sınırlamış olsa da arkasında buyuk bir enkaz bırakmaya aday.< 21 Aralık 2022'de yaklaşan kur şokunu onlemek icin kurgulanan Kur Korumalı Mevduatların (KKM) sadece Hazine'ye getirdiği ilave yuk 92.5 milyar liraya ulaştı. Bir bu kadarlık odeme yukumluluğunun de Merkez Bankası tarafından karşılandığı tahmin ediliyor. Gecici bir tampon oluşturmak icin devreye alınan kur korumaya rağmen yeni bir kur krizi de kapıda bekliyor.
Yeni iktidar muhtemelen ilk sınavını para piyasalarında verecek. Pazartesi sabahından itibaren, olası kur şokuna karşı atılacak adımlar aynı zamanda ekonomi politikalarının nasıl şekilleneceğine ilişkin ipuclarını da verecek. Yuksek enflasyon, işsizlik, gelir adaletsizliği de acil cozum bekleyen konular olduğu gibi, secim meydanlarında sık sık dile getirilen ve vatandaşa cozum vaadedilen konuların başında geliyor.
Pandemi sonrasında yatırım ortamındaki durgunluk, son 1.5 yıldır devam eden yuksek enflasyon ve ardından 11 kentte yaşanan deprem ekonomide ağır bir tahribat yarattığı gibi acil cozume de ihtiyac duyuluyor. İşte ekonominin artık kangrene donuşen başlıca sorunları.
GELİR ADALETSİZLİĞİ
Yeni Ekonomi Modeli ile enflasyondan korunmak isteyenlerin taleplerini bir miktar one cekmesi ile artan ic tuketim buyumeye destek olsa da ekonomik buyumenin surdurulebilmesi icin ciddi adımların atılması gerekiyor. Nisan ayında ihracatta yaşanan buyuk gerileme onlem alınmadığı taktirde ihracat rakamlarına da yansıyacak.
Gelir dağılımı ise asıl problem olacak. TUİK verilerine gore 2016 yılında iş gucunun buyumeden aldığı pay yuzde 36.3 duzeyindeyken, bu oran 2022 sonunda yuzde 26.5'e kadar geriledi. Aynı donemde sermayenin payı yuzde 47.5'ten yuzde 54.5'e cıktı. Ustelik tum ekonomik gostergeler Turkiye'de en zengin yuzde 5'lik kesimin giderek daha fazla servet yapmasına karşın orta direk olarak bilinen kesimin 2021'den bu yana hızla yoksullaştığına işaret ediyor.
Merkezi Yonetim Butcesi Nisan ayında 132'5 milyar TL, ilk 4 ayda 382.5 milyar TL acık verdi. İktidarın ek butce yapmadan yılı tamamlamasının mumkun olmadığı ifade ediliyor. Ocak-nisan doneminde butce gelirleri, gecen yılın aynı donemine kıyasla yuzde 38.6 yukselerek 1 trilyon 62 milyar 701 milyon liraya cıktı. Butce giderleri de aynı donemde yuzde 83.9 artarak 1 trilyon 445 milyar 197 milyon lirayı buldu. Ekonomistler 1.5 trilyon liralık bir ek butceye ihtiyac duyulabileceğini ifade ediyor.
Turkiye'de işsizlik oranı yuzde 10 seviyesinde seyrediyor. Pek cok otorite tarafından "gercek işsizlik oranı" olarak gosterilen ve iş aramaktan vazgecmiş kimseleri de kapsayan geniş tanımlı işsizlik ise yuzde 21.8 ile cok yuksek bir seviyede bulunuyor. Bir başka deyişle Turkiye'de calışabilir durumdaki her beş kişiden biri işsiz. DİSK'in verilerine gore ise Turkiye'de gercek işsiz sayısı 8.3 milyona ulaşıyor.
Merkez Bankası'nın Eylul 2021'den bu yana yaptığı faiz indirimleri ile politika faizi yuzde 8.5 duzeyine geriledi. Ancak Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati'nin de dile getirdiği gibi politika faizi artık onemsizleşti. Bankaların TL mevduat faizleri yuzde 40 olurken, ortalama ihtiyac kredisi faizleri 19 Mayıs haftasında yuzde 39.28'e cıkarak 20 yılın zirvesini gordu. Krediye erişim de onemli bir problem oldu.

Gecen yıl yuzde 85'i aşarak Turkiye'nin Avrupa ulkeleri arasında enflasyon lideri olması izlenen para politikalarının bir sonucu olarak ortaya cıktı. Turkiye G-20 ulkeleri icerisinde ise Arjantin'den sonraki en yuksek enflasyona sahip ulke oldu. Ayrıca resmi verilere gore enflasyon yuzde 43.6 duzeyine gerilemiş olsa da alternatif enflasyon hesaplaması yapan ENAG'a gore yıllık tuketici enflasyonu hala yuzde 105 duzeyinde bulunuyor. Enflasyonun yılı yuzde 40 seviyelerinin uzerinde tamamlayacağı tahmin ediliyor. Uretici fiyatlarında yaşanan yukseliş ise yuzde 157'ye kadar cıktı.
"Yuksek kur-duşuk faiz" modeli tarihi bir cari acık ve dış ticaret acığına neden oldu. TCMB'nin acıkladığı son verilere gore, 2023'un ilk ceyreğinde cari işlemler hesabı, 23.6 milyar dolar acık vererek rekora imza attı. 12 aylık cari acık ise 54.2 milyar dolar oldu.
İHRACATTA KAYIP
Nisanda ihracat yuzde 17 duşerek, pandemiden bu yana ilk sert gerilemesini yaşadı. Boylelikle dış ticaret acığı da son 1 yılda yuzde 44 artarak, Nisan 2023 itibarıyla 120.4 milyar dolara cıktı ve yeni bir rekor kırmış oldu.