BELLEME CERCEVESİ

Tanımı: Belleme okuma esnasında edinilen bilginin istenildiğinde cağrılabilecek şekilde hafızaya yerleştirilmesi surecidir. Genel Hafıza konusu son bolumde daha ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

Bu gune kadar yuzlerce kitap okuduğumuzu biliyoruz. Eğer bu kitapların iceriklerini hafızamızda tutabilseydik şimdi profesyonel bilgi uzmanları olurduk. Oysa belki de yuzlerce kitap okuduk ve metinleri okurken kavramıştık, oğrendiğimizi sanmıştık. Hala kitap okumaya devam ediyoruz. Ama kitap okuduktan 48 saat sonra hafızamızı yokladığımızda kitaptan aldığımız bilginin en az % 80’inin kaybolduğunu goruyoruz. Neden?

Nedeni: Bu sorunun temel nedeni belleme yeteneğimizi, bellemenin calışma kurallarına uygun olarak kullanmıyor olmamızdır. Zihnimizde herhangi bir hastalığın tedavisine uğraşmayacağız. Veya zihnimizi değiştirmeyeceğiz. Sadece temel bir kısım hafıza kurallarını kullanacağız. Hafıza sisteminin geliştirilmesi ayrı bir sorundur. Her insan sahip olduğundan cok daha guclu bir hafıza geliştirebilir. Biz burada bellemeden bahsederken mevcut hafıza yeteneğimizi etkin kullanmaktan soz etmiş oluyoruz.

Yapılan araştırmalar bazı şartlar altında bilginin hafızaya daha kolay ve daha doğru olarak yerleşebildiğini gostermektedir. Unutmayalım. Her bilgi hafızamızda kaydedilmektedir. Sorun bu bilgileri cağırabilecek şekilde kaydetmemektir. Belleme genel hayat akışımızı cok fazla etkiler. Kavrama tekniklerini uyguladığımızda belleyebilme duzeyimiz artacaktır. Ancak kavra aşamasında yapılmayan bazı calışmalar vardır ki bunların belleme aşamasında yapılmaları surencin tamamlanmasını sağlar. Aşağıda gelecek olan alıştırmalar bu konuda bize yardımcı olacaktır.

Cozumu:

1. Hatırlama Calışması Yapın

Etkin okumanın 5 aşamasını daha once belirttik: İnceleme, sorgulama, okuma, hatırlama, tekrarlama. Son iki calışma belleme aşamasında yapılacaktır. Once hatırlamayı ele alalım:

Eğer bilgiyi edindikten sonra kendi ifadelerimizle zihnimizden canlandırmazsak o bilgiyi hicbir zaman kullanmamız mumkun olmaz. Kullandığımız tum bilgiler edindikten sonra mutlaka en az bir defa hatırladığımız ve icimizden ifade ettiğimiz bilgilerdir. Bunlar arasında en cok hatırladıklarımız en cok kullanabileceğimiz bilgilerdir. Bir diğer deyişle hatırladığımız her bilgi dokunduğumuz, gorduğumuz, konuştuğumuz bilgidir. Bilgiyi bir defa sahiplendik mi tum hayat boyunca bizim olması icin kapı acılmış olur.

Hatırlama calışması okuma esnasında her sayfanın veya her bolumun sonunda yapılabilir; okuma devam ederken yapılabilir. Hatırlamanın nerede yapılması gerektiği okunan metnin icerik ağırlığına gore değişebilir. Cok ağır metinlerde her paragrafın sonunda biraz duraklayıp hatırlama yapılmalıdır. Profesyonel okuyucular, duraklama sayısını azaltarak bu işi okuma esnasında da yapabilme yeteneğini geliştirebilir. Hatırlamada iki onemli kavram: İşaret taşları ve hatırlama duraklarıdır. Okuma esnasında onemli fikir taşıyan cumlenin en onemli kelimesine bir işaret koymalısınız. Bu tur kelimeler işaret taşlarıdır. Ardından cok ağır metinlerde paragraf sonlarında, hafif metinlerde sayfa veya kucuk bolum sonlarında duraklama yapılacaktır. Tam bu esnada tum fikirler arasındaki ilişki kurulacaktır. Aşağıda size bazı alıştırmalar verilmiştir:

a) Aşağıda size cumleler verilmiştir. Bir sonraki cumleyi okuyun ve geri donmeden bir onceki cumlede aklınızda kalan “luzumlu” bilgiyi hatırlayın. Calışmayı baştan alın: Bu defa iki oncki cumleyi, uc onceki cumleyi, onceki butun cumleleri hatırlayın. En sonunda bitirdiğinizde tum onceki cumlelerde yer alan bilgileri hatırlayın. Hatırlama yaparken bilgileri kendi sozlerinizle aklınızdan ifade edeceksiniz:

1.İnsanların harika bir soluma sistemi vardır.
2.Burundaki tuycukler nefes alırken dışarıdaki kirli havadan gelen kaba tozları tutarlar.
3.Burun delikleri once soğuk havayı ısıtıp akciğerlere gonderirler.
4.Akciğerlerde yuz binlerce bronş vardır. Bu bronşlar arta kalan tozları tutarlar.
5.Akciğerde milyonlarca alveol kesecikleri vardır ve hava bu keseciklere dolar.
6.Bu keseciklerde makrofaj hucreleri vardır. Bu hucreler oraya girebilen tozları veya mikropları yutarlar ve bu suretle onları yok ederler.
7.Makrofaj hucrelerinin omurleri bittiğinde oradan alınırlar, yerlerine yeni makrofajlar gorevlendirilir, temizleme gorevini bu yeni hucreler ustlenirler.
8.Ciğerlerde tozlar, mikroplar, atılması gereken maddeler birikebilmektedir.
9. Bronşlar yapışkan bir mukus maddesi salgılarlar. Atılacak olan maddeler bu mukuse yapışırlar. Boylece temiz mukus kirlenir.
10. Keseciklerin altında milyonlarca kirpikcikler, tuycukler vardır.
11.Bu kirpikcikler hep birlikte ritimli hareket ederek atılacak olan kirli mukus maddesini bronşlardan yukarı doğru iterler.
12.Biz bu mukusu ya tukururuz ya da yutarız. Boylece ciğerlerimiz temizlenmiş olur.
13. Eğer bu sistem calışmasaydı ciğerlerimiz bir gunde tıkanırdı ve bir gunde olebilirdik.
14.Bizi Yaratan gucun neleri duşunduğunu gormek size de heyecan veriyor değil mi?

b) Aynı calışmayı elinizdeki kitabın “İcindekiler” bolumu uzerinde yapın.



2.Bilgiyi Sistemli Tekrar Edin

Bilgiyi ilk hatırlamakla ona sahip olmanın kapısını acmış oluruz ama onu tekrarlamazsak hayatımızın sonuna dek bizim olmasını sağlayamayız. Bir saat boyunca kitap okudunuz veya ders calıştınız. Bu surenin son 5-10 dakikasını ilk tekrarlama calışmasına ayırmalısınız. O ana kadar ne okudunuz? Okuduklarınız arasında nasıl bir bağ kurabilirsiniz? Simdi hafızanızda hangi bilgiler kaldı? Bu ilk tekrarlama calışması son derece onemlidir. Okuma bittikten ve calışma ortamından ayrıldıktan sonra, bilgiyi omur boyu korumak icin gerekli olan sistemli tekrar bicimi uzerinde durulmalıdır.

Tekrarlama olmadan bilgi uzun sureli hafızaya kaydedilmeyecektir. Yapılan araştırmalar bu tekrarın sistemli yapılması halinde daha az emekle ve daha hızlı şekilde uzun sureli hafızaya kaydolabildiğini gostermektedir. Amerika’da bir kolejin internet sayfaları arasında dolaşırken okuduğum, tekrar konusundaki şu sozu cok doğru buldum: “Oğrendikten 24 saat gectikten sonra tekrar ettiğiniz bilgi tekrar ettiğiniz değil yeniden calıştığınız bilgidir.” Cunku 24 saat icinde bilginin en az %80’i kaybolmakta ve o sure sonunda ancak yeniden okuma veya yeniden oğrenme amacıyla calışmak gerekmektedir.



Kalıcı belleme şu sureci takip eder:

Bilgi once duyular yoluyla elektriksel olarak alınır, cok kısa sureli hafızaya taşınır; burada 20-40 saniye kadar kalabilir; buradan ayrılan bilgi ya yok olur ya da kısa sureli hafızaya taşınır. Elektro kimyasal yapıda bulunan bilgi burada, alınma gucune gore 20 dakika ile bir gun arasında bekler. Buradan ayrılan bilgi ya yok olur ya da uzun sureli hafızaya taşınır. İşte bilginin ikinci aşamadan ucuncu aşamaya taşınması, henuz tam haliyle orada iken elektrikle uyarılması ve boylece kalıcı hafızaya taşınması icin yeterli enerjiye sahip olmasıyla mumkundur. Bu işi yapan cozum yolu tekrarlama yapmaktır. En az maliyetli tekrarlama ise şu şekilde yapılmalıdır : Bir saat icinde alınan bilgi tekrar sistemi ;

1. tekrar: 10 dakika gectikten sonra 10 dakika sureyle
2. tekrar: 24 saat gectikten sonra 5 dakika sureyle
3. tekrar: 1 hafta gectikten sonra 3 dakika sureyle
4. tekrar. 1 ay gectikten sonra 3 dakika
5. tekrar: 6 ay gectikten sonra 3 dakika
6.tekrar 1 yıl gectikten sonra 3 dakika

şeklinde olmalıdır. Boyle bir tekrar sistemi sayesinde bilgi omur boyunca bizim malımız olacaktır.

3.Beyninizin Sağ ve Sol Lobunu Birlikte Devreye Sokun

Amerika Birleşik Devletleri California universitesinden Prof. Robert Ornstein’in araştırmaları insan beyninin sağ ve sol loblarının farklı calıştıklarını ortaya koymaktadır. Sol lob ayrıntı, matematik, soyut gibi alanların merkezi iken sağ lob şekil boyut, renk, muzik gibi alanların merkezi olarak calışmaktadır. Bu bulgudan hareketle İngiliz beyin uzmanı Tony Buzan “Mind Mapping” olarak bilinen beyin haritalaması tekniğini geliştirmiş ve eğitimin hizmetine sunmuştur. Bu tekniğin temel mantığı, soyut bilgilerle goruntunun bir araya getirilmesi ve boylece sağ ve sol beyin loblarının aynı bilgi uzerinde birlikte calışmalarının sağlanmasıdır. Zira Ornstein’in araştırmaları her iki beyin loblarını birlikte kullanan kişilerin beyin etkinliklerinin 10-15 kat artabildiğini gostermektedir.

Oluşturacağınız haritalarda dikkat edeceğiniz kurallar şunlar olacaktır: Cizimin orta noktasında temel konuyu oluşturan anahtar kelime yer alacaktır. Her ana bolum tam olarak ilgili bolume bağlanacaktır. Cizilen her cizginin tam uzerine o alanın taşıdığı bilgi bir kelime halinde yazılacaktır. Cizimlerin gozle rahatlıkla gorulebilen bir yapıda ve estetik olması şarttır. Birinci ornekte bilgiyi sadece sol beyin lobunuzu kullanarak yerleştirmeye calışıyorsunuz. Ama ikinci ornekle bilgiyi aynı zamanda resme de donuşturduğunuz icin iki lobunuz da birlikte kullanılmaktadır. Boylece etkinliğiniz artacaktır.

a) Once her iki lobu aynı anda devreye sokacak calışmalar yapalım. Beyin soyutlukları ne kadar somutlukla birlikte duşunebilirse o oranda etkili belleyecektir. Aşağıda verilen rakamları goruntu değerleriyle ilişkilendirin.

Ornek: 11 adet (yan yana iki direk gibi, iki parmak gibi)
15 kilo, 25 adet, %50, 100 kişi, bir milyon lira, 18 derece, 2 kilometre, 0.0001 santim
2 kilo patates, 15 kilo elma, 5 metre kumaş, dort adet tokat, 2 adet cicek

b) Aşağıda beyin haritalaması tekniği kullanılarak bir cizim yapılmıştır. Bu cizimi inceleyin. Benzer bir cizimi elinizdeki kitabın uc temel bolumunde ayrı ayrı yapın.

Alınan bilgi: İnsanın ruhsal ve cisimsel olmak uzere iki bedeni vardır. Ruhsal beden kalp, nefs, vicdan ve latifelerin birbirine bağlı olduğu bir sistem butunudur. Cisimsel beden ise temelde baş, govde ve bacaklar olmak uzere uce ayrılabilir. Baş kısmında kulaklar, burun, gozler ve dudaklar yer alır. Govde kısmı kalp, ciğerler, mide ve bağırsaklardan oluşur. Bacaklar bolgesinde ise diz kapağı, kaval kemiği ve ayak bileği yer alır.

Ornek 1: kla*** sistemle yazının iskeleti: Ornek 2: Beyin haritalaması sistemiyle yazının iskeleti:

İnsanın Bedeni

a)Ruhsal beden
aa)nefs ab)vicdan ac)latifeler

b)cisimsel beden
ba)baş

baa)kulaklar bab)burun bac)gozler bad)dudaklar

bb)govde
bba)kalp bbb)ciğerler bbc)mide bbd)bağırsaklar

bc)bacaklar
bca)diz kapağı bcb)kaval kemiği bcc)ayak bileği

3.Anahtar Kelimeler veya Kavramlar Oluşturun

Ayrıca her iki lobu birlikte kullanabilmemiz icin anahtar kelime calışmalarıyla yeteneğimizi geliştireceğiz. Bizde sulfirik asitin formulunu hafızamızda tutmayı sağlayan bir teknik kullanılmıştır. H2 SO4 =Hasan iki Sevimli Osman dort) Buna benzer şekilde beyin haritalaması anahtar kelime oluşturabilme yeteneği gerektirir. Anahtar kelime bir gurup anlam kendisine bağlanan kelimedir. Herhangi bir bilgi kumesini anahtar kelimeye bağlayabilirseniz bu anahtar kelimelerle duşunmeyi cok kolay hale getirirsiniz. Orneğin size cevre kirliliğinin nedenleri anlatılıyor. Tum konuları “kirlilik” kelimesiyle ifade edebilirsiniz. Ardından kirliliğin nedenleri ikiye ayrılıyor. Fabrikaların yol actığı kirlilik, insanların yol actığı kirlilik olarak konu acılıyor ve tanımlanıyor. Burada ikinci kelime fabrika ve ucuncu kelime de insanlar olarak tespit edilebilir. Onemli olan hangi kelimenin tespit edildiği değil, kelimeler tespit edilirken bunlara bağlanan anlamların tam olarak farkında olunmasıdır. Buna gore aşağıdaki anahtar kelime ve beyin haritası oluşturma alıştırmalarını cozumleyiniz:

a)Aşağıdaki kelimeler icin bir anahtar kelime seciniz:

-saat 6.00’da kalk/kahvaltı yap/işe git/kitabını oku/toplantını yap
-peynir/zeytin/bal/recel/cay/tereyağı/ekmek
-kale/savunma/forvet/savunma/top/takım/orta saha/faul/tac

b)Aşağıdaki olgu guruplarını birer uygun anahtar kelimeye bağlayınız:

-İstanbul’a 1994 yılında gittim. Otomobilimi kullandım. Yolda bir kaza oldu. Otobusle traktor carpıştı. 4 kişi oldu 5 kişi yaralandı. Olenlerden ikisi cocuktu.

-Mısırın başkenti Kahire mezarlıklar şehridir. Burada 2 milyon insan evsizdir. Mezarlar eski inanışlara gore yer altında ev gibi duzenlenmiştir. Dolaysıyla gunumuzde evsiz insanlar bu mezarları ev edinmiştir. Mezarlarda kurutulmak uzere asılmış bir cok camaşır gorursunuz.

-Washington D.C.’de sokakta yaşayan insanlar vardır. Bunlar Homeless people-evsiz insanlar olarak anılırlar. Amerika’da 2 milyon evsiz insan vardır. Bunların hepsi fakir değildir. Bu insanlar geceleri sokağa yataklarını serer ve uyurlar. Bazıları ailelerini terk etmişlerdir. Evsizlik orada bir kultur. Birilerine kızan evsiz olmaya karar verebiliyor. Kışın belediye onlara yardım yapıyor. Soğukta donmamak icin kanalizasyon havalandırmalarının uzerinde yatıyorlar. Şehrin en modern sokaklarında kimse bu durumdan rahatsız olmuyor.

4.Bilgiyi Yerleşik Bilgilere Bağlayın:

Bilgiyi bellemenin en kolay yolu onu hafızada yerleşik bir başka bilgi ile ilişkilendirmektir. Bu yapılırken aradaki bağlantının mantıklı olması şart değildir. Eğer bağlantıyı mantıklı kurmuşsanız sol lobunuzu, mantıksız kurmuşsanız sağ lobunuzu kullanmış olursunuz. Bol bol bağlama calışmaları yaparak bu yeteneğinizi geliştirebilirsiniz.

a)Aşağıdaki kelime guruplarını her satırdaki ilk kelimeye mantıksız bağlayınız

-kirpi/diken/inek
-cicek/yağmur/toprak/karınca
-kuş/daktilo/kalem/karpuz/kedi/elma/televizyon/bomba
-cam/cam/mikrofon/radyo/tren/ucak/dağ/gol/bulut

b)Aşağıdaki kelime guruplarını uygun bulduğunuz kelimeye mantıklı bağlayınız

-baş/goz/kirpik/burun/dudak/kulak/cene
-kedi/canlı/varlık/hayvan/van kedisi/tırnak
-cicek/hasta/doktor/ilac/hastahane/kanser/ışın tedavisi/ziyaret
-padişah/fatih Mehmet/1453/İstanbul/fetih/Bizans/ortodoks/hıristiyan/musluman

c)Aşağıdaki bilgileri bildiğiniz bilgilere bağlayınız.

Ornek: Arkadaşınızın adı Fatih Şenel, İstanbul’u fetheden Fatih ile adaş. Soyadı sinemacı Aydan Şenel’in soyadına benziyor. Trabzonspor’un eski kaptanı Şenol’un adı Fatih’in soyadına benziyor.

-Beyinde 1 milyar sinir hucresi var.
-Dunyada 7 milyar insan yaşıyor.
-Dunyada saniyede 17 milyon ton su buharlaşır ve bir o kadar her saniye yağmur yağar.
-Turkiye’de 80 adet il var.
-Amerikanın 40 adet eyaleti var.

5iğer Belleme Tekniklerini Kullanın

a)Bilgiyi Abartın

Abartılan ve normalin dışında bir yapı kazanan bilginin hafızada kalma şansı daha yuksektir.

b)Onemli bilgiyi calışma başında ve sonunda alın

Okuma veya calışma surecinin hemen başında ve sonunda alınan bilgi orta sıralarda alınan bilgiye gore daha kolay ve etkili yerleşir ve hatırlanır.

c)Bilgiyi farklılaştırın

Diğer bilgi turlerinden farklı bir yapı taşıyan bilginin hafızaya hatırlanabilecek şekilde kaydolma şansı daha yuksektir.

d)Bilgiye duyularınızı katın

Bilgiyi gorebilir, ona dokunabilir, onu seslendirebilirsiniz. Unutmayın: sese, dokunsallığa, kokuya, goruntuye, tada cevrilebilen bilginin hatırlanma ihtimali cok daha yuksektir.

e)Bilgiye Duygularınızı Katın

Bilginin oluşturduğu duygusal cağrışım onemlidir. Oğrendiğiniz bilgi sizde ne tur duygular oluşturabilir. bu duyguları araştırın ve abartın.

f)Duyuları filme cevirin.

Bilgiye duyularınızı kattıktan sonra oluşan goruntuyu filme cevirebilirsiniz. Bir hareketlilik oluşturabilirsiniz. hareketli bilgi tak bilginin yuzlerce kopyası demektir. Kopyalar coğaldıkca hatırlanma hızı artar.


.................................................. ..................................................
__________________