Memurların ticaret şirketlerine ortak olabilmeleri; saglik personeli, veteriner hekim, kimyager, kimya muhendisi, oğretmenlere yonelik ozel duzenlemeler; 399 sayılı KHK'ya tabi olanların durumu ve ortaya cıkan sorunlara ilişkin sitemiz uzmanlar kurulunun gorusleri bu bolumde yer almaktadir. Memurlarin ticaret sirketlerine ortak olabilmeleri; saglik personeli, veteriner hekim, kimyager, kimya muhendisi, ogretmenlere yonelik ozel duzenlemeler; 399 sayili KHK'ya tabi olanlarin durumu ve ortaya cikan sorunlara iliskin sitemiz uzmanlar kurulunun gorusleri bu bolumde yer almaktadir.
Devlet Memurlarinin Ticaret Yapmalari ve Kazanc Elde Etmeleri
I-Giris.
Memurlarin hangi faaliyetlerinin mevzuat cercevesinde belirlenen ticaret ve diger kazanc getirici faaliyetlerde bulunma yasagi kapsamina girdigi, hangi faaliyetlerinin bu yasak kapsamina girmedigi oldukca tartismali bir konudur.
657 sayili Devlet Memurlari Kanununun 28 inci maddesi bu yasagin sinirlarini belirlemeye calisarak, memurlarin hangi faaliyetlerde bulunabileceklerini ve hangi faaliyetlerde bulunamayacaklarini hukum altina almistir. Ancak genel hatlariyla maddede bir cok muglak durum bulunmaktadir.

II- Ticaret Ve Diger Kazanc Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasagi.
657 sayili Kanunun 28. maddesinde ; "Memurlar Turk Ticaret Kanununa gore(Tacir) veya (Esnaf) sayilmalarini gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi muesseselerinde gorev alamaz, ticari mumessil veya ticari vekil veya kollektif sirketlerde ortak veya komandit sirkette komandite ortak olamazlar.(Gorevli olduklari kurumlarin istiraklerinde kurumlarini temsilen alacaklari gorevler haric).
Memurlarin uyesi olduklari yapi, kalkinma ve tuketim kooperatifleri ile kanunla kurulmus yardim sandiklarinin yonetim ve denetim kurullari uyelikleri gorevleri ve ozel kanunlarda belirtilen gorevler bu yasaklamanin disindadir.
Esleri, resit olmayan veya mahcur olan cocuklari, yasaklanan faaliyetlerde bulunan memurlar bu durumu 15 gun icinde bagli olduklari kuruma bildirmekle yukumludurler." hukmu yer almaktadir.

III-Memurlarin Ticaret Sirketlerine Ortaklik Durumlari.
Ticaret sirketleri, T.T.K. unun 136 nci maddesinde ; Kollektif, komandit, anonim, limited ve kooperatif sirketleri olarak siralanmistir.
657 sayili Kanunun 28. Maddesinde, siralanan bu ticaret sirketlerinden, kolektif, komandit ve kooperatif sirketlerine yer verilmistir. Buna gore, devlet memurlarinin kollektif sirket ortagi ve komandit sirketlerde komandite ortak olmalari, 657 sayili Kanunun 28 inci maddesinde kesinlikle yasaklanmistir. Ancak komandite ortak olma yasaklanmasina ragmen, komanditer ortak olma konusunda herhangi bir sinirlamaya (yasaklamaya) gidilmemistir. Bu durumda memurlarin komandit sirketlerde komanditer (sinirli sorumlu ortak) ortak olabileceklerini soyleyebiliriz. Yine ayni maddede memurlarin uyesi olduklari yapi, kalkinma ve tuketim kooperatifleri ile kanunla kurulmus yadim sandiklarinin yonetim ve denetim kurullari uyelikleri gorevlerinde bulunabilecekleri belirtilmistir. Bu ifadeden sadece, ticaret sirketleri arasinda sayilan kooperatiflerin yonetim ve denetim kurullari uyelikleri gorevlerinde bulunabilecegi, diger sirketlerin yonetim ve denetim kurulu uyelik gorevlerinde bulunamayacagi sonucuna varilmaktadir.
Anonim ve limited sirketler hakkinda ise 657 sayili Kanunun 28. Maddesinde bir hukum bulunmamaktadir. Bu nedenle, devlet memurlarinin limited ve anonim sirketlerin ortagi olmalarinda herhangi bir kisitlama mevcut mevzuat cercevesinde bulunmamaktadir. Bu nedenle memurlar anonim ve limited sirket ortagi olabilirler. (Basbakanlik Devlet Personel Baskanligi, Devlet memurlarinin limited sirket ortagi olamayacagi yonundeki gorusunu 1997 yilinda degistirmis ve memurlarin limited sirket ortagi olabilecegi yonunde gorusler vermistir.)
Nitekim Danistay Birinci Dairesi de, 19.6.1991 tarih ve E.1991/77, K.1991/105 sayili kararinda, bir anonim sirkette kurucu ortak olan ogretim uyelerinin sirf bu sifatlari nedeniyle 657 sayili Kanunun 28 inci maddesindeki yasak kapsaminda sayilamayacagina karar vermistir.

IV- Ozel Kanunlarinda Hukum Bulunan Devlet Memurlarinin Ticari Faaliyet Yasagi Karsisindaki Durumu.
657 sayili Kanunun 28 inci maddesinde ozel kanunlarinda hukum bulunan Devlet memurlarinin ticaret ve diger kazanc getirici faaliyetlerde bulunma yasagi kapsaminda bulunmadigi hukum altina alinmistir.
1. Saglik Personeli
657 sayili Kanuna gore ozel kanun niteliginde bulunan 31.12.1980 tarih ve 2368 sayili Saglik Personelinin Tazminat ve Calisma Esaslarina Dair Kanunun 4 uncu maddesinde ; Birinci madde kapsamina giren personelden, ozel kanunlarina gore meslek ve sanatlarini serbest olarak icra etme hak ve yetkisine sahip olanlar, istedikleri takdirde, birinci maddede ongorulen tazminat haklarindan yararlanmamak sarti ile serbest olarak calisabilirler. Bunlara is guclugu, is riski ve teminindeki gucluk zamlari veya bu mahiyetteki zamlar odenmez. Denilmektedir.
Serbest meslek kazancinin tarifi 31.12.1960 tarih ve 193 sayili Gelir Vergisi Kanununun 65 inci maddesinde yapilmis olup, her turlu serbest meslek faaliyetlerinden dogan kazanclarin serbest meslek kazanci oldugu belirtilmistir. Serbest meslek faaliyeti ise, sermayeden ziyade sahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan islerin isverene tabi olmaksizin sahsi sorumluluk altinda kendi nam ve hesabina yapilmasi seklinde tarif edilmistir. Ayni Kanunun 66 nci maddesinde ise; Serbest meslek faaliyetlerini mutat meslek halinde ifa edenler, serbest meslek erbabidir. Serbest meslek faaliyetinin yaninda meslekten baska bir is veya gorev ile devamli olarak ugrasilmasi bu vasfi degistirmez. Hukmu ile de serbest meslek erbabi aciklanmistir.
Bu maddeleri birlikte degerlendirdigimizde; 657 sayili Kanuna tabi olarak calisan tabiplerin meslek ve sanatlarini serbest olarak yapmalari mumkundur. Ancak, tabiplerin herhangi bir kurum veya sahisin emri altinda baglilik iliskisi icinde hizmet akdi ile calismalari mumkun degildir. Tabipler icin sunu da belirtmek gerekir ki isyeri hekimligi serbest calisma niteliginde olmadigindan 657 sayili Kanuna tabi olarak calisan tabiplerin is yeri hekimi olmalari mumkun degildir.( Is yeri hekimligi ile ilgili olarak, Basbakanlik Devlet Personel Baskanliginin degisik tarihlerde vermis oldugu celiskili gorusler bulunmasina ragmen, vermis oldugu en son mutalaasinda; tabiplerin isyeri hekimi olamayacaklari belirtilmistir.(8 Agustos 2000 tarih ve B.02.1.DPB.0.12.01/12103 sayili yazi.)
2. Veteriner Hekim
Her ne kadar serbest veterinerlik hizmeti de serbest meslek kapsaminda bulunsa da, 657 sayili Kanuna gore ozel kanun niteliginde olan 6343 sayili Kanunun hicbir maddesinde memur statusunde olan serbest veteriner hekimlerin mesleklerini serbest olarak yerine getirebilecekleri konusunda hicbir hukum vaz edilmemistir. Bu nedenle memur statusunde olan veteriner hekimler, serbest muayenehane acamazlar. ( Bu konu ile ilgili olarak Basbakanlik Devlet Personel Baskanliginin benzer gorusleri ifade eden 22.9.1995 tarihli mutalaasi bulunmaktadir.)
3. Kimyager ve Kimya Muhendisi
6269 sayili Kimyagerlik ve Kimya Muhendisligi Hakkinda Kanun kapsaminda bulunan devlet memurlarinin serbest meslek faaliyetinde bulunup bulunamayacaklari hususu da oldukca onemli bir konudur.
Basbakanlik Devlet Personel Baskanligi, kimya muhendislerinin 6269 sayili Kanunun 5 inci maddesi cercevesinde, mesai saatleri disinda mesleki sahalarinda isverene tabi olmaksizin sahsi sorumluluklari altinda kendi nam ve hesaplarina veya bir isverene tabi olarak ancak istisna veya vekalet akdine dayanarak calismalarinin mumkun oldugunu belirtmistir.
4.Ogretmenlerin Ozel Dershanelerde Calismasi
Devlet memuru statusunde calisanlarin 625 sayili Kanunun degisik 21 inci maddesi ile 3458 sayili Kanunda belirtilenlerin, ozel dersanelerde mesai saatleri disinda ogretmen olarak gorev yapip yapamayacagini aciklamak gerekirse
657 sayili Devlet Memurlari Kanununun degisik 28 inci maddesinde; "Memurlar Turk Ticaret Kanununa gore (Tacir) veya (Esnaf) sayilmalarini gerektirecek bir faaliyette bulunamaz, ticaret ve sanayi muesseselerinde gorev alamaz, ticari mumessil veya ticari vekil veya kollektif sirketlerde ortak veya komandit sirkette komandite ortak olamazlar. (Gorevli olduklari kurumlarini temsilen alacaklari gorevler haric).
Memurlarin uyesi olduklari yapi, kalkinma ve tuketim kooperatifleri ile kanunla kurulmus yardim sandiklarinin yonetim ve denetim kurullari uyelikleri gorevleri ve ozel kanunlarda belirtilen gorevler bu yasaklamanin disindadir..." hukmu yer almaktadir.
Diger taraftan, 8.6.1965 tarih ve 625 sayili Ozel Ogretim Kurumlari Kanununun 11.7.1984 tarih ve 3035 sayili Kanunla degisik 1 inci maddesinde "Bu Kanun, Turkiye Cumhuriyeti uyruklu gercek kisiler, ozel hukuk tuzel kisileri veya ozel hukuk hukumlerine gore yonetilen tuzel kisiler tarafindan acilan okul oncesi egitim, ilkogretim, ortaogretim kurumlari ve bu duzeyde haberlesme ile ogretim yapan kuruluslar, cesitli kurslar, dershaneler, ogrenci etud egitim merkezleri, bicki dikis yurtlari ve benzeri kurumlarin kurum acma, ogretime baslama, egitim, ogretim, yonetim, denetim ve gozetimi ile yabancilar tarafindan acilmis bulunan ozel ogretim kurumlarinin egitim, ogretim, yonetim, denetim ve gozetimi konularindaki hukumleri kapsar" ifadesi yer almaktadir.
Bu meyanda, 8.6.1965 tarih ve 625 sayili Ozel Ogretim Kanununun, Bazi Maddelerinin Degistirilmesi, Gecici Bir Maddenin Kaldirilmasi Bir Ek Madde Eklenmesi Hakkinda 11.7.1984 tarih ve 3035 sayili Kanunun 8 inci maddesiyle, ihtiyac halinde resmi ogretim kuruluslarinda gorevli ogretim elemanlarina asil gorevlerini aksatmamak kaydiyla, ayligi karsiligi okutmakla yukumlu bulundugu haftalik ders saati
sayisinin yarisi kadar ilgili Bakanliklarin izni ile ucretli ders verilebilecegi, ogretmenin toplam ders saati sayisinin haftada 30 saati gecemeyecegi, ogretmenlik yapma nitelik ve sartlarini tasiyan diger Devlet memurlarina da, haftada sekiz saati gecmemek uzere ek ders gorevi verilebilecegi hukme baglanmis bulunmaktadir.
Yine, 3458 sayili Muhendislik ve Mimarlik Kanununun 9 uncu maddesinde, "Devlet daire ve muesseseler ile belediye hizmetlerinde bulunan yuksek muhendis, yuksek mimar, muhendis, mimar ve fen memurlari calisma saatleri disinda bile olsa ucretli veya ucretsiz hususi surette sanatlarini icra edemezler. Ancak serbest meslek erbabi bulunmayan ve mahallin belediye veya Nafia idarelerinin muracaat ve en buyuk mulkiye amirinin muvafakati ile zaruret bulundugu tahakkuk eden idarelerinin muracaati ve en buyuk mulkiye amirinin muvafakati ile zaruret bulundugu tahakkuk eden yerlerde tasdik ve murakabesi kendilerine veya mensup olduklari mahalli idarelere ait olmayan memleketin umranile alÂkali hususi mesleki isler devamli olmamak ve haricte bir yazihane acmamak ve asil vazifelerinin calisma saatleri disinda yapmak sartiyla birinci fikrada yazili memurlar is kabul edebilirler.
Profesorluk, ogretmenlik ve docentlik birinci fikrada yazili memnuiyet hukmunden mustesnadir." hukmune yer verilmis olup, anilan hukum cercevesinde yuksek muhendis, yuksek mimar, muhendis, mimar ve fen memurlarinin esas gorevlerinin disinda ogretmen olarak ders verebilecekleri degerlendirilmektedir.
Bu itibarla, Devlet memuru statusunde calisan personelden 625 sayili Kanunun degisik 21 inci maddesi ile 3458 sayili Kanunda belirtilenlerin ozel dersanelerde ogretmenlik niteliklerini haiz olmak kaydiyla ve mesai satleri disinda kurumlarinin izni ile ogretmen olarak gorev yapabilmeleri mumkundur. Basbakanlik Devlet Personel Baskanliginin gorusude bu yondedir.

V- 399 Sayili KHK'ya Tabi (I) Sayili Cetvelde Gosretilen Personelin Ticaret Yasagi Karsisindaki Durumu.
Bu hukumle ilgili olarak 399 sayili K.H.K. nin Baska Is ve Hizmet Yasagini duzenleyen 15 inci maddesinde ; "Tesebbus ve bagli ortakliklarin genel mudur, muessese mudurleri ile yonetim kurulu ve yonetim komitesi uyeleri ve her cesit personeli bu Kanun Hukmunde Kararnamede ongorulen haller disinda baska bir isle mesgul olamazlar" hukmune, ayni maddenin (b) fikrasinda ise ; "Tesebbus yonetim kurulunun muvafakati uzerine tesebbus veya bagli ortakliklarin istiraklerinin yalniz birisinde olmak kaydiyla bulunduklari yerdeki, uygun aday bulunamamasi halinde baska yerdeki istiraklerin yonetim kurulu uyeligine, denetciligine ve tasfiye kurulu uyeligine getirilebilirler.
Ilgili bakanlik personeli de, kendi gorevlerine ek olarak bakanin izni ile, tesebbus genel muduru tarafindan, bu fikrada adi gecen gorevlere atanabilirler." hukmune yer verilmistir.
Boylece Iktisadi Devlet Tesekkullerinin veya Kamu Iktisadi Kuruluslarinin veya bagli ortakliklarinin, sermayesinin en az yuzde on besine, en cok yuzde ellisine sahip bulunduklari anonim sirketler seklinde tanimlanan istiraklerin, yonetim, denetim ve tasfiye kurulu uyeliklerine memurlarin atanmalarina imkan taninmistir. Bu imkan sayesinde belirtilen gorevler, adeta yandas memurlarin maddi yonden tatmin yeri haline donusturulmustur.
399 sayili KHK'nin 3 uncu maddesinde istihdam sekilleri belirtilmis ve asli ve surekli hizmetlerin memurlar tarafindan yerine getirilecegi hukum altina alinmistir. Ayrica bu KHK'da hukum bulunmayan hallerde 657 sayili Kanun hukumlerinin uygulanacagi belirtilmistir.
399 sayili KHK'nin baska is ve hizmet yasagini duzenleyen 15 inci maddesinde memurlarin hangi faaliyetlerde bulunabilecekleri duzenlenmistir. Bu hukum cercevesinde memurlarin yapabilecekleri faaliyetleri su sekilde siralayabiliriz;
1- Anonim sirketler haric olmak uzere, calistiklari kuruluslarin faaliyet konusuna giren mal ve hizmetlerin istihsal ve ticareti ile ugrasan sirketlere ortak olamazlar. Bunlarin esleri ve cocuklari da ayni yasaklara tabidir. Bu durumda Devlet memurlari anonim sirketlere her durumda ortak olabilmekte, diger sirketlere ise sadece bu sirketlerin kendi kuruluslarinin faaliyet konusuna giren mal ve hizmetlerin istihsal ve ticareti ile ugrasmamasi durumunda ortak olabilmektedirler.( Bu sirketlerden sadece limited sirket ortagi ve komandit sirkette komanditer ortak olabilirler.)
2- Tesebbus yonetim kurulunun muvafakati uzerine tesebbus ve bagli ortakliklarin istiraklerinin yalniz birisinde olmak kaydiyla bulunduklari yerdeki, uygun aday bulunamamasi halinde baska yerdeki istiraklerin yonetim kurulu uyeligine, denetciligine ve tasfiye kurulu uyeligine getirilebilirler. Bu husus memurlarin sirketlerin (yapi, kalkinma ve tuketim kooperatifleri haric) yonetim ve denetim kurulu uyeligi yapamayacaginin bir istisnasini teskil etmektedir.
3- Esas gorevlerine halel gelmemesi ve tesebbus genel muduru veya yetki verecegi diger amirlerin uygun gormesi sartiyla, her turlu egitim ve ogretim faaliyetlerinde gorev yapabilirler. Buna gore ogretmen olabilme niteliklerini haiz bir memur, ozel dershanelerde 625 sayili Kanun cercevesinde belirtilen sartlarda ogretmenlik yapabilir.
4-Kanunla kurulmus sosyal guvenlik kuruluslari, kamu kurumu niteligini haiz kuruluslar, tesebbusun faaliyetleri ile ilgi sosyal ve mesleki nitelikteki kuruluslarin yonetim, denetim ve istisare organlarinda gorev alabilirler.
5- Kisiler, kurum ve kuruluslarca, gorevleri dolayisiyla tesebbus ve bagli ortaklik personeli aleyhine acilan davalarda, tesebbus genel mudurunun uygun gormesi sartiyla gorevlendirilecek avukatlarca savunma yapilmasi. Avukat pozisyonu (II) sayili cetvelde yer almaktadir ve sozlesmeli personel statusundedir. Ancak avukatlik yetki ve niteliklerini haiz hukuk musavirleri (I) sayili cetvelde yer almakta olup memur statusundedir.
6- Bilir kisilik ve hakemlik gibi kanunlardan dogan gorevleri yapabilirler.
VI- Ticaret Ve Diger Kazanc Getirici Faaliyetlerde Bulunma Yasagina Aykiri Hareket Edenlere Uygulanacak Mueyyideler.
657 Sayili Kanunun disiplin hukumlerini duzenleyen 125 inci maddesinin (D) bendinin (h) fikrasinda ; Ticaret yapmak veya Devlet memurlarina yasaklanan diger kazanc getirici faaliyetlerde bulunmanin kademe ilerlemesini durdurma cezasi ile cezalandirilacagi hukum altina alinmistir. Bu hukum geregince yasaklanan faaliyette bunanlarin, kademe ilerlemeleri, fiilin agirlik derecesine gore 1-3 yil durdurulur.
Danistay, 21.10.1992 tarih ve E.1991/3960, K.1992/2707 sayili kararinda ; Ticaret ve kazanc getirici faaliyetlerde bulunma yasagina uymayan ve bu nedenle bir yil kademe ilerlemesinin durdurulmasi ile cezalandirilan kisinin basmufettislik gorevinden alinmasinda hukuka aykiriligin bulunmadigi sonucuna varilmistir.
Ayrica, esleri, resit olmayan veya mahcur olan cocuklari yasaklanan faaliyetlerde bulunanlar bu durumu 15 gun icerisinde bagli olduklari kuruma bildirmekle yukumludurler. Bu yukumlulugu yerine getirmeyenler, 657 sayili kanunun 125 inci maddesinin B/b bendi geregince kinama cezasi ile tecziye edilirler.